Roma
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
In de Limburgse taal is d'r term ziguinere nog gangbaar mae dit volk neumt zich eeges Roma en vindt d'r naam zigeuners beledigend.
De Roma in Europa besjteunt oet twieë sjtamme: de Sinti en de Roma. 't Begrip Roma verwiest dus nao 't gaanse volk en nao ene sjtam in Europa. 't Waoërd Rom betekent in 't Romani maan of echtgenoot.
In Belsj en Nederland same wónne e paar doezend Sinti, die zichzelf es 'n aander vólk es de Roma besjoewe. Ze wónne vöral in wónwagekaampe en in Nederland vöral in Noord-Brabant en Limburg. Kaampe in Limburg zeunt o.m. te vinge in Sjtein, Viele, Vols en Mergraote. In Brabant laeft in Best 'n groeëte gemeensjap Sinti. De Sinti zeunt muzikaant of handelaer.
Erkenning
[bewirk | brón bewèrke]De Roma zeunt in 't kader van 't Kaderverdrag inzake de bescherming van nationale minderheden van d'r Raod van Europa in Duutsjlaand, Macedonië, Oostenriek en Zjwede erkaand es 'n nationaal minderhèèd. In Nederland en väöl aander Europese leng is allèng hön taal, 't Romani, erkaand es minderheedstaal in 't kader van 't Europees handvest voor regionale talen en talen van minderheden. Óp 't Belsj haant de Roma en hön taal gèng besjerming ömdat Vlaandere dis verdrage weigert te ratificere. Op 6 november 2008 zaet d'r Nederlandse minister van Boetelandse Zake, Maxime Verhagen, in z'n speech vör de 26e vergadering van d'r Roma-expertgroep van d'r Raod van Europa dat de situatie van de 8 á 10 miljoeën Roma in de EU verbaeëterd mót werre en dat de individueel sjtaote daovör de maatregele mótte naeme en dis ooch daadwèrkelek mótte oetveure.[1]
Beroemde Roma
[bewirk | brón bewèrke]
Charlie Chaplin
[bewirk | brón bewèrke]Charlie Chaplin waor e kleekeend van 'n Roma, n.l. de moder van d'r acteur Charles Chaplin, en waoërt waeltberoemd in de d'r sjtómme film an 't begin van d'r 20ste ieëw.
Django Reinhardt
[bewirk | brón bewèrke]
Django Reinhardt (1910-1953) waor 'ne Belzje Sinti jazz-musikaant, dae vöral in Fraankriek laefde. Bie 'ne braand raakde e gewond en z'n rechterhaand deels verlamd. Toch bleef-e op hoeëg niveau musicere. Opvallend waor 't groeët formaat van de gitare die e besjpeulde. In Brussel wert nog al jaors op z'ne verjäördaag d'r Djangofollies georganiseerd.
- Minor Swing deende es sound-track bie d'r film Chocolat.
- D'r film Swing (2002) besjrieft 't laeve van de Roma wie Django Reinhardt laefde en is 'n ode an häöm. 'ne Naokaomeling sjpeult mit, n.l. Mandino Reinhardt.
Häns'che Weiss
[bewirk | brón bewèrke]Häns'che Weiss makde in de jaore 70 in Duutsjlaand 'n LP oeëop-e uvver d'r Porajmos zong in z'n èège taal. In dae tied besjtong nog 'n groeëte taboe op 't bekaand make van 't Romani an de boetewaelt en de Duutsje Sinti waore gaar neet akkaoërd mit 't oetbrènge van die LP. Sommige oonderzeukers bewaere dat tiedens d'r Twiede Waeltkrèèg de Roma te make krege mit infiltraante die 't besjtaonde taboe op 't neet sjrieve van de taal nuuj laeve inbloze dör och 'n verbod op 't aoëpelek gebruuk d'r van te promote. De Duutsje jeugd hoeërt dör dis LP vör 't ursj van d'r holocaust op de Roma.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]De Roma zeunt oorsjpronkleke aafkomstig oet India en vanaaf de Middelieëwe reze ze ooch in West-Europa. De Roma zeunt in d'r loop van d'r tied dik 't sjlachtoffer gewes va vervolging en discriminatie. In de Twiede Waeltkrèèg waore ze same mit ander groepe sjlachtoffer van d'r Holocaust, dae ze èèges d'r Porajmos neume. Nao groof sjattinge zeunt 'n 400.000 Roma in de kaampe gesjtorve, oeë-oonder Settela Steinbach (1934-1944). Dit Sint-maedsje, dat in Buchte is gebaore, waor dör de Nazi's gefilmd wie 't mit vieëwagons nao Auschwitz verveurd waord. Nao d'r krèèg haat me lang gemiengd dat 't 'n Juuds maedsje waor, bis dat hör werkelèke identiteit bekaand waoërt.
Ursjte getugenisse Porajmos
[bewirk | brón bewèrke]In 't kader van 't Filmfestival in 't Filmhoes Lumière in Mestreech op 31 maart 2007 um 19.30: Een stukje blauw in de lucht, regie Bob Entrop (Ned. 2007). 12 Sinti en Roma uvverlaevende van d'r Porajmos getuge v'r 't ursj. D'r regisseur en de Sinti-activiste Lala Weiss zulle de vörsjèlling bie-wonne en nao aafloop sjpeule muzikaante oet d'r film (Triska Trio, mit Sinti oet Limburg) in de foyer.
Maria Magdalena
[bewirk | brón bewèrke]Op 22 juli, d'r fieësdaag van Maria Magdalena trèkke van ouds de Roma nao Sainte Maries de la mèr in Zuud-Frankriek um dizze heilige te iëre.