Kontentke ótiw

Jeke kompyuter: Ózgerisler arasındaǵı ayırmashılıq

Wikipedia, erkin enciklopediya
Keyingi parq →
Мазмұны өшірілді Content added
VizualWikitekst
Bekan88 (talqılaw | úlesi)
683 edits
«Personal computer» betinen awdarılıp jaratıldı
(Parıq joq)

20:20, 2024 j. dekabrdiń 5 waqtındaǵı nusqası

2000-jıllardaǵı jeke stol kompyuteriniń súwretlengen kórinisi, onıń quramına esaplaw komponentleri bar metall korpus, displey hám klaviatura kiredi (tıshqansha kórsetilmegen)

Jeke kompyuter (ingl. Personal computer, PC), kóbinese JK dep ataladı, jeke paydalanıwǵa arnalǵan kompyuter bolıp tabıladı. Ol ádette tekst processorı, internet brauzer, elektron pochta, multimediyalıq oynatıw hám oyın oynaw sıyaqlı wazıypalar ushın qollanıladı. Jeke kompyuterler kompyuter eksperti yamasa texnigi emes, al tikkeley sońǵı paydalanıwshı tárepinen basqarıwǵa arnalǵan. Úlken, qımbat minikompyuterler menen meynfreymlerden ayırmashılıǵı, jeke kompyuterlerde bir waqıtta kóp adamlar tárepinen waqıttı bólisiw qollanılmaydı. Tiykarınan 1970-jıllardıń aqırı hám 1980-jıllarda, úy kompyuteri termini de qollanılǵan. Jeke kompyuterlerdiń payda bolıwı hám onıń menen bir waqıtta júz bergen cifrlı revolyuciya adamlardıń ómirine aytarlıqtay tásir etti.

1960-jıllarda mákemeler yamasa korporativ kompyuter iyeleri kompyuterler menen paydalı jumıs islew ushın óz baǵdarlamaların jazıwǵa májbúr bolǵan. Jeke kompyuter paydalanıwshıları óz qollanbaların islep shıǵara alsa da, ádette bul sistemalar kommerciyalıq baǵdarlamalıq támiynattı, biypul baǵdarlamalıq támiynattı ("freeware"), kóbinese menshikli bolǵan, yamasa ashıq kodlı hám biypul baǵdarlamalıq támiynattı paydalanadı, olar paydalanıwǵa tayar yamasa binar formada beriledi. Jeke kompyuterler ushın baǵdarlamalıq támiynat ádette apparatlıq támiynat yamasa operaciyalıq sistema óndiriwshilerinen ǵárezsiz islep shıǵarıladı hám tarqatıladı.[1] Kóplegen jeke kompyuter paydalanıwshıları jeke kompyuterden paydalanıw ushın endi óz baǵdarlamaların jazıwǵa mútáj emes, degen menen aqırǵı paydalanıwshı baǵdarlamalastırıwı ele de múmkin. Bul mobil sistemalar menen salıstırǵanda, onda baǵdarlamalıq támiynat kóbinese tek óndiriwshi qollap-quwatlaytuǵın kanal arqalı jetkerip beriletuǵın,[2] al sońǵı paydalanıwshı baǵdarlamasın islep shıǵıw óndiriwshi tárepinen qollap-quwatlanbawı sebepli qıyınlasıwı múmkin.

1990-jıllardıń basınan baslap Microsoft operaciyalıq sistemaları (dáslep MS-DOS, keyin Windows penen) hám Intel apparatlıq támiynatı – birgelikte Wintel dep atalatuǵın – jeke kompyuter bazarında ústemlik etip kelmekte, hám búgingi kúnde JK (ingl.PC) termini ádette keń tarqalǵan Wintel platformasına qatnaslı qollanıladı.[3] Windows-qa alternativalar bazardıń az bólegin iyeleydi; bularǵa Apple kompaniyasınıń Mac platforması (macOS operaciyalıq sistemasın paydalanatuǵın), hám Linux sıyaqlı biypul hám ashıq kodlı, Unix-ke uqsas operaciyalıq sistemalar kiredi. 1990-jıllarǵa shekem basqa da belgili platformalar Commodore kompaniyasınıń Amiga-sı hám NEC kompaniyasınıń PC-98-i bolǵan.

Terminologiya

PC termini "personal computer" (jeke kompyuter) sóziniń qısqartılǵan túri. IBM Personal Computer óz model atına bul atamanı qosqan bolsa da, bul termin dáslep hár qanday brendtegi jeke kompyuterlerdi táriyiplew ushın qollanılǵan. Ayırım jaǵdaylarda, PC termini Apple Macintosh kompyuterin bildiretuǵın Mac penen salıstırıw ushın qollanıladı.[4][5][6][7]

Bul Apple ónimleriniń hesh biri úlken kompyuterler yamasa waqıttı bólisiw sistemaları bolmaǵanlıqtan, olardıń hámmesi jeke kompyuterler edi, biraq PC (brend) kompyuterleri emes edi. 1995-jılı CBS kanalınıń PC-lerdiń ósip baratırǵan ataqlılıǵı haqqındaǵı reportajında bılay delingen: "Kóp jańa paydalanıwshılar ushın PC 'Pain and Confusion' (Awırıw hám Aljasıw) degendi ańlatadı."[8]

Tariyxı

1983-jılǵı Commodore PET (Amerika Ilim hám Energiya Muzeyinde), jeke kompyuterdiń erte mısallarınan biri
1982-jıldan baslap Bolgariyada islep shıǵarılǵan 8-bitli arxitekturalı Pravetz 82 kompyuteri, Sovet Awqamındaǵı klass bólmesinde

"Miy" [kompyuter] bir kúni biziń [qarapayım adamlardıń] dárejemizge túsip, salıq hám buxgalterlik esap-kitaplarımızdı júrgiziwge járdem beriwi múmkin. Biraq bul boljaw ǵana hám házirshe bunıń hesh qanday belgisi joq. Britaniya gazetası The Star, 1949-jılı iyun ayındaǵı EDSAC kompyuteri haqqındaǵı jańalıqlar maqalasında, jeke kompyuterler dáwirinen ádewir burın.

Esaplaw texnikası tariyxında dáslepki eksperimental mashinalardı bir adam basqara alatuǵın edi. Mısalı, 1946-jılı iske túsken ENIAC kompyuterin bir adam, álbette joqarı dárejede tayarlanǵan adam basqara alatuǵın edi. Bul rejim toparlıq programmalastırıw yamasa kóp paydalanıwshılardıń terminallar arqalı úlken kompyuterlerge qosılıwı menen waqıttı bólisiw rejimlerinen burın payda bolǵan. Laboratoriya, ólshew ásbapları yamasa injenerlik maqsetler ushın arnalǵan kompyuterler qurılıp, olardı bir adam interaktiv túrde basqara alatuǵın edi. Oǵan mısallar retinde 1956-jılǵı Bendix G15 hám LGP-30 sistemaların, sonday-aq 1965-jıldan 1969-jılǵa shekem islep shıǵarılǵan sovet MIR seriyalı kompyuterlerin keltiriwge boladı. 1970-jıllardıń basına kelip, akademiyalıq yamasa ilimiy-izertlew mákemelerindegi adamlar kompyuter sistemasın uzaq waqıt dawamında interaktiv rejimde jeke paydalanıw múmkinshiligine iye boldı, degen menen bul sistemalar ele de bir adamnıń jeke menshigi bolıwı ushın júdá qımbat edi.

Jeke kompyuter yarım ótkizgishler texnologiyasındaǵı úlken jetiskenlikler arqasında múmkin boldı. 1959-jılı Fairchild Semiconductor kompaniyasında Robert Noys tárepinen kremniy integral sxema (IS) chipi islep shıǵıldı,[9] al Bell Labs laboratoriyasında Moxamed Atalla hám Davon Kang tárepinen metall-oksid-yarım ótkizgish (MOS) tranzistorı islep shıǵıldı.[10] MOS integral sxeması 1964-jılı RCA kompaniyası tárepinen kommerciyalıq túrde islep shıǵarıldı,[11] al 1968-jılı Fairchild kompaniyasında Federiko Fadjin tárepinen kremniy-geytli MOS integral sxeması islep shıǵarıldı.[12] Keyinirek Fadjin kremniy-geytli MOS texnologiyasın qollanıp, 1971-jılı birinshi bir chipli mikroprocessor - Intel 4004 ti islep shıqtı.[13] Mikroprocessorlarǵa tiykarlanǵan birinshi mikrokompyuterler 1970-jıllardıń basında islep shıǵıldı. 1970-jıllardıń ortasınan baslap mikroprocessorlardıń keń kommerciyalıq jetkilikliligi kompyuterlerdi kishi biznes hám jeke adamlar ushın jetkilikli dárejede arzan etti.

Keyinirek "Barlıq demolardıń anası" dep atalǵan kórsetiwde, SRI izertlewshisi Duglas Engelbart 1968-jılı jeke kompyuterlerdiń keleshektegi tiykarǵı qásiyetleriniń aldın ala kórsetpesin berdi: elektron pochta, gipertekst, tekst processorı, video konferenciya hám kompyuter tıshqanshası. Bul demonstraciya texnikalıq qollap-quwatlaw xızmetkerlerin hám sol waqıtta jeke biznes paydalanıwı ushın júdá qımbat bolǵan waqıttı bólisiw kompyuterin talap etti.

Dáslepki jeke kompyuterler - ádette mikrokompyuterler dep atalǵan - kóbinese komplekt túrinde hám sheklengen kólemde satıldı hám tiykarınan háweskerler hám texnikler ushın qızıǵıwshılıq tuwdırdı. Minimal programmalastırıw kórsetpeleredi kirgiziw ushın almastırıp qosqıshlar menen islendi, al shıǵıs aldıńǵı panel lampaları arqalı berildi. Ámeliy qollanıw klaviatura, kompyuter displeyi, disk qurılmaları hám printerler sıyaqlı qosımsha qurılmalardı qosıwdı talap etti.

Micral N mikroprocessorǵa, yaǵnıy Intel 8008 ge tiykarlanǵan eń dáslepki kommerciyalıq, jıynaq (komplekt) emes mikrokompyuter boldı. Ol 1972-jıldan baslap qurıldı hám bir neshe júz dana satıldı. Bunnan aldın 1970-jılı Datapoint 2200 shıǵarılǵan edi, ol ushın Intel 8008 buyırtpa berilgen, biraq qollanıwǵa qabıl etilmegen edi. Datapoint 2200 de ámelge asırılǵan CPU dizaynı dáslepki IBM PC hám onıń dawamshılarında paydalanılǵan x86 arxitekturasınıń tiykarı boldı.[14]

1973-jılı IBM kompaniyasınıń Los-Gatos Ilimiy Orayı IBM PALM processorına tiykarlanǵan, Philips ıqsham kasseta qurılması, kishi CRT hám tolıq funkciyalı klaviatura menen úskenelengen SCAMP (Special Computer APL Machine Portable) dep atalǵan kóshpeli kompyuter prototipin islep shıqtı. SCAMP APL/1130 di júrgiziw ushın IBM 1130 minikompyuterin emulyaciya qıldı.[15] 1973-jılı APL tek úlken kompyuterlerde ǵana jumıs isleytuǵın edi, al Wang 2200 yamasa HP 9800 sıyaqlı kópshilik stol ústi mikrokompyuterleri tek BASIC ti usınatuǵın edi. SCAMP kóshpeli, bir paydalanıwshı kompyuterde APL/1130 ónimdarlıǵın emulyaciya qılǵan birinshi bolǵanlıqtan, PC Magazine jurnalı 1983-jılı SCAMP ti "revolyuciyalıq koncepciya" hám "dúnyadaǵı birinshi jeke kompyuter" dep belgiledi.[15] Bul dáslepki, bir paydalanıwshı kóshpeli kompyuter házir Vashington qalasındaǵı Smitson institutında saqlanbaqta. 1973-jılǵı SCAMP prototipiniń tabıslı kórsetiliwi 1975-jılı injenerler, analitikler, statistikler hám basqa biznes máselelerin sheshiwshiler ushın APL hám BASIC tillerinde programmalastırıw múmkinshiligi menen shıǵarılǵan IBM 5100 kóshpeli mikrokompyuteriniń jaratılıwına alıp keldi. 1960-jıllardıń sońında bunday mashina eki stol ólshemindey úlken hám shama menen yarım tonna awırlıqta bolǵan edi.[15]

Basqa bir stol ústi kóshpeli APL mashinası, MCM/70, 1973-jılı kórsetilip, 1974-jılı satıwǵa shıǵarıldı. Ol Intel 8008 processorın qollandı.

Jeke kompyuterler tariyxında áhmiyetli qádem 1973-jılǵı Xerox Alto boldı, ol Xerox kompaniyasınıń Palo-Alto Izertlew Orayında (PARC) islep shıǵıldı. Onıń grafikalıq paydalanıwshı interfeysi (GUI) bar edi, ol keyin Apple kompaniyasınıń Macintosh hám Microsoft kompaniyasınıń Windows operaciyalıq sistemaları ushın ilham deregi boldı. Alto demonstraciyalıq proekt edi, kommerciyalastırılmadı, sebebi onıń bólekleri júdá qımbat bolıp, satıp alıw múmkin emes edi.

Jáne de 1973-jılı Hewlett Packard tolıǵı menen BASIC te programmalastırılatuǵın, klaviatura, kishi bir qatarlı displey hám printerdi óz ishine alǵan, stol ústine tolıq sıyatuǵın mikrokompyuterlerdi shıǵardı. 1973-jılǵı Wang 2200 mikrokompyuterinde tolıq ólshemli katod nurlı trubka (CRT) hám kassetalı lenta saqlaw qurılması bar edi.[16] Olar ulıwma alǵanda biznes yamasa ilimiy maqsetlerde qollanıw ushın satılatuǵın qımbat arnawlı kompyuterler edi.

Altair 8800 kompyuteri

1974-jılı kóplegen adamlar tárepinen birinshi haqıyqıy jeke kompyuter dep esaplanatuǵın Altair 8800 payda boldı, onı Micro Instrumentation and Telemetry Systems (MITS) kompaniyası jarattı. 8-bitli Intel 8080 Mikroprocessorına tiykarlanǵan Altair, birinshi kommerciyalıq tabıslı jeke kompyuter sıpatında[5] mikrokompyuter revolyuciyasın jandırǵan ushqın retinde keń tán alınǵan.[17] Altair ushın dizayn islengen kompyuter shinası S-100 shinası túrinde de-fakto standartqa aylandı, al mashina ushın birinshi programmalastırıw tili Microsoft kompaniyasınıń dáslepki ónimi bolǵan Altair BASIC edi.[18][19]

1976-jılı Stiv Djobs hám Stiv Voznyak tolıq tayar hám shama menen 30 chipten ibarat Apple I kompyuter platasın satıwǵa shıǵardı. Apple I kompyuteri sol dáwirdiń basqa jıynaq (komplekt) túrindegi háwesker kompyuterlerinen ayırmashılıq etetuǵın edi. Byte Shop dúkanınıń iyesi Pol Terrelldiń ótinishi boyınsha, Djobs hám Voznyak ózleriniń birinshi buyırtpasın aldı - 50 dana Apple I kompyuteri ushın, biraq tek kompyuterler jıynalǵan hám tekserilgen bolsa, jıynaq túrinde emes. Terrell tek tájiriybeli elektronika háweskerleri ushın emes, al keń kólemdegi paydalanıwshılarǵa satıw ushın kompyuterlerge iye bolıwdı qáledi. Jetkerilgen Apple I texnikalıq jaqtan ele de jıynaq (komplekt) kompyuter bolıp esaplandı, sebebi Byte Shop ǵa jetkerilgende onıń quwat deregi, korpusı yamasa klaviaturası joq edi.

Byte jurnalı tárepinen úy kompyuterleriniń "1977-jılǵı úshligi" dep atalǵan úsh jeke kompyuter: Commodore PET, Apple II hám TRS-80 Model I.

Birinshi tabıslı massalıq bazarǵa shıǵarılǵan jeke kompyuter Commodore PET boldı, ol 1977-jıldıń yanvar ayında járiyalandı. Biraq, ol aldın ala buyırtpa berilgen edi hám sol jıldıń keyinirek waqtında ǵana jetkilikli boldı.[20] Úsh aydan soń (aprel ayında) Apple II (ádette Apple dep ataladı) járiyalandı, birinshi úlgileri 1977-jıl 10-iyunda jónetildi.[21] Bunnan soń Tandy Corporation / Tandy Radio Shack kompaniyasınıń TRS-80 úlgisi 1977-jıldıń avgust ayında payda boldı, ol óz ómiri dawamında 100,000 nan aslam dana satıldı. Birge alǵanda, ásirese Arqa Amerika bazarında, bul 3 mashina "1977-jılǵı úshlik" dep ataldı. Ǵalabalıq bazar ushın, aldın ala jıynalǵan kompyuterler payda boldı hám adamlardıń keńirek toparına kompyuterlerdi paydalanıw múmkinshiligin berdi, processor qurılmasın rawajlandırıwdan góre programmalıq qollanbalarǵa kóbirek itibar qaratıldı.

1977-jılı Heath kompaniyası Heathkits dep atalǵan jeke kompyuter komplektlerin usındı, dáslep Heathkit H8 benen baslap, keyin 1979-jıldıń aqırında Heathkit H89 benen dawam etti. Heathkit H8 satıp alǵanıńızda, ózińiz jıynawıńız ushın shassi hám processor kartasın alasız, programmalardı isletiw ushın 4 KB RAM bar H8-1 yadro taqtası sıyaqlı qosımsha qurılmalardı da satıp alıwǵa boladı. Heathkit H11 úlgisi 1978-jılı shıǵarıldı hám birinshi 16-bitli jeke kompyuterlerdiń biri boldı; biraq, onıń 1,295 dollar bolǵan joqarı bahası sebepli 1982-jılı óndiris toqtatıldı.[22][23][24]

IBM 5150, 1981-jılı shıǵarılǵan
8-bitli PMD 85 jeke kompyuteri 1985-1990-jılları burınǵı Socialistlik Chexoslovakiyada Tesla kompaniyası tárepinen islep shıǵarılǵan.

1980-jıllardıń basında úy kompyuterleri úy-turmısta qollanıw ushın jetilistirildi, jeke ónimlilik, programmalastırıw hám oyınlar ushın baǵdarlamalar menen. Olar ádette úydegi televizordı kompyuter displeyi sıpatında paydalanıwǵa bolatuǵın edi, tómen sapalı bloklı grafika hám sheklengen reńler diapazonı menen, hám tekst shama menen 40 hárip keńligi hám 25 hárip biyikligi boldı. Britaniyalıq Sinclair Research[25] kompaniyası ZX seriyasın - ZX80 (1980), ZX81 (1981) hám ZX Spectrum óndirdi; sońǵısı 1982-jılı shıǵarılıp, ulıwma 8 million dana satıldı. Keyin Commodore 64 shıqtı, ol ulıwma 17 million dana satıldı,[26][27] Yugoslaviyada shıǵarılǵan Galaksija (1983)[28] hám Amstrad CPC seriyası (464–6128) payda boldı.

Sol jılı NEC PC-98 usınıldı, ol 18 millionnan aslam dana satılǵan júdá ataqlı jeke kompyuter boldı. Taǵı bir ataqlı jeke kompyuter, revolyuciyalıq Amiga 1000, Commodore tárepinen 1985-jıldıń 23-iyulinde kórsetildi. Amiga 1000 kóp tapsırmalı, aynalı operaciyalıq sistema, 4096 reńli palitrası bar túsli grafika, stereo ses, Motorola 68000 processorı, 256 KB RAM hám 880 KB 3.5-dyuymlik disk qurılması menen támiyinlengen bolıp, bahası 1,295 AQSH dolları edi.[29]

IBM-niń birinshi jeke kompyuteri 1981-jıldıń 12-avgustında usınılıp, ol jeke kompyuter arxitekturası ushın ǵalabalıq bazar standartın belgiledi.[30]

1982-jılı Kompyuter Time jurnalı tárepinen Jıldıń mashinası dep ataldı.[31]

Biraz úlkenirek hám qımbatıraq sistemalar keńse hám kishi biznes ushın arnalǵan edi. Bular kóbinese 80 baǵanalı tekst displeylerine iye boldı, biraq grafika yamasa ses múmkinshilikleri bolmawı múmkin boldı. Bul mikroprocessorǵa tiykarlanǵan sistemalar ele de bólisilgen waqıtlı úlken kompyuterler yamasa minikompyuterlerge qaraǵanda arzanıraq bolǵan.

Jumıs stanciyaları joqarı ónimli processorlar hám grafikalıq displeyler, úlken sıyımlılıqtaǵı jergilikli disk saqlaw qurılması, tarmaq múmkinshiligi hám kóp tapsırmalı operaciyalıq sistema astında islewi menen ajıralıp turdı. Aqır-aqıbetinde, IBM PC-niń jeke kompyuter bazarına tásiri sebepli, jeke kompyuterler hám úy kompyuterleri arasındaǵı texnikalıq ayırmashılıq joǵaldı. Biznes kompyuterleri reńli grafika múmkinshiligi hám seske iye boldı, al úy kompyuterleri hám oyın sistemaları paydalanıwshıları keńse xızmetkerleri sıyaqlı birdey processorlar hám operaciyalıq sistemalardı paydalandı. Ǵalabalıq bazar kompyuterleri bir neshe jıl burınǵı arnawlı jumıs stanciyalarına uqsas grafikalıq múmkinshilikler hám yadqa iye boldı. Hátte dáslep biznes kompyuterlerine qımbat massalıq saqlaw qurılmaları hám periferiyalardı bólisiwge múmkinshilik beretuǵın lokal tarmaq ta úyde paydalanılatuǵın jeke kompyuterlerdiń standart ózgesheligine aylandı.

Jeke kompyuterlerdiń qollanılıwınıń barǵan sayın áhmiyetli bolıp baratırǵan bir toparı kompyuterdiń basqa kompyuter sistemaları menen baylanısıw qábiletine, yaǵnıy informaciya almasıwǵa múmkinshilik beriwine tiykarlanǵan edi. Ortaq paydalanılatuǵın úlken kompyuter sistemasına eksperimental jámiyetlik kiriw múmkinshiligi 1973-jılı-aq Community Memory joybarında kórsetilgen bolsa da, xabarlandırıw taxtası sistemaları hám onlayn xızmet kórsetiwshiler 1978-jıldan keyin keńirek qoljetimli bola basladı. 1980-jıllardıń aqırında kommerciyalıq Internet xızmet kórsetiwshiler payda bolıp, tez ósip atırǵan tarmaqqa jámiyetlik kiriw múmkinshiligin berdi.

1991-jılı Pútkil dúnya júzilik tor (World Wide Web) jámiyetlik paydalanıw ushın ashıq etildi. Kúshli jeke kompyuterlerdiń joqarı ajıratımlılıqtaǵı grafika hám ses penen birge keliwi, Internet tárepinen islengen infrastruktura hám veb-brauzerlerdiń kiriw usıllarınıń standartlastırılıwı házirgi zaman turmısınıń ádewir bóleginiń tiykarın qurdı. Bul avtobus júriw kestelerinen baslap sheksiz muǵdarda biypul videolar tarqatıwǵa hám onlayn paydalanıwshılar tárepinen redakciyalanatuǵın enciklopediyalarǵa shekem bolǵan nárselerdi óz ishine aladı.

Túrleri

Stacionar

Jumıs stanciyası

1990-jıllardıń basındaǵı 25 MGc RISC processorlı Sun SPARCstation 1+

Jumıs stanciyası - texnikalıq, matematikalıq yamasa ilimiy qollanıwlar ushın arnalǵan joqarı dárejeli jeke kompyuter. Tiykarınan bir adam tárepinen bir waqıtta qollanılıwǵa arnalǵan, olar ádette jergilikli tarmaqqa qosılǵan hám kóp paydalanıwshılı operaciyalıq sistemalarda isleydi. Jumıs stanciyaları kompyuter járdeminde dizayn, sızıw hám modellestiriw, esaplaw-intensiv ilimiy hám injenerlik esaplawlar, súwret islew, arxitekturalıq modellestiriw hám animaciya hám kino vizual effektleri ushın kompyuter grafikası sıyaqlı wazıypalar ushın qollanıladı.

Desktop (stol ústi) kompyuteri

Dell OptiPlex stol ústi kompyuteri (2006)

Jeke kompyuterler keń tarqalmastan burın, stol ústine sıyatuǵın kompyuter ayrıqsha kishi bolıp esaplanǵan, bul desktop yaǵnıy stol ústi atamasınıń payda bolıwına alıp kelgen. Sońǵı waqıtları bul sóz dizbegi ádette kompyuter korpusınıń belgili bir stilin bildiredi. Stol ústi kompyuterleri úlken vertikal minara tárizli korpuslardan baslap, LCD monitorlardıń artına jasırılatuǵın yamasa onıń astına tikkeley jaylastırılatuǵın (hám tirek bolatuǵın) kishi modellerge shekem hár qıylı stillerde keledi.

Desktop/Stol ústi termini kóbinese vertikal jaylasqan kompyuter minara korpusına iye kompyuterge qatnaslı bolsa da, bul túrler kóbinese jerde yamasa stol astında turadı. Usı kóringen qarama-qarsılıqqa qaramastan, stol ústi termini ádette usı vertikal minara korpuslarına, sonday-aq haqıyqattan da stol ústine qoyıwǵa arnalǵan gorizontal jaylasqan modellerge de qatnaslı boladı. Sońǵıları stol ústi terminine kóbirek sáykes keledi, biraq bazı bir fizikalıq jaylasıw ayırmashılıqlarınan basqa kópshilik ámeliy jaǵdaylarda eki túri de usı stol ústi atamasına sáykes keledi. Kompyuter korpusınıń eki stili de sistemanıń apparatlıq komponentlerin, mısalı, tiykarǵı plata, processor chipi hám basqa da ishki jumıs bóleklerin óz ishine aladı. Stol ústi kompyuterleriniń sırtqı displey ekranlı monitori hám sırtqı klaviaturası bar, olar kompyuter korpusınıń artındaǵı portlarǵa qosıladı. Stol ústi kompyuterleri úy hám biznes qollanıwları ushın keń tarqalǵan, sebebi olar stol ústinde bir neshe monitorlar ushın orın qaldıradı.

Oyın kompyuteri - bul ádette talapshań video oyınlardıń tezligi hám juwap beriw qábiletin jaqsılaw ushın joqarı ónimli videokarta, processor hám RAM-dı óz ishine alatuǵın stol ústi kompyuteri.[32]

Hámme nárse bir qurılmada (sonday-aq bir bloklı JK dep te ataladı) bolǵan kompyuter - bul monitor menen processordı bir blokta birlestirgen stol ústi kompyuteri. Bólek klaviatura hám tıshqansha standart kirgiziw qurılmaları bolıp, ayırım monitorlarda sensorlı ekran múmkinshiligi de bar. Processor hám basqa jumıs komponentleri ádette standart stol ústi kompyuterlerine salıstırǵanda ólshemi kishireytilgen, monitordıń artında jaylasqan hám noutbuklarǵa uqsas konfiguraciyalanǵan.

Nettop kompyuteri Intel tárepinen 2008-jıldıń fevral ayında tanıstırılǵan bolıp, tómen bahası hám sheklengen funkcionallıǵı menen sıpatlanadı. Bular veb-brauzerlerdi hám internet qollanbaların iske qosıw ushın internet baylanısı menen paydalanıwǵa arnalǵan edi.

Úy teatrı JK (HTPC) jeke kompyuter hám cifrlı video jazıw qurılmasınıń funkciyaların birlestiredi. Ol televizorǵa yamasa sáykes ólshemdegi kompyuter displeyine qosıladı hám kóbinese cifrlı foto kóriw qurılması, muzıka hám video pleyeri, televizor qabıllaǵıshı hám cifrlı video jazıw qurılması sıpatında qollanıladı. HTPC-ler sonday-aq media oraylıq sistemalar yamasa media serverler dep te ataladı. Maqset - úy teatrı qurılmasınıń kóp yamasa barlıq komponentlerin bir qutıǵa ulıwmalastırıw. HTPC-ler sonday-aq talap boyınsha filmler hám telebaǵdarlamalar usınatuǵın xızmetlerge de qosıla aladı. HTPC-lerdi kompyuterge telebaǵdarlamalardı qosıw ushın kerekli apparatlıq hám programmalıq támiyinlew menen aldın ala konfiguraciyalanǵan túrde satıp alıwǵa yamasa komponentlerden jıynawǵa boladı.

Klaviatura kompyuterleri - bul klaviatura ishindegi kompyuterler bolıp, ádette sırtqı kompyuter monitorına yamasa televizorǵa qosılıwǵa arnalǵan. Mısallar qatarına Atari ST, Amstrad CPC, BBC Micro, Commodore 64, MSX, Raspberry Pi 400 hám ZX Spectrum kiredi.

Portativli (kóshpeli)

Kóshirip júriwge bolatuǵın

1975-jılǵı IBM 5100, dáslepki kóshpeli kompyuterlerdiń biri

Portativli (kóshpeli) kompyuterlerdiń potencial paydası erte dáwirlerden-aq ayqın boldı. Alan Key 1972-jılı Dynabook-tı súwretledi, biraq hesh qanday apparatlıq támiyinlew islep shıǵarılmadı. Xerox NoteTaker 1978-jıl dógereginde júdá kishi eksperimentallıq toplam túrinde islep shıǵarıldı. 1975-jılı IBM 5100 transport qutısına sıydırılıwı múmkin edi, bul onı portativli kompyuter etti, biraq onıń salmaǵı shama menen 50 funt edi. Jurnalistler bunday erte portativli kompyuterlerdi olardıń awırlıǵına baylanıslı kóshirip júriwge bolatuǵın dep atadı.

IBM PC engizilgenge shekem, processor, displey, disk qurılmaları hám klaviaturadan turatuǵın portativli kompyuterler, chemodan stilindegi portativli korpusta, paydalanıwshılarǵa kompyuterdi ofisten úyge alıp keliwge yamasa klassta jazba jazıwǵa múmkinshilik berdi. Mısallar qatarına Osborne 1 hám Kaypro; hám Commodore SX-64 kiredi. Bul mashinalar aynımalı tok penen isleytuǵın edi hám kishi CRT displey ekranın óz ishine alatuǵın edi. Form-faktor bul sistemalardı samolyotqa qol júgi sıpatında alıp shıǵıwǵa múmkinshilik beriwge arnalǵan edi, biraq olardıń joqarı quwat talabı olardıń ushıw waqtında paydalanılıwına jol qoymadı. Integraciyalanǵan CRT displey salıstırmalı túrde awır paket isledi, biraq bul mashinalar sol dáwirdegi stol ústi analoglarına qaraǵanda kóbirek portativli edi. Ayırım modellerde sırtqı video monitordı basqarıw ushın standart yamasa qosımsha baylanıslar bar edi, bul úlkenirek ekrandı yamasa video proektorlar menen paydalanıwǵa múmkinshilik berdi.

IBM PC-ge úylesimli chemodan formatındaǵı kompyuterler PC engizilgennen keyin tez arada payda boldı, Compaq Portable bul túrdiń jetekshi mısalı boldı. Keyingi modeller zamanagóy stol ústi kompyuterlerine shama menen teń ónimdarlıqtı beriw ushın qattı diskti óz ishine aldı.

Juqa plazmalı displey hám LCD ekranlardıń rawajlanıwı azmaz kishkenelew form-faktorǵa múmkinshilik berdi, ol túski awqat qutısı kompyuteri dep ataldı. Ekran qaplamanıń bir tárepin quradı, al ajıratılatuǵın klaviatura hám bir yamasa eki yarım biyikliktegi iykemli disk qurılmaları kompyuterdiń ushlarına qarap ornatılǵan edi. Ayırım variantlarǵa batareya kirgizilgen bolıp, bul elektr rozetkalarınan uzaqta jumıs islewge imkaniyat berdi.

Noutbuk

MSI noutbuk kompyuteri

Noutbuk kompyuteri portativlik ushın qaqpaqlı dizayn menen jobalastırılǵan, onda klaviatura hám kompyuter komponentleri bir panelde, al ekinshi panelde topsalı jalpaq displey ekranı bar. Noutbukti jabıw tasıw waqtında ekran hám klaviaturanı qorǵaydı. Noutbukler ádette qayta zaryadlanatuǵın batareyaǵa iye, bul olardıń portativligin arttıradı. Quwat, salmaq hám orındı únemlew ushın, noutbuk grafikalıq chipleri kóp jaǵdaylarda CPU yamasa chipsetke biriktirilgen hám sistema RAM-ın paydalanadı, bul stol ústi mashinalarına salıstırǵanda grafikalıq ónimdarlıqtıń tómenlewine alıp keledi, sebebi olarda ádette grafikalıq karta ornatılǵan boladı. Usı sebepli, oyın maqsetleri ushın stol ústi kompyuterleri noutbuklerge qaraǵanda kóbirek artıqmashılıqqa iye.

Stol ústi kompyuterlerine qaraǵanda, sheklengen orın hám quwat sebepli tek kishi ishki jańartıwlar (mısalı, operativ yadtı hám qattı diskti) ǵana múmkin. Noutbuklerde sırtqı displeylerdi, tıshqanshalardı, kameralardı, saqlaw qurılmaların hám klaviaturalardı qosıw ushın stol ústi kompyuterlerindegidey kiris hám shıǵıs portları bar. Noutbukler stol ústi kompyuterlerine salıstırǵanda biraz qımbatıraq, sebebi noutbukler ushın miniatyuralastırılǵan komponentlerdiń ózi qımbat.

TRS-80 Model 100 hám Epson HX-20 sıyaqlı noutbuk kompyuterleri shama menen jazıw qaǵazınıń (ANSI A yamasa ISO A4) ólshemlerine iye edi. Bul mashinalarda stol ústi sistemasına salıstırǵanda azǵana kishireytilgen ólshemdegi klaviatura hám klaviatura menen bir tegislikte jaylasqan turaqlı LCD displey ekranı bar edi. Bul displeyler ádette kishi bolıp, 8 den 16 ǵa shekem tekst qatarına, geyde tek 40 baǵanalı qatar uzınlıǵına iye edi. Degen menen, bul mashinalar bir ret paydalanılatuǵın yamasa qayta zaryadlanatuǵın batareyalarda uzaq waqıt isley alatuǵın edi. Olar ádette ishki disk drayvlerin óz ishine almasa da, bul forma faktorı kóbinese telefon baylanısı ushın modemdi óz ishine alatuǵın edi hám kóbinese sırtqı kasseta yamasa disk saqlawı ushın imkaniyatlarǵa iye bolatuǵın edi. Keyinirek, usınday kishi ólshemli qaqpaqlı formattaǵı noutbuk kompyuterleri de noutbukler dep ataldı.[33]

Stol ústin almastırıwshı kompyuter - bul stol ústi kompyuteriniń tolıq múmkinshiliklerin beriwshi kóshpeli kompyuter. Bunday kompyuterler házirgi waqıtta úlken noutbukler bolıp esaplanadı. Bul klasstaǵı kompyuterler ádette kishirek kóshpeli kompyuterlerde tabılatuǵınlarǵa qaraǵanda kúshlirek komponentlerge hám úlkenirek displeyge iye boladı hám sheklengen batareya sıyımlılıǵına yamasa batareyası bolmawı múmkin.

HP netbuk

Netbukler, sonday-aq mini noutbukler yamasa subnoutbukler dep te ataladı, ulıwma esaplaw tapsırmaları hám vebke-tiykarlanǵan qollanbalarǵa kiriw ushın qolaylastırılǵan noutbuklerdiń bir toparın quraydı.[34]Dáslep, netbuklerdiń tiykarǵı ayrıqsha ózgesheligi optikalıq disk drayveriniń joqlıǵı, kishirek ólshemi hám tolıq ólshemli noutbuklerge qaraǵanda tómenirek ónimdarlıǵı boldı. 2009-jıldıń ortasına kelip, netbukler paydalanıwshılarǵa uyalı maǵlıwmat tariyfin satıp alıw arqalı keńeytilgen xızmet kórsetiw shártnaması menen "biypul" usınılǵan.[35] Sońınan ultrabukler hám Xrombukler netbukler qaldırǵan boslıqtı toltırdı. Ulıwma netbuk atamasınan parqlı, Ultrabuk hám Xrombuk texnikalıq jaqtan sáykesinshe Intel hám Google tárepinen berilgen specifikaciyalar bolıp tabıladı.

Planshet

HP Compaq aylanbalı/alınbalı klaviaturası bar planshet kompyuteri

Planshet sensorlı displeydi qollanadı, onı stilus qálem yamasa barmaq penen basqarıwǵa boladı. Ayırım planshetler gibrid yamasa ózgermeli dizayndı qollanıwı múmkin, olar qosımsha retinde alıp taslanatuǵın klaviatura yamasa klaviaturanıń ústine tikkeley aylandırıp jabıwǵa bolatuǵın ekrandı usınadı. Ayırım planshetler Windows yamasa Linux sıyaqlı stol ústi kompyuterleriniń operaciyalıq sistemaların qollanıwı múmkin yamasa tiykarınan planshetler ushın arnalǵan operaciyalıq sistemanı iske túsiriwi múmkin. Kóplegen planshet kompyuterlerinde USB portları bar, olarǵa klaviatura yamasa tıshqansha qosıwǵa boladı.

Smartfon

LG G4 smartfonı

Smartfonlar kóbinese planshet kompyuterlerine uqsas boladı, ayırmashılıǵı sonda, smartfonlarda hámme waqıtta uyalı baylanıs integraciyası boladı. Olar ádette planshetlerge qaraǵanda kishkene boladı hám taqta formasında bolmawı múmkin.

Ultra-mobil JK

Ultra-mobil JK (UMPC) - bul kishi planshet kompyuteri. Ol Microsoft, Intel hám Samsung sıyaqlı kompaniyalar tárepinen islep shıǵarılǵan. Házirgi UMPCler ádette Windows XP, Windows Vista, Windows 7 yamasa Linux operaciyalıq sistemaların hám tómen voltlı Intel Atom yamasa VIA C7-M processorların qollanadı.

Qalta JK

Qalta JK - bul Microsoft Windows Mobile operaciyalıq sistemasın ámelge asıratuǵın qol kompyuteri (jeke cifrlı járdemshi, PDA) ushın apparatlıq specifikaciya. Ol NetBSD yamasa Linux sıyaqlı alternativ operaciyalıq sistemanı júrgiziw múmkinshiligine iye bolıwı múmkin. Qalta JKleri stol ústi JKleriniń kóplegen múmkinshiliklerine iye. Microsoft Pocket PC specifikaciyasına sáykes keletuǵın qol qurılmaları ushın kóplegen qosımshalar bar, olardıń kópshiligi biypul baǵdarlamalıq támiynat. Microsoft talaplarına sáykes keletuǵın Qalta JKlerin GPS qabıllaǵıshları, shtrix-kod oqıwshıları, RFID oqıwshıları hám kameralar sıyaqlı kóplegen qosımsha qurılmalar menen de paydalanıwǵa boladı.

2007-jılı Windows Mobile 6 shıǵarılıwı menen Microsoft Pocket PC atın jańa atlar sxeması paydasına tasladı: integraciyalanǵan telefonı joq qurılmalar Pocket PC ornına Windows Mobile Classic dep ataladı, al integraciyalanǵan telefonı hám sensorlı ekranı bar qurılmalar Windows Mobile Professional dep ataladı.

Qalta hám qol JKleri

Qalta JKleri 1980-jıllardıń aqırında payda bolǵan, ádette klaviaturası bar qabıqlı formada DOS operaciyalıq sistemasın júrgizetuǵın miniatyura qalta ólshemindegi kompyuterler edi. x86 emes processorlarǵa tiykarlanǵan qurılmalar kóbinese qalta kompyuterleri dep ataldı, mısalı, Psion Series 3. Keyingi jılları Microsoft tárepinen Windows CE operaciyalıq sistemasın júrgizetuǵın Qol PK dep atalatuǵın apparatlıq specifikaciya shıǵarıldı.

Apparatlıq támiynat

Jeke kompyuter hám periferiya qurılmalarınıń (olardıń geyparaları qosımsha) bóleklerge ajıratılǵan kórinisi: Úlgi:Ordered list

Kompyuter apparatlıq támiynatı - bul kompyuterdiń barlıq fizikalıq hám materiallıq bóleklerin qamtıytuǵın keń túsinik bolıp, ol kompyuter ishinde saqlanatuǵın yamasa islew processinde paydalanılatuǵın maǵlıwmatlardan, sonday-aq apparatlıq támiynatqa wazıypalardı orınlaw ushın kórsetpeler beretuǵın baǵdarlamalıq támiynattan ózgeshelenedi. Jeke kompyuterdiń ayırım qosımsha sistemaları, máselen, klaviatura kontrolleri sıyaqlı, belgilengen baǵdarlamanı yamasa mikrobaǵdarlamanı júrgizetuǵın processorlardı óz ishine alıwı múmkin. Ádette mikrobaǵdarlama jeke kompyuterdiń aqırǵı paydalanıwshısı tárepinen ózgertilmeydi.

2010 hám 2020 - jıllardaǵı jeke kompyuterlerdiń kópshiligi paydalanıwshılardan tek quwat deregin, monitordı hám basqa kabellerdi qosıwdı talap etedi. Ádettegi stol ústi kompyuteri kompyuter korpusınan (yamasa minaradan) ibarat bolıp, ol quwat blogın, ana platanı, qattı disk yamasa qattı jaǵdaydaǵı disk sıyaqlı saqlaw qurılmasın hám kóbinese optikalıq diskovodın uslap turatuǵın metall shassiden ibarat. Kópshilik minaralarda paydalanıwshılar qosımsha komponentlerdi qosa alatuǵın bos orın bar. Kompyuter monitorı yamasa vizual displey blogı, klaviatura hám kórsetkishli qurılma (tıshqansha) sıyaqlı sırtqı qurılmalar ádette jeke kompyuterde tabıladı.

Ana plata barlıq processor, yadro hám periferiya qurılmaların bir-birine baylanıstıradı. Operativ yadro, grafikalıq karta hám processor kópshilik jaǵdaylarda tikkeley ana plataǵa ornatıladı. Oraylıq processor blogı (mikroprocessor chipi) CPU rozetkasına qosıladı, al operativ yadro modulleri sáykes yadro rozetkalarına qosıladı. Ayırım ana platalarda video displey adapteri, ses hám basqa periferiya qurılmaları ana plataǵa integraciyalanǵan, al basqalarında grafikalıq kartalar, tarmaq kartaları yamasa basqa kiris/shıǵıs qurılmaları ushın keńeytiw slotları qollanıladı. Grafikalıq karta yamasa ses kartası analog bóleklerin kompyuter korpusı ishindegi elektromagnit nurlanıwınan uzaqta uslap turıw ushın bóliw qutısın paydalanıwı múmkin. Ǵalabalıq saqlawdı támiyinleytuǵın diskovodlar ana plataǵa bir kabel menen, al quwat blogına basqa kabel arqalı qosıladı. Ádette, diskovodlar ana plata menen birge bir korpusta ornatıladı; qosımsha disk saqlawı ushın keńeytiw shassileri de islenedi.

Úlken kólemdegi maǵlıwmatlar ushın lenta diskovodın qollanılıwı múmkin yamasa qosımsha qattı diskler sırtqı korpusta biriktiriliwi múmkin. Klaviatura hám tıshqansha kompyuter korpusınıń artqı tárepindegi kiris/shıǵıs panelindegi qosqıshlar arqalı kompyuterge qosılatuǵın sırtqı qurılmalar bolıp tabıladı. Monitor da kiris/shıǵıs (I/O) paneline qosıladı, yamasa ana platadaǵı kiris portı arqalı, ya bolmasa grafikalıq kartadaǵı port arqalı. Jeke kompyuterdiń apparatlıq múmkinshilikleri geyde keńeytiw shinası arqalı qosılǵan keńeytiw kartaların qosıw arqalı keńeytiliwi múmkin. Jeke kompyuterlerge keńeytiw kartaların qosıw ushın jiyi qollanılatuǵın standart periferiya shinaları PCI, PCI Express (PCIe) hám AGP (eski kompyuterlerde tabılatuǵın grafikalıq adapterlerge arnalǵan joqarı tezlikli PCI shinası) di óz ishine aladı. Kópshilik zamanagóy jeke kompyuterlerde bir neshe fizikalıq PCI Express keńeytiw slotları bar, al ayırımlarında PCI slotları da bar.

Periferiya - bul "kompyuterge baylanıs (kirgiziw hám shıǵarıw sıyaqlı) yamasa qosımsha funkciyalardı (qosımsha saqlaw sıyaqlı) támiyinlew ushın qosılǵan qurılma".[1] Periferiya qurılmaları ádette kompyuterge USB portları yamasa kiris/shıǵıs panelinde jaylasqan kirisler arqalı qosıladı. USB flesh-diskleri flesh-yadı qollanıp kóshpeli saqlawdı támiyinleydi, bul paydalanıwshılarǵa diskte saqlanǵan fayllarǵa hár qanday kompyuterde kiriwge múmkinshilik beredi. Yad kartaları da paydalanıwshılarǵa kóshpeli saqlawdı támiyinleydi, olar kóbinese mobil telefonlar hám cifrlı kameralar sıyaqlı basqa elektronika qurılmalarında qollanıladı, bul kartalarda saqlanǵan informaciya qurılmalar arasında maǵlıwmat almasıw ushın yad kartasın oqıwshı arqalı alınıwı múmkin. Veb-kameralar kompyuter apparatına ornatılǵan yamasa USB arqalı qosılǵan bolıp, real waqıtta video jazıp alatuǵın videokameralar bolıp, yamasa kompyuterde saqlanıwı, ya bolmasa internet arqalı basqa jerge translyaciya etiliwi múmkin. Oyın basqarıwshıları USB arqalı qosılıp, klaviatura hám tıshqanshanı qollanıwǵa alternativa sıpatında video oyınlar ushın kiris qurılması sıpatında qollanılıwı múmkin. Qulaqlıqlar hám dinamikler USB arqalı yamasa qosımsha port (kiris/shıǵıs panelinde tabıladı) arqalı qosılıp, paydalanıwshılarǵa kompyuterlerinde alınǵan audionı tıńlawǵa múmkinshilik beredi; biraq, dinamikler islewi ushın qosımsha quwat deregin talap etiwi múmkin. Mikrofonlar kiris/shıǵıs panelindegi audio kiris portı arqalı qosılıp, kompyuterge sesti elektr signalına aylandırıwǵa múmkinshilik beredi, bul kompyuter tárepinen qollanılıwı yamasa jiberiwi múmkin.

Programmalıq támiynat

LibreOffice Writer programmalıq támiynatınıń skrinshotı

Kompyuter programmalıq támiynatı - bul kompyuter sistemasında belgili bir wazıypanı orınlaytuǵın hár qanday kompyuter programması, procedurası yamasa hújjetlestiriwi.[36] Bul termin óz ishine qollanba programmalıq támiynatın aladı, mısalı, paydalanıwshılar ushın ónimli tapsırmalardı orınlaytuǵın tekst processorları, sistemalıq programmalıq támiynat, mısalı, qollanba programmalıq támiynatı ushın zárúr xızmetlerdi támiyinlew ushın kompyuter apparatlıq támiynatı menen baylanısatuǵın operaciyalıq sistemalar, hám bólistirilgen sistemalardı basqaratuǵın hám koordinaciyalaytuǵın aralıq programmalıq támiynat.

Rastrlı grafikalıq redaktor Krita programmasınıń skrinshotı
2005-jılı balalarǵa noutbuk kompyuterin qollanıwdı úyretiw. Fonda eski (1990-jıllardaǵı) stol ústi jeke kompyuteriniń CRT monitorı kórinip tur.

Programmalıq támiynat qollanbaları tekst processingi, Internetke kiriw, Internet arqalı faks jiberiw, elektron pochta hám basqa da cifrlı xabar almasıw, multimediya oynatıw, kompyuter oyınların oynaw hám kompyuter programmalastırıw ushın keń tarqalǵan. Paydalanıwshı operaciyalıq ortalıq hám qollanba programmaları haqqında ádewir bilimge iye bolıwı múmkin, biraq ol zárúr túrde programmalastırıw menen qızıqpawı yamasa hátte kompyuter ushın programmalar jaza almawı múmkin. Sonlıqtan, tiykarınan jeke kompyuterler ushın jazılǵan kópshilik programmalıq támiynatlar ápiwayı qollanıw yamasa paydalanıwshıǵa qolaylılıq názerde tutılıp jobalanǵan boladı. Degen menen, programmalıq támiynat industriyası úziliksiz túrde jeke kompyuterlerde paydalanıw ushın jańa ónimlerdiń keń kólemin usınıp baradı, olar hám tájiriybeli, hám tájiriybesiz paydalanıwshılarǵa baǵdarlanǵan.

Operaciyalıq sistema

Operaciyalıq sistema (OS) kompyuter resursların basqaradı hám programmistlerge usı resurslarǵa kiriw ushın qollanılatuǵın interfeysti támiyinleydi. Operaciyalıq sistema sistema maǵlıwmatların hám paydalanıwshı kirgizgen maǵlıwmatlardı qayta isleydi hám sistema paydalanıwshıları hám programmalarına xızmet kórsetiw ushın wazıypalardı hám ishki sistema resursların bólistiriw hám basqarıw arqalı juwap beredi. Operaciyalıq sistema yadtı basqarıw hám bólistiriw, sistema sorawların áhmiyetlilik dárejesine qaray tártiplew, kiris/shıǵıs qurılmaların basqarıw, kompyuter tarmaqların jeńillestiriw hám fayllardı basqarıw sıyaqlı tiykarǵı wazıypalardı orınlaydı.

Házirgi zaman keń tarqalǵan stol ústi operaciyalıq sistemaları - Microsoft Windows, macOS, Linux, Solaris hám FreeBSD. Windows, macOS hám Linux hámmesiniń server hám jeke variantları bar. Microsoft Windows ti esapqa almaǵanda, olardıń hár biriniń dizaynı Unix operaciyalıq sistemasınan ilhamlanǵan yamasa onnan tikkeley miyras alǵan.

Dáslepki jeke kompyuterler buyrıq qatarı menen háreketlesiwdi qollaytuǵın operaciyalıq sistemalardı paydalanǵan, alfavit-sanlı displey hám klaviatura arqalı. Paydalanıwshı, mısalı, fayldı redakciyalaw ushın ashıw yamasa tekstti bir jerden ekinshi jerge kóshiriw ushın kóp sanlı buyrıqlardı este saqlawı kerek edi. 1960-jıllardıń baslarınan baslap, grafikalıq paydalanıwshı interfeysiniń artıqmashılıqları izertlene baslandı, biraq keń tarqalıwı ushın arzanıraq grafikalıq displey úskeneleri talap etildi. 1984-jılǵa kelip, grafikalıq paydalanıwshı interfeysin qollanatuǵın massalıq bazar kompyuter sistemaları payda boldı; XXI ásirdiń basına kelip, tekst rejimindegi operaciyalıq sistemalar jeke kompyuter bazarınıń áhmiyetli bólegin quramaytuǵın boldı.[37]

Qollanbalar

Ulıwma alǵanda, kompyuter paydalanıwshısı belgili bir wazıypanı orınlaw ushın qollanba programmalıq támiynattı paydalanadı. Sistema programmalıq támiynatı qollanbalardı qollaydı[1] hám yadtı basqarıw, tarmaq baylanısı hám qurılma drayverleri sıyaqlı ulıwma xızmetlerdi usınadı, bulardıń barlıǵı qollanbalar tárepinen paydalanılıwı múmkin, biraq aqırǵı paydalanıwshı ushın tikkeley qızıǵıwshılıq tuwdırmaydı. Apparatlıq támiynat dúnyasındaǵı ápiwayılastırılǵan uqsaslıq elektr lampochkası (qollanba) menen elektr energiyasın óndiriw stanciyası (sistema) arasındaǵı qatnas bolar edi:[38] elektr stanciyası tek elektr energiyasın óndiredi, ol ózi hesh qanday haqıyqıy payda keltirmeydi, paydalanıwshıǵa payda keltiretuǵın xızmet kórsetetuǵın elektr jaqtılıǵı sıyaqlı qollanbaǵa qosılǵanǵa shekem.

Programmalıq támiynat qollanbalarınıń tipik mısalları - tekst processorları, kesteli processorlar hám media pleerler. Bir paket sıpatında birgelikte toplanǵan bir neshe qollanbalar geyde qollanba toplamı dep ataladı. Microsoft Office hám LibreOffice,[39] óz ishine tekst processorın, kesteli processordı hám bir neshe basqa ayırım qollanbalardı qamtıytuǵın tipik mısallar bolıp tabıladı.[40] Toplamdaǵı ayırım qollanbalar ádette paydalanıwshı interfeysine iye bolıp, bul paydalanıwshıǵa hár bir qollanbanı úyreniw hám paydalanıwdı ańsatlastıradı. Kóbinese, olar paydalanıwshıǵa paydalı bolǵan usıllarda bir-biri menen tásir etiw imkaniyatına iye bolıwı múmkin; mısalı, kesteli processorda jaratılǵan keste, tekst processor hújjetine jaylastırılıwı múmkin, hátteki ol ayırım kesteli processor qollanbasında dúzilgen bolsa da.

Aqırǵı paydalanıwshı tárepinen islep shıǵıw sistemalardı paydalanıwshınıń ayrıqsha talaplarına sáykeslestiredi. Paydalanıwshı tárepinen jazılǵan programmalıq támiynatqa kesteli processor shablonları, tekst processor makrosları, ilimiy simulyaciyalar, grafika hám animaciya skriptleri kiredi; hátte elektron pochta filtrleri de paydalanıwshı programmalıq támiynatınıń bir túri bolıp esaplanadı. Paydalanıwshılar bul programmalıq támiynattı ózleri jaratadı hám kóbinese onıń qanshelli áhmiyetli ekenligin itibardan shıǵarıp qoyadı.

Oyın oynaw

Kompyuterde oyın oynaw joqarı dárejeli kompyuter bazarında keń tarqalǵan. Newzoo tárepinen 2018-jıldıń aprel ayında alıp barılǵan bazar analizi boyınsha, kompyuterde oyın oynaw konsol hám mobil oyınlardan keyin úshinshi eń iri oyın sektorı bolıp, pútkil bazardıń 24% úlesin iyelegen. Kompyuterde oyın oynaw bazarı rawajlanıwdı dawam etpekte hám 2021-jılı 32,3 milliard dollar tabıs alıp keliwi kútilmekte.[41] Kompyuterde oyın oynaw jarısqa tiykarlanǵan oyınlardıń, yaǵnıy kibersporttıń aldıńǵı qatarında turıptı, League of Legends, Valorant hám Counter-Strike: Global Offensive sıyaqlı oyınlar 2019-jılı tabısı bir milliard dollardan asıwı kútilgen industriyaǵa basshılıq etpekte.[42] Visual Capitalist tárepinen 2023-jıldıń dekabr ayında alıp barılǵan bazar analizi boyınsha, 2022-jılǵa kelip kompyuterde oyın oynaw sektorı barlıq platformalar arasında ekinshi eń iri kategoriya bolıp, 45 milliard AQSH dolları bahasında bahalanǵan hám 2020-jılǵa kelip konsol bazarı tabısınan asıp ketken.[43]

Bir neshe hár qıylı oyın tarqatıwshıları bar; oyınshılar oyınlardı dúkanlardan jeke satıp alıwı yamasa cifrlı túrde satıp alıwı múmkin. Cifrlı oyın tarqatıwshılarınıń ishinde Epic Games, Valve Corporation, Electronic Arts hám Ubisoft sıyaqlı iri atamalar bar. Usınday tarqatıwshılar kóplegen oyınlardı paydalanıwshılar ushın satıp alıwǵa hám jetkilikli bolıwına múmkinshilik beredi.[44] Geypara tarqatıwshılar tek óz kompaniyası tárepinen jaratılǵan oyınlardı satsa da, kóplegen oyınlar hám franshizalar bir neshe tarqatıwshı platformalarında tabıladı. Ayırım kóp oyınshılı kompyuter oyınları platforma aralıq bolıwı múmkin, bul oyınshılarǵa kompyuter hám hár qıylı konsoller sıyaqlı basqa platformalar menen birge oynaw múmkinshiligin beredi. Tarqatıwshı platformalarında oyınshılarǵa oyın qosımshasın emulyator sıpatında paydalanıp basqa belgili oyınlardı oynawǵa múmkinshilik beretuǵın oyınlar ba;[45] bul oyınlar dáslebinde oyınshınıń házirgi qurılması tárepinen qollap-quwatlanbawı múmkin, meyli ol platformaǵa baylanıslı bolsın yamasa kompyuterdiń operaciyalıq sisteması tárepinen endi qollap-quwatlanbaytuǵın bolsın. Hár bir tarqatıwshı platformasında hár qıylı video oyın janrlarınıń sanı hár qıylı bolıwı múmkin, mısalı, birinshi jeke-adam atıspalı oyınlar, MMO oyınlar, sayaxat oyınları hám t.b. Kóplegen oyınlar, ásirese biypul oynalatuǵın oyınlar, oyınshılar ushın mikrotranzakciyalarǵa iye. Bul tranzakciyalar oyın barısın jaqsılawǵa yamasa personajların jekelestiriwge járdem bere aladı.[46] The Sims sıyaqlı oyınlar bar, olar oyınshılarǵa qosımsha jańa oyın múmkinshiliklerine iye bolıw ushın qosımsha oyın paketlerin satıp alıwǵa múmkinshilik beredi.

Satıwlar

Bazar úlesi

Dúnya júzi boyınsha jeke kompyuterler million danada, rawajlanǵan hám rawajlanıp atırǵan eller boyınsha ajıratılǵan

2001-jılı 125 million jeke kompyuter jetkerip berilgen, al 1977-jılı bul kórsetkish 48,000 bolǵan.[47] 2002-jılı 500 millionnan aslam jeke kompyuter qollanılǵan hám 1970-jıllardıń ortasınan usı waqıtqa shekem dúnya júzi boyınsha bir milliard jeke kompyuter satılǵan. Sońǵı kórsetkishtiń 75% kásiplik yamasa jumısqa baylanıslı bolǵan, al qalǵanı jeke yamasa úy paydalanıwı ushın satılǵan. Jetkerip berilgen jeke kompyuterlerdiń shama menen 81.5% stol ústi kompyuterleri, 16.4% noutbukler hám 2.1% serverler bolǵan. Amerika Qurama Shtatları jetkerip berilgen kompyuterlerdiń 38.8% (394 million) alǵan, Evropa 25% hám 11.7% 2002-jılǵa kelip eń tez ósip atırǵan bazar bolǵan Aziya-Tınısh okeanı aymaǵına ketken. Ekinshi milliardtıń 2008-jılǵa kelip satılıwı kútilgen.[47] Batıs Evropadaǵı barlıq úy xojalıqlarınıń derlik yarımında jeke kompyuter bolǵan hám Ullıbritaniyada úylerdiń 40% kompyuter tabılǵan, al 1985-jılı bul kórsetkish tek 13% bolǵan.

Dúnya júzi boyınsha jeke kompyuterlerdiń jetkerip beriliwi 2010-jılı 350.9 million dana, 2009-jılı 308.3 million dana hám 2008-jılı 302.2 million dana boldı. iSuppli maǵlıwmatlarına sáykes, 2007-jılı jetkerip berilgen kompyuterler sanı 264 million dana boldı,[48] bul 2006-jıldaǵı 239 millionnan 11.2% kóp.[49] 2004-jılı dúnya júzi boyınsha jetkerip berilgen kompyuterler sanı 183 million dana boldı, bul 2003-jılǵa salıstırǵanda 11.6% ósim.[50] 2003-jılı 152.6 million kompyuter jetkerip berildi, onıń bahası shama menen 175 milliard dollar.[51] 2002-jılı 136.7 million kompyuter jetkerip berildi, onıń bahası shama menen 175 milliard dollar.[51] 2000-jılı 140.2 million jeke kompyuter jetkerip berildi, onıń bahası shama menen 226 milliard dollar.[51] Dúnya júzi boyınsha jeke kompyuterlerdiń jetkerip beriliwi 1999-jılı 100 millionnan asıp, 1998-jıldaǵı 93.3 million danadan 113.5 million danaǵa ósti. 1999-jılı Aziyaǵa 14.1 million dana jetkerip berildi.

2008-jıldıń iyun ayına kelip, dúnya júzinde qollanılıp atırǵan jeke kompyuterlerdiń sanı bir milliardqa jetti,[52] al ekinshi milliardqa 2014-jılǵa kelip jetiwi kútilmekte. Amerika Qurama Shtatları, Batıs Evropa hám Yaponiya sıyaqlı rawajlanǵan bazarlar dúnya júzi boyınsha ornatılǵan kompyuterlerdiń 58% quradı. Rawajlanıp atırǵan bazarlarda 2012-jılǵa kelip ornatılǵan kompyuterler sanınıń eki ese artıwı hám ekinshi milliard kompyuterlerdiń 70% iyelewi kútilmekte. 2008-jılı shama menen 180 million kompyuterdiń (házirgi ornatılǵan bazanıń 16%) almastırılıwı hám 35 millionnıń shıǵındı maydanlarına taslap jiberiwi kútilgen. Pútkil ornatılǵan baza jılına 12% ósti.[.[53]

Xalıqaralıq Maǵlıwmatlar Korporaciyasınıń (IDC) 2011-jıldıń 2-kvartalı ushın maǵlıwmatlarına tiykarlanıp, birinshi márte Qıtay AQSH-tan kompyuter jetkerip beriwde ozıp ketti, sáykesinshe 18.5 million hám 17.7 million dana menen. Bul tendenciya rawajlanıp atırǵan bazarlardıń kóteriliwin, sonday-aq rawajlanǵan aymaqlardıń salıstırmalı qulawın (hálsirewin) kórsetedi.

Rawajlanǵan dúnyada jeke kompyuterlerdiń joqarı bahasın saqlap qalıw ushın funkciyalardı qosıp barıw satıwshılar dástúrine aylanǵan edi. Biraq, Hár Balaǵa Bir Noutbuk fondınıń hám onıń arzan bahalı XO-1 noutbugınıń payda bolıwı menen, kompyuter industriyası bahaǵa da itibar bere basladı. Tek bir jıl burın kirgizilgenine qaramastan, 2008-jılı 14 million netbuk satıldı.[54] Ádettegi kompyuter óndiriwshilerden tısqarı, ayrıqsha bekkem kompyuter versiyaların islep shıǵaratuǵın kompaniyalar payda boldı, olar ekstremal hawa rayı yamasa ortalıqlarda óz mashinaların paydalanatuǵın adamlar ushın alternativalar usınbaqta.[55]

2011-jılı Deloitte konsalting firması smartfonlar hám planshet kompyuterler esaplaw qurılmaları sıpatında dástúriy kompyuterler satılıwınan ozıp ketedi dep boljaǵan edi (bul 2012-jıldan baslap ámelge astı). 2013-jılǵa kelip, dúnya júzi boyınsha kompyuter satılıwı tómenley basladı, sebebi kóplegen tutınıwshılar planshetler hám smartfonlarǵa ótti. 2012-jıldıń tórtinshi kvartalında 90.3 million dana satılıwı 2011-jıldıń tórtinshi kvartalına salıstırǵanda 4.9% tómenlewdi kórsetti. IDC maǵlıwmatlarına sáykes, 2013-jıldıń birinshi kvartalında global kompyuter satılıwı anaǵurlım tómenledi. Jıllıq 14% tómenlew firma 1994-jıldan baslap baqlaw júrgizgennen beri eń úlken kórsetkish boldı hám analitikler kútkeniniń eki esesin quradı.[56] 2013-jıldıń ekinshi kvartalındaǵı kompyuter jetkerip beriwdiń tómenlewi besinshi izbe-iz kvartal satılıwdıń tómenlewin belgiledi.[57] "Bul kompyuterler ushın qorqınıshlı jańalıq," dep atap ótti bir analitik. "Házir hámmesi mobil esaplaw haqqında. Biz sózsiz burılıw noqatına jettik."[58] Gartner maǵlıwmatları usı dáwir ushın uqsas tómenlewdi kórsetti.[58] Qıtaydıń Lenovo Group kompaniyası ulıwma tendenciyaǵa qarsı shıqtı, sebebi rawajlanıp atırǵan ellerdegi birinshi ret satıp alıwshılarǵa kúshli satılıwlar kompaniyanıń ulıwma satılıwın turaqlı saqlawǵa múmkinshilik berdi.[58] Planshet/smartfon baǵdarlamalıq támiynatına uqsas bolıwǵa mólsherlengen Windows 8 jańa kompyuter satılıwınıń tómenlewine sebep bolǵan faktor sıpatında kórsetildi. "Tilekke qarsı, Windows 8 iske túsiriliwi tek kompyuter bazarına unamlı tásir etpegeni ǵana emes, al bazardı páseytkenini de ayqın kórinip tur," dedi IDC vice-prezidenti Bob O'Donnell.

2013-jıldıń avgust ayında Credit Suisse kompyuter industriyasınıń operaciyalıq paydasınıń shama menen 75% in Microsoft (operaciyalıq sistema) hám Intel (yarım ótkizgishler) kompaniyalarına tiyisli ekenin kórsetetuǵın izertlew nátiyjelerin járiyaladı.[59] IDC maǵlıwmatları boyınsha, 2013-jılı kompyuter jetkerip beriwleri tutınıwshılardıń mobil qurılmalardı paydalanıw tendenciyasına sáykes 9.8% ke tómenledi, bul eń úlken tómenlew boldı.[60]

2018-jıldıń ekinshi kvartalında kompyuter satılıwı 2012-jıldıń birinshi kvartalınan beri birinshi ret ósti. Gartner izertlew firmasınıń maǵlıwmatları boyınsha, ósim tiykarınan biznes bazarınan keldi, al tutınıwshı bazarı tómenlewdi bastan ótkerdi.

2020-jılı COVID-19 pandemiyası nátiyjesinde kóbirek adamlar úyde islep hám aralıqtan oqıw sebepli, IDC maǵlıwmatları boyınsha, kompyuter satılıwı aldıńǵı jıllarǵa salıstırǵanda 26.1% ke ósti.[61] Canalys kompaniyasınıń maǵlıwmatları boyınsha, 2020-jıl kompyuter bazarı ushın 2011-jıldan beri eń joqarı ósiw procentin kórsetti.[62]

Ortasha satıw bahası

Jeke kompyuterlerdiń satıw bahaları óndiris hám islep shıǵarıw qárejetleriniń tómenlewi sebepli turaqlı túrde tómenledi, al kompyuterlerdiń múmkinshilikleri arttı. 1975-jılı Altair jıynaǵı (komplekti) shama menen tek 400 AQSH dollarına satıldı, biraq tutınıwshılardan komponentlerdi sxema taxtalarına biriktiriwdi talap etti; sistema menen alfavit-sanlı formada óz-ara tásir etiw ushın zárúr bolǵan periferiya qurılmaları jáne 2000 dollar qostı, al nátiyjede alınǵan sistema tek háweskerler ushın paydalı edi.

1981-jılı olardıń payda bolıwında Osborne 1 hám onıń básekelesi Kaypro-nıń 1,795 AQSH dolları bahası tartımlı baha noqatı dep esaplanǵan; bul sistemalarda tek tekst kórsetiletuǵın displeyler hám saqlaw ushın tek disketalar bar edi. 1982-jılǵa kelip, Maykl Dell usaqlap satıwda shama menen 3,000 AQSH dollarına satılatuǵın jeke kompyuter sisteması dilerge shama menen 600 dollarǵa túsetuǵın komponentlerden ibarat ekenin bayqadı; kompyuter blogınıń tipik ulıwma paydası shama menen 1,000 dollar edi. 1983-jılı AQSH-ta jeke kompyuterler satıp alıwdıń ulıwma qunı shama menen 4 milliard dollardı quradı, bul úy haywanları azıǵınıń ulıwma satılıwına tuwrı keledi. 1998-jıldıń aqırına kelip, AQSH-taǵı jeke kompyuter sistemalarınıń ortasha satıw bahası 1,000 dollardan tómenledi.

Microsoft Windows sistemaları ushın ortasha satıw bahası (OSB) 2008/2009-jıllarda tómenlewdi kórsetti, bul arzan netbuklerge baylanıslı bolıwı múmkin, 2008-jıldıń avgust ayında AQSH usaqlap satıw sawdasında stol ústi kompyuterleri ushın 569 dollar hám noutbukler ushın 689 dollardı quradı. 2009-jılı OSB jáne de tómenlep, yanvar ayında stol ústi kompyuterleri ushın 533 dollarǵa hám noutbukler ushın 602 dollarǵa, al fevral ayında 540 hám 560 dollarǵa tústi.[63] NPD izertlew kompaniyasınıń maǵlıwmatlarına sáykes, barlıq Windows portativ kompyuterleriniń ortasha satıw bahası 2008-jıldıń oktyabr ayındaǵı 659 dollardan 2009-jıldıń oktyabr ayında 519 dollarǵa deyin tómenledi.[64]

Qorshaǵan ortalıqqa tásiri

Qorshaǵan ortalıqqa tásirdiń sırtqı shıǵınları jeke kompyuterlerdiń satıw bahasına tolıq kirgizilmegen.[65]

Birlesken Milletler Shólkeminiń Qorshaǵan ortalıq baǵdarlamasınıń maǵlıwmatlarına sáykes, jeke kompyuterler jıl sayın payda bolatuǵın 50 million tonna elektron qaldıqlardıń úlken úlesin quraydı. Rawajlanıp kiyatırǵan ellerge hám qorshaǵan ortalıqqa tásir etetuǵın elektron qaldıqlar máselesin sheshiw ushın hár túrli ellerde hám shtatlarda óndiriwshiniń keńeytilgen juwapkershiligi (ÓKJ) haqqındaǵı nızamlar ámelge kirgizilgen.[66] Elektron qaldıqlardı eksport hám import etiw boyınsha keń kólemli milliy nızamlar yamasa qaǵıydalardıń joqlıǵı sebepli, Silicon Valley Toxics Coalition hám BAN (Basel Action Network) AQSH hám Kanadadaǵı elektron qayta islew kompaniyaları menen birlesip, elektron qaldıqlardı tártipli joq etiw ushın elektron basqarıw baǵdarlamasın dúzdi. Ayırım shólkemler ÓKJ qaǵıydalarına qarsı shıǵadı hám óndiriwshiler tábiyiy túrde material hám energiya paydalanıwdı azaytıwǵa qaray háreket etedi dep pikir bildiredi.

Derekler

Qosımsha oqıw

  • Accidental Empires: How the boys of Silicon Valley make their millions, battle foreign competition, and still can't get a date, Robert X. Cringely, Addison-Wesley Publishing, (1992),  
  • PC Magazine, Vol. 2, No. 6, November 1983, "SCAMP: The Missing Link in the PC's Past?"
  1. ↑ Conlon, Tom (29 January 2010), The iPad's Closed System: Sometimes I Hate Being Right, 2010-04-20da túp nusqadan arxivlendi, qaraldı: 2010-10-14, „The iPad is not a personal computer in the sense that we currently understand.“ {{citation}}: Unknown parameter |publisher= ignored (járdem)
  2. ↑ „Overview of update channels for Office 365 ProPlus“. Microsoft (2018). 22-aprel 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 22-aprel 2018-jıl.
  3. ↑ „Personal Computers | Information Literacy“ (en-US). courses.lumenlearning.com. Qaraldı: 24-may 2023-jıl.
  4. ↑ „Mac* vs. PC Debate“. intel.com. Intel. 6-oktyabr 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-oktyabr 2014-jıl.
  5. ↑ Finnie. „Mac vs. PC cost analysis: How does it all add up?“. Computerworld. Computerworld, Inc (8-iyun 2007-jıl). 27-sentyabr 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-oktyabr 2014-jıl.
  6. ↑ Ackerman. „Don't buy a new PC or Mac before you read this“. CNET. CBS Interactive (22-avgust 2013-jıl). 8-oktyabr 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-oktyabr 2014-jıl.
  7. ↑ Haslam. „Mac or PC? Ten reasons why Macs are better than PCs“. Macworld. IDG (11-dekabr 2013-jıl). 23-dekabr 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 5-oktyabr 2014-jıl.
  8. ↑ Rather, Dan (2015-01-23). "1995 video shows the struggle was real for first-time PC users". CBS News. https://www.cbsnews.com/news/1995-video-shows-woman-struggle-was-real-for-first-time-pc-users/. 
  9. ↑ „1959: Practical Monolithic Integrated Circuit Concept Patented | The Silicon Engine | Computer History Museum“. www.computerhistory.org. 24-oktyabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-avgust 2019-jıl.
  10. ↑ „1960: Metal Oxide Semiconductor (MOS) Transistor Demonstrated | The Silicon Engine | Computer History Museum“. www.computerhistory.org. 27-oktyabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-avgust 2019-jıl.
  11. ↑ „1964: First Commercial MOS IC Introduced | The Silicon Engine | Computer History Museum“. www.computerhistory.org. 26-oktyabr 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-avgust 2019-jıl.
  12. ↑ „1968: Silicon Gate Technology Developed for ICs | The Silicon Engine | Computer History Museum“. www.computerhistory.org. 29-iyul 2020-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-avgust 2019-jıl.
  13. ↑ „1971: Microprocessor Integrates CPU Function onto a Single Chip | The Silicon Engine | Computer History Museum“. www.computerhistory.org. 12-avgust 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 30-avgust 2019-jıl.
  14. ↑ „Forgotten PC history: The true origins of the personal computer“ (22-avgust 2008-jıl). 22-avgust 2008-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 9-yanvar 2017-jıl.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 „IBM Archives“. 10-fevral 2003-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 9-yanvar 2017-jıl.
  16. ↑ Jim Battle. „The Wang 2200“. Wang2200.org. Jim Battle (9-avgust 2008-jıl). 31-may 2008-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 13-noyabr 2013-jıl.
  17. ↑ Garland, Harry. Design Innovations in Personal Computers. p. 24. http://www.computer.org/csdl/mags/co/1977/03/01646402-abs.html. 
  18. ↑ Ceruzzi, Paul E.. A History of Modern Computing. Cambridge, MA: MIT Press, 2003 — 226 bet. ISBN 978-0-262-53203-7.  "This announcement [Altair 8800] ranks with IBM's announcement of the System/360 a decade earlier as one of the most significant in the history of computing."
  19. ↑ Freiberger, Paul. Fire in the Valley: The Making of the Personal Computer. New York: McGraw-Hill, 2000. ISBN 978-0-07-135892-7. 
  20. ↑ What's New (February 1978), „Commodore Ships First PET Computers“, BYTE, 3-tom, № 2, 190-bet Commodore press release. "The PET computer made its debut recently as the first 100 units were shipped to waiting customers in mid-October 1977."
  21. ↑ „Apple II History“. Apple II History (4-noyabr 2008-jıl). 10-may 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-may 2014-jıl.
  22. ↑ „Joe's Heathkit Computer Catalog Page“. www.classiccmp.org. 25-may 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 7-mart 2019-jıl.
  23. ↑ „Heathkit H8“. vintagecomputer.com (8-avgust 2013-jıl). 17-yanvar 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 4-mart 2019-jıl.
  24. ↑ „Heathkit H89 computer“. oldcomputers.net. 19-fevral 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 4-mart 2019-jıl.
  25. ↑ „Sinclair Research website“. 14-dekabr 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 6-avgust 2014-jıl.
  26. ↑ Reimer. „Personal Computer Market Share: 1975–2004“ (2-noyabr 2009-jıl). 6-iyun 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 17-iyul 2009-jıl.
  27. ↑ Reimer. „Personal Computer Market Share: 1975–2004“ (2-dekabr 2012-jıl). 17-yanvar 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 9-fevral 2013-jıl.
  28. ↑ Hands On Yugoslavia'ｓ Home-Brewed Microcomputer. 
  29. ↑ Polsson. „Chronology of Amiga Computers“. 2-aprel 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 9-may 2014-jıl.
  30. ↑ "A Decade of Personal Computing". Information Week: p. 24. 5 August 1991. 
  31. ↑ Angler. „Obituary: The PC is Dead“. JACKED IN. 23-fevral 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 12-fevral 2014-jıl.
  32. ↑ Houghton. „Evolution of Custom Gaming PCs: What Really Made the Difference“. digitalstorm.com. Qaraldı: 28-sentyabr 2015-jıl.
  33. ↑ Gookin, Dan. Laptops for Dummies. Wiley, 2005 — 7–17 bet. ISBN 9780764575556. 
  34. ↑ Bott. „The PC was supposed to die a decade ago. Instead, this happened“. ZDNet. 17-yanvar 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 18-dekabr 2019-jıl.
  35. ↑ „Light and Cheap, Netbooks Are Poised to Reshape PC Industry“, The New York Times, April 1, 2009, 2017-05-26da túp nusqadan arxivlendi, qaraldı: 2010-10-14, „AT&T announced on Tuesday that customers in Atlanta could get a type of compact PC called a netbook for just 50 US$ if they signed up for an Internet service plan... 'The era of a perfect Internet computer for 99 US$ is coming this year,' said Jen-Hsun Huang, the chief executive of Nvidia, a maker of PC graphics chips that is trying to adapt to the new technological order.“
  36. ↑ „Wordreference.com: WordNet 2.0“. Princeton University, Princeton, NJ. 30-mart 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 19-avgust 2007-jıl.
  37. ↑ „GUI Definition“. www.linfo.org. 1-noyabr 2018-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 22-fevral 2019-jıl.
  38. ↑ „Application software“. ScienceDaily. 30-aprel 2015-jılda túp nusqadan arxivlendi.
  39. ↑ Kinser, Jason. Kinematic Labs with Mobile Devices. Morgan and Claypool, 2015. DOI:10.1088/978-1-6270-5628-1. ISBN 978-1-6270-5627-4. 
  40. ↑ Garrison, Bruce (1999). Microsoft Office 2000 software suite. 
  41. ↑ „Global Games Market Revenues 2018 | Per Region & Segment“. Newzoo. 17-oktyabr 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-aprel 2019-jıl.
  42. ↑ „Newzoo: Global esports market will exceed $1 billion in 2019“ (en). GamesIndustry.biz (12-fevral 2019-jıl). 17-yanvar 2023-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-aprel 2019-jıl.
  43. ↑ „50 Years of Video Game Industry Revenues, by Platform“. visualcapitalist.com (31-dekabr 2023-jıl).
  44. ↑ Chmielarz, Witold (2018). Analysis of Selected Internet Platforms of Distributors of Computer Games in the Assessment of Users. 
  45. ↑ „RetroArch“ (en). Steam. Qaraldı: 4-aprel 2024-jıl.
  46. ↑ Petrovskaya, Elena. CHI Conference on Human Factors in Computing Systems. Association for Computing Machinery, 2022-04-29. DOI:10.1145/3491102.3502056. ISBN 978-1-4503-9157-3. 
  47. ↑ 47,0 47,1 Kanellos. „PCs: More than 1 billion served“. CNET News (30-iyun 2002-jıl). 25-avgust 2012-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 9-avgust 2001-jıl.
  48. ↑ ISuppli Raises 2007 Computer Sales Forecast, 2007-06-19, 2012-01-19da túp nusqadan arxivlendi, qaraldı: January 13, 2009 {{citation}}: Unknown parameter |publisher= ignored (járdem)
  49. ↑ iSuppli raises 2007 computer sales forecast, June 10, 2011da túp nusqadan arxivlendi, qaraldı: January 13, 2009 {{citation}}: Unknown parameter |publisher= ignored (járdem)
  50. ↑ Global PC Sales Leveling Off, Iyun 14, 2011da túp nusqadan arxivlendi, qaraldı: Yanvar 13, 2009 {{citation}}: Unknown parameter |publisher= ignored (járdem)
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 HP back on top of PC market, November 18, 2014da túp nusqadan arxivlendi, qaraldı: January 13, 2009
  52. ↑ „Worldwide PC use to reach 1 billion by 2008: report“. CBC News. 23-avgust 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 12-iyun 2007-jıl.
  53. ↑ "Computers in use pass 1 billion mark: Gartner". Reuters. https://www.reuters.com/article/technologyNews/idUSL2324525420080623. 
  54. ↑ „4P Computing – Negroponte's 14 Million Laptop Impact“. OLPC News (11-dekabr 2008-jıl). 7-fevral 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-oktyabr 2010-jıl.
  55. ↑ Conrad H. Blickenstorfer. „Rugged PC leaders“. Ruggedpcreview.com. 25-aprel 2019-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-oktyabr 2010-jıl.
  56. ↑ Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named slump
  57. ↑ King. „Steve Ballmer's retirement leaves Microsoft in a replacement crisis“. Pittsburgh Post-Gazette (24-avgust 2013-jıl). 24-avgust 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 25-avgust 2013-jıl.
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named feeble
  59. ↑ „The Apple Vs. Samsung Title Fight for Mobile Supremacy“. The Financialist. Credit Suisse (8-avgust 2013-jıl). 14-avgust 2013-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 13-avgust 2013-jıl.
  60. ↑ John Fingas. „PC shipments faced their steepest-ever drop in 2013“ (4-mart 2014-jıl). 25-iyun 2017-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-sentyabr 2017-jıl.
  61. ↑ „PC Sales Remain on Fire as Fourth Quarter Shipments Grow 26.1% Over the Previous Year, According to IDC“. IDC: The premier global market intelligence company. 30-dekabr 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 24-iyul 2022-jıl.
  62. ↑ Kunert. „Laptops are on fire! In a good way (if you're selling). PC sales race to highest growth rate since 2011“ (en). www.theregister.com. 24-iyul 2022-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 24-iyul 2022-jıl.
  63. ↑ Joe Wilcox. „Netbooks Are Destroying the Laptop Market and Microsoft Needs to Act Now“. eWeek (16-aprel 2009-jıl). 17-aprel 2009-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-oktyabr 2010-jıl.
  64. ↑ Shane O'Neill. „Falling PC Prices Pit Microsoft Against PC Makers“ (2-dekabr 2009-jıl). 12-mart 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 14-oktyabr 2010-jıl.
  65. ↑ Mattison. „The true cost of personal computers“. GreenBiz. GreenBiz Group Inc. (3-oktyabr 2012-jıl). 2-oktyabr 2016-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 28-sentyabr 2016-jıl.
  66. ↑ Nash, Jennifer (2013). Extended Producer Responsibility in the United States: Full Speed Ahead?. http://www.hks.harvard.edu/var/ezp_site/storage/fckeditor/file/pdfs/centers-programs/centers/mrcbg/publications/awp/Nash_Bosso_2013-10.pdf. Retrieved August 23, 2014. 
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Jeke_kompyuter&oldid=98309» saytınan alınǵan