Lîstikên Olîmpiyadê
 | Ev rûpel bêkategorî ye. Ji kerema xwe kategoriyan li vê rûpelê zêde bike û alîkariya Wîkîpediyaya kurdî bike. (tîrmeh 2024) |
Lîstikên Olîmpiyadê | |
|---|---|
| |
 | |
|
Ala | |
 Logoya Lîstikên Olîmpiyadê | |
Sirûd: Olympic Hymn  | |
| Dema avabûnê |
|
| Beşdar |
|
| Malper | olympics |
| |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre | |
Lîstikên Olîmpiyadê an Olîmpiyadên nûjen pêşbirkên werzîşê yên navneteweyî yên pêşeng in ku wek pêşbaziyên werzîşê yên havîn û zivistanê tên lidar xistin. Tê de bi hezaran werzişvan ji seranserê cîhanê beşdarî pêşbirkên cûrbecûr dibin. Lîstikên Olîmpiyadê wekî pêşbirka werzîşê ya herî pêşîn a cîhanê tê hesibandin ku zêdetirî 200 tîm wek nûnertiya dewlet û herêmên serwer beşdarî dibin.
Lîstikên Olîmpiyadê her çar salan carekê tên lidar xistin. Ji sala 1994an vir ve, ew di navbera Olîmpiyadên Havîn û Zivistanê de her du salan carekê di çarçoveya Olîmpiyada çar-salî de cih digirin.[1][2]
Afirandina wan ji Lîstikên Olîmpiyadê yên kevnar îlhama xwe girt, ku ji sedsala 8an BZ heya sedsala 4an a PZ li Olympia, Yewnanîstan pêk dihatin. Baron Pierre de Coubertin di sala 1894an de Komîteya Olîmpiyadê ya Navneteweyî (IOC) ava kir û di sala 1896an de li Atînayê yekem lîstikên nûjen pêk anî. IOC organa rêvebir a Tevgera Olîmpiyadê ye, ku hemî sazî û kesayetên ku beşdarî Lîstikên Olîmpiyadê dibin vedihewîne. Peymana Olîmpîk avahî û desthilatdariya wan diyar dike.
Pêşveçûna Tevgera Olîmpîk di sedsalên 20an û 21an de di Lîstikên Olîmpîk de gelek guhertinan encam da. Hin ji van ev in: verastkirinên çêkirina Lîstikên Olîmpiyadê yên Zivistanê ji bo werzîşên berf û qeşayê, Lîstikên Paralîmpîk ji bo werzîşvanên kêmendam, Lîstikên Olîmpiyadê yên Ciwanan ji bo werzîşvanên 14 û 18 salî, pênc Lîstikên Parzemînê (Panamerîkî, Afrîkî, Asyayî, Ewropî û Pasîfîk) û Lîstikên Cîhanê yên ji bo werzîşên ku di Lîstikên Olîmpîk de nayên pêşbaz kirin.
IOC di heman demê de Olîmpiyadên Ker û Olîmpiyadên Taybet jî dihundirîne. IOC pêdivî bû ku xwe bi cûrbecûr pêşkeftinên aborî, siyasî û teknolojîk re adapte bike. Binpêkirina qaîdeyên amatorî ji hêla neteweyên Bloka Rojhilatî ve hişt ku IOC ji amatorîzmê dûr bikeve. Wekî ku ji hêla Coubertin ve hatî xeyal kirin, êdî tenê werzîşvanên profesyonel beşdarî Lîstikên Olîmpiyadê dibin. Zêdebûna girîngiya medyaya girseyî pirsgirêka sponsoriya pargîdanî û bazirganîkirina giştî ya Lîstokan afirandiye. Şerê Cîhanê yê Yekem û yê Duyem bû sedema betalkirina Olîmpiyadên 1916, 1940 û 1944. Herwiha boykotên mezin ên di dema Şerê Sar de beşdarbûna di Olîmpiyadên 1980 û 1984 de tixûbdar kirin. Herî dawî, Olîmpiyadên 2020an ji ber qedexeyên COVID-19 heya 2021an hatin paşxistin.
Tevgera Olîmpîk ji Federasyonên Werzîşê yên Navneteweyî (IF), Komîteyên Olîmpiyadê yên Neteweyî (NOC), û komîteyên organîze ji bo her Lîstikên Olîmpiyadê ên taybetî pêk tê. Wekî saziya biryardanê, IOC berpirsiyar e ji bo hilbijartina bajarê mazûvan ji bo her lîstikê, û lîstikên li gorî Destûra Olîmpîk organîze û fînanse dike. IOC di heman demê de bernameya olîmpiyadê destnîşan dike, ku tê de werzîş di lîstikên pêşbaziyê de tên hemberî hev.
Çend rîtuel û sembolên olîmpiyadê hene, wek ala olîmpiyadê, meşale, û merasîmên vekirin û girtinê. Wek mînak, di Lîstikên Olîmpiyadên Havînê yên 2020an û Olîmpiyadên Zivistanê yên 2022an de zêdetirî 14,000 werzişvan di 40 werzîşên cûda û 448 bûyeran de pêşbazî kirin. Di her pêşbirkê de kesên yekem, duyemîn û sêyemîn madalyayên olîmpiyadê yên zêr, zîv û bronz, bi rêzê werdigirin.
Lîstik gihîştine wê astê ku tê de hema hema her welat niha tê temsîl kirin. Bi gelemperî destûr li kolonî û deverên derveyî tê dayîn da ku tîmên xwe derxînin. Vê mezinbûnê gelek kêşe û nakokî derxist holê, di nav de boykot, dopîng, bertîl û teror. Her du sal carekê, Olîmpiyad û pêşandana medyaya şansê dide werzişvanan da ku bigihîjin navûdengê neteweyî û navneteweyî. Lîstik her weha ji bajar û welatê mêvandar re fersendek peyda dike ku xwe ji cîhanê re nîşan bide.
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ Archives, L. A. Times (14 çiriya pêşîn 1986). "Olympics to Hold Events Every 2 Years : Winter Games to Be Split Off, Start Own 4-Year Cycle in '94". Los Angeles Times (bi îngilîziya amerîkî). Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2024.
- ^ "OLYMPICS: One Year to Lillehammer; '94 Olympics Are on Schedule Now That Budget Games Are Over - The New York Times". web.archive.org. 12 sibat 2024. Roja gihiştinê 28 tîrmeh 2024.
