Вештачки елемент

  Вештачки елементи

  Ретки радиоактивни природни елементи; често вештачки добивани

Вештачки елемент — хемиски елемент кој не се среќава природно на Земјата, туку може да се добие само по вештачки пат. Досега се пронајдени 24 вештачки елементи, и имаат атомски броеви од 95 до 118. Сите се нестабилни, со полураспади од 15,6 милиони години до неколку стотини микросекунди.

Седум други се првпат добиени по вештачки пат, но подоцна се пронајдени и во природата (како примеси); таквов е плутониумот, познат по употребата во енергетиката и војувањето.

Својства

Вештачките елементи се радиоактивни и набргу се распаѓаат во полесни елементи, имајќи полураспад кој е толку краток во однос на староста на Земјата (4,6 милијарди години), што секој ваков атом што постоел при нејзиниот настанок е одамна распаднат. Атоми на вештачките елементи се јавуваат во Земјата само како последица од атомски бомби или опити со јадрени реактори или забрзувачи на честички, по пат на јадрено соединување или неутронско впивање.

Атомската маса на природните елементи се заснова на просечната застапеност на нивните изотопи во Земјината кора и атмосфера. Кај вештачките елементи, изотопот зависи од начинот на добивање, па затоа бесмислено е да се говори за природна застапеност. Затоа, кај вештачките елементи во загради се наведува атомскиот број, кој претставува вкупниот број на нуклеони (протони и неутрони) и е најстабилниот изотоп т.е. со најдолг полураспад.

Историја

Првиот елемент откриен по вештачки пат е технециумот, чие постоење е конечно потврдено во 1936 г. Со ова е пополнета празнина во периодниот систем; фактот што не постојат стабилни изотопи на овој елемент го објаснува неговто отсуство во природата (како и празнината). Најдолговечниот изотоп (Tc-98) има полураспад од 4,2 милиони години, па затоа денес нема технециумски атоми преостанати од настанокот на Земјата. Во Земјината кора се присутни крајно мали примеси од овој елемент, и тоа како спонтан производ од цепењето на ураниум-238 или со неутронски зафат во молибденските руди. Сепак, овој елемент е природно застапен во ѕвездите наречени црвени џинови.

Првиот откриен вештачки елемент е кириумот, добиен во 1944 г. од Глен Сиборг, Ралф Џејмс и Алберт Гиорсо со бомбардирање на плутониум со алфа-честички. Набргу се откриени и америциумот, берклиумот и калифорниумот. Ајнштајниумот и фермиумот се откриени од научна екипа под водство на Алберт Гиросо во 1952 г. при изучувањето на радиоактивниот отпад од првата водородна бомба. Екипата ги открила изотопите ајнштајниум-253 (полураспад од 20,5 дена) и фермиум-255, (полураспад од 20 часа).

Подоцна се откриени менделевиумот, нобелиумот и лоренциумот. Во екот на Студената војна, СССР и САД независно ги откриле радерфордиумот и дубниумот.

Сите елементи со атомски броеви над 99 немаат никаква примена и служат само за научно истражување поради крајно краткиот полураспад.

Список на вештачки елементи

Следниве елементи не се среќаваат во природата на Земјата. Сите од нив се поураноумски елементи и имаат атомски број од барем 95.

Елемент	Симбол	Атом. бр.	Првпат добиен
америциум	Am	95	1944
кириум	Cm	96	1944
берклиум	Bk	97	1949
калифорниум	Cf	98	1950
ајнштајниум	Es	99	1952
фермиум	Fm	100	1952
менделевиум	Md	101	1955
нобелиум	No	102	1966
лоренциум	Lr	103	1971
радерфордиум	Rf	104	1966 (СССР), 1969 (САД) *
дубниум	Db	105	1968 (СССР), 1970 (САД) *
сиборгиум	Sg	106	1974
бор	Bh	107	1981
хасиум	Hs	108	1984
мајтнериум	Mt	109	1982
дармштатиум	Ds	110	1994
рендгениум	Rg	111	1994
копернициум	Cn	112	1996
нихониум	Nh	113	2004
флеровиум	Fl	114	2004
московиум	Mc	115	2010
ливермориум	Lv	116	2004
тенесин	Ts	117	2010
оганесон	Og	118	2006
* Независно откриени.

Природни, но обично вештачки добивани елементи

Сите елементи со атомски броеви од 1 до 94 се среќаваат во природата барем како примеси, но следниве вообичаено се добиваат по вештачки пат. Со исклучок на полониумот, франциумот, актиниумот и протактиниумот, сите се откриени во вештачка постапка пред да се откријат во природата.

Елемент	Симбол	Атом. бр.	Откриен
технециум	Tc	43	1936
прометиум	Pm	61	1945
полониум	Po	84	1898
астат	At	85	1940
франциум	Fr	87	1939
актиниум	Ac	89	1902
протактиниум	Pa	91	1913
нептуниум	Np	93	1940
плутониум	Pu	94	1940