Lompat ke isi

Kotta Pasuruan

Ḍâri Wikipèḍia bhâsa Madhurâ, lombhung pangataowan mardhika

Kotta Pasuruan iyâ arèya sala sèttong kotta sè bâḍâ è Jhâbâ Tèmor, Indonesia. Kotta Pasuruan bâḍâ 60 km è tèmor lao’na Kotta Sorbhâjâ bân 355 km è bârâ' lao’na Kotta Denpasar, Bhâli. Sadhâjâna Kotta Pasuruan abâtès kalabân Kabhupatèn Pasuruan. Kotta arèya è bhângon è tangghâl 8 Pèbruwari taon 1686.

Sajhârâna

[beccè' | beccè' sombher]

Kotta Pasuruan arèya sèttong palabbhuwân kona. È jhâman rato Airlangga, Pasuruan ampon èkennal kalabân sebbhutân “Paravan”. È jhâman kona, kènnèngan arèya mènangka palabbhuwân sè rammè sè èsebbhut “Tanjung Tembikar”. Gèografis sè saè adhâddhiaghi Pasuruan palabbhuwân mènangka kènnèngan ambu bân pasar dhâghâng bânnya’ polo bân bânnya’ naghârâ. Bânnya’ pongghâbâ bân dhâghâng sè soghi nettèp è Pasuruan kaangghuy adhâghâng. Ka’dinto adhâddhiaghi bânnya’ bhângsa bân bhudhâyâ è Pasuruan sè odi’ kalabân tèntrèm.[1]

Pasuruan dhimèn èsebbhut Gembong bân dhâddhi kènnèngan sè èkobâsaè bânnya’ rato è Jhâbâ Tèmor sè noro’ aghâma Hindu. È sapolo taon awwâl abad XVI, sè dhâddhi rato è Gamda (Pasuruan) arèya Pate Supetak, sè è dâlem carèta orèng Pasuruan èsebbhut kalabân orèng sè mabâḍâ èbhu Kotta Pasuruan.

È carètana orèng Jhâbâ dâlèm panallokan sarèng Trenggono ḍâri Demak, Pasuruan bhisa è pakala è taon 1545. Ḍâri taon ghâpanèka Pasuruan dhâddhi kakoatân Islam sè bâḍâ è ojung Jhâbâ Tèmor. È taon-taon saampona perrang kalabân Karatoan Blambangan sè ghi’ noro’ aghâma Hindu-Budha. È taon 1601 èbhu kotta Blambangan bhisa èrebbhu' sarèng Pasuruan.[2]

È taon 1617-1645 sè akobâsa è Pasuruan arèya sèttong Tumengghung otabâ Bhupatè ḍâri Kapulungan èngghi panèka Kèyaè Gede Kapoeloengan sè andi’ jhulughân Kèyaè Gedee Demoyudho I. Samarèna jarèya, Pasuruan narèma sèrrangan ḍâri Kertosuro saèngghâ Pasuruan kala bân Kèyaè Gedee Kapoeloengan buru ḍâ’ ka Sorbhâjâ saèngghâ sèdhâ bân èkobhuraghi è kobhurân Bibis, Sorbhâjâ.

Samarèna panèka sè dhâddhi rato arèya pottrana Kèyaè Gedee Dermoydho I sè ajhuluk Kèyaè Gedee Dermoydho II (1645-1657). È taon 1657 Kèyaè Gedee Dermoydho II ollè serrangan ḍâri Mas Pekik (Sorbhâjâ), saèngghâ Kèyaè Gedee Dermoydho II sèdhâ bân èkobhuraghi è Kampong Dermoyudho, Purworejo, Kotta Pasuruan. Mas Pekik dhâddhi pamarènta kalabân gellâr Kèyaè Dermoydho III sampè’ sèdhâ è taon 1671 bân èghântè pottrana sè anyama Kèyaè Onggojoyo ḍâri Sorbhâjâ (1671-1686).[1]

Kèyaè Onggojoyo paghi’ kodhu abèrri’ kakobâsana ḍâ’ ka Untung Suropati. Untung Suropati arèya kabulâ sè èbelli kaangghuy alabân Blândhâ, è bhâkto ghâpanèka Untung Suropati ghi’ bâḍâ è Mataram saampona matèèn Kapten Tack. Kangghuy manyèngghâ kacurigaanna Blândhâ, è tangghâl 6 Pèbruari 1686 rato Nerangkusuma sè ollè sregghâp ḍâri Amangkurat I (Mataram) marènta Untung Suropati mangkat ḍâ’ Pasuruan kaangghuy dhâddhi rato sè akobhâsaè Pasuruan bân kènnèngan è seddhi’na.

Untung Suropati dhâddhi rato è Pasuruan kalabân jhulughân Raden Adipati Wironegoro. Untung Suropati marènta 20 taon (1686-1706) sè possa’ kalabân perrang alabân Blândhâ. Tapè, Untung Suropati ghi’ bhisa alaksanaaghi pamarèntaan kalabân bhâgus tor jughân majhâghâ nasionalismè rèng-orèng.

Pamarènta Blândhâ terros alabân Untung Suropati, saampona kala malolo. Blândhâ pas ngajhâk pottrana Kèyaè Onggojoyo sè anyama Onggojoyo kaangghuy nyerrang Untung Suropati. Nalèkana ollè serrangan ḍâri Onggojoyo sè èbhânto prajhurit Blândhâ, Untung Suropati bhilbhâl kabbhi sampe’ sèdhâ (1706). Ghita’ èkaonèngè kalabân paste è dimma kobhurân Untung Suropati, tapè bhisa èpangghi è bèkkas kènnèngan kramat sèaropa ghuwâ kènnèngan ngèrremma Untung Suropati è bhâkto ètabâng prajhurit Blândhâ è Pedukuhan Mancilan, Kotta Pasuruan. Saampona Untung Suropati sèdhâ, karatoan ghâpanèka èghântè pottrana sè anyama Rakhmad sè nerrosaghi perjhuangan sampè’ ḍâ’ tèmor bân sèdhâ è kènnèngan perrang (1707).[3]

Onggojoyo sè agellâr Demoyudho IV paghi’ dhâddhi Adipati otabâ Bhupatè Pasuruan (1707). Saampona brâmpan kalè aghântè kapala è taon 1743, Pasuruan èkobâsaè sarèng Raden Ario Wironegoro. È bhâkto Raden Ario Wironegoro dhâddhi Adipati è Pasuruan sè dhâddhi kapala prajhurit arèya Kèyaè Ngabai Wongsonegoro. Sèttong bhâkto Blândhâ ngajhâk Kèyaè Ngabai Wongsonegoro kaangghuy matoron Raden Ario Wironegoro ḍâri pamarèntana. Raden Ario bhisa bhuru ḍâ’ Malang. Ḍâri bhâkto ghâpanèka sadhâjâna kakobâsaan è Pasuruan ètegghu’ Blândhâ. Blândhâ ngangghâp Pasuruan mènangka kotta sè cokop apangaro saèngghâ èdhâddhiaghi èbhu kotta karesidenan kalabân bânnya’ wilayah tamaso’ Kabhupatèn Malang, Kabhupatèn Probolinggo, Kabhupatèn Lumajang bân Kabhupatèn Bangil.

Amarghâ pangabdhina ka Blândhâ, Kèyaè Ngabai Wongsonegoro èangka’ dhâddhi Bhupatè Pasuruan kalabân julughân Tumenggung Nitinegoro. Kèyaè Ngabai Wongsonegoro jughân èberri’ sèttong pottrè karatoan ḍâri seller Kanjeng Susuhunan Pakubuono II ḍâri Kertosuro sè anyama Raden Ayu Berie sè ghi toronan Sunan Ampel, Sorbhâjâ. È bhâkto èparèngaghi ḍâ’ Kèyaè Ngabai Wongsonegoro, Raden Ayu Berie dâlem kabâḍâan bhubhut. Raden Ayu Barie abhâbhâraghi pottra lakè’ sè anyama Raden Groedo. È bhâkto Kèyaè Ngabai Wongsonegoro sèdhâ, Raden Groedo sè paghi’ omor 11 taon aghâtèaghi Kèyaè Ngabai Wongsonegoro dhâddhi Bhupatè Pasuruan kalabân gellâr Kèyaè Adipati Nitidiningrat (adhâsar resolusi tangghâl 27 Juli taon 1751).

Adipati nitiadiningrat dhâddhi Bhupatè è Pasuruan salanjhânga 48 taon (sampè’ Nopèmber 1799). Adipati Nitiadiningrat I èkennal mènangka Bhupatè sè pènter, jhèkjhèk bân nèser ḍâ’ rakyat epon, tape jughân pènter ngala’ at`na pamarènta Blândhâ. Karjâna sè rajâ èngghi panèka Masjid Agung Al-Anwar asarèng Kèyaè Hasan Sanusi (Mbah Slagah).[2]

Raden Beji Notokoesoemo dhâddhi bhupatè aghâtè bâpa’na è tangghâl 28 pèbruwari 1800 kalabân gellâr Toemenggoeng Nitiadiningrat II. È taon 1809, Toemenggoeng Nitiadiningrat II èghântè pottrana arèya Raden Pandjie Brongtokoesoemo kalabân gellâr Raden Adipati Nitiadiningrat III. Raden Adipati Nitiadiningrat III sèdhâ è tangghâl 30 Jânuwari 1833 bân èkobhuraghi è bingkènga Masjid Al-Anwar. Anapon ghântèna panèka Raden Amoen Raden Tumenggung Ario Notokoesoemo sè èjhulughi Raden Tumenggung Ario Nitiadiningrat IV sè sèdhâ è tangghâl 20 Juli 1887. Kèyaè Nitiadiningrat I sampè’ Kèyaè Nitiadiningrat IV lebbi èkennal sarèng rèng-orèng Pasuruan kalabân sebbhutân Mbah Surga-Surgi.

Pamarènta Pasuruan ampon bâḍâ ḍâri Kèyaè Dermoyudho I sampè’ èbhângon karèsidenan Pasuruan è tangghâl 1 Jânuwari 1901. Dhinèng Kotapraja (kotta bân kabhupatèn) Pasuruan èbhângon adhâsar Staatblat (paratoran pamarènta è jhâman Blândhâ) taon 1918 no. 320 sè anyama Stads Gementee Van Pasoeroean è tangghâl 20 Juni 1918.

Ḍâri tangghâl 14 Agustus 1950 Kottamadya Pasuruan ènyataaghi mènangka kènnèngan otonom sè èsoson ḍâri bânnya’ ḍhisa dâlem sèttong Kecamatan. È tangghâl 21 Dèsèmber 1982 Kottamadya Pasuruan èpalowas dhâddhi 3 kecamatan kalabân 19 kelurahan bân 15 ḍhisa. È tangghâl 12 Jânuari 2002 bâḍâ obâân ḍhisa dhâddhi kelurahan adhâsar Paratoran Daèrah No. 10 taon 2002, saèngghâ Kotta Pasuruan kasoson ḍâri 34 kelurahan. Adhâsar UU no.22 taon 1999 bâḍâ obâân nyama ḍâri kottamadya dhâddhi kotta, saèngghâ Kottamadya Pasuruan aobâ dhâddhi Kotta Pasuruan[3].

Gèografis

[beccè' | beccè' sombher]

Kotta Pasuruan bâdâ è 112°45′–112°55′ ghâris Bujur Tèmor bân 7°35′–7°45′ ghâris Lintang lao' sè bâdâ è tèngngana Kabhupatèn Pasuruan bân 75 KM è tèmor lao'na Kotta Sorbhâjâ. Sakabbhina Kotta Pasuruan arèya maso' tana mabâ sè tèngghina ta' lebbi ḍâri 4 mèter è attasa tasè' kalabân kamèrèngan 0-1% ḍâri lao' ka dâjâ. È Kotta Pasuruan bâḍâ 4 kecamatân bân 34 kelurahan. Lowas Kotta Pasuruan iyâ arèya 35,29 KM² sè è kènnèngè 5.748 orèng tèyap KM². È taon 2020 bâdâ 210.247 orèng è Kotta Pasuruan, jumlah arèya toron 761 dâri taon sabelluna.[4]

Adhâsar ḍâri pangalompokân Iklim Koppen, Kotta Pasuruan maso’ dâlem bitongan iklim tropis sè condhung ḍâ’ kerrèng. È bhâkto mosèm panas arèya ḍâri awwâl bulân mèi sampè’ nga’-tengnga’an bulân Nopèmber. Anapon dhinèng mosèm ojhân biasana lebbi sakejjhâ’ èngghi arèya ḍâri awwâl bulân Dèsèmber sampè’ ahèr bulân Maret. Corah ojhân rakèra 1000-1.400 mm è sabbân taona. Soho odârâ rakèra bâḍâ è antarana 25º-31ºC è sabbân taona kalabân kalembâbân korang lebbi 70%.[5]

Kendhârâân

[beccè' | beccè' sombher]

Pasuruan bâḍâ è jhâlân otama Sorbhâjâ-Banyuangi. Kotta Pasuruan andi’ lowas 76,79 km2 sè abâtès sarèng Sellat Maḍhurâ è bun dhâjâ bân Kabhupatèn Pasuruan è bun tèmor, lao’ bân bârâ’.[6] Manabi ḍâri Sorbhâjâ terro èntara ḍâ’ Pasuruan bhisa nompa’ ebbis otabâ seppur (krèta apoy) komuter. Manabi ḍâri Malang bhisa nompa’ ebbis dâlem bhâkto 1,3 ejjhâm. Kotta ka’dinto jughân bisa èèntarè ḍâri kotta-kotta laèn è polo Jhâbâ lèbât jhâlân Tol Trans Jhâbâ èngghi arèya Jhâlân Tol Gempol-Pasuruan.[7]

Kotta arèya andi’ tapsiyun seppur tarostos tèmor Sorbhâjâ-Jember-Banyuangi. Seppur sè ambu è Pasuruan èngghi panèka: Seppur Komuter Sorbhâjâ-Pasuruan, Ranggajati (Cirebon-Sorbhâjâ Gubeng-Jember), Wijayakusuma (Cilacap-Sorbhâjâ Gubeng-Banyuangi), Logawa (Purwokerto-Sorbhâjâ Gubeng- Jember), Sri Tanjung (Yogyakarta-Sorbhâjâ Gubeng-Banyuangi), Tawang Alun (Malang-Banyuangi), bân seppur Probowangi (Sorbhâjâ Gubeng-Banyuangi).

Kènnèngan klènjâr

[beccè' | beccè' sombher]

Kotta Pasuruan andi' pan-snapan kènnèngan klènjâr akadhi:

  1. Plabbhuwân; Kènnèngan otama lakona orèng majhâng jughân dhâddhi kènnèngan ajhuwâl ollèna majhâng ḍâri tasè’. Orèng majhâng sè alako bâḍâ sè asli Pasuruan bân ḍâri polo laèn.
  2. Kebbhun Kotta; Bâḍâ è seddhi’na Stadiyon Untung Suropati sè aèsse kènnèngan amaènna na’-kana’. Kalabân majhuna teknologi, bâḍâ tamba wifi è kebbhun kotta sè bhisa narèk rèng-orèng sopajhâ èntar. Bân è seddhi’na kebbhun kotta ghâpanèka bâḍâ perpustakaan kotta (kènnèngan mâca buku).[8]
  3. Astoria; Pamandhiân sè bâḍâ è èrènga Carrefour (kènnèngan blanjhâ) Pasuruan.
  4. Bioskop Star Cineplex; Bioskop (kènnèngan ajhelling film) sè bâḍâ è kènnèngan BCA sè kona, bâḍâ duwâ’ sè manèngghu pan-snapan film Indonesia otabâ lowar naghârâ ros-terrosân.
  5. Kolla kaanghuy Langngoy; È antarana kola langngoy è Pondok Surya Kencana, kolla langngoy Inna Joyo Tirto è jhâlân Patiunus Bungulkidul bân kola langngoy Millenium è jhâlân Erlangga.
  6. Kènnèngan Nyalasè; È Kotta Pasuruan bânnya' kobhurân orèng Islam sè bhâgus bân kobhurân pahlawan nasional sè bhisa èèntarè rèng-orèng ḍâri dâlem bân lowar kotta kaangghuy nyalasè, akadhi:  Kobhurâ (Astana) Untung Suropati sè bâḍâ è Dhusun Mancilan, Kobhurâ (astana) KH. Abdul Hamid è seddhi’na Masjid Jami’ Al-Anwar è jhâlân Kèyaè Wachid Hasyim, Astana Mbah Slagah è èrènga Stadiyon Untung Suropati è Jhâlân Pahlawan, Astana Kèyaè Seppo è Jhâlân Kèyaè Seppo è Gentong, Astana Habib Alwi bin Segaf Assegaf è Jhâlân Panglima Sudirman, Astana Mbah Wali Diran è Bugul, Astana Mbah Tamanan è Tamanan bân Astana Mbak Mas Khotib è Jhâlân Laksamana RE Martadinata, Mayangan (bâḍâ è bun lao’na PT Bosto).[9]

Dhâ'ârân asli Kotta Pasuruan

[beccè' | beccè' sombher]

È Kotta Pasuruan bâḍâ bânnya’ dhâ’ârân asli akadhi bipang jângkar, rote mataarè bân krèpè’ tengghâng. Dhâ’ârân è Kotta Pasuruan bânnya’ èkasennengè rèng-orèng. Dhâ’ârân asli Kotta Pasuruan rassana cè’ paḍâna kalabân dhâ’ârân tradisional akadhi nasè’ rawon, satè komo (sate ḍâri dhâging sapè), bân jughân kopang kraton asli Kotta Pasuruan.[10]

Sombhâr

[beccè' | beccè' sombher]
  1. ↑ 1,0 1,1 Adryamarthanino, Verelladevanka. Kompas.com. "Asal Usul Nama Pasuruan". aksès 2023-01-21.
  2. ↑ 2,0 2,1 Putri, Diajeng. Academia.edu. "Sejarah Kota Pasuruan". Aksès 2023-01-21.
  3. ↑ 3,0 3,1 Pasuruankota.go.id. "Sejarah Kota Pasuruan". aksès 2023-01-21.
  4. ↑ Dinas Lingkungan Hidup Kota Pasuruan. "Laporan Utama Dokumen Informasi Kinerja Pengelolaan Lingkungan Hidup Daerah Kota Pasuruan 2020". Hlm. 2-4. È aksès 2022-11-20.
  5. ↑ Sippa.ciptakarya.pu.go.id. "Profil Kota Pasuruan". aksès 2023-01-21.
  6. ↑ Kantor Perwakilan Provinsi Jawa Timur. "Buku Potensi Pariwisata dan Produk Unggulan Jawa Timur". 2008.
  7. ↑ Bbc.com. "Panduan mudik Tol Trans Jawa: Tarif, rute, dan semua yang harus diperhatikan". aksès 2023-01-21.
  8. ↑ Arifin, Muhajir. Detik.com. "Kota Pasuruan Punya Banyak Taman yang Asyik untuk Dikunjungi, Main Yuk!". Aksès 2023-01-21.
  9. ↑ Arifin, Muhajir. Detik.com. "Wisata Religi Makam Ulama Besar di Pasuruan Ini Tak Pernah Sepi dari Peziarah". aksès 2023-01-21.
  10. ↑ Idntimes.com. "10 Makanan Khas Pasuruan yang Wajib Kamu Cobain, Enak dan Bikin Nagih". aksès 2023-01-21.
Ollè ḍâri "https://mad.wikipedia.org/w/index.php?title=Kotta_Pasuruan&oldid=12675"