Қасқыр
| Қасқыр | ||||||||||
 | ||||||||||
| Ғылыми топтастырылуы | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Домен | ||||||||||
Патшалық | ||||||||||
Тип | ||||||||||
Кіші тип | ||||||||||
Инфратип | ||||||||||
Ұлы класс | ||||||||||
Кіші класс | ||||||||||
Ұлы отряд | ||||||||||
Отряд | ||||||||||
Кіші отряд | ||||||||||
Тұқымдас | ||||||||||
Түр | ||||||||||
| Халықаралық ғылыми атауы | ||||||||||
| Синонимдер | ||||||||||
|
бөрі, бері.
| ||||||||||
| Кішітүрлері | ||||||||||
|
Тізім
| ||||||||||
| Қасқыр кіші түрлерінің ареалы | ||||||||||
|
| ||||||||||
| Қорғалу статусы | ||||||||||
| ||||||||||
.png)
Қасқыр (лат. Canis lupus) — жыртқыш аң.
- Басқа атаулары да белгілі: бөрі, бері.
- Аталық қасқырдың салмағы шамамен 50 кг, ал аналықтың салмағы 45 кг болады. Тұрғылықты жері жердің солтүстік жарты шеңберінде өмір сүреді.
Қасиеттері
Қасқырдың өзге хайуандардан дара, олардың ешқайсысына ұқсамайтын қасиеттері көп. Оның бойындағы осындай ерекшеліктерге негізделіп айтылатын аңыздар да жетерлік. Солардың бірі түркілердің түпнегізін көкбөрімен байланыстыруы. Қасқырлардың ішіндегі көк аспан түстес келетіндері мен ақ қасқырлар аса киелі хайуан болып есептеледі. Олардың адамдарға көрінуі де сирек. Мұндай көкбөрілермен кезіккен адам да «тегін адам емес, киелі қасиеттерге ие кісі» болып табылады.
Aңыз
- Ежелгі Қытай жазбаларында мынадай бір аңыз бар: Кезекті бір шайқаста ғұндардың бір бөлігі қатты жеңіліс табады. Қарсыластары сол жердегі бүкіл ғұн атаулыны қырып-жойып, атып-шауып тастайды. Ең аяғында жалғыз ер бала ғана қалады. «Ит қорлықпен өлсін» деген мақсатта дұшпандары оның аяқ-қолын шауып кетеді. Елсізде қалған баланы бір қасқыр тауып алады да өз сүтімен асырайды. Адам аяғы баспайтын биік бір таудың ішіндегі үңгірде бала өсіп, ер жетеді. Осы баладан қасқыр жүкті болып, он ұл тауыпты. Түркі халықтары осы он ұлдан тараған.
- Тағы бір аңыз: «айдай сұлу бір ару бөлмесінде ұйықтап жатқанда, оған бір көкбөрі келіп, қосылады. Күн сәулесі кейпінде келген көкбөріден қыз жүкті болады. Түркілердің түпнегізі осы қыздан тараған»…
Сипаты
- Қасқыр — қайсар, аса сақ хайуан. Қайсарлығы — оның кез келген айқаста жеңіске жеткенше не жеңіліп, демі үзілгенше шайқасуынан көрінеді. Ал аса сақ, аса қулығы әр түрлі әрекеттеріне байланысты айтылған. Бірде бір сұр қасқыр ауыл-үйдің арасына кіріп кетеді. Қиқулап қуа жөнелген топ алдында ғана келе жатқан қасқырдан демде көз жазады да қалады. Ары іздейді, бері іздейді, жоқ. Кейін артынан анықтап білсе, арлан қасқыр ауыл арасында тұрған электр желісінің бағанасын құшақтап, тікесінентік тұра қалған екен. Сұр бағана мен сұр қасқыр ешкімнің назарына да ілікпепті. Қасқырдың ақылдығына танданысқан топ, бастарын шайқаса тарқасыпты.
- Қазір қасқыр аса азулы, жыртқыш ретінде суреттеледі. Әлі де солай. Бұғауға көнбейтін тұз тағысының аса жыртқыштығын дәріптеудің ең көрнекті үлгісі — «Көксерек» фильмі. Мұнда қасқырдың адам үстемдігіне еш көнбейтіндігінің ең нанымды дәлелі Көксеректің баланы жарып кетуінен айқын көрініс табады. Бұл — қасқырдың мейіріммен ұстауға да көнбейтіндігінің дәлелі.
- Қасқыр — дала тағысы. Киелі саналатын көкбөрі тұқымына қатысты тағы бір дерек, ол — оның отбасына беріктігі. Қасқыр бір ғана отбасына ие және ол — бөлтірік тәрбиесін толықтай өз мойнына алған хайуан. Ауыздандыру, бөлтірігін көкжалға айналдыру, бәрі-бәрі — осы ата қасқырдың құзырындағы міндет. Өзге хайуандарда жоқ осы қасиеттер киелі жаратылыс иесін әр кез даралап тұрады.
Үйірі
Қасқырлар – топ-топ болып үйірлер құрып тіршілік ететін жыртқыштар. Үйірде ересек аталық пен аналық, яғни басты жұптан және олардың ұрпақтары мен бірнеше туыс емес қасқырлардан тұрады. Қасқырдың бөлтіріктері ата-анасымен 10-54 айға дейін бірге тұрады. Үйірді «көсемі» басқарады. Басты жұп ұрпақ көбейту үшін қосылады. Үйірде басты еркек қасқыр мен ұрғашы қасқырларға ғана ұрпақ әкелуге рұқсат етіледі. Үйірдің мүшелері жас бөлтірікке бірге қарап, бірге аңға шығады.
Байланыс
Қасқырлар да үй иттері секілді үреді, арсылдайды, қыңқылдайды, қыңсылайды, ырылдайды және ыңырсиды. Әсіресе, олар қатты ұлиды. Қасқырлар бір-бірімен байланысу үшін дауыс шығарудан бөлек әр түрлі дене қимылдарын да жасайды. Олар өздерінің ашулы екендігін көрсету үшін тістерін ақситып, басшы екендігін көрсету үшін құйрықтарын бұлғаңдатады.
Қазақстандағы қасқырлар
Қазақстанда қасқырлар шөлейт жерлерді, далалы және таулы аймақтарды мекендейді. Елімізде қасқырдың төрт түрі кездеседі: Солтүстік қасқыры – қасқырлардың ішіндегі ең ірісі. Оның ересегінің салмағы – 80 кг. Дала қасқыры далалы жерлерде, ал салмағы 40 кг болатын шөлейт қасқыры еліміздің оңтүстігі мен батысында кездеседі. Тау немесе тибет қасқыры таулы жерлерді мекендейді.
Қоректері
Қасқырлар етпен қатар жеміс-жидектерді де жейді. Сонымен қатар олар кішкене жәндіктермен, шұбалшаңдармен және өлекселермен қоректенеді. Олардың қорегі көбіне өздерінің өмір сүретін географиялық аймақтары мен маусымдарға тәуелді болады. Азық мол болған кезде олар өте көп қоректенеді. Алайда олар азықсыз бір аптадан аса жүре алады. Сұр қасқырлар бұғы, американдық бұлан, бұлан және солтүстік маралы секілді тұяқты жануарларға шабуыл жасайды. Ал мұндай үлкен жануарлар аз жерлерде олар қояндарды, тиіндерді, тышқандарды, тіпті құстарды аулайды. Жаз кезінде олардың қорегінің көп бөлігін құндыздар құрайды. Көптеген аймақтарда қасқырлар тіпті балықтарды да қорек етеді. Қызыл қасқырлардың қорегіне қояндар мен кеміргіштер сияқты сүтқоректілер, сонымен қатар жәндіктер,жидектер және кей кездері бұғылар да кіреді.
Дереккөздер
Сыртқы сілтемелер
- Көк бөрінің киесі немесе қасқыр неге циркке үйретілмеген? Мұрағатталған 5 наурыздың 2016 жылы.
 | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
|
Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |