សង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក

សង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក
រូបខាងលើ: សមរភូមិអ៊ូស្ទែរលីត្ស៍ រូបខាងក្រោម: សមរភូមិវ៉ាត់ធឺលូ
កាលបរិច្ឆេទ ១៨ ឧសភា ១៨០៣ – ២០ វិច្ឆិកា ១៨១៥ (រយៈពេល៖ ១២ឆ្នាំ, ៦ខែ​ និង ២ថ្ងៃ) ទីតាំង ទ្វីបអឺរ៉ុប មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក សមុទ្រមេឌីទែរ៉ានេ សមុទ្រខាងជើង រីអូដេឡាផ្លាតា គីនេបារាំង ឥណ្ឌីខាងលិច មហាសមុទ្រឥណ្ឌា អាមេរិកខាងជើង កូកាស លទ្ធផល ណាប៉ូលេអុងបានទទួលបរាជ័យ/ជ័យជម្នះខាងក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ត សមាជទីក្រុងវីយែន លទ្ធផលសរុប៖ សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីសលើកទីពីរ ការនិរទេសណាប៉ូលេអុងទី១ទៅលើកោះសាំងហេលីណា ការដួលរលំនៃចក្រភពបារាំងទីមួយ រាជវង្សបួរបុងឡើងកាន់អំណាចឡើងវិញ ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ និងណាដឺម៉ាក-ន័រវែសត្រូវបានរំលាយចោល ឱនភាពអំណាចនៃចក្រភពអេស្ប៉ាញ ហុល្លង់ និងព័រទុយហ្កាល់ ចក្រភពអង់គ្លេសបានលេចឡើងជាមហាអំណាចពិភពលោក ការបង្កើតសហរាជាណាចក្រស៊ុយអែត និងន័រវែស និងសហរាជាណាចក្រហុល្លង់ ព្រុសបានក្លាយជាមហាអំណាចថ្មីមួយនៅក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុប ការចាប់ផ្តើមនូវដំណើរបង្រួបបង្រួមប្រទេសអ៊ីតាលី និងអាល្លឺម៉ង់ ការរីករាលដាលនៃលទ្ធិជាតិនិយម និងសេរីនិយមនៅទ្វីបអឺរ៉ុប តំហយចំនួនប្រជាជននៅក្នុងប្រទេសបារាំង និងអឺរ៉ុបខាងលិច
ភាគីសង្គ្រាម
កម្លាំងសម្ព័ន្ធមិត្ត៖ ចក្រភពអង់គ្លេស ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ (ត្រឹមឆ្នាំ១៨០៦) អូទ្រីស ព្រុស រុស្ស៊ី អេស្ប៉ាញ ស៊ុយអែត ព័រទុយហ្កាល់ ចក្រភពអូតូម៉ង់ បាវីយែរ ប៊្រូនស្វីគ រាជានិយមបារាំង ហាណូវើ ហុងគ្រី លិចតិនស្តាញ ម៉ុងតេណេគ្រោ ណាស្សូ ហុល្លង់ បាដ៍ រដ្ឋប៉ាប អ៊ីរ៉ង់ សាដេញ៉ា សាចសិន ស៊ីស៊ីល៍ ស្វីស ទូស្កាន់ វួធឹមប៊ឺក ដាណឺម៉ាក បារាំងបួរបុង	បារាំងជាមួយនឹងរដ្ឋចំណុះ៖ សាធារណរដ្ឋបារាំង (ត្រឹមឆ្នាំ១៨០៤) ចក្រភពបារាំង (ពីឆ្នាំ១៨០៤) រដ្ឋចំណុះរបស់បារាំង៖ សាធារណរដ្ឋបាតាហ្វ បូណាប៉ារត៍និយមអេស្ប៉ាញ សហព័ន្ធរ៉ាំង បាវីយែរ សាចសិន វែស្តហ្វាលី វួធឹមប៊ឺក ពញារដ្ឋវ៉ាសូរី អេទ្រូរី លីទុយអានី (១៨១២) ហុល្លង់ អ៊ីតាលី លុក្ក៍ និងព្យុំប៊ីណូ ណាប្លេស កងទ័ពប៉ូឡូញ ស្វីស ដាណឺម៉ាក–ន័រវែស
មេបញ្ជាការ និង មេដឹកនាំ
ហ្វ្រង់ស្វ័រទី១ ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទី៣ ហ្វែឌីណង់ទី១ អាឡិចសាន់ដឺទី១ ចចទី៣ ហ្វែឌីណង់ទី៧ ហ្គូស្តាហ្វទី៤ អាដុលហ្វ៍ ម៉ារីទី១ ស៊ីលីមទី៣ មូស្តាហ្វាទី៤ ម៉ះមូដទី២ វីល្លៀមទី១ ល្វីទី១៨ ពីតារទី១ ពីត្រូវិក-ញ៉េហ្កូស ម៉ាស៊ីមីលានទី១ ហ្សូសែហ្វ	ណាប៉ូលេអុងទី១  មីឈែល នីយ  ម៉ាស៊ីមីលានទី១ ហ្សូសែហ្វ ហ្វ្រេដេរីកទី៦ ចូសែហ្វ ប៉ូញ្ញាតូហ្វស្គី † ​ រូតហ្គឺរ ហ្សង់ ស្ស៊ីមិលប៉ូលនិងក៍ ល្វី បូណាប៉ារត៍ អឺជេន ដឺប៊ូហារណេរស៍ ចូអាឃីម មូរ៉ាត ហ្វាត់​ អាលី ឆ្យារកាដចា ហ្វ្រេដេរីក អូហ្គូសត៍ទី១ ​ ចូសែហ្វទី១ ជេរ៉ូមទី១ ហ្រ្វេដេរីកទី១ អាឡិចសាន់ដឺទី១ ហ្សង់ ប៊ែរណាដុតទ៍ ហ្វ្រង់ស្វ័រទី១ ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទី៣
កម្លាំង
រុស្ស៊ី៖ ៩០០,០០០ នាក់ រាប់ទាំងកងកម្លាំងទូទៅ និងកងជីវពល (១៨១២) ​​ ព្រុស៖ ៣២០,០០០ នាក់ រាប់ទាំងកងកម្លាំងទូទៅ និងកងជីវពល (១៨០៦) ចក្រភពអង់គ្លេស៖ ២៥០,០០០ នាក់ រាប់ទាំងកងកម្លាំងទូទៅ និងកងជីវពល (១៨១៣) អូទ្រីស៖ ៣០០,០០០ នាក់ រាប់ទាំងកងកម្លាំងទូទៅ និងកងជីវពល (១៨០៩) អេស្ប៉ាញ៖ ១៩៨,៥២០ នាក់ រាប់ទាំងកងកម្លាំងទូទៅ និងកងជីវពល (១៨១២) ព័រទុយហ្កាល់៖ ៥០,០០០​ នាក់ រាប់ទាំងកងកម្លាំងទូទៅ និងកងជីវពល (១៨០៩) ស៊ុយអែត៖ ៥០,០០០ នាក់ រាប់ទាំងកងកម្លាំងទូទៅ និងកងជីវពល (១៨១៣) ហុល្លង់៖ ៣៥,៦០០ នាក់​ រាប់បញ្ចូលទាំងកងកម្លាំងទូទៅ និងកងជីវពល (១៨១៥) ចក្រភពអូតូម៉ង់៖ ៣៥០,០០០ នាក់ដែលសុទ្ធតែជាកងកម្លាំងទូទៅ កងកម្លាំងសម្ព័ន្ធមិត្តផ្សេងៗទៀត៖ ១០០,០០០ នាក់ រាប់ទាំងកងកម្លាំងទូទៅ និងកងជីវពល សរុប៖ ៣,០០០,០០០ នាក់ (១៨១៣)	ចក្រភពបារាំង៖ ១,២០០,០០០ នាក់ ទាំងកងកម្លាំងទូទៅ និងកងជីវពល (១៨១៣) កងកម្លាំងរដ្ឋចំណុះ និងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់បារាំង៖ ៥០០,០០០ – ១,០០០,០០០ នាក់ ទាំងកងកម្លាំងទូទៅ និងកងជីវពល (១៨១៣) សរុប៖ ២,០០០,០០០ នាក់ (១៨១៣)
សហេតុភាព និង ការខាងបង់
អូទ្រីស៖ ៣៥០,២២០ នាក់បានស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាម (សរុបអ្នកស្លាប់ទាំងអស់ចំនួន ៥០០,០០០ នាក់) អេស្ប៉ាញ៖ ទាហានជាង ៣០០,០០០ នាក់បានស្លាប់ និងមានអ្នកស្លាប់សរុបបន្ថែមទៀតជាង ៥៨៦,០០០ បូករួមទាំងជនស៊ីវិល រុស្ស៊ី៖ ២៨៩,០០០ នាក់បានស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាម (ចំនួនអ្នកស្លាប់សរុប ៦០០,០០០ នាក់ រួមទាំងជនស៊ីវិល) ​​ ព្រុស៖ ១៣៤,០០០ នាក់បានស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាម (ចំនួនអ្នកស្លាប់សរុប ៣០០,០០០ នាក់ រួមទាំងជនស៊ីវិល) ចក្រភពអង់គ្លេស៖ ១២៥,០០០ នាក់បានស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាម (ចំនួនអ្នកស្លាប់សរុប ៣០០,០០០ នាក់ រួមទាំងជនស៊ីវិល) ព័រទុយហ្កាល់៖ ចំនួនអ្នកស្លាប់ និងបាត់ខ្លួនសរុបអាចមានដល់ទៅ ២៥០,០០០ នាក់ រួមទាំងជនស៊ីវិល អ៊ីតាលី៖ ១២០,០០០ នាក់បានស្លាប់ ឬបាត់ខ្លួន រួមទាំងជនស៊ីវិល ចក្រភពអូតូម៉ង់៖ ៥០,០០០ នាក់បានស្លាប់ ឬបាត់ខ្លួន សរុប៖ ៤,០០០,០០០ នាក់​ ទាំងករណីស្លាប់ និងបាត់ខ្លួនក្នុងជួរយោធា និងស៊ីវិល	ចក្រភពបារាំង៖ ទាហានបារាំងចំនួន ៣០៦,០០០ នាក់បានស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាម ទាហានសម្ព័ន្ធមិត្តបារាំងចំនូន ៦៥,០០០ នាក់បានស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាម ​ ទាហានបារាំងចំនួន ៨០០,០០០ នាក់បានស្លាប់ដោយរោគជំងឺ របួសធ្ងន់ធ្ងរ និងឧបទ្ទវហេតុផ្សេងៗ ជនស៊ីវិលចំនួន ៦០០,០០០ នាក់បានស្លាប់ សរុប៖ ២,០០០,០០០ នាក់

សង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក (ភាសាអង់គ្លេស៖ Napoleonic Wars និងភាសាបារាំង៖ Guerres napoléoniennes) (១៨០៣–១៨១៥) គឺជាជម្លោះសង្គ្រាមបន្តៗប្រទាក់ប្រទិនគ្នាដែលបង្កឡើងដោយអាណាចក្របារាំងទីមួយ និងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនក្រោមការដឹកនាំដោយព្រះចៅអធិរាជណាប៉ូលេអុងទី១ ប្រឆាំងនឹងក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្តមហាអំណាចអឺរ៉ុបមួយចំនួនដែលហិរញ្ញប្បទាន និងនាំមុខដោយចក្រភពអង់គ្លេស។ សង្គ្រាមនេះច្រើនបែងចែកចេញជាជម្លោះធំៗចំនួនប្រាំមាន៖ សង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីបី(១៨០៥) ទីបួន(១៨០៦–០៧) ទីប្រាំ(១៨០៩) ទីប្រាំមួយ(១៨១៣) និងទីប្រាំពីរ(១៨១៥)។

បន្ទាប់ពីបានក្លាយជាកុងស៊ុលដំបូងនៃប្រទេសបារាំងនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៩៩ ណាប៉ូលេអុងត្រូវចូលដឹកនាំសាធារណរដ្ឋដែលពោរពេញទៅដោយភាពវឹកវររួចផ្លាស់ប្តូរវាទៅជារដ្ឋថ្មីដែលមានស្ថេរភាពខាងហិរញ្ញវត្ថុ មានភាពរឹងមាំខាងការិយាធិបតេយ្យ និងមានកម្លាំងយោធាដែលសម្បូរទៅដោយភាពប៉ិនប្រសប់។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៨០៥ ប្រទេសអូទ្រីសនិងរុស្ស៊ីបានចងសម្ព័ន្ធភាពនឹងគ្នារួចក៏ប្រកាសសង្គ្រាមមកលើបារាំង ដែលគេច្រើនស្គាល់វាថា "សង្គ្រាមនៃសម្ព័ន្ធភាពទីបី" ហើយជាលទ្ធផល កងទ័ពបារាំងបានយកឈ្នះលើទ័ពសម្ព័ន្ធភាពអូទ្រីស-រុស្ស៊ីនៅឯសមរភូមិអូស្ទ័រលីតស៍នៅអំឡុងខែធ្នូ ឆ្នាំ១៨០៥ ដោយប្រវត្តវិទូបានចាត់ទុកវាជាជ័យជម្នះដ៏អស្ចារ្យរបស់ណាប៉ូលេអុង។ ប៉ុន្តែនៅឯខាងសមុទ្រវិញ ទ័ពជើងទឹកអង់គ្លេសបានទទួលជ័យជម្នះយ៉ាងលើសលប់មកលើកម្លាំងជើងទឹកបារាំង–អេស្ប៉ាញនៅក្នុងសមរភូមិត្រាហ្វាលហ្ការនៅថ្ងៃទី២១ ខែតុលា ឆ្នាំ១៨០៥។ ជ័យជម្នះមួយនេះបាននាំឱ្យអង់គ្លេសមានការគ្រប់គ្រងពេញលេញនៅលើសមុទ្រភាគខាងលិចទ្វីបអឺរ៉ុប។ ដោយមានភាពព្រួយបារម្ភពីកំណើននៃអំណាចរបស់បារាំង រដ្ឋព្រុសបានដឹកនាំបង្កើតសម្ព័ន្ធមិត្តទីបួនជាមួយរុស្ស៊ី សាសូនី និងស៊ុយអែតរួចក៏ប្រកាសសង្រ្គាមលើបារាំងនៅអំឡុងខែតុលា ឆ្នាំ១៨០៦។ កងទ័ពណាប៉ូលេអុងបានយកឈ្នះលើទ័ពព្រុសនៅក្នុងតំបន់ជេណា និងទ័ពរុស្ស៊ីនៅក្នុងសមរភូមិហ្រ្វៃឡង់។ ជម្លោះប្រឆាំងនឹងបារាំង (សម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំ) ក៏បានចាប់ផ្តើមម្តងទៀតនៅក្នុងឆ្នាំ១៨០៩ ដោយមានការដឹកនាំពីអូទ្រីសប៉ុន្តែដូចមុនអញ្ចឹងគឺត្រូវទទួលបរាជ័យ។

ក្នុងគោលបំណងផ្តាច់ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចអង់គ្លេស ណាប៉ូលេអុងបានបើកការវាយប្រហារចូលប្រទេសព័រទុយកាល់ដែលត្រូវជាសម្ព័ន្ធមិត្តតែមួយគត់របស់អង់គ្លេសនៅទ្វីបអឺរ៉ុប។ បន្ទាប់ពីបានកាន់កាប់រាជធានីលីស្បោនក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៨០៧ និងដោយសារកងទ័ពបារាំងមួយភាគធំកំពុងស្ថិតនៅលើទឹកដីអេស្ប៉ាញ ណាប៉ូលេអុងក៏ឈ្លាតឱកាសក្បត់នឹងអតីតសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនដោយដកហូតសឹទ្ធអំណាចពីគ្រួសាររាជវង្សអេស្ប៉ាញហើយបានប្រគល់វាទៅឱ្យបងប្រុសរបស់ទ្រង់នៅឆ្នាំ១៨០៨ ដោយមានគោរមងារថាចូសេទី១។ ដោយមានការគាំទ្រពីអង់គ្លេស ប្រទេសព័រទុយកាល់និងអេស្ប៉ាញក៏បានរួមគ្នាខិតខំរើបម្រះប្រឆាំងនឹងបារាំងហើយទីបំផុតក៏បានបណ្តេញពួកបារាំងចេញពីឧបទ្វីបអ៊ីបេរីដោយជោគជ័យនៅក្នុងឆ្នាំ១៨១៤។

ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ ប្រទេសរុស្ស៊ីដោយពុំពេញចិត្តនឹងគោលនយោបាយប្រព័ន្ធទ្វីបរបស់បារាំងដែលកំពុងជិះជាន់លើវិស័យពាណិជ្ជកម្មក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួន ក៏សម្រេចចិត្តលួចធ្វើជំនួញជាមួយរដ្ឋក្រៅប្រព័ន្ធដែលជំរុញឱ្យណាប៉ូលេអុងបើកការវាយប្រហារដ៏ធំចូលក្នុងប្រទេសរុស្ស៊ីនៅអំឡុងឆ្នាំ១៨១២។ ជាលទ្ធផល បារាំងបានទទួលបរាជ័យក្នុងយុទ្ធនាការនេះហើយក៏ត្រូវបង្ខំចិត្តដកទ័ពខ្លួនចេញពីទឹកដីប្រទេសរុស្ស៊ី។

ដោយឃើញថាបារាំងកំពុងចាញ់សង្គ្រាមបែបនេះ រដ្ឋព្រុស អូទ្រីស និងរុស្ស៊ីក៏បាននាំគ្នាបង្កើតក្រុមសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំមួយ រួចហើយក៏ចេញនូវយុទ្ធនាការថ្មីប្រឆាំងនឹងបារាំង និងមិនយូរប៉ុន្មានក៏បានយកឈ្នះលើទ័ពណាប៉ូលេអុងនៅក្នុងសមរភូមិលែបស៊ីគនៃឆ្នាំ១៨១៣។ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្តបានបន្តវាយបារាំងពីទិសខាងកើតខណៈពេលដែលអេស្ប៉ាញនិងព័រទុយកាល់កំពុងរុញច្រានបារាំងពីទិសខាងលិចចេញពីឧបទ្វិបអ៊ីបេរី។ កម្លាំងក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្តក៏បានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងប៉ារីសនៅចុងខែមីនា ឆ្នាំ១៨១៤ រួចហើយក៏សម្រេចនិរទេសណាប៉ូលេអុងចេញពីបារាំងទៅអែលបាខណៈដែលរាជវង្សបួរបនត្រូវឡើងកាន់អំណាចសារជាថ្មីនៅប្រទេសបារាំង។ មួយឆ្នាំក្រោយមក ណាប៉ូលេអុងបានរត់ចេញពីអែលបារួចចូលមកដឹកនាំប្រទេសបារាំងម្តងទៀត។ សម្ព័ន្ធមិត្តទីប្រាំពីរក៏បានបង្កើតឡើងដើម្បីទប់ទល់នឹងណាប៉ូលេអុងដោយលើកនេះខុសប្លែកពីមុនៗ ទ័ពខាងសម្ព័ន្ធមិត្តបានយកឈ្នះលើទ័ពរបស់ណាប៉ូលេអុងដោយងាយនៅក្នុងសមរភូមិដំបូងគឺសមរភូមិវ៉ាត់ធឺលូក្នុងអំឡុងខែឧសភា ឆ្នាំ១៨១៥។ ណាប៉ូលេអុងត្រូវបានគេនិរទេសម្តងទៀតប៉ុន្តែលើកនេះគឺទៅកោះសាំងហេលីណាដែលស្ថិតនៅកណ្តាលមហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក។

សមាជទីក្រុងវីយែនបានផ្តល់នូវសន្តិភាពនិងការផ្លាស់ប្តូរព្រំដែនប្រទេសអឺរ៉ុបជាច្រើន។ សង្គ្រាមនេះបានផ្តល់ផលជាច្រើនដល់ពិភពលោកមានដូចជា៖ ការរីករាលដាលនៃលទ្ធិជាតិនិយម និងសេរីនិយម ចក្រភពអង់គ្លេសបានក្លាយជាកំពូលមហាអំណាចពិភពលោក ចលនាដើម្បីឯករាជ្យនៅអាមេរិកឡាទីនបានផ្ទុះឡើងដែលហេតុធ្វើឱ្យចក្រភពអេស្ប៉ាញដួលរលំ ការបង្រួបបង្រួមជាតិនិងទឹកដីរនៅអាល្លឺម៉ង់និងអ៊ីតាលី និងការរកឃើញវិធីសាស្រ្តថ្មីៗក្នុងការធ្វើសឹកសង្គ្រាមជាដើម។

ទិដ្ឋភាពទូទៅ

ណាប៉ូលេអុងបានឡើងកាន់អំណាចនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៩៩ និងបង្កើតបានជារបបផ្តាច់ការយោធានិយមនៅប្រទេសបារាំង។ គេច្រើនចាត់ទុកថ្ងៃទី១៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៨០៣ ថាជាថ្ងៃចាប់ផ្តើមនៃសង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិកពោលគឺថ្ងៃសង្គ្រាមនៃសម្ព័ន្ធភាពទី៣ ដែលត្រូវជាសង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពដំបូងប្រឆាំងនឹងសាធារណរដ្ឋបារាំងបន្ទាប់ពីណាប៉ូលេអុងបានប្រកាសខ្លួនជាមេដឹកនាំបារាំងថ្មី។

ក្រង់ប្រឺតាញ (អង់គ្លេស) បានលុបសន្ធិសញ្ញាអាមៀនចោលហើយបានប្រកាសសង្គ្រាមលើបារាំងនៅអំឡុងខែឧសភា ឆ្នាំ១៨០៣។ មូលហេតុចម្បងក្រោយការប្រកាសសង្គ្រាមរបស់អង់គ្លេសគឺ៖ ការផ្លាស់ប្តូរប្រព័ន្ធអន្តរជាតិនៅអឺរ៉ុបខាងលិចដោយណាប៉ូលេអុង ជាពិសេសគឺនៅប្រទេសស្វីស អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី និងហុល្លង់។ ប្រវត្ដិវិទូម្នាក់នាមហ្វ្រេឌឺរិច កាហ្កានបានអះអាងថា ចក្រភពអង់គ្លេសបានកើតការខឹងសម្បារជាពិសេសបន្ទាប់ពីណាប៉ូលេអុងបានចូលត្រួតត្រាប្រទេសស្វីស។ លើសពីនេះទៅទៀត ណាប៉ូលេអុងបានថ្លែងថាប្រទេសអង់គ្លេសមិនគួរមានសម្លេងនៅក្នុងកិច្ចការបរទេសរបស់ទ្វីបអឺរ៉ុបនោះឡើយដែលជាហេតុនាំឱ្យអង់គ្លេសចាត់ទុកមតិមួយនេះថាជាការជេរប្រមាណនៅប្រជាជាតិខ្លួន។ ប្រទេសរុស្ស៊ីដែលបានមើលព្រឹត្តិការណ៍ទាំងអស់នេះពីចម្ងាយបានសន្មតថា អន្តរាគមន៍របស់បារាំងនៅប្រទេសស្វីសបានបង្ហាញថាណាប៉ូលេអុងគឺមិនសម្លឹងរកដំណោះស្រាយដោយសន្តិវិធីជាមួយមហាអំណាចអឺរ៉ុបផ្សេងៗទៀតនោះឡើយ។

អង់គ្លេសបានចេញប្រតិបត្តិការបិទផ្លូវទឹកជុំវិញប្រទេសបារាំងដើម្បីបង្អត់ធនធាននាំចូល។ ណាប៉ូលេអុងបានឆ្លើយតបទៅនឹងសកម្មភាពរបស់អង់គ្លេសវិញដោយដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចលើអង់គ្លេសហើយបានព្យាយាមវាយបំបែកសម្ព័ន្ធមិត្តអង់គ្លេសទាំងឡាយណាដែលមានវត្តមាននៅក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុប។ ប្រព័ន្ធទ្វីបត្រូវបានគេបង្កើតឡើងដើម្បីបង្អាក់យុទ្ធនាការបិទខ្ទប់របស់អង់គ្លេសនិងពង្រឹងជំនួញពាណិជ្ជកម្មសេរីជាមួយបារាំង។ អង់គ្លេសបានឆ្លើយតបទៅវិញដោយបានចូលកាន់កាប់កងនាវារបស់ដាណឺម៉ាក បំបែកសម្ព័ន្ធរបស់បារាំង និងមិនយូរប៉ុន្មានក៏អាចបង្កើតការត្រួតត្រាលើដែនសមុទ្រខាងលិចទាំងមូល។ ងាកមកនៅអឺរ៉ុបដីគោកវិញ ណាប៉ូលេអុងបានទទួលជ័យជម្នះដ៏សំខាន់នៅក្នុងសង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទី៣ ដែលជំរុញឱ្យចក្រភពអូទ្រីសដកខ្លួនចេញពីសង្គ្រាមភ្លាមៗនិងក្រោយមកចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋក៏ត្រូវបានរំលាយចោល។ ប៉ុន្មានខែក្រោយមក រដ្ឋព្រុសបានប្រកាសសង្គ្រាមមកលើបារាំងដែលជាហេតុនាំឱ្យផ្ទុះសង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទី៤។ សង្រ្គាមនេះបានបញ្ចប់ទៅយ៉ាងដំណំសម្រាប់ព្រុសហើយខ្លួនត្រូវធ្លាក់ក្រោមការកាន់កាប់របស់បារាំងក្នុងរយៈពេលតែ ១៩ ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះក្រោយយុទ្ធនាការដំបូងបានចាប់ផ្តើម។ បន្ទាប់មក ណាប៉ូលេអុងបានយកឈ្នះលើកងទ័ពរុស្ស៊ីនៅហ្វ្រៃឡង់ហើយជាលទ្ធផល រដ្ឋចំណុះរបស់បារាំងប្រមាណបីបួនត្រូវបាននិម្មិតឡើងនៅតំបន់អឺរ៉ុបខាងកើតរួចសង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីបួនក៏បានបញ្ចប់ជាស្ថាពរ។

ទន្ទឹមនឹងនេះ ការបដិសេធរបស់ព័រទុយកាល់ក្នុងការប្តេជ្ញាយល់ស្របជាមួយប្រព័ន្ធទ្វីបហើយការរំលោភលើប្រព័ន្ធមួយនេះដោយប្រទេសអេស្បាញបាននាំឱ្យបារាំងសម្រេចចិត្តចូលឈ្លានពានប្រទេសទាំងពីរដោយគេបានសម្តៅលើជម្លោះមួយនេះថាសង្គ្រាមឧបទ្វីប និងមិនយូរប៉ុន្មាន សង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំក៏បានផ្ទុះឡើង។ បារាំងបានចូលកាន់កាប់ប្រទេសអេស្ប៉ាញដោយជោគជ័យរួចអេស្ប៉ាញក៏ក្លាយជារដ្ឋចំណុះមួយទៀតរបស់បារាំង។ បន្ទាប់ពីមិនអាចដណ្តើមទីក្រុងអានទ្វើបបាន អង់គ្លេសក៏បានងាកផ្តោតយុទ្ធនាការរបស់ខ្លួននៅក្នុងឧបទ្វីបអ៊ីបេរី។ បន្ទាប់ដឹងឮស្ថានភាពនេះ ណាប៉ូលេអុងក៏បានលើកទ័ពមកវាយអេស្ប៉ាញម្តងទៀតហើយបានបណ្តេញកងទ័ពជំនួយរបស់អង់គ្លេសចេញពីឧបទ្វីបនោះបានដោយសម្រេច។ ដោយចង់ស្តារទឹកដីដែលបានបាត់បង់ទៅនៅអំឡុងសង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីបីវិញ អូទ្រីសក៏សម្រេចចិត្តបើកយុទ្ធនាការចូលលុកលុយរដ្ឋចំណុះរបស់បារាំងនៅឯតំបន់អឺរ៉ុបខាងកើត។ ជាលទ្ធផល ណាប៉ូលេអុងបានយកឈ្នះលើអូទ្រីសសារជាថ្មីនៅឯតំបន់វ៉ាក្រាម។

ដោយខឹងនឹងសកម្មភាពរបស់កងកម្លាំងជើងទឹកអង់គ្លេស សហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានប្រកាសសង្គ្រាមប្រឆាំងនឹងអង់គ្លេសនៅក្នុងឆ្នាំ១៨១២ ប៉ុន្តែអាមេរិកមិនបានចុះសម្ព័ន្ធភាពអ្វីជាមួយបារាំងនោះឡើយ។ ការតវ៉ាអំពីការគ្រប់គ្រងរបស់បារាំងនៅប៉ូឡូញនិងការចុះចេញពីប្រព័ន្ធទ្វីបដោយរុស្ស៊ីបាននាំឱ្យណាប៉ូលេអុងផ្តើមការឈ្លានពានលើប្រទេសរុស្ស៊ីនៅអំឡុងខែមិថុនា ឆ្នាំ១៨១២។ យុទ្ធសាស្ត្រដ៏ឈ្លាសវៃរបស់រុស្ស៊ីបានបំបាក់កងមហាយោធារបស់បារាំងនិងបូករួមទាំងសិសររដូវដ៏ត្រជាក់ចង់កកនៅរុស្ស៊ី កងទ័ពបារាំងដែលនៅសេសសល់ទាំងប៉ុន្មានក៏បាននាំគ្នាដកថយចេញពីទឹកដីរុស្ស៊ីវិញ។ ខណៈពេលដកថយចេញពីទឹកដីប្រទេសរុស្ស៊ី អំណាចរបស់បារាំងនៅឯឧបទ្វីបអ៊ីបេរីបានកំពុងតែធ្លាក់ចុះទ្រុតទ្រោមខ្លាំងហើយទីបំផុតបារាំងក៏បាត់បង់អំណាចគ្រប់គ្រងនៅអ៊ីបេរីទាំងស្រុងក្នុងសមរភូមិវីតូរីយ៉ា។ ដោយឃើញបារាំងកំពុងទទួលបរាជ័យជាប់គ្នាៗដូច្នេះ អង់គ្លេសក៏ឈ្លាតឱកាសដឹកនាំសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំមួយ។

ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្តបានយកឈ្នះលើណាប៉ូលេអុងនៅក្នុងសមរភូមិឡែបស៊ីគដែលជាដើមហេតុបណ្តាលឱ្យណាប៉ូលេអុងធ្លាក់ចេញពីអំណាចនិងទីបំផុតបានសម្រេចដាក់រាជ្យនៅថ្ងៃទី៦ ខែមេសា ឆ្នាំ១៨១៤។ ថ្នាក់ដឹកនាំក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្តបានបញ្ជាឱ្យគេនិរទេសណាប៉ូលេអុងទៅលើកោះអែលបារួចស្តាររបបរាជវង្សបួរបនឡើងវិញនៅប្រទេសបារាំង។ ណាប៉ូលេអុងបានរត់ចេញពីអែលបានៅក្នុងឆ្នាំ ១៨១៥ ហើយបានធ្វើដំណើរត្រឡប់មកបារាំងវិញដោយទទួលបាននូវការគាំទ្រយ៉ាងច្រើនល្មមអាចផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមថ្មីរបស់ស្តេចល្វីទី១៦។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះបាននាំឱ្យផ្ទុះជម្លោះសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំពីរប្រឆាំងនឹងណាប៉ូលេអុង។ ណាប៉ូលេអុងត្រូវទទួលបរាជ័យជាចុងក្រោយនៅក្នុងសមរភូមិវ៉ាត់ធឺលូហើយព្រះអង្គត្រូវបង្ខំដាក់រាជ្យម្តងទៀតនៅថ្ងៃទី២២ ខែមិថុនា។ នៅថ្ងៃទី១៥ ខែកក្កដា ព្រះអង្គបានសុំទទួលចុះចាញ់ចំពោះមុខកងកម្លាំងអង់គ្លេសនៅឯរ៉ូច្ឆហ្វត ហើយត្រូវបាននិរទេសជាអចិន្ត្រៃយ៍ទៅលើកោះដ៏ដាច់ស្រយាលមួយឈ្មោះសាំងហេលីណា។ សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីសដែលចុះនៅថ្ងៃទី២០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៨១៥ បានបិទបញ្ចប់ឆាកសង្គ្រាមមួយនេះជាផ្លូវការ។

អំណាចរាជវង្សបួរបនត្រូវបានស្តារឡើងវិញនៅប្រទេសបារាំងហើយក្រុមអ្នកឈ្នះបាននាំគ្នាផ្តើមកិច្ចប្រជុំសមាជទីក្រុងវីយែនដើម្បីស្តារសន្តិភាពឡើងវិញដល់ទ្វីបអឺរ៉ុប។ ជាលទ្ធផលផ្ទាល់នៃសង្រ្គាម រាជាណាចក្រព្រុសបានក្លាយជាមហាអំណាចថ្មីនៅក្នុងទ្វីប ខណៈពេលដែលចក្រភពអង់គ្លេសដែលមានកងទ័ពជើងទឹកដ៏ខ្លាំងពូកែមិនអាចប្រៀបបានក៏ក្លាយជាមហាអំណាចដ៏លេចធ្លោមួយនៅលើពិភពលោក។ ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋត្រូវបានរំលាយហើយទស្សនវិជ្ជាជាតិនិយមដែលបានលេចចេញនៅដើមសង្រ្គាមបានរួមចំណែកយ៉ាងធំធេងដល់ដំណើរបង្រួបបង្រួមនៃរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់និងឧបទ្វីបអ៊ីតាលី។ សង្រ្គាមនៅអ៊ីបេរីបានធ្វើឱ្យអំណាចឥទ្ធិពលរបស់អេស្ប៉ាញចុះខ្សោយយ៉ាងខ្លាំងហើយចក្រភពអេស្ប៉ាញក៏ចាប់ផ្តើមដួលរលំបន្តិចម្តងៗ។ គិតដល់ឆ្នាំ១៨៣៣ អេស្ប៉ាញបានបាត់បង់កម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួននៅក្នុងទ្វីបអាមេរិកស្ទើរតែទាំងអស់។ ចក្រភពព័រទុយកាល់ក៏បានចុះខ្សោយដូចអេស្ប៉ាញផងដែរបន្ទាប់ពីប្រទេសប្រេស៊ីលបានប្រកាសឯករាជ្យនៅឆ្នាំ១៨២២។

សង្គ្រាមមួយនេះបាននាំឱ្យមានបដិវត្តន៍ផ្នែកសង្គ្រាមនៅអឺរ៉ុបដូចជា ការធ្វើសមយុទ្ធទ្រង់ទ្រាយធំនិងយុទ្ធសាស្ត្រសង្គ្រាមសរុបដែលនាំឱ្យកើតមានយុទ្ធនាការដ៏ធំថ្មីដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមកដោយប្រជាជាតិទាំងមូលត្រូវប្តេជ្ញាចិត្តលះបង់នូវធនធានសេដ្ឋកិច្ចនិងឧស្សាហកម្មទាំងអស់របស់ពួកគេចំពោះកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងសង្រ្គាមរួម។ ដោយសារតែសង្គ្រាមនេះមានរយៈពេលវែងឆ្ងាយ ដូច្នេះទើបវិសាលភាពនៃសញ្ជ័យរបស់ណាប៉ូលេអុងនិងប្រជាប្រិយភាពនៃឧត្តមគតិក្នុងបដិវត្តន៍បារាំងបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដល់វប្បធម៌និងសង្គមនៃទ្វីបអឺរ៉ុប។ បដិវត្តន៍បន្តបន្ទាប់ជាច្រើនដូចជានៅក្នុងប្រទេសរុស្ស៊ីជាដើមបានប្រមើលទៅបារាំងថាជាប្រភពនៃការជម្រុញគំនិតបដិវត្តន៍របស់ពួកគេ ខណៈដែលគោលការណ៍គ្រឹះស្នូលរបស់វាបានបានជះនូវឥទ្ធិពលចូលក្នុងសង្វៀនសិទ្ធិមនុស្សនិងព្រមទាំងបង្កើតនូវទស្សនវិជ្ជានយោបាយទំនើបៗដែលកំពុងតែនូវប្រើប្រាស់ដល់សព្វថ្ងៃ។

ផ្ទៃរឿង

សូមមើលផងដែរ: សង្គ្រាមបដិវត្តន៍បារាំង

ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ពបារាំងលើកងទ័ពព្រុសនៅក្នុងសមរភូមិវ៉ាល់មីនៃឆ្នាំ១៧៩២

បដិវត្តន៍បារាំងបានទទួលរងនូវការរិះគន់ និងការគំរាមកំហែងយ៉ាងខ្លាំងពីក្រុមមហាអំណាចអឺរ៉ុបដទៃ ជាពិសេសគឺបន្ទាប់ពីការប្រហារជីវិតព្រះមហាក្សត្របារាំងព្រះនាមល្វីទី១៦ បូករួមជាមួយនឹងការផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមបារាំង។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៧៩៣ ចក្រភពអូទ្រីស ព្រះរាជាណាចក្រសាដេញ៉ា ណាប្លេស ព្រុស ចក្រភពអេស្ប៉ាញ និងចក្រភពអង់គ្លេសបានរួមគ្នាបង្កើតសម្ព័ន្ធភាពទីមួយឡើងក្នុងគោលបំណងបញ្ឈប់ភាពវឹកវរនៅក្នុងប្រទេសបារាំង។ ដោយឃើញដូច្នេះ បារាំងក៏ចាត់វិធានការកេណ្ឌទ័ពក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំ ធ្វើកំណែទម្រង់យោធា និងបញ្ជូនធនធានដែលខ្លួនមានទាំងប៉ុន្មានចូលទៅក្នុងសង្គ្រាម។ យុទ្ធសាស្ត្រទាំងអស់នេះបាននាំឱ្យបារាំងអាចយកជ័យជម្នះបានលើក្រុមសម្ព័ន្ធភាព ថ្វីបើកំពុងតែជាប់ប្រយុទ្ធសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅក្នុងប្រទេសខ្លួនក្តី។ ណាប៉ូលេអុងដែលពេលនោះជាឧត្តមសេនីយ៍បារាំងម្នាក់នៃកងទ័ពបដិវត្តន៍បារាំង បានបង្ខំអូទ្រីសឱ្យចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាកំប៉ូហ្វ័រមីអូ ដោយបន្សល់ទុកតែចក្រភពអង់គ្លេសតែមួយគត់នៅប្រឆាំងនឹងសាធារណរដ្ឋបារាំង។

ក្រុមសម្ព័ន្ធភាពទីពីរត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៩៨ ដោយចក្រភពអង់គ្លេស អូទ្រីស ណាប្លេស ចក្រភពអូតូម៉ង់ រដ្ឋប៉ាប ព័រទុយហ្កាល់ រុស្ស៊ី និងស៊ុយអែត។ ដំណើរគ្នានេះដែរ សាធារណរដ្ឋបារាំងដែលកំពុងស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់គណៈឌីរ៉េកទ័រ (ក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋបាលនៃសាធារណរដ្ឋបារាំង) បានប្រឈមនឹងអំពើពុករលួយ និងជម្លោះផ្ទៃក្នុងយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ សាធារណរដ្ឋថ្មីថ្មោងនោះក៏បានកំពុងជួបនូវវិបត្តិថវិកាផងដែរដែលធ្វើឱ្យប្រជាជនមួយភាគធំនៃប្រទេសបារាំងបានចាប់ផ្តើមកើតការស្អប់ខ្ពើមនឹងរដ្ឋាភិបាល។ ណាប៉ូលេអុងដោយលើកនេះជាមេបញ្ជាការនៃកងទ័ពបារាំងឈរជើងនៅអ៊ីតាលី បានបើកយុទ្ធនាការយោធាមួយនៅអេហ្ស៊ីបក្នុងគោលបំណងបិទផ្លូវទឹករារាំងលំហូរសេដ្ឋកិច្ចរបស់អង់គ្លេសនៅឥណ្ឌា។ នៅឯបារាំងវិញ កាលត្រូវសត្រូវឡោមព័ទ្ធពីគ្រប់ទិសតំបន់ដូច្នោះក៏ជួបនូវបរាជ័យម្តងហើយម្តងទៀតមិនអាចងើបមុខរួចយកឈ្នះដូចកាលសង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពមុន។

រូបគំនូរនៃកងទ័ពណាប៉ូលេអុងយកឈ្នះលើកងកម្លាំងអូទ្រីសនៅក្នុងសមរភូមិរីវ៉ូលីនៃឆ្នាំ១៧៩៧

ណាប៉ូលេអុងបានវិលត្រឡប់មកប្រទេសបារាំងវិញនៅថ្ងៃទី២៣ ខែសីហា ឆ្នាំ១៧៩៩ បន្ទាប់ពីយុទ្ធនាការនៅអេហ្ស៊ីបបានទទួលបរាជ័យយ៉ាងអាម៉ាស់។ ក្រោយមកដល់ប្រទេសបារាំង ណាប៉ូលេអុងបានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់រដ្ឋាភិបាលឌីរ៉េកទ័រនៅថ្ងៃទី៩ ខែវិច្ឆិកា និងបានបង្កើតគណៈកុងស៊ុលជំនួសជារដ្ឋាភិបាលថ្មី។ ជាបន្ទាប់ ណាប៉ូលេអុងបានរៀបចាត់ចែងកងកម្លាំងយោធាបារាំងឡើងវិញដោយបានបង្កើតកងទ័ពបម្រុងដ៏ធំត្រៀមទុកដើម្បីគាំទ្រយុទ្ធនាការយោធានៅលើតំបន់រ៉ាំង ឬនៅអ៊ីតាលី។ កងទ័ពរុស្ស៊ីត្រូវបានបារាំងវាយចេញពីសង្រ្គាមរួចទៅហើយ ខណៈក្រោមការដឹកនាំរបស់ណាប៉ូលេអុង បារាំងបានច្បាំងឈ្នះនឹងកងកម្លាំងអូទ្រីសនៅក្នុងខែមិថុនា ឆ្នាំ១៨០០ ដែលធ្វើឱ្យអូទ្រីសបាត់បង់អំណាចឥទ្ធិពលនៅអ៊ីតាលី។ ទីបំផុតនៅខែធ្នូនៃឆ្នាំដដែរនោះ អូទ្រីសក៏ត្រូវដួលបរាជ័យទាំងស្រុងក្រោមថ្វីដៃរបស់ឧត្តមសេនីយ៍បារាំងកំពូលម្នាក់រូបឈ្មោះម៉ូរ៉ូនៅរដ្ឋបាវីយែរ។ បរាជ័យរបស់អូទ្រីសត្រូវបានផ្សាភ្ជាប់ដោយសន្ធិសញ្ញាលូនេវីលនៅដើមឆ្នាំបន្ទាប់ ដាក់បន្ថែមសម្ពាធឱ្យអង់គ្លេសបង្ខំចុះលើសន្ធិសញ្ញាអាមៀនជាមួយបារាំង ស្ដារសន្តិភាពបានមួយរយៈពេលខ្លីនៅអឺរ៉ុប។

កាលបរិច្ឆេទចាប់ផ្តើម និងនាមវលី

បច្ចុប្បន្ន គ្មានការឯកច្ឆន្ទគ្នានោះទេថាពេលណាដែលសង្គ្រាមបដិវត្តន៍បារាំងបានបញ្ចប់ ហើយពេលសង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិកចាប់ផ្តើម។ កាលបរិច្ឆេទដែលអាចទទួលទៅបានរួមមានថ្ងៃទី៩ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៧៩៩ គឺនៅពេលដែលបូណាប៉ារត៍ដណ្តើមអំណាចនៅថ្ងៃទី១៨ ខែប៊្រូមែរ (បើយោងទៅតាមប្រតិទិនសាធារណរដ្ឋដែលប្រើប្រាស់នៅពេលនោះ), ថ្ងៃទី១៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៨០៣ នៅពេលដែលអង់គ្លេសនិងបារាំងបានបញ្ចប់សន្តិភាពមួយរយៈពេលខ្លីនៅរវាងឆ្នាំ១៧៩២ និងឆ្នាំ១៨១៤ ឬថ្ងៃទី២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៨០៤ នៅពេលដែលបូណាប៉ារត៍បានឡើងគ្រងរាជ្យជាព្រះចៅអធិរាជបារាំង។

ជាម្តងម្កាល ប្រវត្តិវិទូអង់គ្លេសជាច្រើនរូបបានសម្ដៅទៅលើសម័យភ្លើងសង្រ្គាមបន្តកន្ទុយគ្នាពីឆ្នាំ១៧៩២ ដល់ឆ្នាំ១៨១៥ ថាជាមហាសង្រ្គាមបារាំង (Great French War) ឬក៏ជាដំណាក់កាលចុងបញ្ចប់នៃសង្រ្គាមរយឆ្នាំលើកទីពីររវាងអង់គ្លេស-បារាំង ដែលចំណាយពេលពីឆ្នាំ១៦៨៩ ដល់ឆ្នាំ១៨១៥។

នៅប្រទេសបារាំង សង្រ្គាមណាប៉ូលេអូនិកជាទូទៅត្រូវបានរាប់បញ្ចូលជាមួយសង្គ្រាមបដិវត្តន៍បារាំងក្រោមឈ្មោះថា៖ Les guerres de la Revolution et de l'Empire។

សង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីបី, ១៨០៥

អត្ថបទដើម: សង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីបី

ការបាញ់ប្រយុទ្ធគ្នារវាងនាវាចម្បាំងអង់គ្លេស (ជាយ) និងបារាំង (កណ្ដាល) ក្នុងសមរភូមិត្រាហ្វាលហ្ការ

ចក្រភពអង់គ្លេសបានប្រមូលផ្តុំសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួននៅជុំវិញទ្វីបអឺរ៉ុបដើម្បីបង្កើតសម្ព័ន្ធភាពទីបីប្រឆាំងនឹងចក្រភពបារាំងថ្មីថ្មោងក្រោយបន្ទាប់ពីណាប៉ូលេអុងបានប្រកាសសាមីខ្លួនជាអធិរាជនៃប្រទេសបារាំង។ ណាប៉ូលេអុងបានពិចារណាត្រៀមនឹងឈ្លានពានចក្រភពអង់គ្លេសទៅហើយ ដោយបានប្រមូលផ្តុំកម្លាំងទ័ពចំនួន ១៨០,០០០ នាក់នៅប៊ូឡូញ្ញី។ ក៏ប៉ុន្តែមុនពេលព្រះអង្គបញ្ជាទ័ពចូលឈ្លានពាន ទ្រង់ត្រូវការពង្រឹងសមត្ថភាពនៃកងទ័ពជើងទឹកបារាំងជាមុនសិន ឬយ៉ាងណាត្រូវទាញកងនាវាអង់គ្លេសឱ្យចេញឆ្ងាយពីផ្លូវទឹកអង់គ្លេសដែលរត់ពុះកាត់អង់គ្លេស និងបារាំង។ បារាំងបានបង្កើតផែនការដ៏ធំមួយដើម្បីបំបែរកងនាវាអង់គ្លេសឱ្យដកថយពីផ្លូវទឹកនោះតាមរយៈការគំរាមកំហែងកម្មសិទ្ធិអាណានិគមអង់គ្លេសនៅឥណ្ឌីខាងលិច ប៉ុន្តែវាបានបរាជ័យនៅពេលដែលកងនាវារួមបារាំង-អេស្ប៉ាញក្រោមឧត្តមនាវីវីល្លេនឺហ្វត្រូវកម្លាំងអង់គ្លេសវាយរហូតដកថយចេញពីកាប់ហ្វីនីស្តែរ៍នៅថ្ងៃទី២២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨០៥។ កងនាវាអង់គ្លេសបានឡោមព័ទ្ធបិទកម្លាំងវីល្លេនឺហ្វនៅទីក្រុងកាឌីសនៃប្រទេសអេស្ប៉ាញរហូតដល់ពេលលោកវីល្លេនឺហ្វដឹកនាំកម្លាំងបង្វែរទៅទីក្រុងណាប្លេសវិញនៅថ្ងៃទី១៩ ខែតុលា។ កងនាវាអង់គ្លេសបានដេញតាមពីក្រោយ និងទីបំផុតបានវាយឈ្នះកងកម្លាំងរួមរបស់បារាំង-អេស្ប៉ាញក្នុងសមរភូមិត្រាហ្វាលហ្ការនៅថ្ងៃទី២១ ខែតុលា។ ចាប់ពីពេលនោះមក ណាប៉ូលេអុងបានអស់ឱកាសទាំងប៉ុន្មានក្នុងការប្រជែងជាមួយអង់គ្លេសនៅលើផ្ទៃសមុទ្រ ហើយការគំរាមកំហែងឈ្លានពានអង់គ្លេសក៏បាត់សូន្យឈឹងដូចគ្នា។ ដោយដូច្នោះ ព្រះអង្គ​ក៏បាន​បង្វែរចំណាប់អារម្មណ៍​មកសម្លឹងមើលក្រុមសត្រូវ​ទ្រង់នៅ​​ទ្វីបអឺរ៉ុបជាថ្មីម្តងទៀត។

ផែនទីយុទ្ធសាស្ត្រអឺរ៉ុបនៅក្នុងឆ្នាំ១៨០៥ មុនពេលសង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីបីផ្ទុះឡើង

នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៨០៥ ចក្រភពអង់គ្លេស និងរុស្ស៊ីបានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាមួយក្នុងគោលបំណងវាយបណ្ដេញទ័ពបារាំងចេញពីសាធារណរដ្ឋបាតាហ្វ (ប្រទេសហុល្លង់បច្ចុប្បន្ន) និងសហព័ន្ធស្វីស។ ប្រទេសអូទ្រីសបានចុះចូលក្នុងសម្ព័ន្ធភាពថ្មីនោះបន្ទាប់ពីបារាំងបានកាត់ក្រុងហ្សឺណែវ និងការប្រកាសរបស់ណាប៉ូលេអុងជាព្រះមហាក្សត្រនៃប្រទេសអ៊ីតាលីនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមីនា ឆ្នាំ១៨០៥។ រីឯប្រទេសស៊ុយអែតវិញ កាលដែលខ្លួនបានយល់ព្រមជួលតំបន់ប៉ូមេរ៉ានីឱ្យអង់គ្លេសប្រើជាមូលដ្ឋានយោធាស្រាប់ទៅហើយ ក៏សម្រេចចិត្តចូលរួមក្នុងសម្ព័ន្ធភាពនៅថ្ងៃទី៩ ខែសីហា។

អូទ្រីសបានចាប់ផ្តើមសង្រ្គាមសម្ព័ន្ធភាពទីបីដោយលើកទ័ពចូលឈ្លានពានបាវីយែរនៅថ្ងៃទី៨ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៨០៥ ជាមួយនឹងកម្លាំងទ័ពប្រមាណ ៧០,០០០ នាក់ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកកាល់ ម៉ាក វន លែបអ៊ែរិច។ បារាំងក៏បានបញ្ជាទ័ពពីប៊ូឡូញ្ញីដើម្បីទៅបង្ក្រាបកម្លាំងអូទ្រីសនៅចុងខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨០៥។ មកដល់បរិវេណទីក្រុងអ៊ូម (២៥ កញ្ញា ដល់ ២០ តុលា) ទ័ពណាប៉ូលេអុងក៏បានឡោមព័ទ្ធកម្លាំងរបស់លែបអ៊ែរិច បង្ខំឱ្យអូទ្រីសលើកទង់សសុំចុះចាញ់ដោយមិនមានការបង្ហូរឈាមគ្នាច្រើន។

បន្ទាប់ពីកងកម្លាំងអូទ្រីសចម្បងត្រូវទទួលបរាជ័យនៅឯភាគខាងជើងនៃភ្នំអាល់ប៍ (ក្រោមបញ្ជាការព្រះរជ្ជទាយាទឆាលស៍ ប្រយុទ្ធចាញ់កងទ័ពបារាំងរបស់អង់ដ្រេ ម៉ាស្សេណា) ណាប៉ូលេអុងក៏បានលើកទ័ពទៅកាន់កាប់ទីក្រុងវីយែននៅថ្ងៃទី១៣ ខែវិច្ឆិកា។ ដោយនៅឆ្ងាយពីខ្សែផ្គត់ផ្គង់ភស្តុភារ ណាប៉ូលេអុងត្រូវប្រឈមនឹងកម្លាំងទ័ពអូទ្រីស-រុស្ស៊ីដ៏ធំជាងទ័ពសត្រូវមុនៗច្រើន ក្រោមបញ្ជារការបស់លោកមីខាអ៊ីល គូធូសឺហ្វ ដោយមានព្រះអធិរាជរុស្ស៊ី ព្រះចៅអាឡិចសាន់ដឺទី១ ទ្រង់វត្តមាននៅសមរភូមិផ្ទាល់។ នៅថ្ងៃទី២ ខែធ្នូ ណាប៉ូលេអុងបានវាយបែកកម្លាំងអូទ្រីស-រុស្ស៊ីដ៏ធំមួយនោះនៅឯទីក្រុងម៉ូរ៉ាវីក្នុងសមរភូមិអ៊ូស្ទែរលីត្ស៍ (ដែលប្រវត្តិវិទូជាទូទៅចាត់ទុកវាថាជាជ័យជម្នះដ៏អស្ចារ្យបំផុតមួយរបស់ណាប៉ូលេអុង)។ ក្នុងសមរភូមិនោះ កងទ័ពបារាំងបានសម្លាប់ទ័ពសត្រូវប្រមាណ ២៥,០០០ នាក់ ខណៈដែលកម្លាំងទ័ពសត្រូវនោះមានចំនួនច្រើនជាងកម្លាំងបារាំងផង រីឯទ័ពបារាំងវិញស្លាប់តែប្រមាណក្រោម ៧,០០០ នាក់ប៉ុណ្ណោះ។

ការចុះចាញ់របស់អូទ្រីសនៅអ៊ូម, ២០​ តុលា ១៨០៥

កងទ័ពបារាំងចូលទីក្រុងវីយែននៅថ្ងៃទី១៣ វិច្ឆិកា ១៨០៥

អូទ្រីសបានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប្រែសប៊ួរ (ថ្ងៃទី២៦ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៨០៥) ដែលនាំឱ្យអូទ្រីសចុះចេញពីសម្ព័ន្ធភាពប្រឆាំងនឹងបារាំង។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ សន្ធិសញ្ញានោះ​ក៏បាន​តម្រូវ​ឱ្យ​​អូទ្រីស​ប្រគល់​តំបន់វេណេស៊ីទៅ​ឱ្យ​រាជាណាចក្រ​អ៊ីតាលី​ដែល​កាលនុះជារដ្ឋចម្រុះរបស់​បារាំង និងតំបន់ធីរ៉ូលទៅ​ឱ្យបាវីយែរ។ ក្រោយពីទាត់អូទ្រីសចេញពីសង្រ្គាម ស្ថានការណ៍នៅលើសមរភូមិបានឈានដល់ភាពជាប់គាំង។ ថ្វីបើទ័ពណាប៉ូលេអុងកំពុងបន្តកំណត់ត្រានៃជ័យជំនះមិនដែលចាញ់មែន ប៉ុន្តែកងកម្លាំងពេញលេញរបស់រុស្ស៊ីនៅមិនទាន់បានបញ្ជូនមកទ្វីបអឺរ៉ុបនៅឡើយ។ ក្រោយបិទបញ្ចប់សន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពប្រែសប៊ួរ ណាប៉ូលេអុងបានត្រឡប់មកបង្រួបបង្រួមអំណាចរបស់ទ្រង់ក្នុងប្រទេសបារាំងវិញ ខណៈបារាំងបានកាន់កាប់ប្រទេសបែលហ្ស៊ិក ហុល្លង់ ស្វីស និងអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចមួយភាគធំ និងប៉ែកខាងជើងនៃប្រទេសអ៊ីតាលី។

សង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីបួន, ១៨០៦–១៨០៧

អត្ថបទដើម: សង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីបួន

រូបគំនូរនៃការយាងចូលក្រុងប៊ែរឡាំងរបស់ព្រះចៅណាប៉ូលេអុង ក្រោយយកឈ្នះលើទ័ពព្រុសនៅឯយីណា, កងកម្លាំងរបស់បារាំងបានចូលទីក្រុងប៊ែរឡាំងនៅថ្ងៃទី២៧ ខែតុលា ឆ្នាំ១៨០៦។

ប៉ុន្មានខែក្រោយពីសម្ព័ន្ធភាពទីបីបានដួលរលំ សម្ព័ន្ធភាពទីបួន (១៨០៦–១៨០៧) ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយចក្រភពអង់គ្លេស ព្រុស រុស្ស៊ី សាចសិន និងស៊ុយអែត។ នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨០៦ ណាប៉ូលេអុងបានបញ្ជាឱ្យបង្កើតសហព័ន្ធរ៉ាំងឡើងដោយមានរដ្ឋនគរអាល្លឺម៉ង់តូចៗនៅក្នុង និងជុំវិញតំបន់រ៉ាំងជាសមាជិក។ ព្រះអង្គថែមបានបង្រួបបង្រួមរដ្ឋតូចៗមួយចំនួនបញ្ចូលគ្នាទៀតផង ដើម្បីធ្វើឱ្យរបបគ្រប់គ្រងនៅអាល្លឺម៉ង់មានភាពងាយស្រួលរលូនជាងមុន។ ចំពោះរដ្ឋធំៗនៅក្នុងសហព័ន្ធដូចជា សាចសិន និងបាវីយែរវិញត្រូវបានណាប៉ូលេអុងតម្លើងជាព្រះរាជាណាចក្រ។

មកដល់ខែសីហា ឆ្នាំ១៨០៦ ព្រះមហាក្សត្រព្រុស ព្រះអង្គហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទី៣ បានសម្រេចប្រកាសសង្គ្រាមទៅលើបារាំងដោយឯកឯងដោយមិនពិគ្រោះជាមួយសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនជាមុន ជាពិសេសគឺរុស្ស៊ីដែលកម្លាំងទ័ពស្ថិតនៅឆ្ងាយពីដែនដីអាល្លឺម៉ង់នៅឡើយ។ នៅថ្ងៃទី៨ ខែតុលា ឆ្នាំ១៨០៦ ណាប៉ូលេអុងបានបញ្ជូនកងកម្លាំងបារាំងទាំងអស់ឆ្លងទៅភាគខាងកើតនៃទន្លេរ៉ាំងចូលក្នុងទឹកដីនៃព្រុស។ ណាប៉ូលេអុងបានវាយកម្ចាត់កងទ័ពព្រុសនៅយីណា (១៤ តុលា ១៨០៦) ហើយលោកដាវូត៍ (មេបញ្ជាការបារាំងដ៏ឆ្នើមម្នាក់) បានកម្ចាត់ទ័ពព្រុសមួយផ្សេងទៀតនៅអោអើស្តែដត៍ក្នុងថ្ងៃតែមួយ។ ទាហានបារាំងចំនួន ១៦០,០០០ នាក់ (ចំនួនបានបន្តកើនឡើងនៅយុទ្ធនាការបន្តបន្ទាប់) បានវាយឆ្លងកាត់ទឹកដីព្រុស ដោយបោះជំហានក្នុងល្បឿនយ៉ាងលឿន វាយកម្ទេចទ័ពព្រុសដែលធ្លាប់មានឈ្មោះល្បីល្បាញខ្លាំងក្លាបានដ៏ងាយ។ ក្នុងចំណោមកងកម្លាំងព្រុសសរុប ២៥០,០០០ នាក់ មានទាហានព្រុសចំនួន ២៥,០០០ នាក់ត្រូវបាត់បង់ជីវិត ខណៈ ១៥០,០០០ នាក់ផ្សេងទៀតត្រូវបានចាប់ជាឈ្លើយសឹក រីឯកាំភ្លើងធំ ៤,០០០ គ្រឿង និងកាំភ្លើងវែង ១០០,០០០ ដើមត្រូវបានបំផ្លាញ ឬរឹបអូសដោយបារាំង។ ណាប៉ូលេអុងបានយាងដល់ទីក្រុងប៊ែរឡាំងនៅថ្ងៃទី២៧ ខែតុលា ឆ្នាំ១៨០៦។ នៅទីនោះ ព្រះអង្គបានចូលទៅគោរពព្រះសុសានព្រះមហាហ្វ្រីឌ្រិច ហើយបានបង្គាប់មេទ័ពរបស់ព្រះអង្គឱ្យដោះមួករបស់ពួកគេ ដោយមានព្រះបន្ទូលថា "ប្រសិនបើព្រះអង្គ (សម្ដៅទៅហ្វ្រីឌ្រិច) នៅមានជីវិត នោះយើងក៏ពុំអាចឈរជើងនៅទីនេះក្នុងថ្ងៃនេះនោះដែរ"។ ណាប៉ូលេអុងទ្រង់បានប្រើពេលត្រឹមតែ ១៩ ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះដើម្បីវាយបែករាជាណាចក្រព្រុសទាំងមូលដោយការកាន់កាប់ទីក្រុងប៊ែរឡាំង និងកម្ទេចកម្លាំងយោធាព្រុសទាំងអស់នៅយីណា និងអោអើស្តែដត៍។ ដោយឃើញដូច្នេះ នគរសាចសិនក៏បានដកខ្លួនពីសម្ព័ន្ធភាពជាមួយព្រុសភ្លាមៗ ហើយរួមគ្នាជាមួយរដ្ឋនគរតូចៗនៅអាល្លឺម៉ង់ខាងជើងបានសម្រេចមកចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយប្រទេសបារាំងវិញ។

ចម្បាំងទ័ពសេះរវាងបារាំង និងរុស្ស៊ីក្នុងសមរភូមិហ្វ្រៃឡង់។

នៅវគ្គបន្ទាប់នៃសង្រ្គាម បារាំងបានវាយកងកម្លាំងរុស្ស៊ីចេញពីទឹកដីប៉ូឡូញ ហើយបានប្រើទាហានប៉ូឡូញ និងអាល្លឺម៉ង់ជាច្រើននាក់ទៅធ្វើការឡោមព័ទ្ធនៅក្នុងតំបន់ស៊ីលេស៊ី និងប៉ូមេរ៉ានី ដោយមានជំនួយបន្ថែមពីទាហានហុល្លង់ និងអ៊ីតាលីនៅវគ្គបញ្ចប់។ បន្ទាប់មក ណាប៉ូលេអុងបានបង្វែរទ័ពទៅភាគខាងជើងដើម្បីកម្ចាត់កងទ័ពរុស្ស៊ីដែលនៅសេសសល់ ហើយព្យាយាមដណ្តើមយករាជធានីបណ្ដោះអាសន្នរបស់ព្រុសនៅខូនីស្សប៊ឺក។ ការប្រទាញប្រទង់គ្នាក្នុងសមរភូមិអ៊ីឡូ (៧–៨ កុម្ភៈ ១៨០៧) បូករួមនឹងបរាជ័យនៅក្រុងដង់ហ្ស៊ីក (២៤ ឧសភា ១៨០៧) និងព្រមទាំងសមរភូមិអែលប៊ែក (១០ មិថុនា ១៨០៧) បានបង្ខំរុស្ស៊ីឱ្យបន្តដកថយកាន់តែជ្រៅទៅភាគខាងជើង។ នៅទីបំផុត ណាប៉ូលេអុងបានវាយឈ្នះកងទ័ពរុស្ស៊ីចុងក្រោយនៅហ្វ្រៃឡង់ (១៤ មិថុនា ១៨០៧) មុនពេលព្រះចៅអាឡិចសាន់ដឺបង្ខំព្រះទ័យសុំសន្តិភាពជាមួយណាប៉ូលេអុងនៅក្រុងទីលស៊ីត (៧ កក្កដា ១៨០៧)។ នៅអាល្លឺម៉ង់ និងប៉ូឡូញ រដ្ឋចំណុះរបស់ណាប៉ូលេអុងថ្មីត្រូវបានបង្កើតឡើង មានដូចជា ព្រះរាជាណាចក្រវែស្តហ្វាលី ពញារដ្ឋវ៉ាសូរី និងសាធារណរដ្ឋដង់ហ្ស៊ីកជាដើម។

នៅខែកញ្ញានៃឆ្នាំ១៨០៧ លោកសេនាប្រមុខហ្គីយ៉ូម ប៊្រុយន៍ បានបញ្ចប់បេសកកម្មកាន់កាប់តំបន់ប៉ូមេរ៉ានីរបស់ស៊ុយអែត ដែលនាំឱ្យកងទ័ពស៊ុយអែតទាំងអស់ដកថយ។

ស្កង់ឌីណាវី និងហ្វាំងឡង់

Main articles: សង្គ្រាមទូកកាំភ្លើង, សង្គ្រាមហ្វាំងឡង់, and សង្គ្រាមដាណឺម៉ាក–ស៊ុយអែត (១៨០៨–១៨០៩)

សមរភូមិត្រង់គែនក្នុងសង្គ្រាមដាណឺម៉ាក–ស៊ុយអែត (១៨០៨–១៨០៩)។ កងទ័ពន័រវែសបានព្យាយាមប្រយុទ្ធដោយអស់ពីកម្លាំងចិត្តកម្លាំងកាយ និងទីបំផុតក៏យកឈ្នះលើទ័ពស៊ុយអែត។

ការឆ្លើយតបដំបូងរបស់ចក្រភពអង់គ្លេសចំពោះប្រព័ន្ធទ្វីបរបស់ណាប៉ូលេអុងគឺបើកការវាយប្រហារផ្លូវទឹកទៅលើប្រទេសដាណឺម៉ាក។ ថ្វីបើដាណឺម៉ាកជាប្រទេសប្រកាន់អព្យាក្រឹតភាពមែនក្ដី តែក្នុងអំឡុងពេលនោះ ដាណឺម៉ាកត្រូវរងសម្ពាធយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរពីបារាំង និងរុស្ស៊ីឱ្យរៀបចំកងនាវាខ្លួនត្រៀមជាជំនួយដល់ណាប៉ូលេអុង។ ដោយយល់ឃើញដូច្នេះ ទីក្រុងឡុងដ៍មិនអាចឈរស្ងៀមទុកឱ្យដាណឺម៉ាកធ្លាក់ក្រោមឥទ្ធិពលបារាំងងាយៗឡើយ។ នៅខែសីហា ឆ្នាំ១៨០៧ កងនាវាអង់គ្លេសបានឡោមព័ទ្ធ និងវាយប្រហារទីក្រុងកូពែនហាក រួចរឹបអូសយកនាវាចម្បាំងដាណឺម៉ាក–ន័រវែសទាំងមូលក្នុងកំពង់ផែកូពែនហាក។ សកម្មភាពនេះបានធានាឱ្យអង់គ្លេសអាចបន្តចេញចូលផ្លូវសមុទ្រនៅភាគខាងជើង និងសមុទ្របាល់ទិក ពិសេសសម្រាប់នាវាពាណិជ្ជកម្ម។ ទីបំផុត ដាណឺម៉ាកក៏សម្រេចប្រឡូកចូលក្នុងសង្គ្រាមនៅខាងបារាំង ប៉ុន្តែដោយគ្មានកងនាវាដូចមុន ឥទ្ធិពលដាណឺម៉ាកនៅក្នុងសង្គ្រាមគឺមានតិចតួចបំផុត។ យ៉ាងណាក្ដី ដាណឺម៉ាកនៅតែបន្តសង្គ្រាមជើងទឹកដោយប្រើប្រាស់ទូកកាំភ្លើងតូចៗលបវាយប្រហារលើនាវាចម្បាំងអង់គ្លេសដែលមានវត្តមានក្នុងដែនទឹកដាណឺម៉ាក និងន័រវែស។ លើសពីនេះ ដាណឺម៉ាកក៏បានប្តេជ្ញាដែរថានឹងចូលរួមក្នុងសង្រ្គាមប្រឆាំងនឹងស៊ុយអែតរួមគ្នាជាមួយបារាំងនិងរុស្ស៊ី។

កាលក្នុងកិច្ចពិភាក្សាគ្នានៅក្រុងទីលស៊ីត ណាប៉ូលេអុង និងអាឡិចសាន់ដឺបានយល់ស្របថា រុស្ស៊ីគួរតែបង្ខំស៊ុយអែតឱ្យចូលរួមក្នុងប្រព័ន្ធទ្វីបរបស់បារាំង។ នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨០៨ រុស្ស៊ីក៏បានបើកការឈ្លានពានលើស៊ុយអែតឆ្លងទឹកដីហ្វាំងឡង់ ហើយមួយខែក្រោយមក ដាណឺម៉ាកក៏ប្រកាសសង្គ្រាមលើស៊ុយអែតតាមរុស្ស៊ី។ ចំណែកបារាំងវិញ ណាប៉ូលេអុងបានបញ្ជូនទ័ពទៅជំនួយនៅឯដាណឺម៉ាកដោយមានទាហានបារាំង អេស្ប៉ាញ និងហុល្លង់ ក្រោមការដឹកនាំរបស់សេនាប្រមុខលោកហ្សង់-បាធីស្ត ប៊ែរណាដុតទ៍។ យ៉ាងណាក៏ដោយ កងទ័ពជើងទឹកអង់គ្លេសបានធ្វើការរារាំងកម្លាំងទាំងនោះមិនឱ្យឆ្លងច្រកសមុទ្រអឿរសុន ហើយសង្រ្គាមឈ្លានពានស៊ុយអែតបានវិវត្តត្រឹមតែជាជម្លោះតាមបណ្តោយព្រំដែនស៊ុយអែត-ន័រវែសប៉ុណ្ណោះ។ នៅក្នុងសមាជអ៊ែហ្វឺត (កញ្ញា–តុលា ១៨០៨) បារាំង និងរុស្ស៊ីបានព្រមព្រៀងគ្នាបន្ថែមទៀតលើការបែងចែកប្រទេសស៊ុយអែតជាពីរផ្នែកដោយពុះកាត់តាមឈូងសមុទ្រប៊ុតនី រីឯផ្នែកខាងកើតបានក្លាយជាមហាពញារដ្ឋហ្វាំងឡង់។ ជំនួយមនុស្សធម៌របស់អង់គ្លេសដើម្បីជួយស៊ុយអែតនៅមានដែនកម្រិតខ្លាំង ហើយមិនបានរារាំងស៊ុយអែតពីការអនុវត្តគោលនយោបាយលម្អៀងទៅណាប៉ូលេអុងឡើយ។

សង្រ្គាមរវាងដាណឺម៉ាក និងចក្រភពអង់គ្លេសបានបិទបញ្ចប់នៅក្នុងសមរភូមិលូនហ្គឺរនៃឆ្នាំ១៨១២ ដោយជ័យជម្នះបានទៅខាងអង់គ្លេស។

ប៉ូឡូញ

អត្ថបទដើម: ពញារដ្ឋវ៉ាសូរី

ទ័ពសេះប៉ូឡូញក្នុងសមរភូមិសូម៉ូសៀរ៉ានៅប្រទេសអេស្ប៉ាញ ឆ្នាំ១៨០៨

នៅក្នុងឆ្នាំ១៨០៧ ណាប៉ូលេអុងបានបង្កើតបន្ទាយការពារដ៏ធំមាំមួយនៅក្នុងតំបន់អឺរ៉ុបកណ្តាល។ ប្រទេសប៉ូឡូញដែលទើបតែត្រូវបានកាត់បែងចែកដោយមហាអំណាចជិតខាងចំនួនបីរបស់ខ្លួន ត្រូវបានណាប៉ូលេអុងបានបង្កើតមកវិញក្រោមឈ្មោះថា ពញារដ្ឋវ៉ាសូរី។ ទឹកដីរដ្ឋប៉ូឡូញថ្មីលើកនេះគឺកើតចេញពីទឹកដីដែលបារាំងវាយដណ្ដើមបានពីអូទ្រីស និងព្រុស រីឯមេដឹកនាំនៃរដ្ឋនេះវិញគឺជាសម្ព័ន្ធមិត្តដ៏ជិតស្និទមួយរបស់ណាប៉ូលេអុងគឺព្រះអង្គហ្វ្រេដេរីក អូហ្គូសត៍ទី១ ហើយក៏ជាព្រះមហាក្សត្រសាចសិនដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែជាក់ស្តែង ព្រះអង្គគ្រាន់តែជានិមិត្តរូបក្សត្ររាជវង្សប៉ុណ្ណោះ ខណៈមេដឹកនាំប៉ូឡូញពិតប្រាកដគឺត្រូវណាប៉ូលេអុងជាអ្នកតែងតាំង។ រដ្ឋប៉ូឡូញថ្មីនេះមានប្រជាជនរស់នៅសរុប ៤.៣ លាននាក់ ហើយមកដល់ឆ្នាំ១៨១៤ វាបានបញ្ជូនទាហានប្រមាណ ២០០,០០០ នាក់ចូលក្នុងជួរយោធាណាប៉ូលេអុង។ ក្នុងនោះរួមមានទាហានប៉ូឡូញប្រមាណ ៩០,០០០ នាក់ ដែលត្រូវបានកេណ្ឌទៅច្បាំងនឹងរុស្ស៊ីរៀបធ្វើដំណើររហូតដល់រាជធានីម៉ូស្គូនៅក្នុងឆ្នាំ១៨១២ ប៉ុន្តែពួកគេភាគច្រើនត្រូវបានបាត់បង់ជីវិតនៅក្នុងដំណើរនោះ។ ក្រោយចប់សង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក មហាពញារដ្ឋវ៉ាសូរីត្រូវបានកាត់ចូលជាទឹកដីពាក់កណ្ដាលស្វយ័តនៃចក្រភពរុស្ស៊ីនៅក្នុងឆ្នាំ១៨១៥។ ប៉ូឡូញត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់បរទេសរហូតដល់ឆ្នាំ១៩១៨ បន្ទាប់ពីចក្រភពរុស្ស៊ី អាល្លឺម៉ង់ និងអូទ្រីស-ហុងគ្រីបានដួលរលំក្នុងវគ្គបញ្ចប់នៃសង្គ្រាមលោកលើកទីមួយ។ ឥទ្ធិពលរបស់ណាប៉ូលេអុងលើប្រទេសប៉ូឡូញគឺមានសារៈសំខាន់មិនអាចកាត់ថ្លៃបានឡើយដោយក្រមច្បាប់របស់ណាប៉ូលេអុងបាននាំឱ្យមានការលុបបំបាត់ទាសភាព និងការនាំចូលការិយាធិបតេយ្យវណ្ណៈកណ្តាលសម័យ។

សង្គ្រាមឧបទ្វីប, ១៨០៨–១៨១៤

អត្ថបទដើម: សង្គ្រាមឧបទ្វីប

រូបគំនូរ ណាប៉ូលេអុងទទួលស្គាល់ការចុះចាញ់នៃរាជធានីម៉ាឌ្រីដ។

ជម្លោះក្នុងឧបទ្វីបអ៊ីបេរីបានចាប់ផ្តើមនៅពេលដែលព័រទុយហ្កាល់នៅតែបន្តធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយអង់គ្លេស ទោះបីជាត្រូវបារាំងរឹតបន្តឹងក្ដី។ បន្ទាប់ពីអេស្ប៉ាញមិនអនុវត្តតាមប្រព័ន្ធទ្វីបរបស់បារាំង សម្ព័ន្ធភាពរវាងប្រទេសទាំងពីរក៏ត្រូវដួលរលំទាំងស្រុង។ ជាការឆ្លើយតប ​បារាំង​ក៏បានលើកទ័ពចូលត្រួតត្រា​ទឹកដី​អេ​ស្ប៉ា​ញ​បន្តិចម្តងៗ រហូតដល់​ពួកគេ​កាន់កាប់​បានរាជធានី​ម៉ា​ឌ្រី​ដ ហើយ​ក៏តម្លើងរាជរដ្ឋាភិបាកចំណុះក្រោមបារាំងមួយនៅទីនោះ។ ទង្វើនេះបានធ្វើឱ្យមានការផ្ទុះបះបោរពីសំណាក់ប្រជាជនអេស្ប៉ាញនៅគ្រប់ផ្ទៃប្រទេស ខណៈអង់គ្លេស​ក៏ឆ្លៀតឱកាសគាំទ្រចលនាបះបោរនៅលើទឹកដីអេស្ប៉ាញ។

បន្ទាប់ពីចលនាបះបោរបានវាយដណ្ដើមយករាជធានីម៉ាឌ្រីដវិញ ណាប៉ូលេអុងក៏បានចេញដឹកនាំទ័ពផ្ទាល់សម្រុកទៅម៉ាឌ្រីដសារជាថ្មី រួចវាយបង្ក្រាបចលនាបះបោរនៅទីនោះ រួមថែមទាំងបានវាយបណ្ដេញកងទ័ពអង់គ្លេសមួយក្រុមតូចចេញពីឧបទ្វីបអ៊ីបេរីទៀតផង (សមរភូមិកូរូញ្ញា, ១៦ មករា ១៨០៩)។ ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីណាប៉ូលេអុងយាងចាកចេញពីទឹកដីអេស្ប៉ាញបាត់ទៅ ចលនាប្រឆាំងនឹងបារាំងក៏បានរើឡើងវិញនាំឱ្យទាហានបារាំងនៅអេស្ប៉ាញជាច្រើនចុះកម្លាំង។ ការផ្ទុះឡើងនៃសង្រ្គាមសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំបានរារាំងណាប៉ូលេអុងពីការវិលចូលមកស្ដារស្ថេរភាពនៅអ៊ីបេរីវិញដោយទ្រង់ត្រូវជាប់ដឹកនាំទ័ពនៅអូទ្រីស។ អង់គ្លេសជាម្តងទៀតក៏បានឆក់យកឱកាសនេះបញ្ជូនកម្លាំងទ័ពថ្មីមកអ៊ីបេរី។

សង្គ្រាមឧបទ្វីបបានក្លាយជាឧបសគ្គយ៉ាងធំសម្រាប់បារាំង។ របបបារាំងនៅអេស្ប៉ាញបានទទួលនូវស្ថេរភាពតែពេលណាប៉ូលេអុងមានវត្តមានផ្ទាល់ប៉ុណ្ណោះ ហើយក្រោយពីទ្រង់យាងចេញទៅបាត់ ចលាចលថ្មីក៏បានផ្ទុះចេញមកវិញភ្លាមៗ។ ម្យ៉ាងទ្រង់មិននឹកស្មាន់ថាការគ្រប់គ្រងប្រទេសអេស្ប៉ាញគឺត្រូវការកម្លាំងច្រើនខ្លាំងសោះ។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងទាំងប៉ុន្មានរបស់បារាំងនៅអេស៉្បាញគឺជាការខាតបង់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរទាំងថវិកា កម្លាំងពលកម្ម និងកិត្យានុភាព។ ណាប៉ូលេអុងទ្រង់បានដឹងខ្លួនថាវាជាកំហុសដ៏ធំមួយរបស់ទ្រង់ ដោយសរសេរថា "សង្រ្គាមដ៏អកុសលនោះបានបំផ្លាញរូបយើង... គ្រប់កាលៈទេសៈទាំងអស់នៃការបរាជ័យរបស់យើងគឺសុទ្ធតែភ្ជាប់ទៅចំណងដ៏អាក្រក់នោះ"។

សង្គ្រាមឧបទ្វីបបាននាំឱ្យកើតមានសមរភូមិប្រយុទ្ធគ្នាធំៗចំនួន ៦០ និងការឡោមព័ទ្ធយោធាធំៗចំនួន ៣០ ដែលជាចំនួនច្រើនជាងជម្លោះណាទាំងអស់នៅក្នុងសង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក ហើយប្រើពេលជាង ៦ ឆ្នាំ ដែលយូរជាងជម្លោះណាទាំងអស់ក្នុងសង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិកដូចគ្នា។ បារាំង​ និងសម្ព័ន្ធមិត្តខ្លួនបានបាត់បង់កម្លាំងទាហានយ៉ាងហោចណាស់ចំនួន ៩១,០០០ នាក់ និងរបួសប្រមាណ ២៣៧,០០០ នាក់ដោយសារសង្គ្រាមនេះ។​ ចាប់ពីឆ្នាំ១៨១២ ទៅ​ សង្គ្រាមឧបទ្វីបត្រូវបានបញ្ចូលទៅជាផ្នែកមួយនៃសង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំមួយ។

សង្រ្គាមសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំ, ១៨០៩

អត្ថបទដើម: សង្រ្គាមសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំ

សម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំ (១៨០៩) ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយចក្រភពអង់គ្លេស និងអូទ្រីសនៅពេលដែលបារាំងបានបំផ្ទុះសង្គ្រាមឧបទ្វីបឡើងនៅប្រទេសអេស្ប៉ាញ និងព័រទុយហ្កាល់។ លើកនេះ ដែនសមុទ្របានក្លាយជាទីសមរភូមិដ៏សំខាន់នៃសង្គ្រាម។ អូទ្រីសដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តបារាំងថ្មីៗ បានឆក់យកឱកាសផ្ដាច់សម្ព័ន្ធភាពជាមួយបារាំងដើម្បីស្ដារទឹកដីដែលខ្លួនទើបតែបាត់បង់នៅអាល្លឺម៉ង់កាលប៉ុន្មានឆ្នាំមុន។ ក្នុងពេលដំណើរគ្នានៃសង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំ កងនាវាអង់គ្លេសក៏បានវាយឈ្នះសង្គ្រាមជាច្រើនផងដែរនៅតាមទឹកដីអាណានិគមរបស់បារាំង។

នៅឯដីគោក ក្រុមសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំបានព្យាយាមអនុវត្តយុទ្ធនាការយោធាប្រកបដោយបច្ចេកទេស តែទោះយ៉ាងណា បារាំងនៅតែបន្តជាកម្លាំងដ៏ខ្លាំងគ្មានប្រៀប។ ក្នុងពេញមួយសង្គ្រាមនៃសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំ ប្រតិបត្តិការយោធារបស់អង់គ្លេសនៅដីគោកច្រើនតែអនុវត្តដោយកងនាវាអង់គ្លេស ដែលកាលនុះជាកម្លាំងដ៏មានឥទ្ធិពលលើផ្ទៃទឹកអឺរ៉ុប។ ការវាយប្រហារតាមផ្លូវទឹករបស់អង់គ្លេសមានគោលដៅបំផ្លាញកងនាវាចម្បាំង និងបិទផ្លូវដឹកជញ្ជូនពាណិជ្ជកម្មរបស់បារាំងនៅជាយសមុទ្រ ក៏ដូចជាបំផ្លាញប្រព័ន្ធទំនាក់ទំនង និងបន្ទាយបារាំងនានាតាមតំបន់ឆ្នេរ។ ជារឿយៗ នៅពេលដែលសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់អង់គ្លេសចេញធ្វើសកម្មភាពយោធាដែលនៅក្បែរដែនសមុទ្រ នោះកងនាវាអង់គ្លេសនឹងឡើកគោក រួចបញ្ជូនកម្លាំងជើងគោក និងការផ្គត់ផ្គង់ភស្តុភារជាជំនួយដល់កម្លាំងសម្ព័ន្ធមិត្តប្រឆាំងនឹងបារាំង។

ផែនទីយុទ្ធសាស្ត្រអឺរ៉ុបនៅអំឡុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨០៩

វិសាលភាពចក្រភពបារាំងនៅក្នុងឆ្នាំ១៨១២

ចំពោះអូទ្រីសវិញ ពួកគេ​បាន​ទទួល​ជ័យ​ជម្នះ​ខ្លះៗលើ​កង​ទ័ព​បារាំងដែលស្ថិតក្រោមបញ្ជាការរបស់​សេនាប្រមុខលោកប៊ែធារ។ ណាប៉ូលេអុងបានបញ្ជូនប៊ែធារនូវកម្លាំងទ័ពតែ ១៧០,០០០ នាក់ប៉ុណ្ណោះដើម្បីការពារព្រំដែនខាងកើតទាំងមូលរបស់បារាំង (កាលពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៧៩០ កម្លាំងទ័ពបារាំងចំនួន ៨០០,០០០ នាក់បានបំពេញកិច្ចការដូចគ្នា គ្រាន់តែព្រំដែនកាលនុះមានប្រវែងខ្លីជាង)។

នៅភាគខាងកើត កងទ័ពអូទ្រីសបានវាយចូលទឹកដីពញារដ្ឋវ៉ាសូរី ប៉ុន្តែត្រូវរងបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិរ៉ាហ្សីននៅថ្ងៃទី១៩ ខែមេសា ឆ្នាំ១៨០៩។ បន្ទាប់មក កងទ័ពវ៉ាសូរីក៏បានវាយត្រួតត្រាតំបន់ហ្កាលីស៊ីខាងលិចរបស់អូទ្រីស ខណៈណាប៉ូលេអុង​បាន​ចេញដឹកនាំទ័ព​​ផ្ទាល់​​សម្រាប់​ធ្វើការ​វាយ​ប្រហារ​លើ​អូទ្រីស។ បន្ទាប់​ពី​ការ​ប៉ះទង្គិច​គ្នាប៉ុន្មានដងមក យុទ្ធនាការរបស់ណាប៉ូលេអុងបានរុញច្រានកម្លាំង​អូទ្រីស​​ចេញ​ពី​បាវីយែរ រួចបន្តរុល​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​អូទ្រីសផ្ទាល់។ ការប្រញាប់ប្រញាល់របស់ទ្រង់ដើម្បីឆ្លងទន្លេដានូបត្រូវបានរំខានដោយកម្លាំងអូទ្រីសរួចក៏វិវត្តជាសមរភូមិអាស្ពើន-អ៊ែស្លីង (២២ ឧសភា ១៨០៩)។ សមរភូមិនេះត្រូវបានគេចាត់ទុកជាបរាជ័យដោយបច្ចេកទេសរបស់ណាប៉ូលេអុងដំបូងបង្អស់តាំងពីសង្គ្រាមបានចាប់ផ្ដើមមក។ ប៉ុន្តែជាសំណាងរបស់បារាំង ដែលកម្លាំងរបស់អូទ្រីសមិនបានបន្តវាយដេញ ដោយទុកឱ្យណាប៉ូលេអុងមានពេលគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការរៀបចំពង្រឹងទ័ពឡើងវិញ ដែលលើកនេះ ណាប៉ូលេអុងបានជោគជ័យក្នុងការចូលកាន់កាប់រាជធានីវីយែននៅដើមខែកក្កដា។ បារាំងទីបំផុតបានវាយឈ្នះអូទ្រីសនៅក្នុងសមរភូមិវ៉ាក្រាម (៥–៦ កក្កដា)។

សង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំបានបញ្ចប់ជាផ្លូវការដោយសន្ធិសញ្ញាស្ហុនប៊្រុន ថ្ងៃទី១៤ ខែតុលា ឆ្នាំ១៨០៩។ ទោះជាសង្គ្រាមបានចប់មែន តែជម្លោះប្រដាប់អាវុធមួយចំនួននៅតែបន្តកើតមានដូចជា ឧទ្ទាមកម្មនៅតំបន់ធីរ៉ូលប្រឆាំងនឹងបារាំង-បាវីយែរ ( បញ្ចប់ក្នុងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៨០៩) និងសង្រ្គាមឧបទ្វីបរវាងអេស្ប៉ាញនឹងបារាំង។ សង្គ្រាម​សេដ្ឋកិច្ច​រវាង​អង់គ្លេស​នឹង​បារាំង​នៅបន្ត​ឆេះកញ្ជ្រោលតាមរយៈការបន្តបិទផ្លូវសមុទ្រហាមឃាត់នាវាគ្រប់ប្រភេទរបស់បារាំង និងសម្ព័ន្ធមិត្តខ្លួន។ ដោយសារកង្វះកម្លាំងយោធា និងការរៀបចំទឹកដីមិនល្អដោយបារាំងបាននាំឱ្យសម្ព័ន្ធមិត្តបារាំងជាច្រើនរួមគ្នារំលោភបំពានប្រព័ន្ធទ្វីប និងបន្តធ្វើពាណិជ្ជកម្មដោយសម្ងាត់ជាមួយអង់គ្លេស។ បន្ទាប់ពីណាប៉ូលេអុងបានដឹងថា ពាណិជ្ជកម្មក្រៅប្រព័ន្ធទ្វីបកំពុងតែសកម្មនៅក្នុងប្រទេសអេស្ប៉ាញ និងរុស្ស៊ី ព្រះអង្គក៏បានបញ្ជាលើកទ័ពចូលឈ្លានពានប្រទេសទាំងពីរនោះ ខណៈដែលអង់គ្លេសបានជាប់រវល់ក្នុងសង្គ្រាមជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិករវាងឆ្នាំ១៨១២ និងឆ្នាំ១៨១៥។

ដល់ឆ្នាំ១៨១០ វិសាលភាពទឹកដីនៃចក្រភពបារាំងបានឈានដល់ចំណុចដ៏អស្ចារ្យបំផុត។ ណាប៉ូលេអុងបានរៀបអភិសេយជាមួយអ្នកម្នាងម៉ារី-ល្វី ដែលត្រូវជារជ្ជទាយាទមួយអង្គនៃចក្រភពអូទ្រីសក្នុងគោលបំណងធានានូវស្ថេរភាពដល់សម្ព័ន្ធភាពជាមួយអូទ្រីស ហើយណាមួយម៉ារីអាចផ្តល់ណាប៉ូលេអុងនូវព្រះរាជបុត្រទុកស្នងមរតកបន្តពីព្រះអង្គ (អ្វីដែលភរិយាដើមព្រះអង្គគឺចូសេហ្វីនមិនបានផ្ដល់ឱ្យ)។ មកដល់ចំណុចនេះ ក្រៅពីអាណាចក្របារាំង ណាប៉ូលេអុងទ្រង់ក៏ជាមេដឹកនាំនៃសហព័ន្ធស្វីស សហព័ន្ធរ៉ាំង ពញារដ្ឋវ៉ាសូរី និងព្រះរាជាណាចក្រអ៊ីតាលី។

ការឈ្លានពានរុស្ស៊ី, ១៨១២

អត្ថបទដើម: ការឈ្លានពានរបស់បារាំងលើរុស្ស៊ី

សមរភូមិបូរូឌីណូដែលត្រូវជាសមរភូមិរយៈពេលមួយថ្ងៃដែលមានទំហំធំ និងសាហាវបំផុតនៅក្នុងសង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិកទាំងមូល។

សន្ធិសញ្ញាទីលស៊ីតនៃឆ្នាំ១៨០៧ បាននាំឱ្យរុស្ស៊ីបង្វែរខ្លួនទៅប្រឆាំងនឹងអង់គ្លេសវិញ (១៨០៧–១៨១២) ពិសេសបន្ទាប់ពីចក្រភពអង់គ្លេសបានបើកការរវាយប្រហារលើប្រទេសដាណឺម៉ាកនៅក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៨០៧។ កងកម្លាំងអង់គ្លេសបានជួយគាំទ្រកងនាវាស៊ុយអែតនៅក្នុងសង្រ្គាមហ្វាំងឡង់ ដែលនាំឱ្យស៊ុយអែតក្លាយជាកម្លាំងដ៏អស្ចារ្យមួយនៅក្នុងឈូងសមុទ្រហ្វាំងឡង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ជ័យជម្នះម្តងហើយម្តងទៀតរបស់រុស្ស៊ីនៅលើដីគោកបានបង្ខិតបង្ខំស៊ុយអែតឱ្យចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពជាមួយរុស្ស៊ីនៅក្នុងឆ្នាំ១៨០៩ និងជាមួយប្រទេសបារាំងនៅឆ្នាំ១៨១០ ដើម្បីចូលរួមក្នុងការបិទផ្លូវទឹកពាណិជ្ជកម្មប្រឆាំងនឹងចក្រភពអង់គ្លេស។ ទំនាក់ទំនងបារាំង-រុស្ស៊ីបានចុះខ្សោយបន្តិចម្តងៗនៅក្រោយឆ្នាំ១៨១០ ខណៈសង្គ្រាមរុស្ស៊ីជាមួយអង់គ្លេសបានបញ្ចប់ដំណើលគ្នា។ នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៨១២ ចក្រភពអង់គ្លេស រុស្ស៊ី និងស៊ុយអែតបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងសម្ងាត់មួយសម្ដៅប្រឆាំងនឹងណាប៉ូលេអុង។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៨១២ កំឡុងពេលដែលអំណាចរបស់បារាំងបានឈានដល់ចំណុចកំពូល ណាប៉ូលេអុងក៏បានបញ្ជាលើកទ័ពចូលឈ្លានពានប្រទេសរុស្ស៊ី ដែលគេនិយមហៅឈ្មោះទ័ពនោះថា មហាកងទ័ព (Grande Armée) ដែលណាប៉ូលេអុងកេណ្ឌពីរដ្ឋប្រទេសអឺរ៉ុបជាសម្ព័ន្ធមិត្តបារាំងជាច្រើន មានកម្លាំងចំនួន ៤៥០,០០០ នាក់ (ក្នុងនោះមានទាហានបារាំងចំនួន ២០០,០០០ នាក់)។ កងទ័ពបារាំងដ៏ធំនោះបានឆ្លងទន្លេនីមេននៅថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៨១២ ខណៈរុស្ស៊ីបានប្រកាសសង្រ្គាមស្នេហាជាតិត្រៀមប្រឈមនឹងបារាំង រីឯណាប៉ូលេអុងបានប្រកាសវាជាសង្រ្គាមប៉ូឡូញលើកទីពីរ។

កងទ័ពណាប៉ូលេអុងបានធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ប៉ែកខាងលិចទឹកដីរុស្ស៊ីដោយត្រូវប្រឈមនឹងកម្លាំងរុស្ស៊ីខ្នាតតូចមួយចំនួន លើកលែងតែនៅក្នុងសមរភូមិស្មូលែនស្កិ៍ថ្ងៃទី១៦–១៨ ខែសីហា។ នៅថ្ងៃដដែរនោះ កងកម្លាំងរុស្ស៊ីនៅក្រោមបញ្ជាការលោកឧត្តមសេនីយ៍ពីទ័រ វីតគិនស្តែនបានកាត់ផ្ដាច់ដំណើររបស់កងទ័ពបារាំងមួយក្រុមក្រោមសេនាប្រមុខនីកូឡាស អ៊ូឌីណូត៍ មិនឱ្យបន្តរុញទៅរាជធានីសាំងពីទែស្បួរ។ មិនយូរប៉ុន្មាន កងទ័ពបារាំងចម្បងបានបន្តឆ្លងទឹកដីរុស្ស៊ីរហូតដល់ទីក្រុងម៉ូស្គូ ដែលកាលនុះជាទីក្រុងសំខាន់បន្ទាប់ពីរាជធានីសាំងពីទែស្បួរ។

ណាប៉ូលេអុង និងកងទ័ពបារាំងកំពុងដកថុយចេញពីទឹកដីរុស្ស៊ី

កងទ័ពរុស្ស៊ីចម្បងត្រូវស្ថិតនៅក្រោមបញ្ជាការរបស់លោកសេនាប្រមុខមីឈែលបាក្លេ ដឺតូល្លី ដោយលោកជាអ្នកដែលមើលធ្លុះយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ណាប៉ូលេអុង ពោលគឺការចេញមកសម្ដៅវាយកម្ចាត់កងកម្លាំងរបស់លោកឱ្យបានលឿនបំផុតដែលអាចធ្វើទៅបាន។ ដោយយល់ឃើញដូច្នេះ លោកក៏បានបញ្ជាឱ្យកងទ័ពរុស្ស៊ីប្រើយុទ្ធសាស្ត្រដកថយដោយដុតអ្វីៗទាំងអស់ដែលខ្លួនឆ្លងកាត់ និងព្រមទាំងបញ្ជូនទ័ពសេះខ្នាតតូចខ្លះៗមកវាយកងកម្លាំងបារាំងដើម្បីពន្យាដំណើររបស់ពួកគេ។ ទោះឃើញដូច្នេះក៏ដោយក៏កងទ័ពបារាំងនៅតែបន្តយុទ្ធសាស្ត្រព្យាយាមបំបុកទៅរកកងកម្លាំងរុស្ស៊ីចម្បងដដែរ។ ចំពោះបារាំង ការបញ្ជាកងទ័ពដ៏ធំសម្បើមបែបនេះដោយត្រូវមានស្បៀងអាហារផ្គត់ផ្គង់គ្រប់គ្រាន់គឺជាកិច្ចការដ៏លំបាកបំផុតមួយ ហើយថែមទាំងបូករួមនឹងសណ្ឋានដីដ៏ធំល្វឹងល្វើយរបស់រុស្ស៊ី និងជំងឺរាតត្បាតផ្សេងៗទៀតបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់កម្លាំងផ្លូវកាយនិងផ្លូវចិត្តរបស់ទាហានបារាំងជាខ្លាំង។ កត្តាទាំងនេះក៏ធ្វើឱ្យមហាកងទ័ពបារាំងបែកបាក់ ដែលក្នុងករណីមួយមានទាហានប្រមាណចំនួន ៩៥,០០០ នាក់បាននាំគ្នារត់ចោលជួរក្នុងរយៈពេលត្រឹមមួយសប្តាហ៍ប៉ុណ្ណោះ។

បន្ទាប់ពីកងកម្លាំងរុស្ស៊ីចម្បងបានដកថយអស់រយៈពេលជិតបីខែ ពួកមន្ត្រីរុស្ស៊ីក៏ចាប់ផ្ដើមចេញរិះគន់ និងបាត់ជំនឿចិត្តលើលោកបាក្លេ ដឺតូល្លី (ណាមួយលោកជាជនជាតិអាល្លឺម៉ង់បាល់ទិកពីកំណើតផង ដែលនាំឱ្យវរជនរុស្ស៊ីកើតការមិនពេញចិត្តនឹងលោក) ហើយដោយដូច្នេះ អតីតយុទ្ធជនរុស្ស៊ីដ៏ប្រជាប្រិយម្នាក់គឺព្រះអង្គម្ចាស់មីខាអ៊ីល គូទូស៊ូហ្វក៏ត្រូវបានព្រះចៅអធិរាជរុស្ស៊ីតែងតាំងជាអគ្គមេបញ្ជាការថ្មី។ ទីបំផុត កងទ័ពនៃប្រទេសទាំងពីរក៏បានប្រឈមនឹងគ្នាក្នុងសមរភូមិបូរូឌីណូនៅថ្ងៃទី៧ ខែកញ្ញា នៅក្បែរទីក្រុងម៉ូស្គូ។ សមរភូមិមួយនេះបានវិវត្តជាសមរភូមិដ៏ធំមួយ និងវិនាសន្ត​រាយបំផុតមួយនៅក្នុងសង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក ថ្វីបើត្រូវប្រើពេលតែមួយថ្ងៃមែន ដោយមានការចូលរួមពីទាហានសរុបជាង ២៥០,០០០ នាក់ និងបណ្តាលឱ្យទាហានប្រមាណ ៧០,០០០ នាក់បាត់បង់ជីវិត។

ជាលទ្ធផល គេមិនអាចសន្និដ្ឋានថាភាគីណាជាអ្នកឈ្នះពិតប្រាកដបានឡើយ ទោះជាបារាំងបានវាយដណ្តើមយកទីតាំងសំខាន់ៗនៅលើសមរភូមិក៏ដោយ ប៉ុន្តែពួកគេមិនបានវាយកម្ទេចកងទ័ពរុស្ស៊ីទាំងស្រុងនោះទេ។ គូទូស៊ូហ្វបានចេញទទួលស្គាល់ថាការចេញប្រឈមបែបនេះគឺវាចាំបាច់ដើម្បីបម្រើដល់ផលប្រយោជន៍នយោបាយ ប៉ុន្តែយុទ្ធសាស្ត្រលោកបាក្លេ ដឺតូល្លីគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រដ៏មានប្រសិទ្ធភាពបំផុតនៅលើសមរភូមិ។ មកដល់ចំណុចនេះ កងទ័ពបារាំងបានកំពុងបាត់បង់ទាហានជាច្រើន និងរួមទាំងខ្សែផ្គត់ផ្គង់ភស្តុភារផង ពោលបើកងទ័ពបារាំងនៅតែបោះជំហានចូលកាន់តែជ្រៅក្នុងទឹកដីរុស្ស៊ីបន្ត នោះពួកគេនឹងកាន់តែវិនាស។ វិបត្តិភស្តុភារបានរារាំងមិនឱ្យបារាំងបញ្ជូនទ័ពជំនួយមកបន្ថែម ខណៈកម្លាំងរុស្ស៊ីការដែលស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីខ្លួនស្រាប់បានពង្រឹងកម្លាំងខ្លួនដោយគ្មានបញ្ហា។

ណាប៉ូលេអុងបានដឹកនាំទ័ពចូលទីក្រុងម៉ូស្គូនៅថ្ងៃទី១៤ ខែកញ្ញា​ បន្ទាប់ពីកងកម្លាំងរុស្ស៊ីបានបន្តដកថយជាថ្មីម្តងទៀត។ ប្រជាជនរុស្ស៊ីដែលនៅក្រុងម៉ូស្គូស្ទើរទាំងអស់បានភៀសខ្លួនចេញពីទីក្រុង ខណៈឧក្រិដ្ឋជនដែលជាប់ក្នុងពន្ធនាគារម៉ូស្គូត្រូវបានដោះលែងដើម្បីបង្កភាពអនាធិបតេយ្យនៅពេលកងទ័ពបារាំងចូលមកដល់។ មុននឹងរត់ចេញ អភិបាលក្រុងម៉ូស្គូលោកហ្វីឌ័រ រ៉ូស្តូបឈីនបានបញ្ជាឱ្យអាជ្ញាធរដុតទីក្រុងចោល។ ព្រះចៅអាឡិចសាន់ដឺទ្រង់បានបដិសេធមិនព្រមចុះចាញ់ និងចរចារកសន្តិភាពអ្វីជាមួយណាប៉ូលេអុងនោះឡើយ។ ជាជាងបន្ត​ដកថយ​ទៅ​ទិសខាងកើត កងទ័ព​រុស្ស៊ី​បាន​បង្វែរទ័ពទៅភាគ​ខាង​ត្បូង ដោយ​បាន​ពង្រឹងកម្លាំង​ឡើងវិញ ហើយ​ត្រៀមរៀបចំ​ចូលវាយប្រហារ​ទ័ព​​បារាំងកាលណាបើណាប៉ូលេអុងសម្រេចដកថយពីម៉ូស្គូ។ មកដល់ខែតុលា ដោយគ្មានសញ្ញានៃជ័យជំនះច្បាស់លាស់អ្វីសោះ ណាប៉ូកេអុងក៏បានចាប់ផ្តើមដំណើរដកថយកងទ័ពទាំងមូលចេញពីទីក្រុងម៉ូស្គូ។

កងទ័ពបារាំងបានខំប្រឹងព្យាយាមបោះជំហានទៅកាន់ក្រុងកាលូហ្កា និងឆ្លងតាមតំបន់ភាគខាងត្បូងរុស្ស៊ី ដើម្បីស្វែងរកស្បៀងអាហារ និងធនធានទាំងឡាយដែលអាចផ្គត់ផ្គង់កម្លាំងដែលកំពុងធ្លាក់ចុះទ្រុតទ្រោម។ កងទ័ពរុស្ស៊ីបានបំបិទផ្លូវទៅកាលូហ្កា ដែលនាំឱ្យកើតសមរភូមិម៉ាឡូយ៉ារ៉ូស្លាវេត៍ឡើង។ ទោះជាខំប្រឹងវាយបំបែកយ៉ាងណា កងទ័ពរុស្ស៊ីក៏នៅតែមិនព្រមដកថយដែលបង្ខំឱ្យណាប៉ូលេអុងបង្វែរទ័ពថយតាមផ្លូវទៅស្មូលែនស្កិ៍វិញ ដែលខ្លួនធ្លាប់ឆ្លងកាត់ម្តងរួចមកហើយនៅដើមដំណើរឈ្លានពានចូលរុស្ស៊ី ហើយធនធានទាំងឡាយនៅតាមផ្លូវនោះក៏ត្រូវខ្លួនរឹបអូសនិងប្រើប្រាស់អស់ផងដែរ។

ក្នុងដំណើរកំពុងដកថយចេញពីទឹកដីរុស្ស៊ី ខ្សែផ្គត់ផ្គង់ភស្តុភារទាំងប៉ុន្មានត្រូវបានកាត់ផ្ដាច់ ឬរលំទាំងស្រុង ដែលនាំឱ្យកងទ័ពបារាំងងាយនឹងរងការវាយប្រហារស្រួលៗពីកងទ័ព និងពលទាហានអនិយ័តរបស់រុស្ស៊ី។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ រដូវរងាក៏បានធ្លាក់ចូលមកថែមទៀត ហើយដោយសារតែទីតាំងភូមិសាស្ត្ររបស់រុស្ស៊ី រដូវរងានៅក្នុងប្រទេសនេះគឺមានសភាពត្រជាក់អាក្រក់ជាងតំបន់និងប្រទេសផ្សេងៗជាច្រើនក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុប។ កត្តានេះបានធ្វើឱ្យមហាកងទ័ពបារាំងដែលធ្លាប់មានមហិច្ឆតាធំធេង និងបោះដំណើរក្នុងល្បឿនលឿនៗ នៅសល់តែខ្សែដង្ហើមខ្សៀកៗស្ទើរដាច់ និងស្ទើរតែគ្មានកម្លាំងបន្តដកថយ។

ចំពេលដែលកងទ័ពបារាំងកំពុងព្យាយាមតស៊ូឆ្លងទន្លេបេរីហ្ស៊ីណានៅក្នុងខែវិច្ឆិកា កងទ័ពរុស្ស៊ីក៏បានតាមទាន់ពីក្រោយរួចក៏បើកការវាយប្រហារភ្លាមៗ។ ជាលទ្ធផល ទាហានខាងភាគីបារាំងតែ ២៧,០០០ នាក់ប៉ុណ្ណោះដែលអាចឆ្លងទន្លេផុតបន្តរស់រានមានជីវិត ដោយទាហានប្រមាណ ៣៨០,០០០ នាក់ទៀតបានស៊ូស្លាប់យ៉ាងវេទនា ឬបាត់ខ្លួន ហើយ ១០០,០០០ នាក់ឯទៀតត្រូវរុស្ស៊ីចាប់ជាឈ្លើយសឹក។ ក្រោយមក ណាប៉ូលេអុងនិងគ្នីគ្នាមួយចំនួនក៏បានរត់ចេញទៅមុនកងទាហានដែលកំពុងដកថយឯទៀត សម្ដៅត្រឡប់ទៅប៉ារីសវិញ ដើម្បីរៀបចំកងកម្លាំងការពារត្រៀមទប់ទល់កងទ័ពរុស្ស៊ីដែលកំពុងច្រានចេញពីទឹកដីរុស្ស៊ី។ យុទ្ធនាការឈ្លានពានរុស្ស៊ីដោយបារាំងនេះបានបញ្ចប់ជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី១៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៨១២ នៅពេលដែលកងទ័ពបារាំងមួយក្រុមចុងក្រោយបានថយចេញពីទឹកដីរុស្ស៊ី។ ភាគីរុស្ស៊ីបានបាត់បង់កម្លាំងសរុបប្រមាណ ២១០,០០០ នាក់ ប៉ុន្តែខុសពីបារាំង ដោយសារសមរភូមិប្រយុទ្ធគឺស្ថិតនៅលើទឹកដីរុស្ស៊ីស្រាប់ ដូច្នេះពួកគេងាយនឹងជំនួសកងទ័ពដែលបានបាត់ទៅជាមួយនឹងកងទ័ពជំនួយថ្មីក្នុងពេលដ៏ខ្លី។ បើវិភាគទៅ រាល់ទាហានបារាំងចំនួនប្រាំមួយនាក់ដែលចូលឈ្លានពានរុស្ស៊ី មានតែម្នាក់គត់ប៉ុណ្ណោះដែលអាចចេញពីទឹកដីរុស្ស៊ីបានវិញដោយនៅមានសល់ដង្ហើម។

សង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំមួយ, ១៨១២–១៨១៤

អត្ថបទដើម: សង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំមួយ