Martha Christina Tiahahu

Martha Christina Tiahahu (4 Januwâri 1800 – 2 Jânuari 1818) iyâ areya orèng binè' ḍâri dhisa Abubu, Nusalaut, Maluku Tengah. Bâjâ omor 17 taon, salèrana noro' ngangka' senjhâta alabân tentara Belândhâ. Ramana iyâ areya Kapitan Paulus Tiahahu, sorang kapitan ḍâri neghârâ Abubu sè abhânto Thomas Matulessy ḍâlem Perrang Pattimura è 1817.

M. C Tiahahu aropaaghi pajhuwang kamarḍika’an. Salèrana ghi’ ngoḍâ bhakto noro’ aperrang alabân tentara Belândhâ. È perrang Pattimura taon 1817. Salèrana jughân èkennal orèng sè bângal è kalangan pajhuwang sè laèn, masyarakat sampè’ mosona.

Sajjhâk awwâllâ parjhuwângan, Martha Christina Tiahahu malolo noro' ngala' bâgiyân bân pantang nyorot. Kalabân obu' lanjhângnga sè è bhâbbhâr ka buḍi sartana cèṭakghâ aèket salembâr kaèn berang (mèra), Martha Christina Tiahahu malolo abhârengngè ramana ḍâlem satèyap partemporan, è polo Nusalaut otabâ è polo Saparua. Sèang bân malem malolo ḍâteng bân noro' ḍâlem acara pagâbâyân kalompok-kalompok pertahanan. Martha Christina Tiahahu paḍâ abangkittaghi semangat bâbinè' è ḍhi'-seḍḍhi'na sopajhâ noro' abhânto kè'-lakkè'na è satèyap mèdan partemporan.

È ḍâlem perrang sè sanget è dhisa Ouw-Ullath jasirah tenggara polo Saparua, M. C Tiahahu èkatèla’ ḍâddhi pajuwang cè’ hèbattâ alabân moso abhâreng pajhuwang maghârsarè. Tapè ahèrra, polana ta’ paḍâ senjhâtana, nèpo bân akhiyanat. Bânyya’ tokoh pajhuwang ètangkep bân ajhâlanè okoman. Bâḍâ sè èyokom matè ègentong bân bâḍâ sè èbuwâng ka polo Jhâbâ. Kapitan Paulus Tiahahu èvonis okoman matè ètèmba’. Martha Christina Tiahahu aèkhtèyar ka’angguy aleppas ramana ḍâri okoman matè, tapè salèrana ta’ kowat agerilya è alas, ahèrra salèrana ètangkep bân èyasingaghi ka polo Jhâbâ. Sajjhâk jarèya salèrana songkan, tapè ta’ enḍâ’ èyobhâdhi ḍâri orèng Belândhâ.

È kapal perrang Eversten, Martha Christina Tiahahu aḍingghâl omor bân kalabhân pangormadhân militer, aba’ bâdhânna è sambi ka tasè’ Bhândâ, yakni èyantarana polo Buru bân Polo Manipa è tangghâl 2 Januari 1818. Ka’angguy ngormadhâghi jasa bân pangorbananna, Martha Christina Tiahahu èteptepaghi mènangka Pahlawan Kamarḍika'an Nasional ḍâri pamarènta Republik Indonesia.

Biografi

Martha Christina Tiahahu èlahèraghi è dhisa Santiago de Abubu e polo Nusalaut, èseddi’en Maluku neng tangghâl 4 Jânuwari 1800. Ramana iyâ arèya Kapten Paulus Tiahahu ḍâri klan Soa Uluputi. Samarèna èbhuna aḍingghâl omor è bhakto kènè’, Tiahahu èrabhât sampè’ rajhâ ḍâri ramana. Mènangka na'-kana', Tiahahu cengkal bân malolo noro’ ramana kadimma bhâi, kadhâng agabung bi’ ramana arencana’aghi panyerrangan.

Molaè taon 1817, Tiahahu agabung bân ramana ḍâlem perrang gerilya alabân pamarènta kolonial Belândhâ. kaḍuwâna jughân asokong tentara Pattimura. Salèrana ngatèla pan berempan pertempuran. Ḍâlem pertempuran è Polo Saparua, pasukan nèka matè'èn komandan Belândhâ Richement bân alokaè Komandan sè aghântè’è, Meyer. Ḍâlem perrang laènna, Tiahahu bân pasukanna berhasil ngobbhâr Benteng Duurstede sampè' rata kalabân tana. È bâkto pertempuran, ècarètaaghi salèrana ngotep bâto ka pasukan Belândhâ lamon amunisi tentarana ghemmet, samantara èpon è catatan laèn nguca' jhâ' salèrana aghuna'aghi tombak. Samarèna Vermeulen Kringer ngala' alih militer Belândhâ è Maluku, Tiahahu, ramana, bân Pattimura ètangkep è Oktober 1817.

Ègibhâ nompa’ HNLMS Evertsen ka Nusalaut, Tiahahu aropaaghi tong-sèttongnga prajurit sè ètangkep tapè ta’ èyokom, polana omorra ghi’ ngoḍâ. Salastarèna ollè sanapa bhakto, salèrana ètahan è Fort Beverwijk, kennengan ramana èeksekusi, ahèr taon 1817 pas ebibâssâghi. Salèrana terros ajuwang alabân Belândhâ.

Ḍâlem panyèsèran ka bulân ḍèsèmber 1817 Tiahahu bân brempan mantan pambrontak laènna ètangkep. Gerilyawan sè ètangkep èsabâ' neng Evertsen ka’angghuy èyangko' ka Jhâbâ; kabbhi èmaksodḍâghi ka’angghuy èghunaaghi mènangka tanagâ lako buḍâ' neng pakebbhunan kopi è dissa’. Namong, ḍâlem parjâlânan Tiahahu sakè'. Ta' ânḍâ' ka obhât bân kakanan, salèrana sèḍhâ tangghâl 2 Januari 1818 nalèkana kapal tareppa’ anyeberangè Tasè' Bânḍâ; salèrana narèma pangoburân è tasè' arè ghânèka jughân.

Perjuwangan

Martha Christina Tiahahu èlahèrraghi è Abubu Nusalaut tangghâl 4 Januari 1800, aropaaghi ana’ wa’-tuwa’an ḍâri Kapitan Paulus Tiahahu bân omor 17 taon èbâkto noro’ ramana amimpin perrang è polo Nusalaut. Èbâkto sè padâ Kapitan Pattimura tareppa’ aperrang alabân kakowasa’an Belândhâ è Saparua sampè’ malèbar ka Nusalaut bân daèra èsedḍi’en.

Èbâkto jârowa, sabâgiyân pasukan maghârsarè abhâreng para rato bân patih ka Saparua ka’angguy abhânto parjuwanganna Kapitan Pattimura saèngghâ lalakona Belândhâ sè bhekal arepphu’ Benteng Beverwijk lopot ḍâri perhati’na. Ghuru Soselissa sè apihak ka Belândhâ bân ahubungan sareng pihak moso kalabhân ngèbe nyamana maghârsarè ngoca’ kala ka Belândhâ. Tangghâl 10 Oktober 1817 benteng Beverwijk èkenning Belândhâ tanpa bâḍâ perrang. Dhinèng, è Saparua perrang terros ta’ bu-ambu. Polana sabâb sajen akorangnga parsadiyâ’ân peluru bân mesiu, ahèrra pasukan maghârsarè nyorot ka paghonongan Ulath-Ouw. Èyantarana pasukan kasebbhut bâḍâ jughân Martha Christina Tiahahu abhâreng para rato bân Patih ḍâri Nusalaut.

Tangghâl 11 Oktober 1817 pasukan Belândhâ sè èpimpin Richemont mangkat ka Ulath, tapè berhasil èpakala ḍâri pasukan maghârsarè. Kalabhân kakowattan 100 prajurit, Meyer bân Richemont abâli polè ka Ulath, perrang ngantang pole, bennya’ korban ḍâri ḍuwâ’ pihak sè matè.

Èdâlem perrang nèka, Richemont matè tatèmbak. Meyer bân pasukanna jhek-jhek è tanjakan Negeri Ouw. Ḍâri sakabbhina cèghuk, pasukan maghârsarè ngeppong, asorak pèrak sambi atari  (bercakalele). È perrang sè cè’ sangetta kasebhut, kaluwar sèttong bâbinè’ bercakalele ngarendeng peluru ka mosona. Salèrana iyâ arèya potra Nusahalawano, Martha Christina Tiahahu, srikandi sè obu’na lanjhâng è bhâbbhâr kabuḍi sè èhiyas kalabhân sèttong kaèn berrang (kaèn mèra) ètalè’èn ka cèthak.

Kalabhân abhârengè ramana bân aberri’ semangat ka pasukan Nusalaut ka’angguy maancor moso. Marta Christina paḍâ abherri’ semangat ka kaom bâbinè’ ḍâri Ulath bân Ouw ka’angguy abhârengè kaom la-lakè’ è mèdan perrang. Ghun è mèdan rèya, Belândhâ ngaḍhebbhi kaom bâbinè’ fanatik sè noro’ aperrang. Perrang sajen panas nalèka sèttong peluru pasukan maghârsarè merrè lè’èrra Meyer, Vermeulen kringer langsung ngemandu samarèna Meyer èghibâ ka attas kapal Eversten.

Tangghâl 12 Oktober 1817 Vermeulen Kringer marènta sopajâ nyerrang umum ka pasukan maghârsarè. Nalèka pasukan maghârsarè males serrangan kalabhân ngontalaghi bâto, para opsir Belândhâ sadar jhâ’ persaḍiyâ’ân peluru pasukan maghârsarè la tade’. Vermeulen Kringer abherri’ kemandu ka’angguy kaloar ḍâri kubu-kubu bân abâli nyerrang ngangguy sangkur terhunus. Pasukan maghârsarè nyorot neng-neng è alas, sakabbhina negeri Ulath ban Ouw èparata bi’ tana, sakabbhina sè bâḍâ èyobbhâr bân èrampok.

Marta Christina bân ramana jughân brempan tokoh pajuwang sè laèn ètangkep bân èghibâ ka kapal Eversten. èḍâlem kapal kasebbhut para tawanan ḍâri jasirah Tenggara katemmu bân Kapitan Pattimura tor tawanan sè laèn. Sakabbhina èinterogasi ḍâri Buyskes bân èbherri’ okoman. Marta Christina è bhibassaghi ḍâri okoman polana cè’ ngoḍâna, tapè ramana, Kapitan Paulus teptep èbherri’ okoman matè. Ngèding kaputusan kashebbut Marta Christina mandheng pasukan Belândhâ kalabhân tatapan mellas kèng kowat sè ananḍâ’aghi nèsèr ka ramana. Marta Christina pas amohon èyaḍâ’ân Buyskes sopajâ aberri’ sapora ka ramana sè ampon seppo, tapè sakabbina sèya-sèya.

Tangghâl 16 Oktober 1817 Marta Christina Tiahahu abhâreng ramana èghibâ ka Nusalaut bân ètahan è benteng Baverwijk sambi ngantos èlaksanaaghi èksèkusi matè ḍâ’ ramana. Marta Christina Tiahahu abhârengè ramana è bâkto masok ka kennengngan èksèkusi, Marta Christina pas èghiba abâli ka Benteng Beverwijk bân neng-neng abhâreng guru Soselissa.

Ḍâri wafattâ ramana, Marta Christina Tiahahu masok ka alas bân alènglèng ènga’ orèng kaèlangan akkalla, saèngghâ ḍâdḍi sabab sakè’na.

Ḍâlem sèttong operasi pembersihan è bulan desember 1817 Marta Christina Tiahahu bân 39 orèng laènna ètangkep bân èghibâ ka polo Jhâbâ nompa’ kapal Eversten ka’angguy èpalakowa kalabhân paksa è kebbun kopi.

Saabhiddhâ è attas kapal, kesèhatanna Marta Christina Tiahahu sajhân sara, salèrana ta’ enḍâ’ ngakan bân aobhât. Ahèrra tangghâl 1818, samarèna Tanjung Alang, Marta Christina Tiahahu aḍingghâl omor. Jenazah Marta Christina Tiahahu èkobhurraghi kalabhân penghormadhân militer ka Laut Bândhâ.

Mètorot sorat kapotossan presidèn Republik Indonesia nomer 012/TK/Taon 1969, tangghâl 20 Mei 1969, Marta Christina Taiahahu resmè èyako mènangka Pahlawan Nasional.