Liefs
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| Liefs | ||
|---|---|---|
| Inheimse name: | līvõ kēļ | |
| Gekald in: | Letlaand In Letlaand erkaand es minderheedstaal. | |
| Classificatie: | Oeraals Fins-Oegrisch Ooszieëfins Liefs | |
| Aantal sjpraekers: | 1 (L1, modertaalniveau); L2: 40 (B1-niveau en hoeëger), 210 (A1 en A2-niveau) | |
| Cónservatiegraod: | bauw oetgesjtorve, wiewaal 't poginge gief öm de taal nui laeve in te blaoze | |
| Officieel taal: | nörges | |
| ISO-639-code: | liv | |
't Liefs is 'n oetgesjtorve Finoegrische taal, verwant aan 't Fins, 't Samisch, 't Estisch of 't Hongaars. Same mit 't Fins, Estisch, Ingrisch, Karelisch, Wepsisch en Wotisch huurt 't Liefs tut 't Oost-Zieëfins. 't Liefs vilt oet-een in twieë variaante:
- 't Lieflaand Liefs
- 't Koerlaand Liefs.
't Lieflaand Liefs is allang oetgesjtorve. Van 't Koerlaand Liefs hauw 't bis vör kort nog modertaalsjpraekers. In 2013 sjtorf d'r lètste geëmigreerde modertaalsjpraeker.[1] De Letse regering haat versjillende poginge opgezat um de taal nuuj laeve in te blaoze. Inmiddels (2022) sjprik eine perzoeën 't weer es modertaal (L1)[2] en zo'n 250 luuj es twieëde taal (L2), woevan vaertig sjpraekers op Europees B1-niveau of hoeëger (gevorderd) en 210 sjpraekers op A1-A2-niveau (beginner).[3] De mietste Lieve kalle allewiel 't Lets. Ömdat 't nog zoe wieënig sjpraekers gief, is 't Liefs gèè ömgangstaal. De Liefse gemèngsjap haat daodör väöl meujte de taal laevendig te haote.[4]
Historie
[bewirk | brón bewèrke]- In d'r 10de ieëw wert 't Liefs v'r 't ursj geneumd in d'r aod-Russische Kroniek va Nestor
- De ursjte opgesjraeve waoërd sjtamme oet d'r 13de ieëw in d'r Kroniek va Hendrik va Letlaand, maga magamas (slaop vör ieëwig).
- In d'r 11de ieëw plundere de ridders van de Duutsje Orde de Liefse durpe in Lieflaand en de Lieve vluchte nao 't weste, nao de Koerlandische kus.
- In 1770 tekent d'r Duutsjer A.L. Schlözer gesjpraoëke taal van evangelische pastors op in Gesammelte Nachrichten der Liven in Livland und Kurland.
- In 1861 gaeve de taalwetensjappers A.J. Sjögrens en J.F. Wiedemann 't waerk Livische Grammatik nebst Sprachproben oet.
- De belangstilling vör diz kling taal nimt daomit 'ne hoeëge vluch en in 1863 wert 't Evangelie va Matteüs vertaald.
- An 't begin van d'r twintigste ieëuw wert och hie 'n organisatie opgerich um de taal en de cultuur te behaowe: 't Liefs Genootschap. Ze gaeve 'n tiedsjrif oet: De Lief. In 1924 versjiengt d'r ursjte dichbundel mit Liefse gedichte.
- In 1940 valle de Baltische sjtate onder Sowjet-Unie. In dae tied werre alle Liefse cultuuruitinge verbaoje. De vissjersdurpe werre mit sjtacheldraod aafgezat, zoedat de sjpraeëkers van 't Liefs neet mie mit aander koese communicere. Dis opgedronge assimilatie van de Koerland Lieve an de Lets-Russische kultuur how zie hoeëgtepeunt rond 1970. Väöl Lieve verhuusde nao Zjwede en Duutsjlaand en de uvvergeblaeëve neet-geassimileerde Lieve waoërte gemarginaliseerd.
- Nao de insjtorting van 't Sowjetimperium is Liefs oonderwies op kling sjaal opgesjtart. De driejkleur van de Lieve is greun-wit-blauw en 't volksleed heesj Mien vaderlaand, mien gebaoërtelaand.
't Liefs haat nog ummer de belangsjtilling van de taalwetensjappers. De taal wert ooch gedoceerd aan Letse, Estse en Finse universitete.