Rio Grande do Sul
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
Al Rio Grande do Sul 'l è an astàt federàl dal Brazil. La sò capitàl l'è Porto Alegre.
Stòria
ModifegaI prìm a rüà 'n chèla tèra ché i éra stàt i gesùiti spagnói an dal 1627, ma la lùr prezénsa an da la regiù l'éra düràda gna 80 àn perchè i era stàt casàt fò da la Curùna Portughésa che la rivendicàa 'l pusès dal fütür Rio Grande do Sul. Anche a tegnì cünt da töt chèst, le lòte pör al dominìo dal teritòre i è düràde ànfina 'n dal 1801.
Al Rio Grande do Sul al g'à ìt an ruòlo da 'mpurtànsa an dai mòt rüvolusionàre brazilià che i 'l vedìa püsé che despès pròpe mè teàtre da le riólte. Apò Giüsepì Garibaldi 'l g'ìa partecipàt a chèi mòti ché.
Pupulasiù
ModifegaÖna da le caraterizasiù da la pupulasiù dal Rio Grande do Sul l'è pròpe 'l vèser furmàda principalmént da persùne da urìgin europea (portughés, italià e tudèsch an magiurànsa). An particulàr g'éra imigràt ana möcia da lumbàrt (pruìnse da Cremuna, Mantua, Brèsa, Bèrghem) e véneti (pruìnse da Vicènsa, Treviso e Verùna): pararèse 'nfàti che tra 'l 1875 e 'l 1914 i éra rüàt an chèla tèra ché tra i 80 e i 100 méla italià, e püsé da 'l 80% i vegnìa pròpe da chèste dù regiù[1].
Mè testimugnànsa dal valùr da chèst'imigrasiù ché gh'è apò i nóm da le cità: Nova Schio, Nova Bassano, Nova Bréscia, Nova Treviso e Nova Pádua; i è töi dai ciàr riferimént a la prezènsa da véneti e lumbàrt an da la micro-regiù Caxias do Sul e an dai sò dintùrne[2].
I dialèt parlàt dai s-ciàt che i rüà lé dal Nort da l'Italia i s'éra apò cunservàt töi an an prìm mumént, ma dòpo, quànt le relasiù tra i vàre migrànt i éra dientàde püsé fòrte, al véneto al g'à cuminciàt a ciapà fòrsa e 'l è dientàt ana vera e própe lèngua frànca tra i italià che i vivìa lé. Anche se al dé d'ancó i abitànt i pàrla da solèt an portughés, argǜ 'l cunós amò chèla varietà là da Véneto brazilià. Stès discùrs pör al Riograndenser Hunsrückisch, ana variànt dal dialèt Hunsrückisch, parlàt dai disendént dai migrànt tudèsch.
Geugrafìa
Modifega
Al Rio Grande do Sul al cunfìna a nòrt con 'l astàt brazilià da Santa Catarina, a süt da 'l Uruguay e a òvest con l'Argentìna. A èst 'l è 'nvéce bagnàt dal Océano Atlàntich.
Ana caténa da muntàgne la traèrsa al süt dal teritòre, la divìt anche 'ndù sa fà i aleamént, a ovest da le muntàgne sa aléa i pégure e a süt i àche. A èst anvéce sa pól truà dù grànt lagüne: la Lagoa dos Patos e la Lagoa Mirim.
I fiöm dal Quaraí e da 'l Uruguay i è i cunfì naturài tra 'l Rio Grande do Sul, 'l Uruguay e l'Argentìna.