Waterkringloup

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De waterkringloup is 'ne biogeosjemische kringloup mit betrèkking toet water; 't is 't procès van wie zieëwater via wouke, naerslaag en waterwaeg of gróndjwater trögkkump bieje beginstaot es zieëwater.

Van netuur verdamp 't zieëwater veur e klei deil waat doren invlood vanne zón wuuert versterk. Dit procès hètj evaporatie: 't water wuuert waterdamp, det veur e deil trögkvèltj inne zieë en veur 'n anger deil wouke vörmp. De waterdamp (in gaasvorm of es zichbaar wouke) wuuert daonao verplaats door lóchstruiminge. Wen deze waterdamp baoven 't landj wuuert geblaoze kónne twieë dinger passere:

de lóchstroum kan boetsje mit 'n kajer lóchstruiming, wodoor de waterdamp bevattendje struiming geit klummen en aafkeule. Kaaj lóch kan minder waterdamp bevatten es werm lóch, wodoor de waterdamp door kóndensaasje es waterdruumpkes vriekump. Dore zwaordjekraf valle dees óngeroppes es naerslaag (precipitaasje);
wen de lóchstroum boetsj mit heuvelen of berg kan 't mer eine kantj oet: euvere berg haer. Juus wie 't val hiebaove zal naerslaag óntstaon, waat nag drie meugelike vörm krieg:
- 't wuuert neet opgenómme dore baom en löp es oppervlakdjewater door reveren en anger watergeng trögk nao de zieë;
- 't wuuert opgenómme dore baom (infiltraasje) en kump via 't gróndjwater oetèntjelik trögk inne zieë;
- 't water verdamp, al dan neet nao ieës te zeen opgenómme door plantje.

Mit 't trögkkómme van 't water inne zieë is de kringloup aaf.

De lange waterkringloup is oetgebrèdj mit 'nen extra binneloup, wobie 't water vanoet 't gróndjwater wuuert opgenómme door plantjen en buim. Dit opgenómme water zal weer gooddeils via de blajer verdampe (evapotranspiraasje) en zoea es waterdamp inne lóch terechkómme. Ouch gebroek de miens gróndjwater veur drinkwater, woveur 't wuuert opgepómp oete gróndj (of mit 'n waterpöt opgehöf), wodoor ouch de waterkringloup wuuert verlingk.

E procès det nej verbónjen is ane waterkringloup is eroozje: bie 't trögkstruime van water nao de zieë nump 't zich mineralen en sedimènte mit.Hiedoor wuuert de zieë zater ('t zaat blief achter inne zieë wen 't water verdamp) en wuuert zandj en stein aafgezatj bieje munjing van revere.