Here naverokê

Başûrê Kurdistanê: Cudahiya di navbera guhartoyan de

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Bi înteraktîvî li dîroka rûpelê bigere
← Cudahiya kevntirCudahiya nûtir →
Content deleted Content added
DîtbarîWîkînivîs
Penaber49 (gotûbêj | beşdarî)
82.099 guhartin
BKurteya guhartinê tine
Etîket: Guhartina dîtbarî Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl Guhartina mobîl a pêşketî
Penaber49 (gotûbêj | beşdarî)
82.099 guhartin
BKurteya guhartinê tine
Etîket: Guhartina dîtbarî Guhartina mobîl Guhartina malpera mobîl Guhartina mobîl a pêşketî
Rêz 28: Rêz 28:
Di Serdema Bronz a Destpêk û Serdema Bronz a Navîn de herêm ji aliyê erdnîgarî ve wekî Subartu dihat zanîn ku li herêma Başûrê Kurdistanê sûbariyan ku bi zimanê hûrî diaxivin û di heman demê de li gel sûbariyan Gutî û lulubiyan jî li herêmê jiyan kirine. Di sala 2200 {{bz}} de herêm ji aliyê Naram-Sin ê akadî ve hatiye zeft kirin û di sala 2150 {{bz}} de dikeve bin desthilatdariya gûtiyan.<ref>{{Jêder-kovar |paşnav=Black |pêşnav=Jeremy |tarîx=2001 |sernav=Amethysts |url=http://dx.doi.org/10.2307/4200510 |kovar=Iraq |cild=63 |rr=183 |doi=10.2307/4200510 |issn=0021-0889}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Akkad: The First World Empire : Structure, Ideology, Traditions |paşnav=Liverani |pêşnav=Mario |weşanger=Sargon |tarîx=1993 |isbn=978-88-11-20468-8 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=CHYMAQAAMAAJ&q=naram+sin+subartu}}</ref> Bajarên sereke yên herêmê ku di nivîsarên vê serdemê de hatine tespîtkirin Mardaman, Azuhinum, Nînet (Nînewa), Arrapha, Urbilum û Kurda ne.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=The Oxford History of the Ancient Near East |paşnav=Radner |pêşnav=Karen |weşanger=Oxford University Press |tarîx=2020 |isbn=978-0-19-068785-4 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=GSrtDwAAQBAJ&q=Kurda+Naram-Sin&pg=PA731 |paşnav2=Moeller |pêşnav2=Nadine |paşnav3=Potts |pêşnav3=Daniel T.}}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://web.archive.org/web/20230703052901/https://books.google.com/books?id=07FtAAAAMAAJ&q=Azuhinum |sernav=Urkesh and the Hurrians: Studies in Honor of Lloyd Cotsen - Lloyd E. Cotsen - Google Books |malper=web.archive.org |tarîx=2023-07-03 |roja-gihiştinê=2024-10-17}}</ref>
Di Serdema Bronz a Destpêk û Serdema Bronz a Navîn de herêm ji aliyê erdnîgarî ve wekî Subartu dihat zanîn ku li herêma Başûrê Kurdistanê sûbariyan ku bi zimanê hûrî diaxivin û di heman demê de li gel sûbariyan Gutî û lulubiyan jî li herêmê jiyan kirine. Di sala 2200 {{bz}} de herêm ji aliyê Naram-Sin ê akadî ve hatiye zeft kirin û di sala 2150 {{bz}} de dikeve bin desthilatdariya gûtiyan.<ref>{{Jêder-kovar |paşnav=Black |pêşnav=Jeremy |tarîx=2001 |sernav=Amethysts |url=http://dx.doi.org/10.2307/4200510 |kovar=Iraq |cild=63 |rr=183 |doi=10.2307/4200510 |issn=0021-0889}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Akkad: The First World Empire : Structure, Ideology, Traditions |paşnav=Liverani |pêşnav=Mario |weşanger=Sargon |tarîx=1993 |isbn=978-88-11-20468-8 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=CHYMAQAAMAAJ&q=naram+sin+subartu}}</ref> Bajarên sereke yên herêmê ku di nivîsarên vê serdemê de hatine tespîtkirin Mardaman, Azuhinum, Nînet (Nînewa), Arrapha, Urbilum û Kurda ne.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=The Oxford History of the Ancient Near East |paşnav=Radner |pêşnav=Karen |weşanger=Oxford University Press |tarîx=2020 |isbn=978-0-19-068785-4 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=GSrtDwAAQBAJ&q=Kurda+Naram-Sin&pg=PA731 |paşnav2=Moeller |pêşnav2=Nadine |paşnav3=Potts |pêşnav3=Daniel T.}}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://web.archive.org/web/20230703052901/https://books.google.com/books?id=07FtAAAAMAAJ&q=Azuhinum |sernav=Urkesh and the Hurrians: Studies in Honor of Lloyd Cotsen - Lloyd E. Cotsen - Google Books |malper=web.archive.org |tarîx=2023-07-03 |roja-gihiştinê=2024-10-17}}</ref>


ji xeynî du dehsalan di sedsala 18ê {{bz}} de dema ku ji aliyê [[Amorî Shamshi Adad]] ve hatiye dagir kirin û beşdarî axa [[Padîşahiya Qiraliyeta Mezopotamyaya Jorîn]] hatiye kirin,<ref>{{Jêder-malper |url=https://web.archive.org/web/20230703052903/https://books.google.com/books?id=5tBtAAAAMAAJ&q=Kurda+must+have+fallen+into+the+hands+of+%C5%A0am%C5%A1i+-+Adad+around+the+time+that+he+took+%C5%A0ubat+-+Enlil+,+hence+around+20+-+25+years+before+the+end+of+his+reign+and+the+advent+of+Zimri+-+Lim |sernav=Altorientalische Forschungen - Google Books |malper=web.archive.org |tarîx=2023-07-03 |roja-gihiştinê=2024-10-17}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=The Ancient Near East: The Origins of Civilization |paşnav=Caubet |pêşnav=Annie |weşanger=Terrail |tarîx=1998 |isbn=978-2-87939-152-6 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=q0IUAQAAIAAJ&q=Shamshi+Adad+Ekallatum |paşnav2=Pouyssegur |pêşnav2=Patrick |paşnav3=Snowdon |pêşnav3=Peter}}</ref> di destpêka hezarsala 2an de herêm ji aliyê [[Padîşahiya Kurda]] ve hatiye rêvebirin.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Letters to the King of Mari: A New Translation, with Historical Introduction, Notes, and Commentary |paşnav=Heimpel |pêşnav=Wolfgang |weşanger=Eisenbrauns |tarîx=2003 |isbn=978-1-57506-080-4 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=tiHwDe7JmCEC&q=major+kingdoms}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Eblaitica: |paşnav=Gordon |pêşnav=Cyrus Herzl |weşanger=Eisenbrauns |tarîx=1987-01-01 |isbn=978-1-57506-060-6 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=0Rwals-oh6kC&q=astour++Eblaitica&pg=PA103 |paşnav2=Rendsburg |pêşnav2=Gary |paşnav3=Winter |pêşnav3=Nathan H.}}</ref> Berê zayînê di sala 1760an de, Padîşahiya Kurda di dema şerê Babîl-Elam de rastî êrişa Elam û Eşnunna hatiye û padîşah di dawiyê de bûye alîgirê Mari û Babîlê.
ji xeynî du dehsalan di sedsala 18ê {{bz}} de dema ku ji aliyê [[Amorî Shamshi Adad]] ve hatiye dagir kirin û beşdarî axa [[Padîşahiya Qiraliyeta Mezopotamyaya Jorîn]] hatiye kirin,<ref>{{Jêder-malper |url=https://web.archive.org/web/20230703052903/https://books.google.com/books?id=5tBtAAAAMAAJ&q=Kurda+must+have+fallen+into+the+hands+of+%C5%A0am%C5%A1i+-+Adad+around+the+time+that+he+took+%C5%A0ubat+-+Enlil+,+hence+around+20+-+25+years+before+the+end+of+his+reign+and+the+advent+of+Zimri+-+Lim |sernav=Altorientalische Forschungen - Google Books |malper=web.archive.org |tarîx=2023-07-03 |roja-gihiştinê=2024-10-17}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=The Ancient Near East: The Origins of Civilization |paşnav=Caubet |pêşnav=Annie |weşanger=Terrail |tarîx=1998 |isbn=978-2-87939-152-6 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=q0IUAQAAIAAJ&q=Shamshi+Adad+Ekallatum |paşnav2=Pouyssegur |pêşnav2=Patrick |paşnav3=Snowdon |pêşnav3=Peter}}</ref> di destpêka hezarsala 2an de herêm ji aliyê [[Padîşahiya Kurda]] ve hatiye rêvebirin.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Letters to the King of Mari: A New Translation, with Historical Introduction, Notes, and Commentary |paşnav=Heimpel |pêşnav=Wolfgang |weşanger=Eisenbrauns |tarîx=2003 |isbn=978-1-57506-080-4 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=tiHwDe7JmCEC&q=major+kingdoms}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Eblaitica: |paşnav=Gordon |pêşnav=Cyrus Herzl |weşanger=Eisenbrauns |tarîx=1987-01-01 |isbn=978-1-57506-060-6 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=0Rwals-oh6kC&q=astour++Eblaitica&pg=PA103 |paşnav2=Rendsburg |pêşnav2=Gary |paşnav3=Winter |pêşnav3=Nathan H.}}</ref> Berê zayînê di sala 1760an de, Padîşahiya Kurda di dema şerê Babîl-Elam de rastî êrişa Elam û Eşnunna hatiye û padîşah di dawiyê de bûye alîgirê Marî û Babîlê.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=King Hammurabi of Babylon: A Biography |paşnav=Mieroop |pêşnav=Marc Van De |weşanger=John Wiley & Sons |tarîx=2008-04-30 |isbn=978-0-470-69534-0 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=ELMAGvmJ7YIC&q=Marc+Van+De+(2008).+King+Hammurabi+of+Babylon:+A+Biography}}</ref><ref>{{Jêder-kovar |paşnav=Ross |pêşnav=James F. |tarîx=1970 |sernav=Prophecy in Hamath, Israel, and Mari |url=https://www.cambridge.org/core/journals/harvard-theological-review/article/abs/prophecy-in-hamath-israel-and-mari/2059704595F36CE70CB3B13CC694E283 |kovar=Harvard Theological Review |ziman=en |cild=63 |hejmar=1 |rr=1–28 |doi=10.1017/S0017816000004004 |issn=1475-4517}}</ref>


Di sedsala 16an ê {{bz}} de mîtaniyan herêm xistini nava împeratoriya xwe ya hûrî. Piştî rûxandina Împeratoriya Mîtanniyan ku ji aliyê hîtîtan ve hatiye rûxandin, di navbera sedsala 14 û 13 {{bz}} de herêm gav bi gav dikeve bin desthilatdariya suryaniyan. Tukulti-Ninurta I di sedsala 13 {{bz}} de tevahiya herêmê digire û yek ji fermandarên xwe wek parêzgerê gund û bajarên Kurda destnîşan dike. Divê heyamê de Kurda dibe parêzgeheke biçûk ku navenda parêzgehê li derdorê [[Şengal]] a îro bû. Navê Hewlêrê bi akadî dibe Arba-ilu û di dema Împeratoriya Neo-Asûriyan de bajar bi dîndariya xwe ya taybet a Îştar hatiye naskirin. Herêm di destpêka hezarsala 1em a {{bz}} de bi qismî di bin desthilatdariya ûrartûyan û padîşahiya Musair de bû. Di dema ûrartûyan de navçeya Rewandizê ya îro dibe navendeke dînê.
Di sedsala 16an ê {{bz}} de mîtaniyan herêm xistini nava împeratoriya xwe ya hûrî. Piştî rûxandina [[Mîtanî|Împeratoriya Mîtanniyan]] ku ji aliyê hîtîtan ve hatiye rûxandin, di navbera sedsala 14 û 13 {{bz}} de herêm gav bi gav ji aliyê suryaniyan ve hatiye desteserkirin.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=The Imperialisation of Assyria: An Archaeological Approach |paşnav=Düring |pêşnav=Bleda S. |weşanger=Cambridge University Press |tarîx=2020-01-30 |isbn=978-1-108-47874-8 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=1NLKDwAAQBAJ&q=Bleda+S.+D%C3%BCring+(2020).+The+Imperialisation+of+Assyria:+An+Archaeological+Approach}}</ref> Tukulti-Ninurta I di sedsala 13 {{bz}} de tevahiya herêmê digire û yek ji fermandarên xwe wek parêzgerê gund û bajarên Kurda destnîşan dike. Divê heyamê de Kurda dibe parêzgeheke biçûk ku navenda parêzgehê li derdorê [[Şengal]] a îro bû.<ref>{{Jêder-tez |paşnav=Valk |pêşnav=Jonathan |sernav=Assyrian Collective Identity in the Second Millennium BCE: A Social Categories Approach |tarîx=2018 |degree=Thesis |url=https://archive.nyu.edu/handle/2451/59994 |ziman=en-US}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=The Archaeology of Political Spaces: The Upper Mesopotamian Piedmont in the Second Millennium BCE |paşnav=Bonatz |pêşnav=Dominik |weşanger=Walter de Gruyter |tarîx=2014-04-01 |isbn=978-3-11-026640-5 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=fM3mBQAAQBAJ&q=Kurda+dominik&pg=PA74}}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://web.archive.org/web/20230703054351/https://books.google.com/books?id=wasRAQAAMAAJ&q=kurda+Suppiluliuma |sernav=SMEA - Google Books |malper=web.archive.org |tarîx=2023-07-03 |roja-gihiştinê=2024-10-17}}</ref> Navê [[Hewlêr (paytext)|Hewlêrê]] bi akadî dibe Arba-ilu û di dema Împeratoriya Neo-Asûriyan de bajar bi dîndariya xwe ya taybet a Îştar hatiye naskirin. Herêm di destpêka hezarsala 1em a {{bz}} de bi qismî di bin desthilatdariya ûrartûyan û padîşahiya Musair de bû. Di dema ûrartûyan de navçeya [[Rewandiz|Rewandizê]] ya îro dibe navendeke dînê.


Medî di sedsala 7ê {{bz}} de herêm bi dest dixin. Piştre herêm dikeve bin desthilatdariya axamenişiyan û di nava satrapiya Medyayê de dimîne.
Medî di sedsala 7ê {{bz}} de herêm bi dest dixin. Piştre herêm dikeve bin desthilatdariya axamenişiyan û di nava satrapiya Medyayê de dimîne.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=The Achaemenid Dynasty in the Early Period |paşnav=Vogelsang |pêşnav=W.J. |weşanger=BRILL |tarîx=1989-01-01 |rr=1–9 |isbn=978-90-04-66763-1 |url=http://dx.doi.org/10.1163/9789004667631_007}}</ref>
=== Serdema navîn ===
=== Serdema navîn ===
Dema ku Ksenefon di sedsala 4ê {{bz}} de derbasî herêmê bûye, medî li herêmê jiyan kirine.
Dema ku Ksenefon di sedsala 4ê {{bz}} de derbasî herêmê bûye, medî li herêmê jiyan kirine.

Guhartoya 16:40, 17 çiriya pêşîn 2024

Ji bo maneyên din li Kurdistan (cudakirin) binêre.
Başûrê Kurdistanê
Sînorê fermî ê Başûrê Kurdistanê îro û herêmên Kurdistanê ên derveyî desthilatiya kurdî
Başûrê Kurdistanê li gor Otonomiya 1970'î

Başûrê Kurdistanê[1][2][3][4] yek ji perçeyên Kurdistanê ye ku di nav sinorên dewleta Îraqê de ye ku piştî şerê cîhanî yê yekem hatiye damezrandin. Nifûsa herêmê piranî ji kurdan pêk tê. Başûrê Kurdistanê ji aliyê pirneteweyî û pirolî ve ji herêmên din yên Îraqê cuda ye ku li vê beşa Kurdistanê ji xeynî kurdan, ereb, tirkmen û asûrî jî hene. Di heman demê de piraniya rûniştvanên herêma Başûrê Kurdistanê misilman in lê kes ên xwedî baweriyên cûda yên wekê xiristiyan (mesîhî) û êzidî jî tê de hene. Bajarên sereke yên Başûrê Kurdistanê bajarên Hewlêr, Silêmanî, Mûsil, Kerkûk, Duhok, Xaneqîn û Zaxo ye.

Başûrê Kurdistanê yek ji çar parçeyên Kurdistan a mezin e ku li herêma Rojavayê Asyayê cih digire ku bi Başûrê Kurdistanê re beşên din ên Kurdistanê Bakurê Kurdistanê, Rojavayê Kurdistanê û Rojhilata Kurdistanê vedihewîne.[5]

Etîmolojî

Tê texmîn kirin ku koka navê Kurd ji peyva sumerî ya kar-da hatiye. Paşgira -stan peyveke îranî ya herêmê ye. Wateyê navê Kurdistanê ji du peyvên hevgirtî yên kurd û istan pêk tê wateya "Welatê Kurdan".

Navê herêma Başûrê Kurdistanê naveke erdnîgarî ye ku perçeya îro ya herî li başûrê Kurdistanê destnîşan dike.

Erdnîgarî

Başûrê Kurdistana bi giranî herêmeke çiyayî ye ku xala herî bilindê herêmê bi bilindahiya 3.611 mêtre lûtkeya Çixî Derê ye. Çiyayên din ên Başûrê Kurdistanê ji çiyayên Zagros, Çiyayê Şengalê, Çiyayê Hemrînê, Çiyayê Nisir û ji Çiyayên Qendîlê pêk tê. Çemên wekê Çemê Zapa Mezin û Çemê Zapa Biçûk li herêmê ye ku ber bi rojhilat û rojava be diherikin. Çemê Dîcleyê ye ku ji Bakurê Kurdistanê derdikeve ber bi başûr ve diherike û derbasê Başûrê Kurdistanê dibe.

Xwezaya çiyayî ya Başûrê Kurdistanê li gorî herem ên jêrîn ên Başûrê Kurdistanê xwedî avhewayeke hênik û xwedî erdnigariyeke bi çem û av e ku di meh ên havînan de dibe ciheke geştiyarî. Gola herî mezin ê Başûrê Kurdistanê gola Bendava Dûkanê ye ku goleke çêkirî yê herêmê ye. Herêmên rojavayî yên Başûrê Kurdistanê wekî herêmên rojhilatî çiyayî nînin.

Avhewa

Ji ber berfirehî û bilindahî yên Başûrê Kurdistanê ji avhewaya herêmê li gorî herêmên din ên derdorê sartir û pir şiltir e. Piraniya deverên li herêmê dikevin nav devera avhewa ya Deryaya Navîn (Csa) ku yek ji deverên li başûrê rojavayê avhewaya nîv-ziwa (BSh) ye.

Germahiya navînî ya havînê li herêmên herî bakur ên sartir ji 35 °C heya 40 °C ber bi herêmên başûrê rojava diguhere. Di mehên havînan de germa herî nizm a Başûrê Kurdistanê li dora 21 °C heya 24 °C ê diguhere. Di mehên zivistanan de jî germahiya navînî di navbera 9 °C û 11 °C ê de ye. Li hinek deverên sar ên Başûrê Kurdistanê di mehên zivistanan de germahî ji 3 °C heya −2 °C ê dadikeve.

Bajarên sar ê herêmê Soran, Şeqlawa û Helebce di mehên zivistanê de di binê 0 °C de ne. Dihok di mehên havînan de germahiya navînî digihîje 42 °C ê. Barîna baranê ya salane li seranserê Başûrê Kurdistanê cuda ye ku li hinek cihan baran ji 500 mîlîmetre bigire (li herêma Hewlêrê) û heya 900 mîlîmetreyê baran dibarin (li deverên mîna Amediyê). Piraniya baranan di mehên zivistanan û biharê de dibarin ku bi gelemperî baranên giran in. Havîn û destpêka payîzê baran kêm in û mehên biharan jî pir hênik derbas dibin. Di havînê de li hinek deveran derengiya demsalî çêdibe ku germahiya hewayê li dora mehên tebax û îlonê de zêde dibin.

Dîrok

Serdema kevnare

Di demên pêşdîrokê de li herêmê çandeke Neandertalan li Şikefta Şanidarê hatiye dîtin. Herêm 7000 salê b.z. de malavaniya çanda çermo kiriye. Cihê herî kevnar ê neolîtîk a li Kurdistanê li Hasuna ye ku navenda Çanda Hasunayê ye.

Di Serdema Bronz a Destpêk û Serdema Bronz a Navîn de herêm ji aliyê erdnîgarî ve wekî Subartu dihat zanîn ku li herêma Başûrê Kurdistanê sûbariyan ku bi zimanê hûrî diaxivin û di heman demê de li gel sûbariyan Gutî û lulubiyan jî li herêmê jiyan kirine. Di sala 2200 b.z. de herêm ji aliyê Naram-Sin ê akadî ve hatiye zeft kirin û di sala 2150 b.z. de dikeve bin desthilatdariya gûtiyan.[6][7] Bajarên sereke yên herêmê ku di nivîsarên vê serdemê de hatine tespîtkirin Mardaman, Azuhinum, Nînet (Nînewa), Arrapha, Urbilum û Kurda ne.[8][9]

ji xeynî du dehsalan di sedsala 18ê b.z. de dema ku ji aliyê Amorî Shamshi Adad ve hatiye dagir kirin û beşdarî axa Padîşahiya Qiraliyeta Mezopotamyaya Jorîn hatiye kirin,[10][11] di destpêka hezarsala 2an de herêm ji aliyê Padîşahiya Kurda ve hatiye rêvebirin.[12][13] Berê zayînê di sala 1760an de, Padîşahiya Kurda di dema şerê Babîl-Elam de rastî êrişa Elam û Eşnunna hatiye û padîşah di dawiyê de bûye alîgirê Marî û Babîlê.[14][15]

Di sedsala 16an ê b.z. de mîtaniyan herêm xistini nava împeratoriya xwe ya hûrî. Piştî rûxandina Împeratoriya Mîtanniyan ku ji aliyê hîtîtan ve hatiye rûxandin, di navbera sedsala 14 û 13 b.z. de herêm gav bi gav ji aliyê suryaniyan ve hatiye desteserkirin.[16] Tukulti-Ninurta I di sedsala 13 b.z. de tevahiya herêmê digire û yek ji fermandarên xwe wek parêzgerê gund û bajarên Kurda destnîşan dike. Divê heyamê de Kurda dibe parêzgeheke biçûk ku navenda parêzgehê li derdorê Şengal a îro bû.[17][18][19] Navê Hewlêrê bi akadî dibe Arba-ilu û di dema Împeratoriya Neo-Asûriyan de bajar bi dîndariya xwe ya taybet a Îştar hatiye naskirin. Herêm di destpêka hezarsala 1em a b.z. de bi qismî di bin desthilatdariya ûrartûyan û padîşahiya Musair de bû. Di dema ûrartûyan de navçeya Rewandizê ya îro dibe navendeke dînê.

Medî di sedsala 7ê b.z. de herêm bi dest dixin. Piştre herêm dikeve bin desthilatdariya axamenişiyan û di nava satrapiya Medyayê de dimîne.[20]

Serdema navîn

Dema ku Ksenefon di sedsala 4ê b.z. de derbasî herêmê bûye, medî li herêmê jiyan kirine.

Mijarên têkildar

Çavkanî

  1. ^ Ali, Othman (çiriya pêşîn 1997). "Southern Kurdistan during the last phase of Ottoman control: 1839–1914". Journal of Muslim Minority Affairs. 17 (2): 283–291. doi:10.1080/13602009708716377.
  2. ^ "مێژوو "وارماوا" لە کوردستان". Roja gihiştinê 24 kanûna pêşîn 2019.[girêdan daimî miriye]
  3. ^ "عێراقی دوای سەددام و چارەنووسی باشووری کوردستان". Lund University Publications. 2008.
  4. ^ "Ala û sirûda netewiya Kurdistanê". Roja gihiştinê 24 kanûna pêşîn 2019.
  5. ^ "Kurden heute - Fadel Khalil - Google Books". web.archive.org. 3 tîrmeh 2023. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 3 tîrmeh 2023. Roja gihiştinê 7 çiriya pêşîn 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  6. ^ Black, Jeremy (2001). "Amethysts". Iraq. 63: 183. doi:10.2307/4200510. ISSN 0021-0889.
  7. ^ Liverani, Mario (1993). Akkad: The First World Empire : Structure, Ideology, Traditions (bi îngilîzî). Sargon. ISBN 978-88-11-20468-8.
  8. ^ Radner, Karen; Moeller, Nadine; Potts, Daniel T. (2020). The Oxford History of the Ancient Near East (bi îngilîzî). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-068785-4.
  9. ^ "Urkesh and the Hurrians: Studies in Honor of Lloyd Cotsen - Lloyd E. Cotsen - Google Books". web.archive.org. 3 tîrmeh 2023. Roja gihiştinê 17 çiriya pêşîn 2024.
  10. ^ "Altorientalische Forschungen - Google Books". web.archive.org. 3 tîrmeh 2023. Roja gihiştinê 17 çiriya pêşîn 2024.
  11. ^ Caubet, Annie; Pouyssegur, Patrick; Snowdon, Peter (1998). The Ancient Near East: The Origins of Civilization (bi îngilîzî). Terrail. ISBN 978-2-87939-152-6.
  12. ^ Heimpel, Wolfgang (2003). Letters to the King of Mari: A New Translation, with Historical Introduction, Notes, and Commentary (bi îngilîzî). Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-080-4.
  13. ^ Gordon, Cyrus Herzl; Rendsburg, Gary; Winter, Nathan H. (1 kanûna paşîn 1987). Eblaitica: (bi îngilîzî). Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-060-6.
  14. ^ Mieroop, Marc Van De (30 nîsan 2008). King Hammurabi of Babylon: A Biography (bi îngilîzî). John Wiley & Sons. ISBN 978-0-470-69534-0.
  15. ^ Ross, James F. (1970). "Prophecy in Hamath, Israel, and Mari". Harvard Theological Review (bi îngilîzî). 63 (1): 1–28. doi:10.1017/S0017816000004004. ISSN 1475-4517.
  16. ^ Düring, Bleda S. (30 kanûna paşîn 2020). The Imperialisation of Assyria: An Archaeological Approach (bi îngilîzî). Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-47874-8.
  17. ^ Valk, Jonathan (2018). Assyrian Collective Identity in the Second Millennium BCE: A Social Categories Approach (Thesis thesis) (bi îngilîziya amerîkî).
  18. ^ Bonatz, Dominik (1 nîsan 2014). The Archaeology of Political Spaces: The Upper Mesopotamian Piedmont in the Second Millennium BCE (bi îngilîzî). Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-026640-5.
  19. ^ "SMEA - Google Books". web.archive.org. 3 tîrmeh 2023. Roja gihiştinê 17 çiriya pêşîn 2024.
  20. ^ Vogelsang, W.J. (1 kanûna paşîn 1989). The Achaemenid Dynasty in the Early Period. BRILL. rr. 1–9. ISBN 978-90-04-66763-1.

Girêdanên derve

Wîkîferheng Wîkîferheng: Başûrê Kurdistanê – Mane, etîmolojî, werger û bêhtir
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Başûrê_Kurdistanê&oldid=1850713" hatiye standin.