Карбонаттар

Карбонаттар — көмүр к-тасынын (Н₂СО₃) туздары. Алар орто (К₂СО₃, Na₂СО₃, СаСО₃), кычкыл (КНСО₃) жана негиздик [Сu(ОН),СО₃] болуп бөлүнөт. Щелочуу жана щелочтуу жер металлдардын, аммоний жана таллийдин орто К-ы гана сууда эрийт. Эритмелери негиздик касиетке ээ. К. ысытуудан ажырайт. Мис.:

СаСO₃ = СаО + СO₂

Гидрокарбонаттар ысытканда орто К. айланат:

2NaНСО₃ = Na₂СО₃ + Н₂О + СО₂

Жаратылышта орто К. кеңири таралган. Zn, Рb, Сu, Fе жана башка сыяктуу металлдар К. — баалуу металл кендери болуп эсептелет. Алардын ичинен СаСО₃ — кальцит, МgСО₃ — магнезит жана башка курулушта, хим. ө. ж-да, отко чыдамдуу материалды алууда колдонулат. Синтет. К. (Nа₂СО₃ жана NaНСО₃) тех-да кеңири колдонулат. Гидрокарбонат-тар буфердик зат болуу менен физиологиялык мааниси да чон. К. жаратылышта минералдар түрүндө кеңири таралган ЗО ашыгы белгилүү, алардын негизгилери: кальцит катарындагылар — кальцит СаСО₃, магнезит МgСО₃, сидерит FеСО₃, родохрозит МnСО₃, смитсонит ZпСО₃; арагонит катарынан — витерит ВаСО ₃, стронцианит SrСО₃, церуссит РbСО₃ жана башка болуп бөлүнөт. К. ачыктүстө: ак, кызгылт боз жана башка; жез карбонаты гана жашыл-көгүлтүр түстө болот. Катуулугу б-ча цинк, коргошун жана барий К. башкасыныкы Моос шкаласы б-ча 3-4,5. Бардык К, туз жана азот к-тасы менен кошулганда көмүр кычкыл газын бөлүп чыгарат. К. негизги өкүлдөрү (кальцит, доломит, сидерит) чөкмө түрүндө (биохим. же хим. чөкмө) деңиз түбүндө пайда болот да, калың катмарларды түзөт. Гидротермикалык (кальцит, сидерит, анкерит) жана магматогендик (карбонатит) ыкма м-н, о. эле окистенүү зоналарында (малахит, азурит, церуссит, смитсонит), үбөлөнүү кыртышында (магнезит) жана башка пайда болот. К. Кырг-да өтө көп. Алар негизинен хим. цемент ө. ж. үчүн сырье жана курулуш материалы (акиташ теги, мрамор) катары колдонулат.

Колдонулган адабияттар

Химия: Энциклопедиялык окуу куралы/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2004. - 422 б. ISBN 9967-14-021-6