Alimiiniyɔɔm
Kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ wonuu nakʊyʊʊ payaɣ se alimiiniyɔɔm. Kɩ-pʊyʊ ñɩɩɩ mayaɣ kɛ 13. Ki-kumoɖe kɛ Al. Pɛtɛyɩ ñɩɣlɩm mbʊ pɩ-taa takɩlɩ wɛʊ camɩyɛ yɔ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ taa. Alimiiniyɔɔm wɛ tindimiye 13 ñɩnɖɛ taa.
Alimiiniyɔɔ kɛ ñɩɣlɩm wonuu ŋgʊ ɛyʊ pɩzɩɣ enuuti-kʊ yem kɛlɛʊ yɔ. Kɩwɛna ñɩɣlɩm wonuu ŋgʊ payaɣ se arɩzaɣ yɔ kɩ-tɔlɩm. Alimiiniyɔɔm ɛɛmʊʊ kalɩkɔdaɣ yem. Ɖɔɖɔ lɛ, kɩfɛyɩna kpɩndʊʊ (densité) pʊɖɔɔ. Ñɩɣlɩm wondu taa payɩ lɛ, ɔkɩsiizɛɛnɩ nɛ siliisiyɔɔm pa-wayɩ lɛ, alimiiniyɔɔm kɩlɩna tɔyʊʊ tɛtʊ yɔɔ cɩnɛ. Ɖɛ-tɛtʊ ilemiye ɖɩnɛ ɖɩ-yɔɔ lɛ, yee pɛtɛyɩ ñɩɣlɩm wondu tɩŋa payɩ tam mɩnɩʊ kɔyɔ, alimiiniyɔɔm kpakɩɣ hɔɔlɩŋ lutozo mpilim.
Paapɩzɩɣ pakpaɣ alimiiniyɔɔm ɖeke nɛ palabɩna pʊyʊ, mbʊ yɔ kɩkɩlɩɣ yoluu. Pesidiɣ-kʊ nɛ ñɩɣlɩm wondu lɛɛtʊ ndɩ ndɩ nɛ pʊcɔ palabɩna-kʊ nɛ tʊmɩyɛ. Pesidiɣ-kʊ nɛ ñɩɣlɩm wondu ndʊ yɔ, tɩtalɩɣ 270 mbʊ yɔ. Ñɩɣlɩm tɛtʊ ndʊ payaɣ se pɔkɩsiti yɔ ndʊ kɩlɩɣna ɖɔʊ alimiiniyɔɔm taa. Alimiiniyɔɔm taa lɛ, pɔkɩsiti ŋgʊ kɩwɛɣ ɛzɩ kalɩkɔdaɣ wonuu nakʊyʊ yɔ. Kalɩkɔdaɣ wonuu ŋgʊʊ palakɩ tʊmɩyɛ nɛ palɩzɩ ñɩɣlɩm wonuu ŋgʊ payaɣ se alimiini yɔ. Papɩzɩɣ palɩzɩ alimiini ñɩɣlɩm wonuu ɖɔɖɔ ñɩlɩm wonuu ŋgʊ payaɣ se nefeliini (néphéline) yɔ kɩ-taa. Papɩzɩɣ palɩzɩ-kʊ ɖɔɖɔ ñɩɣlɩm wondu tʊnɛ tɩ-taa. Ndʊʊ yɔ : lesiiti (leucite) nɛ silimaniiti (sillimanite) nɛ andalusiiti (andalousite) nɛ misikoviiti (muscovite).
