runer

Det er 24 teikn i det eldre runealfabetet. Runeteikna viste til ulike lydar. Tabellen nedanfor viser uttalen i urnordisk. For eksempel var ᛇ ein vokal, som kanskje likna på e eller i. ᚦ blei uttalt som th i engelsk think. ᛉ var ein r-lyd som var litt forskjellig frå ᚱ, den vanlege r-lyden.

Dei eldre runene har ein funne på våpen, smykke og reiskapar. Den eldste sikre innskrifta er funnen på ein kam i Danmark, som er datert til rundt år 160 evt.

Runesteinar blei mykje nytta i vikingtida. På steinane var det gjerne rissa inn runer, til minne om nokon som hadde døydd. I mellomalderen finn ein runer også i kyrkjer og gardsbygg.

I Bergen, Trondheim, Oslo og Tønsberg har det blitt grave fram mange ting med runer på.

Runealfabetet liknar så mykje på andre alfabet i Sør-Europa, at dei som skapte runerekka, heilt klart kjende til andre alfabet.

Det har vore mange teoriar om kvar runene kjem frå. I dag støttar mange teorien om at det er laga på grunnlag av det latinske alfabetet. Men forskarar er likevel ikkje heilt einige om dette. Rekkefølgja på bokstavane er spesiell i runealfabetet. Dette er ikkje likt som noko anna kjent alfabet.

Fleire eldre studiar meinte runene hadde samanheng med magi. I norrøn mytologi er kjennskap til runene knytt til guden Odin. Men dette seier ikkje noko om korleis vanlege folk oppfatta runene som skrift. No tenkjer ein at runene var vanleg skrift. På same måte som anna skrift, kunne runene bli brukt til ulike ting.

Runeskrifta gjekk gjennom mange endringar. Somme runer blei lagde til, og andre runer gjekk ut av bruk.

Runetida i Norden slutta på 1400-talet, utanom på Gotland og Island. Runene døydde likevel ikkje heilt ut. Noko kunnskap blei teken vare på.

Det folk har skrive i runer, gjev eit viktig innblikk i språk, kultur og historie. Gjennom innskriftene kan ein få vite mykje om kva folk heldt på med, og kva dei trudde på.

• alfabet
• latinsk alfabet
• norrøn mytologi
• språk