Sturm und Drang
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Sturm und Drang (Hoagduutsj veur Sjtörm en Drang) ies 'n bewaeging in de Europese literatuur en meziek, veural in 't Duutsjtalig gedeilte daovan[1], die ontstjong in de laat 1760'er en de vreug 1780'er jaore. In retrospectief weurt de Sturm und Drang-bewaeging gezeen es "proto-Romantisch", ofwaal 't begin - of zjuus véúr 't begin - van de Romantiek es tiedsperk. Mèt dees bewaeging woort de individueel subjectiviteit en, veural, de extremiteite van emotie gevierd es get wat moet weure gedeild en oetgesjproke. Hiemit waor zie ouch 'n protessjtöm tege de Verliechting en de dao-aon geässocieerde kunssjtruiminge (wie de Barok), die 't rationalisme centraal sjtèlde en emotie es get sjlechs en "onverliechs" zoge.
De periood ies verneump nao 't toneelsjtök van Maximilian Klinger, wat voor 't ièrsj woort oetgeveurd in 1777. Dat toneelsjtök waor waer beïnvlooid door de Amerikaanse Rivvelutie (1765-1783). 't Idee waor dat me mesjiens waal rationeel ideeë nuèdeg haet um nao 'n beter maatsjappie te sjtreve, mer dat oetindelik de vureg emotie (de sjtorm en drang) nuèdig ies veur de nuèdig radicaal verangering. 't Ies dus ouch klaor wie de Sturm und Drang en de dao-oet vloojende Romantiek groate invlooj hawwe op de polletiek, en veural op opsjtande en rivveluties, wie de Franse Rivvelutie (1789-1789) Visa versa zaw de Franse Rivvelutie weure gezeen es eine van de groatse kantelpunte in de Historie van Europa en mèt name de 19e ièw. Hiedoor zaw dizze Rivvelutie 't aanzeen van 't Romantiek-dinke nog miè gaon versjpreie nao anger gebeeje van Europa, wiet boete 't Duutsjtalig gebeed.
De filosoof Johann Georg Hamann weurt gezeen es d'n houfideoloog van Sturm und Drang; anger belangriek figure zin Johann Anton Leisewitz, Jakob Michael Reinhold Lenz, H.L. Wagner en Friedrich Maximilian Klinger. Johann Wolfgang von Goethe en Friedrich Schiller (mèt zien bekinde ood: Ode an die Freude) waore notabel proponinte van de beweaging aan 't begin van hun leves, al zawwe zie later euversjtappe nao 't Weimar Klassicisme.