ماورزۆ گارزۆن
ماورزۆ گارزۆن | |
|---|---|
| ناڤێ راستی | ماورزۆ گارزۆن |
| ژدایکبوون | 2ێ کانوونا پێشین ا 1734ان |
| مرن | 1804 |
| ئەسل | ئیتالیان |
| بەرناڤ | باڤێ کوردۆلۆژیێ |
| پیشە | میسیۆنەر، کوردناس |
| باندۆربار | گوسەپپە جامپانلە (1762-1835)، دۆمەنجۆ لانزا (1718-1782) |
| باندۆرکەر | لەۆپۆلدۆ سۆلدن |
| دین | خرستیان ( کاتۆلیک ) |
بگوهێرە | |
ماورزۆ گارزۆن (ژدب. 2ێ کانوونا پێشین ا 1734ان − م. 1804)، کەشەیەکی یتالی یە، ژ بەر بەرهەما وی یا ب ناڤێ گرامماتجائە ڤۆجابۆلارۆ دەللا لنگوا کوردا (رێزمانئوو فەرهەنگا زمانێ کوردی) ژێ رە دبێژن "باڤێ کوردۆلۆژیێ".[1]
گرامماتجائە ڤۆجابۆلارۆ دەللا لنگوا کوردا (رێزیمانئوو بێژەسازیا/بێژەیێن زمانێ کوردی) سەرناڤێ پرتووکا وی یە. د سالا 1787ان دە ل باژارێ رۆمایێ هاتیە چاپکرن. ل سەر رێزمانا کوردی یە.
گارزۆن د ناڤا سالێن 1752 - 1787ان دە ل سەر کوردانئوو کوردی خەبتیە. زێدەتری 18 سالان ل باشوورێ کوردستانێ، ب تایبەتی ل مووسلێ مایە. وەک کەشەیەکی دۆمینیک بئا رمانجا خوە یا میسیۆنەرتی هاتیێ کوردستانێئوو بۆ هینکرنا خاچپارێزی خەبتییە. د وی دەمێ دەئا لیکاریا دۆمەنجۆ لانزا (1718 - 1782)ئوو گوسەپپە جامپانلە (1762 - 1835) کارێ خوە یێ کوردۆلۆژیێ کریە. ژ بەر کوئە و ب دۆگماتیزمئوو دیسیپلینا کاتۆلیکیێ پەروەردە بوویە، ڤیا باندۆرا خوە ل سەر خەباتێ ژی کریە. وی ب دۆگماتیکی ل زمانئوو ژیانا کوردان نێریە.[چاڤکانی هەوجە یە] ویئوو هەڤالێن خوە ژ بۆ دیرۆکا رێزمانا کوردی کارەکی گرینگئوو بێهەمپا کریە. بەریا مینۆرسکیئە و ل ئەورۆپا وەکی "باڤێ کوردۆلۆژیێ" یان "رێبەرێ رێزمانا کوردی" دهاتە بناڤکرن.[چاڤکانی هەوجە یە]
ل وەشانخانەیا ساجرا جۆنگرەگازۆنە د پرۆپاگاندا فدە هاتیە چاپکرن.ئۆ رژینالا پرتووکێ نها ل زانینگەهائۆ خفۆردێ یە. د 19ێ هەزیرانا 2008ان دە پرتووک ژ بۆ پاراستنێ ژئا لیێ ئەنستیتویا کوردی یا پاریسێ ڤە هاتیە دیگیتالیزەکرن. پرتووک ژ 288 رووپەلان پێک تێ. گارزۆن د پرتووکا خوە دە فەرهەنگۆکەک ژی ب جه کریە. فەرهەنگۆک ژ 4.500 بێژەیان پێک تێ. پرتووک د سالا 1826ان دە دیسا هاتیە چاپکرن، ب تایبەتی ل ستەمبۆل، بەخدائوو ئامەدێ هاتیە فرۆتن.
خەباتەکە دن ژی ژئا لیێ هەڤالێ گارزۆن، گوسەپپە جامپانلە هاتیە نڤیسین. ناڤێ وێ ستۆرا دەللا رەگۆنە دەل کوردستانئە دەللە سەتتە د رەلگۆنە ڤئە سستەنت (دیرۆکا هەرێما کوردستانئوو دینێن ل ور هەنە) یە. د سالا 1818ان دە ل ناپۆلی هاتیە چاپکرن.
دایێ کەشە نۆستەر
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]گارزۆن کتێبا خوە رە دایێ کەشە نۆستەرئی لاوە کرییە. وەرگەرا وی زەف ناڤدار بوویەئوو زەف هاتیە چاپکرنئوو هن جاران ژی ناڤێ وەرگێرێ هاتیە بیرکرنئا ن راکرن. وەرگەر وی ب شکلێنئی دەال کوردستان، رۆمائوو قودسێ ب هەڤ رە گرێداییە. ب راستی دێرا کەشە نۆستەر ل چییایێ زەیتوون ل قودسێ هاتیە بجیهکرنئوو وی پیرۆزگەه دایێ نۆستەر ب 100 زمانان ڤێ ل سەر دیڤارێ پیرۆزگەه هاتیە نڤیساندن. یەکێ وان زمانان ژی کوردی یەئوو بئا لیە گارزۆنی هاتیە وەرگەراندن.
پشتە گارزۆنی دایێ کەشە نۆستەر ل سەر زمانێ کوردی-کورمانجی بئا لفابێیا لاتینیئوو ب وەرگەرائی تالی بئا لیێ لۆرەنزۆ حەرڤàس پرتووکێ خوە دە د بەشەک پچووک دە « کوردا،ئۆ کوردستانا » هاتییە پەشکەشکرن. نڤیس ل ژێرێ دە یەئوو بیرنامەیەک گرینگ ل سەر گارزۆنی تێ دا هەیە. دایێ کەشە نۆستەر گەرەک جاران ب کورمانجی ڤاریانتێن جیاواز ب نڤیسێن لاتینیئوو ئە رەبی هاتییە پێشکێشکرن.
ئۆراتۆ دۆمنجا کوردجە
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]بابە-ما، ک دەرúنت سەر áسمان، مۆکادداس بت ناڤە تا; ب’دéئا ما باەهسجتە تا. دەبتئا مرáدا تا سەرئا سمان،ئو سەرئا رد.ئا ورۆ،ئو ئە هر روز، تەرا نان ب’دەئا ما. ئو âفúبەکا گهونا ما، سبئا م âفوبەکەمئە هر ک جەکرائا ما زەرەر ا زاههمéت. ئو نائا ڤèسا ما ناف تەگەرب ;ئا مما کالاسبەکا مائە ز کارابíا. ئامìن. ئەخ لاورەنتۆ حەرڤاس[2]
ب کوردیائی رۆ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]باڤێ مە یێ لئە سمانان/بلا ناڤێ تە پیرۆز بیت/بلا پاشاتیا تە بهێت/بلا هەزا تە ب جیهانێ بهێ/کا چاوا لئە سمانی هەروسا ل سەرئە ردی ژی/نانێ مە تێرا مەئی رۆ بدە مە/وو ل قەرێن مە ببۆرە/هەروەکیئە م ل قەریدارێن خوە دبۆرین/وو مە نەێخە د تاقیکرنێ دە/لێ مە ژ خەرابیکاریێ قورتال بکە/چنکو پاشاتیئوو هەزئوو مەزناهی/بۆ تە نە،ئا مین.[چاڤکانی هەوجە یە]
بیرنامەیەک گرینگ ل سەر گارزۆنی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ماورزۆ گارزۆن، کەشەیێ دۆمینیکی، بۆئا رمانجا میسیۆنەری ل کوردستانێ 18 سال ژیان کرئوو وی دائوو وەرگەرێ ژ من رە دیاری کر. کەشە گارزۆنی کو من ل ژۆرێ وی پەسیندار کرم ژ من رە گۆت زمانێ کوردی ل کوردستانێ تێئا خافتنئوو زەفێ وانئە رەبی فەم دکن. زمانێ کوردی دائە رەبی-فارسی ناڤهەڤکەتییەئوو پرانییا زمانێ فارسی بەشدار دبە. کوردێن خرستیان زمانێ کەلدانی ب هەڤ را داخڤنئوو ب کوردێن مسلمان ڤە ژی ب زمانێ کوردی داخڤن. ژنێن فلە تەنێ کلدانی داخڤە. زمانێ کوردی چاڤکانیا خوە ژ فارسی چخێز دکەئوو ب پەیڤئوو بوێژێنئە رەبی ڤا -کو هبکەکی هاتیە گوهەراندن- زێدێ دبە. چەند گۆتنئوو پەیڤێن کلدانی ژی هێ هەنە. جوداهییا ناڤبەرا فارسیئوو کوردی وەکی جوداهییا ناڤبەرا سپانیئوو پۆرتەکیزی یە لێ هین زێدەترئە . کەشە گارزۆن کو بەرێ ناڤبریئی سال 1787ێ دا پرتووکێ “رێزمانئوو فەرهەنگا زمانێ کوردی” ژئا لییێ جۆللەگۆ د پرۆپاگاندا چاپ کر. کەشە گارزۆن کو ل ناڤ مەزۆپۆتامیایێ گەریا ژ من رە گۆتئە رەبی ل مووسلێئوو دەردۆرێ مووسلێ (یا بابێئۆ سمانییانئە ) تێئا خافتن. خرستیانێن گوندێن وێ دەرێ کلدانی داخڤن[3]
وێنەیێن گرامماتجائە ڤۆجابۆلارۆ دەللا لنگوا کوردا
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]-
یەکەم رووپەلێ کتێبا رێزمانا کوردی -
هن رووپەلێ وی -
هن رووپەلێ وی
چاڤکانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- ^ باسل نکتنە (1934): « سهامدینâن » ن،ئە I1، Iڤ، پ. 315; لودڤگئۆ لسەن فۆسسوم (1919):ئا پراجتجال کوردسه گراممار، مننەاپۆلس، تهە نتەر-سینۆدجالئە ڤ. لوتهەرانئۆ رەنت-مسسۆن سۆجەتی، پ. 272 ;ئا نگەلۆ دە گوبەرناتس (1876): ماتéراوخ پۆور سەرڤر à ل’هستۆرە دەس éتودەسئۆ رەنتالەسئە ن Iتالە، فرەنزە-رۆما-تۆرنۆ، لۆەسجهەر، پ. 305.
- ^ • ئۆراتۆ دۆمنجا ن ججل. لنگواس ڤەرسائە ت جلخخخ جهارەجتەروم فۆرمس ڤەل نۆستراتبوس ڤەل پەرەگرنسئە خپرەسسا جورانتە پەترۆ مارەتت (1870): رۆماە،ئە قوتە تیپۆگراپهۆ پۆنتفجۆ سۆجۆئا دمنسترۆ تیپۆگراپهە س. جۆنسل دە پرۆپاگاندا فدە. || ‘پارس سەجوندا. لنگواسئا ریاناس سەو اپهەتجاس جۆمپرەهەندەنس. خخخII.ئۆ راتۆ دۆمنجا جوردجە’، پ. 56
- ^ .لۆرەنزۆ حەرڤàس Iدەا دەلل’ئونڤەرسۆ،ئۆ پ. جت.
- /ئا گاهی ل سەر گارزۆنئوو پرتووکا وی دە گرێدانائا رشیڤێ 2011-05-04 ل سەر وایباجک ماجهنە
