Артур Сен-Леон

XIX ғасыр 30-40-жылдары шырқау биігіне жеткен романтикалық балет XIX ғасыр екінші жартысында балет жанрының токырауына әкелді. Біртіндеп балет өзінің бұрынғы атақ-абыройынан айырыла бастайды. Бұл тек би стиліне ғана емес, сонымен қатар актерлік шеберлікке және Новер, Тальони, Перро идеяларының өміршеңдігіне де әсерін тигізді. Әсіресе бұл француз классикалық би мектебінде көрініс тапты. XIX ғасыр аяғындағы француз және итальяндық балетмейстерлік өнердің жарқын өкілдері Артур Сен-Леон мен Луиджи Манцотти болды. Олар қолданған тәсілдерде, ғажайып сахналық эффектілерде көрерменді балет жанрына жақындату мақсаты ғана емес, сонымен бірге сол кездегі театр ізденістерінің қарама-қайшыльщтары да болды. Ақырындап академиялық балет жанрының эстетикасы кұлдырай бастады, қойылымдар ойын-сауыққа айнала бастады.

Артур Сен-Леон

Артур Сен-Леон
Артур Сен-Леон
Дүниеге келгені:	1821 ж. қыркүйектің 17 (1821—09—17)
Қайтыс болғаны:	1870 ж. қыркүйектің 2 (48 жаста)

Артур Сен-Леон (1821—1870) бишілер отбасында дүниеге келді. Билеуді алғашында әкесі Леон Мишельден, кейін балетмейстер Альберт Декомбеден үйренді. 17 жасында Артур Брюссельде бірінші рет сахнаға шығып, содан кейін Италия, Германия, Англияда гастрольдік сапармен жүрді. Франциядағы дебюті 1847 жылы әйелі Фанни Черритоға арнап қойған "Мәрмәр ару" балетінде өтті. Бұл балеттен кейін ол "Маркитанка" және "Сиқырлы скрипка" балеттерін қойды. Соңғысында Сен-Леон билеп қана қоймай, сонымен бірге скрипкада да ойнаған. Сен-Леонның спектакльдері ойын-сауық ретінде өтіп, оларда билер мен техникалық фокустар көп болды. Көптеген еуропалық театрларда жұмыс істеген Артур Сен-Леон оларда көптеген балеттер, дивертисменттер, концерттік нөмірлерді қойған. Биші, балетмейстер, сценарист, сазгер, дирижер, виртуоз-скрипкашы ол замандастарын өзінің дарындылығымен әрі еңбекқорлығымен таңғалдырған. Сахналық эффектілердің, трюктердің, әдемі би бастамалары — антренің шебері Сен-Леон көрермендерді сыртқы көріктілікпен, сольдік және көпшілік билердің көптігімен, костюм мен декорациялардың өзгешелігімен жаулап алды. Оны эстетикасын керемет білетін романтикалық балеттің тақырыптары мен образдары мүлдем тартқан жоқ, бейнелерді шешуде терең мазмұн мен философиялық тәсіл керек болмады. Оған биге тек сылтау керек болып, оны ол әдеби материалдардан іздеді. Сен-Леонмен жұмыс істеген балериналар асқан шеберліктерімен, орындау техникасының кәсібилігімен көзге түскен. Сен-Леон уақыт талап еткен сәндіктен де бас тартпады, оның балеттеріндегі пиротехника ғажайыптары, электрлік эффектілер көрермендерді немқұрайды қалдырмайтын. Мысалы, балериналары рояльдің үлкен пернелерінде билеп, биші жігіттер цирктегі секілді велосипедтер тебетін, сахнада үлкен аспалы бақтар ілінетін, тағы басқа. Артур Сен-Леон өзінің балеттеріне фольклорлық би элементтерін де қосқан. Бірақ еркін стилге бағындырылғандықтан, бұл билер оның балеттерінде өзінің халықтық, ұлттық нақышын жоғалтқан. Өзінің ең тамаша балеті "Коппелияны" (Л.Делибтің музыкасына жазылған) Артур Сен-Леон 1870 жылы 25 мамырда Парижде қойды. Бұл балет әлі күнге дейін көптеген балет театрларының сахнасында құрметті орын алады. Артур Сен-Леон 10 жыл Ресейде жұмыс істеген. 1858 жылдын 1 қыркүйегінде императорлық театрдың дирекциясы Сен-Леонмен келісімшартқа отырады, ал 13 қыркүйекте балетмейстер "Жавотта немесе Мексикандық қарақшылар" балетін қояды. Осы спектакльденСен- Леонның Ресейдегі он жылға созылған шығармашылығы басталады. 1864 жылдың 3 желтоқсанында П.П.Ершовтың "Конек-Горбунок" ертегісі бойынша А.Сен-Леон қойған спектакльдің премьерасы өтеді. Ресми баспасөз бұл балетті "орыстың тұңғыш ұлттык балеті" десе, демократиялың көрермен спектакльді қабылдамайды. А.Сен-Леонның келесі балеттері А.С.Пушкиннің сюжеті бойынша қойылған "Валахтік ару" ("Валахтік қалыңдық") және "Алтын балық" болады. Бірак мұнда пушкиндік сюжеттен ештеңе қалмайды. 1869 жылы Сен-Леон Марижге оралғаннан кейін көп ұзамай қайтыс болды.