Амур

Амур
Мүнөздөмө
Узундугу	2 824 км
бассейндин аянты	1 855 000 км²
Суу чыгымы	10900 м³/с
Жайгашкан орду
Өлкө	Калып:Өлкө желеги/Орусия/Кытай
ОМСР	20030300112118100000012

Амур (тунгус-манжур тилдеринде амар – дарыя чаты; монголчо Xара–Мурэн – «кара дарыя»; кытайча Xэйлунцзян – «кара ажыдаар дарыясы») – Чыгыш Азиядагы дарыя. Шилка жана Аргунь дарыянын кошулушунан пайда болгон. Охот деңизинин Амур лиманына куят. Узундугу 2824 км (Аргундун башатынан 4440 км), алабынын аянты 1855 миң км², анын көбү Россияда. Жогор жагы негизинен кууш, Зея дарыянын чатынан тартып кенен өрөөн аркылуу агат. Кичи Хинган тоолору аркылуу акканда өрөөнү кууштап, төмөнкү агымында кайтадан кеңейет; мында А. салааларга бөлүнүп агат. Негизги куймалары: Зея, Бурея, Амгунь (сол), Сунгари, Уссури (оң). Орточо чыгымы 10900 м³/сек, эң көп чыгымы Хабаровск ш. тушта 40 000 м³/сек. (жайында кирет), эң аз чыгымы 345 м³/сек. Суунун жазгы киришине кар суулары анча таасир кылбайт (кышкысын кар аз болгондуктан). Жазында ташкындайт. Амурдан 1 суткада 41 миң тонна агынды агып өтөт. Жогорку агымы ноябрдын башталышынан майдын башталышына чейин, төмөн жагы ноябрдын аягынан апрелдин аягына чейин тоңот. Балык (кета, горбуша, калуга жана башка) кармалат, Амер – Ыраакы Чыгыштын маанилүү суу жолу (бардык жеринде кеме жүрөт). Боюнда Благовещенск, Хабаровск, Амурск, Комсомольск-на-Амуре, Николаевск-на-Амуре (Россия), Айхой (Хэйхэ; Кытай) шаары жайгашкан.

Колдонулган адабияттар

• “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 1-том. Башкы ред. Асанов Ү. А., Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2006. ISBN 9967-14-046-1