სქესობრივი დიმორფიზმი

სქესობრივი დიმორფიზმი — მდგომარეობა, სადაც ერთი და იგივე სახეობის ორივე სქესი ავლენს განსხვავებულ დამახასიათებელ თვისებებს (არ იგულისხმება სასქესო ორგანოები). გავრცელებულია ცხოველებში, მწერებში, ფრინველებში და ზოგ მცენარეებშიც. განსხვავებები ზომებში, ფერებში, ნიშნებში, ასევე შესაძლებელია ხასიათებშიც. ეს განსხვავებები შეიძლება იყოს შეუმჩნეველი ან ზედმეტად შესამჩნევი ან გამოიკვეთოს სელექციის დროს.

დიმორფიზმის ყველაზე მარტივად ამოცნობი ნიშნებია ორნამენტაცია და შეფერილობა. განსხვავება ფერებში (სქესობრივი დიქრომატიზმი) უფრო ხშირად გვხვდება ფრინველებსა და რეპტილიებში. სექსუალურ სელექციას მივყავართ გადამეტებულ დიმორფიულ ნიშნებთან, რომლებიც განსაკუთრებულად გამოიყენება ერთმანეთთან დაწყვილების დროს.

დიქრომატიზმის ერთ-ერთი ნათელი მაგალითია მამალი ფარშევანგი და მისი გაშლილი ფერადი კუდი იმ დროს როცა ცდილობს დედალ რუხ ფარშევანგს თავი მოაწონოს. ამ დროს თითქოს ორ სხვადასხვა სახეობას ვხედავთ (ამ მომენტში მისი გრაციოზულობა რისკთანაც არის დაკავშირებული: გაშლილი კუდი ფრენაში ხელს უშლის და ასევე ადვილი შესამჩნევია შორიდან მტაცებლისთვის). იგივე შეიძლება ითქვას ხოხობზე, სამოთხის ჩიტებზე.

სქესობრივი დიმორფიზმი ჰომო საპიენსში

შესავალი

სქესობრივი დიმორფიზმი გულისხმობს განსხვავებას ერთი და იმავე სახეობის მდედრობითი და მამრობითი ორგანიზმების აგებულებასა თუ ქცევას შორის. სქესობრივი დიმორფიზმი საბოლოოდ სქესობრივი მომწიფების პერიოდისთვის ყალიბდება და ძირითადად დაკავშირებულია მეორადი სასქესო ნიშნების განვითარებასთან. გარდა ამისა, განასხვავებენ სეზონურ და მუდმივ სქესობრივ დიმორფიზმს.

ბუნებრივი გადარჩევა ორგანიზმებში აყალიბებს ისეთ მახასიათებლებს, რომლებიც გარემოსთან ადაპტაციისთვის არის საჭირო. სქესობრივი გადარჩევის გზით ორგანიზმებში ისეთი მახასიათებლები ყალიბდება, რომლებიც დაწყვილებას უწყობს ხელს. ამასთანავე, რიგ შემთხვევებში ერთი ჯგუფის წევრები ერთმანეთს ეჯიბრებიან, რომ საპრისპირო სქესთან დაწყვილდნენ. ჩვეულებრივ შეჯიბრი მამრებს შორის არის მდედრზე წვდომის მოსაპოვებლად. ასეთ გადარჩევას ინტრასქესობრივი გადარჩევა ეწოდება. ზოგ შემთხვევაში, ერთი სქესის ინდივიდები ცდილობენ თავი მოაწონონ საპირისპირო სქესის წარმომადგენელს. ამას ინტერსქესობრივი გადარჩევა ჰქვია.

სქესობრივი გადარჩევა

სქესობრივი გადარჩევის კარგი მაგალითია მამრი ფარშევანგის ფართო და ლამაზი კუდი. ფართოდ გაშლილი და ასევე ფერებით გამორჩეული კუდი ფარშევანგის თავდამსხმელის მიერ შემჩნევის ალბათობას ზრდის მაგრამ მაინც გადაირჩა ამ სახეობაში.

განსხვავებული თეორიები არსებობს, თუ რატომ ხდება სქესობრივი გადარჩევის შედეგად მამრებში გარკვეული მახასიათებლების ჩამოყალიბება. ერთ-ერთი ასეთი თეორია ფიშერის „გაქცეული გადარჩევა“ არის. ამ თეორიის მიხედვით, მამრის გარკვეული მახასიათებელი, თავდაპირველად შესაძლოა, მისი გარემოსთან ადაპტაციისთვის გარკვეულ ფუნქციას ასრულებდეს. თუკი მდედრისთვის ეს მახასიათებელი მოსაწონი გახდება, ის სქესობრივი გადარჩევის გზით უფრო მეტ მამრში გამოვლინდება და უფრო მეტად გამოიკვეთება შემდგომ თაობებში. თუმცა, ფარშევანგის კუდი უსასრულოდ ვერ გაიზრდებოდა, იმის გამო, რომ გარკვეულ ეტაპზე კუდის ,,ხარჯები’’ სარგებელს გადაწონიდა.

მეოცე საუკუნეში რობერტ ტრივერსმა ივარაუდა, რომ სქესობრივი გადარჩევა პირდაპირ უკავშირდება იმას, რომ განსხვავებული სქესის ინდივიდები ასიმეტრიულად დებენ ძალისხმებას თავიანთი შთამომავლის გაზრდაში. ამას მშობლის ინვესტიცია ეწოდა. სახეობათა უმეტესობაში, მდედრობითი სქესის წარმომადგენლები უფრო მეტ ძალისხმევას დებენ თავის შთამომავალში, ვიდრე მამრები.

ზემოთ ნახსენები ასიმეტრია გამეტების ფორმაციით იწყება.  მდედრი კვერცხუჯრედს გამოიმუშავებს, რომელიც დაახლოებით მილიონჯერ აღემატება სპერმატოზოიდს ზომაში. კვერცხუჯრედის რაოდენობა უფრო მცირეა ვიდრე სპერმატოზოიდის. ორსულობა და ლაქტაცია გამეტის ფორმაციის შემდგომი პერიოდია. სწორედ ამ ყველაფრიდან გამომდინარე, მდედრი უფრო ბევრ რესურსს იღებს ვიდრე მამრი და ამიტომაც იგი უფრო „წუნიაა“. მამრებს შორის არის კონკურენცია მდედრზე წვდომის მოსაპოვებლად. შესაბამისად სქესობრივი დიმორფულობა ჩნდება. ეს განსხვავება ხშირად, ზომაში აისახება. მამრები მდედრებთან შედარებით უფრო დიდი ზომის არიან. რაც უფრო დიდია მამრი, მით მეტი შანსი აქვს, რომ სხვა მამრს დაამარცხებს და მდედრზე წვდომას მოიპოვებს. ამის კარგი მაგალითი ზღვის სპილოებია. მამრი ინდივიდი საგრძნობლად აღემატება მდედრს ზომაში. მამრს აქვს მონოპოლია მდედრზე, რასაც ჰარემი ჰქვია.

როგორ გამოიხატება სქესობრივი დიმორფიზმი ჰომო საპიენსში

სქესობრივი დიმორფიზმი შემდეგ დონეზე შეიძლება გამოიხატოს:

• გენეტიკური
• გენიტალური
• სიმატიკური (ფიზიოლოგიური)

სქესობრივი დიფერენციაციის ამპლიტუდა ქალსა და კაცს შორის პირდაპირ დამოკიდებულია სამოქმედო სქესის ჰორმონებზე. ჩონჩხის სქესობრივი დიმორფიზმი განასხვავებს ზომებსა და ფორმებს სქესებს შორის. მათ შორის, თავის ქალა და გრძელი ძვლებია საერთო განსხვავებები. მაგალითად საშუალო ზომის კაცი დაახლოებით 10-12 სანტიმეტრით მაღალია, ვიდრე ქალი. აუცილებელია აღინიშნოს, რომ გენდერული განსხვავებები განსხვავებულია სხვადასხვა პოპულაციაში. მაგალითად: პიგმეებთან სქესობრივი დიმორფიზმი უფრო ნაკლებად იჩენს თავს, ვიდრე ნორვეგიელებთან.

თითოეული ინდივიდი განისაზღვრება ფენოტიპის მიხედვით. მათ შორის სქესთა შორის მთავარი განმასხვავებელი ფაქტორი სქესობრივი აპარატია. რეპროდუქციული სისტემა შედგება გარეთა სასქესო ორგანოებისა და შიდა სასქესო ტრაქტისგან. რეპროდუქციულ უჯრედებს კი გამეტები ეწოდება. ეს მახასიათებლები პირველადია სქესებს შორის. ქალებში, რეპროდუქციული სისტემის განმსაზღვრელია ციკლი, რომელიც მამაკაცისგან განსხვებით, მხოლოდ ქალებს ახასიათებთ. მენჯის ძვალი, რომელიც მორფოლოგიურია და დაკავშირებულია ფუნქციონალურ მოთხოვნებთან (მაგალითად: რეპროდუქცია), წარმოადგენს უაღრესად მნიშვნელოვან სქესობრივი დიმორფიზმის მაგალითს. ზოგადად, კაცის სხეული უნდა იყოს უფრო ვიწრო და მაღალი, ვიდრე ქალის. მენჯის ძვალი მამაკაცებში ნაკლებად ფართოა, ვიდრე ქალებში.სქესობრივი ჰორმონების როლი, შეფასებითი მეთოდების საფუძველზე, მორფოლოგიურად არ შეიძლება სანდო იყოს. გარემოს ასევე გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს სქესობრივი დიმორფიზმის შემთხვევაში.

სქესის განსაზღვრა, როგორც ასაკის, არის არსებითი და პირველი ნაბიჯი ნებისმიერი ანთროპოლოგიური კვლევის ჩატარების დროს. ინტერპრეტაციის საიმედოობა კი იქნება ხარისხის განმსაზღვრელი. დღესდღეობით, ჩონჩხის ნაშთები, ასაკი, გარდაცვალების თარიღი და გარდაცვალების მიზეზები არის აუცილებელი ელემენტი სწორი კვლევის განხორციელებისთვის.სქესობრივი დიმორფიზმი ჰომო საპიენსში დღემდე ევოლუციის ენიგმად მიიჩნევა. ჩვენ ვიცით, რომ სქესობრივი განსხვავება ხშირად ასოცირდება გადარჩენის მთავარ ფაქტორად. ქალები მიიჩნევიან დაუცველებად, ძირითადი მიზეზი კი სწორედ ისაა, რომ მათი მენჯის ძვალი დიდ სირთულეს გადის ნაყოფის დაბადებისას და მის შემდგომ.

პალეოანთროპოლოგია გვასწავლის, რომ განსხვავება სქესობრივ დიმორფიზმში შემცირდა „ჰომო“ გვარის პერიოდში. ეს კი აიხსნება ორი გზით.

1. ერთი მხრივ, მამაკაცთა ზომის შემცირება, გარკვეული კონკურენციის შემცირების გამო.

2. მეორე მხრივ, ქალთა ზომის გაზრდა. ახლა კარგად ჩანს, რომ მეორე ფაქტორი უფრო მნიშვნელოვანია. ეს ზრდა კი თავდაპირველად განპირობებული იყო მენჯის ძვალის ზრდით.

თუმცა, ამ ჰიპოთეზის შესამცირებლად გამოიყენება შემდეგი ფაქტორებიც:

1. სქესობრივი დიმორფიზმი შიმპანზეებთან არ არის უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე მამაკაცების

2. ჩვენ არ გვაქვს დიდი დიმორფიზმის მონაცემები ჰომინიდებში

იმის გათვალისწინებით, რომ გადარჩევამ ხელი შეუწყო ქალების ზომის ზრდას ჰომო საპიენსის ოჯახში, დიმორფიზმი უფრო შემცირდა. ცოტა პარადოქსულადაც კი ჟღერს, რომ ქალების სხეულის ზომა კიდევ არ იყო მამაკაცების სხეულის ზომასთან ახლოს.

რა არის ის „ზეწოლა“, რომელმაც განაპირობა ქალის სხეულის სიმცირე, ვიდრე მამაკაცის? კვებითი უთანასწორობა კარგად არის დოკუმენტირებული და ასახული ისტორიაში, ეთნოლოგიასა და ქცევით ეკოლოგიაში. იერარქიაში თითოეული ჟანრი კარგად არის შესწავლილი კულტურული ანთროპოლოგიის მიერ. საწყისი სოციალური პერქპექტივა, კვების უთანასწორობა კარგად იჩენს თავს სოციალურ იერარქიაში. აღნიშნული ჰიპოთეზა ნაწილობრივ მაინც ხსნის სქესობრივი დიმორფიზმის არსებობას ჰომო საპიენსებში. ჩვენი სახეობის მიერ ცილის არათანაბარი მიღებაც გარკვეულ ფაქტორთა სიაში შედის.

ამასთანავე, რეპროდუქტიულობის დონე მამაკაცებში უფრო დაბალია ვიდრე ქალებში. ევოლუციური ფსიქოლოგია მიიჩნევს, რომ ეს შეიძლება იყოს დამატებითი მიზეზი სქესობრივი დიმორფიზმის არსებობის. სოციალური იდეა, რომ მამაკაცი აუცილებლად უნდა იყოს უდრო დიდი, ვიდრე მათი ცოლები, შეიძლება გააჩნდეს იერარქიული ეფექტი. მნიშვნელოვანია, რომ სქესობრივი დიმორფიზმი ადამიანში, მენჯის ძვალი მთავარი განმასხვავებელი ფაქტორია. ძვლების აგებულებითა და ზომით  შეიძლება ადამიანის სქესის განსაზღვრაც. შესაბამისად, აგებულება სქესობრივი დიმორფიზმის მთავარი განმსაზღვრელი ფაქტორია ჰომო საპიენსებში.

გორილები ადამიანებთან და შიმპანზესთან საერთო წინაპარს დაახლოებით ათი მილიონი წლის წინ ინაწილებს და მათი გენების 98 % ადამიანის გენების იდენტურია. გორილები მცირე ჯგუფებში ცხოვრობენ. ჯგუფში არის ერთი ვერცხლისფერ ზურგიანი მამრი და დაახლოებით სამი მდედრი. მამრი გორილა ყველა დანარჩენი მამრის მიმარტ აგრესიულად იქცევა და ყველასთვის ცნობილ ქცევას ახორციელებს - მკერდზე ირტყამს ხელებს. ადამიანი დიდი მაიმუნებისგან ბევრი რამით განსხვავდება. ესტრუსის პერიოდი ქალს გარეგნულად არ ეტყობა, მაშინ როცა დიდ მაიმუნებში მდედრებს გენიტალიების გარშემო არე უსივდებათ და უწითლდებათ. ეს მამრს სიგნალს აძლევს, რაზეც მამრი რეაგირებს.

სქესებს შორის კონფლიქტი ყოველთვის იქნება, იმიტომ რომ კაცებისა და ქალების სურვილები ხშირად განსხვავებულია. იმის გამო, რომ კაცები ნაკლებ რესურსებს დებენ შთამომავლობაში და ბევრს არ დაკარგავენ თუკი არასწორ პარტნიორთან ექნებათ სექსუალური კავშირი, ისნი უფრო მეტად არიან ორიენტირებულნი ხანმოკლე ურთიერთობებზე. ხოლო რაც შეეხებასეპირისპირო სქესს, ქალლები დიდი რაოდენობით რესურს დებენ შთამომავლობაში, უფრო მეტად ფრთხილობენ პარტნიორის არჩევისას და ნაკლებად გახსნილნი არიან სქსობრივი კავშირის მიმართ, რაც მათთვის საფრთხის შემცველია.

კაცის ასეთი დამოკიდებულება, შესაძლოა, კვამლის დეტექტორის პრინციპით აიხსნას. კაცისთვის სექსის სურვილის დანახვა ასეთის არსებობის შემთხვევაში, საბოლოო ჯამში მომგებიანია, ვინაიდან ამ გზით უფრე მეტია ალბათობა იმისა, რომ სექსის სურვილი აღიქვას, როცა ის მართლა არსებობს. თუკი ის ბევრჯერ შეცდება, ამით „არაფერს დაკარგავს“. ამისაგან გასხვავებით, ქალს სექსის სურვილი ექნება, მაგრამ ამ განზრახვას ვერ გაიგებს, მაშინ ხარჯი ბევრად უფრო მეტი იქნება. სწორედ ეს არის კიდევ ერთი განმასხვავებელი ნიშანი სქესებს შორის.

ადამიანის ორგანიზმის სქესობრივი დიმორფიზმი

შესავალი

სქესობრივი დიმორფიზმი არის მდგომარეობა, როდესაც ერთი და იგივე სახეობის სხვადასხვა სქესის წარმომადგენლები მათი სქესობრივი ორგანოების განსხვავებების გარდა ავლენენ განსხვავებას სხვა მახასიათებლებში. დიმორფიზმი გვხვდება ბევრ ცხოველში, მწერებში, ფრინველებში და ზოგიერთ მცენარეებში. განსხვავებები შეიძლება შეიცავდეს მეორად სქესობრივ თვისებებს, ზომას, ფერს, და ასევე შესაძლოა ქცევითი განსხვავებები. ეს განსხვავებები შეიძლება იყოს უმნიშვნელო ან აშკარა და შეიძლება დაექვემდებაროს სქესობრივი გადარჩევას.

ორგანიზმის აგებულების სქესობრივი დიმორფიზმი

ადამიანის ორგანიზმის აგებულების სქესობრივი დიმორფიზმი აშკარაა ნაყოფადყოფნის პერიოდიდან, მაგრამ ძირითადად გამოვლინებას იწყებს სქესობრივი მომწიფების (პუბერტატულ) პერიოდში.. დაბადებისას მამაკაცსა და ქალს აქვს მსგავსი ცხიმის მასა, მაგრამ მამაკაცი უფრო მაღალია და აქვს უფრო მეტი უცხიმო მასა. ასეთი განსხვავებები რჩება შესამჩნევი ბავშვობაში; თუმცა, ქალის სქესობრივი მომწიფება უფრო ადრე იწყება და უფრო სწრაფად მიმდინარეობს, ხოლო ბიჭების ზრდის პერიოდი უფრო ხანგრძლივია. ზრდასრულ მამაკაცს აქვს უფრო მეტი უცხიმო (ანუ კუნთოვანი) მასა და მინერალური მასა, ხოლო ქალს მეტი ცხიმოვანი მასა. ამ განსხვავებებს მთელი სხეულის მასშტაბით, ემატება განსხვავება ქსოვილთა განაწილებაში - ზრდასრულ მამაკაცს აქვს მეტი კიდურთა კუნთების მასა, უფრო დიდი და უფრო ძლიერი ძვლები და ნაკლები კიდურის ცხიმი, მაგრამ ცენტრალური მუცლის ცხიმი გვხვდება იგივე რაოდენობით, რაც ქალებში. ქალებში გამოხატულია ცხიმის მეტად პერიფერიული გავრცელება ახალგაზრდა ასაკში თუმცა, მშობიარობა, ასაკი, და მენოპაუზა უფრო მეტად უწყობს ხელს მეტი ცხიმის დაგროვებას კორპუსის მიდამოებში, ისე, როგორც ეს გვხვდება მამაკაცებში. ორგანიზმის აგებულების სქესობრივი განსხვავებები პირველ რიგში განპირობებულია სქესობრივი სტეროიდული ჰორმონების მოქმედებით, რომელებიც განაპირობებენ დიმორფიზმს პუბერტატული განვითარების პერიოდში. ესტროგენი მნიშვნელოვან როლს თამაშობს არა მარტო სხეულის ცხიმის განაწილებაში, არამედ განაპირობებს ქალური ტიპის ძვლის განვითარებას, რაც ქმნის ოსტეოპოროზის უფრო დიდ რისკს ქალებში სიბერის დროს. სქესობრივი განვითარების დარღვევები ასოცირდება ორგანიზმის აგებულების მნიშვნელოვან პათოლოგიებთან, რაც მეტწილად ჰორმონალური რეგულაციის მექანიზმების დარღვევითაა განპირობებული. (Wells JC)

განსხვავდება აგრეთვე მამაკაცისა და ქალის კუნთოვანი სისტემა. ქალთა კუნთოვანი სისტემა ახალგაზრდობაში მამაკაცთა კუნთოვანი სისტემის 65 %-ს უტოლდება, ხოლო ხანშიშესულობაში კიდევ უფრო ნაკლებია. ქალების გული უფრო პატარაა და სისხლის რაოდენობაც ნაკლებია, სასუნთქი ორგანოებიც უფრო სუსტი აქვთ, განსხვავებულია კუნთების ბიოქიმიური შედგენილობაც. ქალები ასევე უფრო რეაგირებენ გარემოს გამღიზიანებლებზე, ნაკლებად მდგრადი ნერვული სისტემა აქვთ და ფსიქოლოგიურად მომენტალურად გარდაიქმნებიან. საშუალოდ, ქალებისა და მამაკაცების გონებრივი მონაცემები ერთნაირია. ინგლისელი მეცნიერი ენტონი ბარნეტი წერდა, რომ გაცილებით უფრო მეტია საშუალო განვითარების ქალები, ვიდრე მამაკაცები. მამაკაცებში უფრო ხშირად ვხვდებით უკიდურეს გამოვლინებებს - ან ძალიან მაღალ ან დაბალ ინტელექტს. (Барнетт, 1968)

ადამიანის ტვინის სქესობრივი დიმორფიზმი - მითი და რეალობა

ბევრი ნეიროანატომიური სქესობრივი განსხვავებაა აღწერილი როგორც ადამიანებში ასევე ცხოველებში, რომლებმაც შეიძლება განაპირობონ ნერვული საფუძვლის შექმნა სქესს-სპეციფიკური ქცევებისა და რეპროდუქციული, ისევე როგორც არა-რეპროდუქციული ფუნქციებისათვის. ჰოფმენისა და სვააბის კვლევა იძლევა ახალი აღმოჩენების მოკლე მიმოხილვას ადამიანის ტვინში სქესობრივი განსხვავებების შესახებ. ჩვენი დაკვირვებებით ადამიანის ჰიპოთალამუსზე დადგინდა, რომ სუპრაქიაზმური ბირთვის (SCN) ფორმა (ესაა სტრუქტურა, რომელიც ჩართულია ცირკადიული რითმების და რეპროდუქციული ციკლის რეგულირებაში) უფრო მოგრძოა ქალებში და უფრო სფერულია მამაკაცებში. SCN-ისაგან განსხვავებით, რომელშიც მხოლოდ სქესთან დაკავშირებული, ფორმის განსხვავებები იპოვეს, სქესობრივად დიმორფული პრეოპტიკური მიდამოს ბირთვის (SDN-POA) შემთხვევაში, ნანახი იქნა აშკარა განსხვავება მოცულობასა და ნერვულ უჯრედთა რაოდებობაში. ამ უკანასკნელის მოცულობა მამაკაცებში 2,2-ჯერ მეტი იყო, ვიდრე ქალებში და შეიცავდა დაახლოებით ორჯერ მეტ ნერვულ უჯრედებს. ამ სქესობრივად დიმორფული მიდამოს ფუნქცია ადამიანებში არ არის ცნობილი, მაგრამ სავარაუდოდ იგი ჩართულია მამრობითი სექსუალური ქცევის კონტროლში. (Hofman MA, Swaab DF)

ჰორმონები, სქესობრივი დიმორფიზმი და ტვინი

ბევრი ჩვენგანი ვფიქრობთ, რომ ჰორმონები არის სქეს-სპეციფიკური მოლეკულები, რომელიც არეგულირებენ ჩვენს რეპროდუქციულ განვითარებასა და ქცევას. მაგრამ სქესობრივი სტეროიდების, როგორიცაა ტესტოსტერონი და ესტროგენი, გავლენა სცილდება სქესობრივ ორგანოებსა და რეპროდუქციულ ქცევას. ისინი ზეგავლენას ახდენენ მთელს ტვინიზე განვითარების დროს და მთელი ზრდასრული ცხოვრების განმავლობაში: სქესობრივად დიმორფული ტვინის სქემების ჩამოყალიბება, გააქტიურება და სტიმულაცია უშუალო კავშირშია სტრესთან, და მეხსიერებასთან, ისევე როგორც ზოგიერთ ფსიქიატრიულ დარღვევებთან.

სქესობრივი დიმორფიზმი ტვინის განვითარებაში

სქესი განისაზღვრება ორი ქრომოსომით: მამაკაცებს აქვთ ერთ X ქრომოსომა და ერთი Y ქრომოსომა, ხოლო ქალებს - ორი X ქრომოსომა. Y ქრომოსომას შეიცავს SRY გენი, რომელიც ექვსი-თორმეტი კვირის ორსულობის შუალედში იწვევს ანდროგენების წარმოქმნას (ჰორმონების ის ჯგუფი, რომელშიც შედის ტესტოსტერონიც), რაც იწვევს მამაკაცის სასქესო ორგანოების განვითარებას. მაგრამ  ნაყოფში ეს ტესტოსტერონის მოზღვავება ასევე ზემოქმედებას ახდენს ტვინის ჩამოყალიბებაზე, რის შედეგადაც აღმოცენდება სქესობრივად დიმორფული ტვინის ტრაქტები.

სქესობრივი დიმორფიზმი არის ხილული, ფენოტიპური განსხვავება მდედრსა და მამრს შორის. ქეით სუკელს მოჰყავს მაგალითი ფარშევანგის სქესობრივად დიმორფულ კუდებზე და ამბობს: მამრს აქვს გრძელი კუდი, ფერადი ბუმბულით, ხოლო მდედრს აქვს მოკლე, უფრო უსახური კუდი. მაგრამ სქესობრივი დიმორფიზმი არ შემოიფარგლება მხოლოდ ჩვენი გარეგნობით. ადამიანის ტვინი ასევე გვიჩვენებს თვალსაჩინო განსხვავებებს სხვადასხვა ტვინის რეგიონებში მამაკაცთა და ქალთა შორის. როგორც მოსალოდნელი იყო, ეს განსხვავებები ჩანს ტვინის ისეთ ანატომიურ წარმონაქმნებში, სფეროებში, როგორიცაა ჰიპოთალამუსი, რომელიც ჩართულია სქესობრივი და რეპროდუქციული ქცევის რეგულირებაში. მაგრამ მეცნიერებმა ასევე შეამჩნიეს, რომ განსხვავებები აღინიშნება ტვინის იმ ტრაქტებში, რომლებიც დაკავშირებულია მეხსიერებასთან, ემოციასა და სტრესთან. ქალის ტვინში აღინიშნება ოდნავ უფრო დიდი ზომები ისეთ რეგიონებში, როგორიცაა შუბლის და ლიმბური ქერქი, ხოლო მამაკაცის ტვინში - ნუშიაებრი სხეული და თხემის წილი.

სქესობრივი განსხვავებები ასევე შესამჩნევია უჯრედულ დონეზე. მამაკაცებსა და ქალებს შორის განსხვავებაა როგორც ნერვულ უჯრედთა, ასევე რეცეპტორების სიმჭიდროვეში ტვინის გარკვეულ რეგიონებში. მაგალითად, ქალებს აღენიშნებათ ნერვული უჯრედების უფრო მაღალი სიმჭიდროვე ენების ცოდნის მაკონტროლებელ რეგიონში, ისევე როგორც შუბლის წილში. საინტერესოა აღინიშნოს, რომ ყველაზე მეტად სქესობრივი დიმორფიზმი იმ რეგიონებში ვლინდება, სადაც ჭარბადაა სასქესო ჰორმონების რეცეპტორები. ეს საშუალებას იძლევა ტვინის ეს ტრაქტები განვითარდეს ნაყოფად ყოფნის და ადრეული ბავშვობის პერიოდში და სრული ძალით ამოქმედდეს პუბერტატულ პერიოდში ჰორმონების მოზღვავებასთან ერთად.

მაშინ როდესაც სქესობრივი დიმორფიზმის შემსწავლელ მეცნიერებაში ბევრი რამ არის საკამათო, ძალიან ხშირად დასკვნები ამ სფეროში ზედმეტად სენსაციურად არის წარმოდგენილი მედიის მიერ. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ტვინის დიმორფული განსხვავებები არანაირად არ განაპირობებს უკეთეს შემეცნებას ან ფუნქციონირებას, როგორც ზოგიერთი ვარაუდობს. არის მოსაზრება, რომ ზოგიერთი სქესობრივი დიმორფული ტვინის სქემები შეიძლება რეალურად იყოს საკომპენსაციო, რათა მამაკაცებსა და ქალებს, რომელთა სისხლსა და ტვინში სხვადასხვა ჰორმონების განსხვავებული რაოდენობაა, საბოლოო ჯამში ჰქონდედ მსგავსი ქცევითი გამოსავალი. ამგვარად, ზოგიერთ საქმიანობაში, როგორიცაა სივრცეში ორიენტირება ან მოკლევადიანი მეხსიერება, ტვინის ეს განსხვავებები საშუალებას აძლევენ მამაკაცებსა და ქალებს გამოიყენოთ სხვადასხვა სტრატეგია, რათა მოქმედების შედეგი იყოს ერთნაირი.

ჰორმონები შეიძლება მოქმედებდნენ, როგორც ნეირო-გადამცემები

ჰორმონები აუცილებელია უჯრედის მეტაბოლიზმისა და ჰომეოსტაზისთვის. უჯრედის რეცეპტორები სასქესო ჰორმონებისათვის შეიძლება შეგვხვდნენ მთელ ორგანიზმში. ისინი ღებულობენ ჰორმონ-მაცნეებს, რომლებიც გამოიყოფიან სისხლის ნაკადში ენდოკრინული ჯირკვლების მიერ, ჰიპოფიზი და ფარისებრი ჯირკვალი.

ჰორმონების რეცეპტორები დიდი რაოდენობითაა ასევე ტვინშიც, რაც იძლევა საშუალებას რომ სასქესო ჰორმონებმა ზეგავლენა მოახდინონ მთელ ტვინზე, და არა მხოლოდ ჰიპოთალამუსსა და ტვინის იმ მიდამოებზე, რომლებიც დაკავშირებული არიან სექსუალურ ქცევასთან. სასქესო ჰორმონები, როგორიცაა ესტროგენი და ტესტოსტერონი, მოქმედებენ როგორც ნეირო-გადამცემები და შეუძლიათ გავლენა მოახდინოს კომუნიკაციაზე  ტვინის უჯრედებს შორის. ფაქტობრივად, მეცნიერებმა განსაზღვრეს რამდენიმე სხვადასხვა ტიპის ტესტოსტერონის და ესტროგენის რეცეპტორები, რომლებიც სხვადასხვაგვარად ზემოქმედებენ ნერვული სიგნალების გადაცემაზე, მაგალითად უჯრედის გარსის თვისებების შეცვლით ან უჯრედის მიერ სხვა ქიმიური ნივთიერებების გამოყოფის სტიმულირების მეშვეობით. შესაძლოა იყოს ისეთი რეცეპტორების ტიპები და ქმედების მეთოდები, რომელიც ჯერ კიდევ არ არის შესწავლილი.

ჰორმონებმა შეიძლება იმოქმედონ, როგორც ნეირომედიატორებმა, ხელი შეუწყონ რა სხვა ნეირო-გადამცემების ან ნეიროპეპტიდების მოქმედებას რომ შეცვალონ სიგნალის გადაცემა სინაფსში, ან თავად იმოქმედონ უშუალოდ უჯრედზე. მკვლევარები, რომლებიც შეისწავლიან ჰორმონების მოქმედებას უჯრედულ დონეზე, ხშირად უწოდებენ მათ „კარიბჭე გამღებებს“, რაშიც იგულისხმება, რომ ჰორმონები ეხმარებიან უჯრედებს გაატარონ ან აღიქვან ნერვული სიგნალი, რამაც საბოლოოდ, შეიძლება გავლენა მოახდინოს ადამიანის ქცევაზე სტიმულის შესუსტებული ან გაძლეირებული აღქმის მეშვებით.

ჰორმონები, შემეცნება და ფსიქიატრიული დარღვევები

ფსიქიატრიული დარღვევების უმეტესობა ხასიათდება გავრცელების სხვადასხვა სიხშირით ქალებსა და მამაკაცებში. მაგ. დეპრესია უფრო ხშირად ვლინდება ქალებში, ხოლო შიზოფრენია უფრო მეტად მამაკაცებში. მიმდინარე კვლევები ცხადყოფს, რომ ზოგიერთი განსხვავება შეიძლება უკავშირდებოდეს ჰორმონების და მათ ზემოქმედებაზე სქესობრივად დიმორფულ ტვინის ტრაქტებზე. მაგალითად, მეცნიერებმა ცოტა ხნის წინ აჩვენეს, რომ ქალებს, რომელთაც სერიოზული დეპრესიული აშლილობა ჰქონდათ, აღენიშნებოდათ ჰიპოაქტივაცია (ანუ დაბალი აქტიურობა) ტვინის სტრესის ტრაქტებში, რაც უკავშირდება დაბალი ესტრადიოლის (ესტროგენის ერთ-ერთი ფორმა) და მაღალი პროგესტერონის დონეებს. სხვა ნამუშევრებმა აჩვენეს განსხვავებები სამუშაო მეხსიერებაში, ემოციური მეხსიერებაში და სტრესის საპასუხო რეაქციებში მენსტრუალური ციკლის სხვადასხვა ფაზაში. ასევე, დაბალი ტესტოსტერონის დონე დაკავშირებულია ფსიქოზთან მამაკაცებში.

ნევროლოგიაში მომუშავე მეცნიერებმა მოახერხეს შეექმნათ მხოლოდ უხეში სქემატური წარმოდგენა თუ როგორ ზემოქმედებენ ჰორმონები შემეცნებასა და ქცევაზე - ძირითადად იმიტომ, რომ კვლევითი პროგრამები ისტორიულად ხშირად სწავლობდნენ ამა თუ იმ სახეობის მხოლოდ მამრ წარმომადგენლებს. მაგრამ ახლა ამ სფეროში შეხედულებათა ცვლა ხდება, რაც მეცნიერებს სძენს მეტ ინტერესს რომ გამოიკვლიონ სხესობრივი ფაქტორები და ჰორმონები თავიანთი კვლევის სფეროში, რაც საშუალებას მოგვცემს უკეთ გავიგოთ  სასქესო ჰორმონების ზემოქმედება ტვინზე.

(ფრინველებში)

შესავალი

დიმორფიზმი ნიშნავს ორ ფორმას. სქესობრივი დიმორფიზმი ნიშნავს რომ ორი სქესის ცხოველი განსხვავდება ერთამეთისგან გარეგნულად თუ სხვა მახასიათებლით. მდედრი და მამრი შეიძლება ერთმანეთისგან გასხვავდებოდეს ზომით, ფერით, ფორმით, დანამატების გავითარებით (როგორიცაა ეშვები, კბილები, ბეწვი), სუნით ან ხმით. სახეობა, რომლის მდედრი და მამრი არაფრით განსხვავდებიან ერთმანეთისგან და იდენტურები არიან გარეგნულად „მონოფორფული“ ცხოველები ეწოდებათ.

სქესობრივი დიმორფიზმის ევოლუცია

ფარშევანგი

სქესობრივი დიმორფიზმის ფენომენი ევოლუციის ბუნებრივ გადარჩევასთან პირდაპირ კავშირშია, ვინაიდან შეჯიბრი რეპროდუქციული წარმატებისთის მამრებს და მდედრებს სხვადასხვა ევოლუციური გზისკენ უბიძგებს. ამან შეიძლება მიგვიყვანოს ისეთ დიმორფიზმამდე, რომელიც ერთი შეხედვით შეიძლება სახიფათო აღმოჩნდეს. მაგალითად ნადირობისას, მამრი ფრინველები უკეთ შესამჩნევები არიან მონადირეებისთვის, მაშინ როდესაც მდედრებს მათი შეფერილობის გამო გადარჩენის მეტი შანსი აქვთ, ისევე როგორც ირმის და სხვა სახეობის რქების ტარება და ამოსვლა საკმაოდ დიდ ენერგიას მოითხოვს.

სქესობრივმა დიმორფიზმმა მეცნიერების დაინტერესება ჯერ კიდევ დარვინის პერიოდიდან გამოიწვია. დარვინს მიაჩნდა, რომ სქესობრივი დიმორფიზმი გამოწვეული იყო სქესობირივი გადარჩევით, სადაც ევოლუცია მოქმედებდა განსხვავებულად სქესისა. მაგალითად, როგორც ვახსენე, მდედრმა შეიძლება აირჩიოს შესაჯვარებლად მამრი, რომელიც გარეგნულად არის მკვეთრად შეფერილი, (ფარშევანგის კუდი მაგალითად), დარვინს უკვირდა, თუ როგორ მოახერხა ფარშევანგმა, ასეთი თვალშისაცემი კუდით გადარჩენა, ვინაიდან იმის მიუხედავად რომ ის ადვილად შესამჩნევი მსხვერპლია, კუდის გაზრდა საკმაოდ დიდ ენერგიას მოითხოვს და საკმაოდ მძიმეცაა.

პასუხი ამ პარადოქსზე მდგომარეობს შემდეგში.ბიოლოგიურ დონეზე, სახეობის რეპროდუქციული წარმატება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე მისი სიცოცხლის ხანგრძლივობა. თუ მაგალითად მოვიყვანთ იმავე ფრინველებს, რომლებიც ზემოთ ვახსენეთ უკეთ მივხვდებით როგორ მოქმედებს ის. მამრი ხოხობის სისცოცხლის ხანგრძლივობა გარეულ სამყაროში დაახლოებით 10 თვის ტოლია, მაშინ როდესაც მდედრები ორჯერ მეტ ხანს ცხოვრობენ. აქედან გამომდინარე მამრი ხოხობის გამრავლება დამოკიდებულია არა იმაზე, თუ რამდენი ხანი ცხოვრობს, არამდე იმაზე ამოირჩევს თუ არა მას მდედრი. ხოლო მისი მკვეთრი ფერები დემონსტრირებას ახდენს მდედრისთვის, რომ ის ჯანმრთელია და კარგი არჩევანია შთამომავლობის დასატოვებლად.

რაც შეეხება ჯოგებად მცხოვრებ ცხოველების, როგირიცაა მაგალითად ირემი, რეპროდუქციული წარმატება პროპორციულია სქესობრივად რეცეპტული მდედრების რიცხვზე, რომლთანაც შეჯვარებაც შეუძლია. რქები კი არის სქესობრივი დიმორფიზმის საშუალება, რათა ერთმანეთთან ბრძოლით შეჯვარების უფლება მოიპოვონ, მიუხედად იმისა, რომ ირმის რქები საკმაოდ ძვირადღირებულია და ინდივიდუალური გადარჩენის დროს მათ ნაკლები შანსი აქვთ.

ხშირია შემთხვევები როდესაც თვითონ მამრს შეუძლია, ისეთი ნიშანთვისებების გავითარება, რომელიც გამოადგება ჩხუბში სხვა მამრებთან მდედრის მოსაპოვებლად (მაგალითად დიდი ზომის სხეული ან რქები როგორც ირმებში). ადამიანებში მიჩნეულია, რომ მამაკაცი ზოგადად ქალზე მაღალი, დიდი და მძიმეა ვიდრე ქალი. თუმცა ძუძუმწოვრებში, დიმორფიზმი ყველა სახეობაში ინდივიდუალურია. მაგალითად მდედრი სელაპის მდედრის ზომა დაახლოებით 20 %-ით აღემატება მამრისას, (ამას რევერსული სქესობრივი დიმორფიზმი ჰქვია. როგორც ცხოველთა სამყაროში მიჩნეული რაც უფრო დიდია მდედრი, მით კარგი დედაა, ვინაიდან უკეთ დაიცავს შთამომავლობას და უფრო მეტ ნაშიერს გააჩენს), როდესაც მამრი გორილა ორჯერ დიდია მდედრზე.

უმრავლესობა ფრინველებში, მამრი საკუთარი სხეულის ზომით აღემატება მდედრს, თუმცა არსებობს სახეობები, სადაც საწინააღმდეგო დაშვებაა სწორი. მეცნიერებმა ზუსტად არ იციან რევერსული სქესობრივი დიმორფიზმის მიზეზი მტაცებლებში თუმცა არსებობს რამდენიმე საინტერესო ჰიპოთეზა. ყველა ეს ჰიპოთეზა დამყარებულია იმ ფაქტზე, რომ სხეულის ზომებს შორის სხვაობა უფრო ნაკლებია ისეთ სახეობებში, რომლებიც ნადირობენ შედარებით მძიმე, ნელ ნადავლზე, ვიდრე მტაცებლები, რომელთა მსხვერპლიც მოქნილი და სწრააფია. ამის კარგი მაგალითია სხვავი, რომლის საკვები ყველაზე მოუქნელია, შესაბამისად განსხვაება მამრსა და მდედრს შორის ნაკლებად შესამჩნევია. ძუძუმწოვრებზე ნადირობამ, ისეთი ფრინველებში, როგორიცაა მაგალითად არწივი, მდედრები მეტად განავითარა, ვიდრე მამრები, მაშინ, როდესაც ფრინველზე ნადირობისას მდედრი არწივი მამრის სხეულის ზომის ნახევარიც არაა.

ამის ერთ-ერთი შესაძლო ახსნა არის ის, რომ მდედრების სხეულის ზომა იცავს მათ აგრესიული მამრებისგან, რომლებიც აღჭურვილნი არიან ბასრი ბრჭყალებით და ნისკარტით. ამ თეორიის მიხედვით მდედრები უპირატესობას ანიჭებენ მათზე პატარა მამრებს, რათა თავი დაცულად იგრძნონ.

მომდევნო ჰიპოთეზა ეხება იმ ფაქტს, რომ სხეულის ზომა საშუალებას აძლევს მტაცებლებს ინადირონ სხვადასხვა ნადავლზე, შესაბამისად კონკურენცია სსაკვებზე მაქსიმალურად შეამცირონ.

აქედან გამომდინარე, არსებობს უამრავი კვლევა, რომ სხეულის ზომას მართლაც ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს ცხოველის გადარჩენისთვის. რაც უფრო დიდია მამრი მით მეტი შანსი აქვს რომ სხვა მამრს დაამარცხებს და მდედრზე მოიპოვებს წვდომას. თუმცა იმისთვის რომ კონკრეტულ შემთხვევებში მდედრს გადარჩენის შანსი ჰქონდეს, ბუნებრივმა გადარჩევამ „დანერგა“ რევერსული სქესობრივი დიმმორფიზმი.

კონკურენცია მდედრის მოსაპოვებლად

არც ისე დიდი ხანია რაც მეცნიერებისთის ცნობილი გახდა, რომ კომკურენცია მდედრთან შესაჯვარებლად არ მოიაზრებს მხოლოდ ფიზიკურ ჩხუბს ან ტრაბახს. იმ სახეობებში, სადაც მდედრებს რამდენიმე მამრობითი სქესის პარტიორი ჰყავთ, ხშირია სპერმის კონკურენცია მდედრის რეპროდუქციულ არხში.  მაგალითად მოვიყვანოთ შიმპანზეები, რომელთა სქესობრივი დიმორფულობა ნაკლებია. დომინანტ მამრებს არ აქვთ მონოპოლია მდედრებზე და მდედრს მრავალ მამრთან აქვს სექსი. იმისთის რომ მამრმა გაზარდოს შანსი მდედრის განაყოფიერების, მამრი შიმპანზე დიდი რაოდენობით სპერმას გამოიმუშავებს. იქიდან გამომდინარე, რომ მდედრი შიმპანზეს რეპროდუქციულ არხი სხვა მამრების სპერმასაც შეიცავს, დიდი რაოდენობით სპერმის გამომუშავება განაყოფიერების ალბათობას ზრდის. ამის საპირისპიროდ, მამრ გორილას აქვს მოპოლოა ყველა მდედრზე და იმის შანსი, რომ მდედრი სხვა მამრისგან განაყოფიერდება ნულის ტოლია, შესაბამისად მამრს სპერმის მცირე რაოდენობითაც შეუძლია მდედრის განაყოფიერება.

დიმორფიზმი ასევე შეიძლება გამოწვეული იყოს საცხოვებელი ადგილით. ისეთ სახეობებში, სადაც ერთი სქესის წარმომადგენელთა სხეულის ზომა მნიშვნელოვნად აღმატება მეორეს, უკვე ჩნდება განსხვავებული კვების რაციონი. უკეთ გასაგებად მოვიყვანოთ მაგალითი: ფიზიკურად დიდ მამრს არ შეუძლია მიწვდეს ახალგაზრდა და უდრო სასარგებლო ფოთლებს, რომლებიც ხის კენწეროში მდებარედობს და რითაც იკვებებიან მდედრები. ასეთია მაგალითად ორანგუტანგი, რომელსაც სრული წვდომა არ აქვთ იმ საკვებზე, რაზეც მდედრებს.

სქესობრივი დიმორფიზმის ნაირსახეობა

ცელნამგალა ვეშაპი

როგორც ვახსენეთ მამრი და მდედრი სახეობები ერთმანეთისგან მრავალი ნიშნით შეიძლება იყვნენ განსხვავებულნი. მაგალითად ავიღოთ სამხრეთის ზღვის სპილოები. ზრდასრული მამრი მდედრს წონაშ 4-10 ჯერ აღემატება. ზოგ ცხოველებში, მაგალითად როგორიც ზღვის არქტიკული ცხოველი ნარვალია, მამრებს აქვთ მკვეთრად გამოკვეთილი კბილები. ნარვალი არის უნიკალური ზღვის ძუძუმწოვარი, რომელსაც ზედა ტუჩზე ორი დიდი ეშვი აქვს და რომელთა სიგრძე 3 მეტრია და 10 კილოგრამს იწონის. აღსანიშნავია რომ ეს კბილი მხოლოდ მამრ სახეობაში გვხვდება. ისეთი ზღვის ცხოველები, როგორიც მაგალითად არიან ვეშაპი, დელფინი, გამოირჩევნიან მყარი და მჭიდრო თავით, რომელთაც იყენებენ სხვა მამრებთან ომში, მათთვის ზიანის მისაყენებლად. ყურებიან სელაპების მამრებს გაააჩნიათ მსხვილი კისერი და მასიური გულმკერდი, რომელიც, როგორც წესი, დაფარულია ხშირი ფაფარით. ხოლო მათი ცხვირი ზოგჯერ უჩვეულოდ არის მოდიფიცირებული. ერთ-ერთი საინტერესო ნიშანი სელაპების არის ასევე ის, რომ საკუთარი ძალის დემონსტრირებისთის და მდედრების მისაზიდად ისინი ბერავენ ცხვირს, რომელიც წითელ ტომარას ჰგავს. რაც უფრო დიდია ამგვარი „ტომარა“ მით უფრო ერიდებიან მას სხვა მამრები.

საინტერესოა ცელნამგალა ვეშაპის სიმღერაც, რომელიც საკმაოდ ბევრი სპეკულაციისთვის არის საჭირო. მაგალითად მდედრის მოსაზიდად, მამრების დასაფრთხობად, მდედრებში ეუსტრუსის პერიოდის დასამთხვევად ან ამ ყველაფრის რამდენიმე კომბინაცია. დამაინტრიგებელია ვეშაპის სხვა სახეობის დიმორფიზმი. კუზიანი ვეშაპის სიმღერა იცვლება გარკვეული დროის შემდეგ და ნებისმიერ დროს ყველა მამრი ვეშაპი ერთსა და იმავე სიმღერას ასრულებს. ლურჯ ვეშაპს რაც შეეხება, როგორც მეცნიერები ამბობენ მათაც გამოკვეთილი აქვთ დიმორფიზმი ზედა ყბის ნაწილზე, თუმცა ჯერჯერობით არ არის გარკვეული ამის მიზეზი.  საერთო რაც ყველა მამრ ვეშაპს აქვს, არის მდედრთან შედარებით სქელი კანი, რაც მათ მდედრისთვის შეჯიბრის დროს ეხმარებათ.

პოლიგამია და მონოგამია

სქესობრივ დიმორფიზმსა და პოლიგამიას შორის კავშირი ბევრჯერ იყო შემჩნეული, თუმცა ახსნილი იყო, როგორც მამრის მიერ კონტროლირებადი მოვლენა.  ნათელია, რომ სქესობრივი დიმორფიზმი უნდა იყოს უფრო მეტად გაბატონებული დიდი ზომის, პოლიგამიურ ძუძუმწოვრებში, რომელთაც გააჩნიათ შედარეიბთ ნაყოფიერი რესურსები და მდედრებს შორის კონკურენცია არის იშვიათი. მონოგამია, ისევე როგორც მონომორფიზმი, თეორიულად გამორიცხავს შთამომავლობის აღრზდას მხოლოდ ერთი მშობლის მიერ. ამასთან დიმორფულ სახეობებთან შედარებით, მონომორფული სახეობის მდედრები შედარებით გვიან მწიფდებიან. ამისგან განსხვავებით, პოლიგამიური სახეობებისთვის დამახასიათებელია დიმორფულობა, მდედრები, როგორც წესი, სიმწიფეს მამრებზე ადრე აღწევენ, თანაც საკმაოდ ადრეულ პერიოდში. სქესობრივ მოწიფულობაში დიდი მნიშვნელობა უკავია საცხოვრებელ გარემოს. მაგალითად წითელი კენგურუები 27 თვეს აღწევენ სქესობრივ მოწიფულობას მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ საკმარისი რაოდენობით საკვები მოეპოვებათ. ეს რიცვი 35 თვემდე იზრდება, თუ საკვები იშვიათია.

„სქესობრივი კანიბალიზმი“

შესავალი

სქესობრივი კანიბალიზმი ობობებში

„სქესობრივი კანიბალიზმი“ ახასიათებთ ქალებს, რომლებიც  კლავენ და ჭამენ მათ მამრ პარტნიორს არშიყობისა და სქესობრივი აქტის გარკვეულ ეტაპზე. მსგავსი რამ დაფიქსირებულია ჩოქელებისა და ობობების რამდენიმე სახეობაში. სქესობრივი კანიბალიზმი შეიძლება მოხდეს სქესობრივ აქტამდე ან მის დროს. ამ პერიოდით შეიძლება აიხსნას მისი გამოვლენა. ისტორიულად, სქესობრივი კანიბალიზმი განიხილებოდა,როგორც ანომალია, რადგან ეწინააღმდეგებოდა გავრცელებულ წარმოდგენას, რომ სქესები ყველაზე კარგად ეწყობიან ერთმანეთს ჰარმონიული არშიყობისა და სქესობრივი აქტის დროს. ამავე დროს, არსებობდა მოსაზრება, რომ სქესობრივი კანიბალიზმის რისკმა ბუნებრივი გადარჩევით მამრებს ჩამოუყალიბა მორფოლოგიური და ქცევითი თვისებები, რომელიბიც იცავდნენ მათ მდედრის თავდასხმისგან. ბევრი მეცნიერი მიიჩნევდა, რომ ბუნებრივი გადარჩევით შეძენილი მამრების ქცევითი თვისებები, ამცირებდნენ მდედრის მტაცებლურ ინსტიქტებს და იწვევენ სექსულური აღქმის გაძლიერებას. დღესდღეობით ითვლება, რომ სქესობრივი კანიბალიზმი წარმოადგენს სექსუალური კონფლიქტის განსაკუთრებულ დრამატულ გამოვლინებას. ეს მოსაზრება ყველაზე მეტად შეესაბამება რეპროდუქციული ქცევის თანამედროვე ხედვას. აღსანიშნავია, რომ არც თუ ისე ბევრი გამოკვლელა ჩატარებულა სქესობრივ კანიბალიზმზე, რადგან მას არ ახასიათებს ვრცელი  ტაქსონომიური გავრცელება. ასევე ეს ფენომენი ეწინააღმდეგება ცხოველთა შეჯვარების სისტემას. ამ მიზეზების გამო სქესობრივი კანიბალიზმის ევოლუციური გადარჩევის კიდევ ბევრის საკითხი აუხსნელად რჩება.

აღსანიშნავია, რომ სქესობრივი რეპროდუქციოლიბის მქონე მამრები იმყოფებიან ძლიერი გადარჩევის ქვეშ. ამის მიზეზი განაყოფიერების მაქსიმიზაციაა. მაღალი რეპროდუქციულობის მქონე მამრები გადაირჩევა, მათ ნაკლებად ემუქრებათ მათი პარტნიორებისგან მოკვლა სქესობრივი აქტის ან არშიყობის დროს. სქესობრივი კანიბალიზმის გამოკვლევისას მკვლევარები ყურადღებას აქცევენ დანაკარგის დადებით მხარეებს, ერთგვარ კომპენსირებას მდედრისთვის,რომელიც კარგავს მომავალ გამნაყოფიერებელს ან მსხვერპლისთვის, ანუ მამრისთვის, რომელიც სიცოცხლეს წირავს სქესობრივი აქტის დროს. ამ შემთხვევაში გადამწყვეტ როლს თამაშობს მდედრის განაყოფიერება. სქესობრივი კანიბალიზმის დროის შერჩევას აქვს უკიდურესად მნიშვნელოვანი შედეგები, შესაბამისად ეს აქტი შეგვიძლია მდედრების, ან მამრების შეწყვილების სტრატეგიად განვიხილოთ. მამრის მოკვლა შეჯვარებამდე უდავოდ მას არანაირ სარგებელს არ აძლევს, მაგრამ აქტის შემდგომი კანიბალიზმი შეიძლება წარმოადგენდეს ორივე სქესის სტრატეგიას. უამრავი მეცნიერი ცდილობდა აეხსენა სქესობრივი კანიბალიზმის ჩამოყალიბება. ერთ-ერთი გავრცელებული მოსაზრების მიხედვით აქტი დაკავშირებულია შეწყვილების მონოგამიურ სისტემასთან. მოცემულ სტატიაში ძირითადად განხილული იქნება სქესობრივი კანიბალიზმი ობობებში.

(სქესობრივი დიმორფიზმი ზომებში - ჯუჯა მამრები)

სქესობრივი დიმორფიზმი ობობებში

ფეხსახსრიანების სქესობრივი დიმორფიზმის პრობლემა ყოველითვის იყო ზოოლოგებისა და მეცნიების ინტერესის საგანი. (მაგ. დარვინის 1936 წლის გამოკვლელები). განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს სქესობრივი დიმორფიზმი და შიდასქესობრივი პოლიმორფიზმი, რომელიც გამოიხატება მამრების მინიატურიზაციაში. (ჯუჯა მამრები). ეს თვისება ობობებსაც ახასიათებთ, ძირითადად „არანეოიდური ოჯახის“ ობობებს.

ჯუჯად აღიქმება ობობა,რომლის სხეულის ზომა მდედრზე ორჯერ ნაკლებია. ამ ფენომემს ხსნის ორი ცნობილი თეორია: პირველი თეორია ეხება კანიბალიზმს მდედრების მხრიდან (Elgar 1991,1992); მეორე კი - შიდასქესობრივ კონკურნციას. (Vollrath, Parker, 1992). თუ განვიხილავთ ამ ფენომენს პოპულაციურ-გენეტიკური და სელექციური კუთხით, ორივე თეორია ღიად ტოვებს კითხვას: რამდენად მნიშვნელოვანია მამრის სხეულის ზომის შემცირება.

მცირე ზომის მამრი ობობების უპირატესობები

ბ. მეინის გამოკვლევის მიხედვით შეგვიძლია ჩამოვთვალოთ მამრი ობობების მინიატურიზაციის ექვსი ძირითადი ბიოლოგიური უპირატესობა.

1. მამრი ობობები, როგორც სხვა ცხოველები აქტიურად ეძებენ მდედრებს. მცირე ზომა მათ უწყობს ხელს ობობის ქსელებზე ფართოდ გაფანტვას. ერთი ეს გარემოება ეხმარება მათ მდედრის პოვნაში. მეორე მხრივ უფრო მსხვილი მამრი ობობების სიცოცხლის ხანგრძლივობის შანსი მეტია.

2. მცირე ზომის მამრები, როგორც წესი უფრო მალე ვითარდებიან და აღწევენ სწესობრივ მომწიფებას, ამიტომაც მათი სიკვდილიანობა, მსხვილ მამრებზე უფრო ნაკლები უნდა იყოს. თუმცა ამ თეორიას არანეოიდური ოჯახის ობობების სიცოცხლის ხანგრძლივობა ეწინააღმდეგება.

3. მამრების ადრეული სიკვდილი (კანიბალიზმი, ანუ თვითმკვლელობა მამრების მხრიდან) გამორიცხავს მათ შეწყვილებას მათივე შთამომავლობასთან, რაც გენეტიკური თვალსაზრისით ცუდ შედეგებთანაა დაკავშირებული.

4. მამრი სქესობრივი აქტის მერე, რაც შეიძლება ჩქარა უნდა მოკვდეს. მას უზიანდება ამბოლიუსი, რის გამოც ის აღარ შეუძლია მდედრის განაყოფიერება და წარმოადგენს მხოლოდ სხვა მამრების დაბრკოლებას.

5. არსებობს მოსაზრება, რომ ჯუჯა მამრები მდედრის ბადეში არიან დროებითი კლეპტოპარაზიტები. ასეთი გზით ისინი უზრუნველყოფენ საკუთარ კვებას, ისინი ჭამენ მდედრის მცირე ნადავლს (ნარჩენებს) და არ უქმნიან მას კონკურენციას. აღსანიშნავია, რომ მცირე ზომა არ არის აუცილებელი ობობების პარაზიტიზმისთვის.

6. რაც უფრო დიდი ზომისაა მდედრი, მით უფრო მეტ კვერცს დებს. ამას შეგვიძლია ვუწოდოთ ერთგვარი კომპენსაცია მდედრის მხრიდან მამრების მცირე ზომისთვის და მამრების მოკვლისთვის. (სქესობრივი კანიბალიზმი).

მდედრის მხრიდან კანიბალიზმის თეორია

სქესობრივი კანიბალიზმი შემჩნეულია დაახლ. 35 000 სახეობის ობობიდან 50-ში. მიიჩნევა, რომ მდედრი ობობა, კლავს და ჭამს მამრ ობობას შეწყვილების დროს ან მის მერე, აქტიური გადარჩევის გასაძლიერებლად მამრის სხეულის შემცირებისთვის. ობობის ბევრი სახეობის მამრები მდედრებზე ადრე მწიფდებიან, შესაბამისად ეს ქცევა მათ გამოუმუშავდათ მდედრებსგან თავდასხმისგან დასაცად. ისინი წყვილდებიან მდედრთან, მაშინ როცა ის ჯერ არ არის აქტიური. ეს თვისება არ აქვს გამომუშავებული ყველა სახეობის ობობას, ამიტომაც ისინი ადვილად ხდებიან მდედრების მსხვერპლი.

სავარაუდოდ, სქესობრივი დიფორმიზმის გამოხატვის ხარისხი დამოკიდებულია შეჯვარების სახეზე. მაგალითად ობობების ზოგიერთი სახეობა წყვილდება ობობის ქსელის განსაკუთრებულ ადგილას. მაგ. როცა შექყვილება ხდება ქსელის კიდეში, მნიშვნელოვა ენიჭება მამრის ფეხების სიგრძეს: რაც უფრო გრძელია, მით უფრო უადვილდება მამრს მდედრის მანიპულირება, შეწყვილების მდგომარეობაში მოყვანა. გარდა ამისა მამრი უკეთ იგერიებს მდედრის თავდასხვას როცა მისგან შედარებით შორს იმყოფება. მთლიანობაში კანიბალიზმის თეორია იწვევს ბევრს კრიტიკას. მაგრამ ბევრი ეთანხმება აზრს, რომ ობობების სქესობრივი დიმორფიზმი არ არის პირდაპირ კავშირში სქესობრივ კანიბალიზმთან. შესაბამისად ეს თეორია შეიცავს ბევრ უზუსტობას.

ობობების კასტრირება და სქესობრივი კანიბალიზმი

ტიდარენის სახეობის მცირე ზომის მომწიფებულ მამრებს აქვთ მხოლოდ ერთი პალპუსი (შეწყიველობის ორგანო), მაშინ როცა სხვებს აქვთ ორი. საქმე ის არის, რომ ობობა სანამ მომწიფდება ერთ-ერთი პალპუსს ამპუტირებს. ეს ობობა იმდენად მცირე ზომისაა, რომ ორი უზარმაზარი პალპულუსი პატარა „ფეხებზე“ ფიზიკურად არ დაეტეოდა, ან დიდ დისკომფორტს შეუქმნიდა ობობას. ბოლოს წინა განგურიდან (სხეულის კანის სხვადასხვა ტიპის საფარველის პერიოდული ცვლა ცხოველებში) 2-3 საათის შემდეგ, მომავალი მომწიფებული მამრი, წევს ერთ-ერთ პალპუსს და ამაგრებს მას განგურისთვის განკუთვნილი თავშესაფრის ძაფებს. ობობა ეკიდება პალპულუსზე და იწყებს ბრუნვას, რის შედეგადაც პალპულუსის „ფეხი“ წყდება სხეულს და რჩება ქსელზე. ამის შემდეგ მამრი ასრულებს რიტუალურ ცეკვას: ვიბრირებს სხეულით და ამოძრავებს ფეხებს, მდედრს ირგვლივ შეომოურბენს რამდენიმეჯერ, დროდადრო ეხება კიდეც. შეწყვილების დროს „ჯუჯა მამრი“ ეკიდება მეორე პალპუს, რომელიც მდედრის გენიტალიაშია. მდედრი იწყებს ტრიალს და ეს პალპუსი საკმაოდ სწრაფად წყდება მამრის სხეულს. საინტერესოა, რომ პალპუსი დამოუკიდებლად ასრულებს სქესობრივი აქტის მოძრაობებს. მდედრის სასქესო გზები ჩაკეტილი რამდენიმე საათის განმავლობაში, სანამ ის თვითონ არ გამოიღებს „საცობს“. მხოლოდ ამის შემდეგ, შემდეგ დღეს მდედრი მზადაა მეორადი შეწყვილებისთვის სხვა მამრთან. პალპუსის მოწყვეტის შემდეგ მდედრს მამრი მხოლოდ დამატებითი საკვებისთვის სჭირდება. შესაბამისად მდედრი იწყებს მამრის ჭამას არა შეწყვილების მერე, არამედ მის დროს.

მაგალითები

არანეუს დიადემატუსი

არანეუს დიადემატუსების სახეობის ობობებში არშიყობა და შეწყვილება რამდენიმე საათი გრძელდება. მდედრს ამ პერიოდის განმავლობაში ნებისმიერ დროს შეუძლია მოკლას და შეჭამოს მამრი. აღსანიშნავია, რომ მდედრი არ ექცევა მამრს, ისე როგორც ნადავლს, ან მსხვერპლს. მდედრი ნადავლს იჭერს მის ქსელში, მაშინვე ატყვევბს და ახვევს მის ძაფში. ამის საპირისპიროდ, მამრი უახლოვდება მდედრს მდედრის ქსელის სტრუქტურულ ძაფებზე. მამრი ქსელის კიდედან „აშენებს შეწყვილების ძაფს“. მდედრი, რომელიც ცენტრში იმყოფება მიემართება მამრისკენ, სწრაფაც შეიძლია ქვემოთ და ზემოთ ახტომა. ასე მდედრი და მამრი ნელ-ნელა უახლოვდებიან ერთმანეთს. მაშინ როცა მდედრი ახლოს აღმოჩნდება მამართან, მამრი ეფერება მდედრის წინა ფეხებს და სხეულს მისი გრძელი წინა ფეხით. მდედრი ამ ქცევის საპასუხოდ ჩამოცოცდება ძაფიდან მესამე და მეოთხე ფეხით. როცა მედრი იმყოფება ასეთ მდგომარეობაში, მამრი აკეთებს მცირე „ხტუნვებს“ ზემოთ და ქვემოთ შემოსაჭიდ ძაფზე. საბოლოოდ, მამრი ეხვევა მდედრს და უდებს ერთ-ერთ პედიპალპს. შეწყვილების შემდეგ, მამრი ხტება შორს მდედრისგან ცოცდება ძაფით რამდენიმე წუთში. ამასობაში მდედრი უბრუნდება ცენტრს. ამის შემდეგ, მამრმა უნდა გაიმეორეს არშიყობის მთელი ეტაპი რომ იგივე განახორციელოს მეორე პედიპალპით. მამრი ამ აქტს ხშირად ვერ ასრულებს, რადგან მდედრს ნებისმიერ დროს შეუძლია მისი შეჭმა.

ჩინეთში კანიბალიზმი, გამოწვეულია მდედრის კვების მდგომარეობით. „ღატაკ“ მდედრებს უფრო მეტად ახასიათებთ საკუთარი მეწყვილის კანიბალიზმი. (Liske & Davis 1987). ექსპერიმენტებით დადგინდა, რომ მამრების ჭამა ზრდის მდედრების ნაყოფიერებას. საინტერესოა,რომ მდედრი ყოველთვის იღებს სარგებელს მამრის „შთანთქმით“, მაშინაც კი,როცა ნაჭამია.

დასკვნა

„ავსტრალიელი ქვრივის“, Latrodectus hasselti, სახეობის მამრი სქესობრივი აქტის დროს „თავდაყირა“ დგება, ისე რომ მდედრის ყბაში მუცლის ღრუმდე აღმოჩნდება. მდედრი, რა თქმა უნდა, მას ჭამს. ეს თვისება ვლინდება ყველა შეწყვილების დროს და იწვევს მამრის სიკვდილს. შესაბამისად, ფრაზები „მამრის თვითმკვლელობა“ და „თავშეწირვა“ სრულად გამოხატავენ „ავსტრალიერი ქვრივის“ სახეობის და ასევე სხვა სახეობის მამრების ამ არაორაზროვან ქცევას. მამრი წირავს და უძღვნის საკუთარ თავს მდედრს. თუმცა, ბევრი ამ ფრაზების გამოყენებას თავს არიდებს. როგორც უკვე ვახსენეთ, ტერმინს „თვითშეწირმა“ მამრების მხრიდან საკეთილდღეო ქმედებას გამოხატავს, ხაზს უსვამდეს მის კეთილშობილურ როლს, თავდაუზოგავ ქცევას. მდედრები კი საპირისპიროდ, სექსუალურ მტაცებლებად არიან წარმოჩენილნი.

სქესობრივი დიმორფიზმი თევზებში

შესავალი

1. ზოოლ. - ერთი და იმავე სახეობის ცხოველებში მეტად ან ნაკლებად განსხვავებული ფორმების არსებობა. სქესობრივი დ - განსხვავება დედალ-მამალს შორის (სიდიდით, ფერით და სხვ.); სეზონური დ. - ერთი და იმავე ცხოველის განსხვავებული შეფერილობა წლის სხვადასხვა დროს.

2. ბოტან. ერთი და იმავე სახეობის მცენარის ორი სხვადასხვა ფორმის არსებობა; ერთი მცენარის რომელიმე ორგანოს ორგვარი ფორმის არსებობა.

3. მინერ. ერთი და იმავე ნივთიერების ორი სხვადასხვა კრისტალური ფორმით არსებობა.

სქესობრივი დიმორფიზმი თევზებში

წყლის ხერხემლიანი ცხოველები, რომლებსაც არა აქვთ სხეულის მუდმივი ტემპერატურა. თევზების ზომა - წონა განსხვავებულია: პანდაკის სიგრძე 7,5 მმ-ს აღწევს, ხოლო ვეშაპისებრი ზვიგენისა 15-20 მ-ს. თევზების უმრავლესობას თითისტარისებური სხეული აქვს, ზოგს - გვერდებიდან (კამბალა) ან ზურგ-მუცლისაკენ (სკაროსი) გაბრტყელებული, გველივით (გველთევზა) წაგრძელებული ან ნემსივით (ზღვის ნემსთევზა) წაწვრილებული, ზოგი ბურთისებური (ზღარბთევზა) ან თასმისებურია (ქაშაყთმეფე).

კამბალა

თევზების სხეული სიმეტრიულია, გარდა კამბალასი, რომელსაც ორივე თვალი ცალ მხარეს აქვს. სხეული დაფარულია ქერცლით. ზღარბთევზას სხეული შემოსილია გრძელი ქიცვებით, ზუთხისნაირთა სხეულზე 5 მწკრივადაა განლაგებული ძვლოვანი ბალთები. ლოქოსა და სხვათა სხეული ტიტველია. თევზების კანი დიდი რაოდენობით შეიცავს ლორწოს გამომყოფ ერთუჯრედიან ჯირკვლებს. ღრმა ზღვის თევზების უმრავლესობას მანათობელი ორგანოები აქვს. თევზების შეფერილობა კანის ნაირგვარ პიგმენტებზეა დამოკიდებული. ჩვეულებრივ, მათი ზურგის მხარე უფრო მუქია, ვიდრე მუცლისა და საერთოდ დიდად სასარგებლო თევზები არიან.

თევზების კუნთოვანი სისტემა საკმაოდ დიფერენცირებულია და მასთან დაკავშირებულია ზოგი თევზების ელექტრული ორგანოები, ხოლო უმრავლესობას - ძვლოვანი. ზვიგენების უმეტესoბას და ზუთხისებრ თევზებს დაუნაწევრებელი ქორდა აქვთ.

წყლის ხერხემლიანი ცხოველების ზეკლასი (თანამედროვე კლადისტიკის პრინციპების შესაბამისად - პარაფილეტური ჯგუფი). ყბიანთა ფართო ჯგუფი, რომელიც ხასიათდება ლაყუჩებით სუნთქვით ორგანიზმის პოსტ-ემბრიონული განვითარების ყველა ეტაპზე. თევზები გავრცელებული არიან მარილიან და ასევე მტკნარ წყალში, ღრმა ოკეანურ ღრმულებშიც და მთის ნაკადულებშიც. თევზები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ უმეტესობა წყლის ეკოსისტემებში, როგორც კვების ჯაჭვების შემადგენელი ნაწილი. მათ აქვთ დიდი ეკონომიკური მნიშვნელობა ადამიანებისათვის საკვებად მოხმარების გამო.

თანამედროვე თევზების ზომები მერყეობს 7,9 მმ-დან (Paedocypris progenetica) 20 მ-მდე (ვეშაპისებრი ზვიგენი).მსოფლიოში ცნობილია, სხვადასხვა მონაცემებით, 25 000-დან 31 000-მდე სახეობის თევზი. თევზებს შეისწავლის ზოოლოგიის დარგი - იხტიოლოგია. თევზების შესწავლის დიდი მნიშვნელობის და დიდი ეკონომიკური მნიშვნელობის გამო ზოგიერთ უნივერსიტეტებში არსებობს ხერხემლიანთა ზოოლოგიის კათედრასთან ერთად ცალკე იხტიოლოგიის კათედრა.

ორსქესიანი გამრავლება - თევზების ყველაზე ჩვეულებრივი და ფართოდ გავრცელებული ფორმაა. ამ მეთოდით გამრავლებისას ორივე სქესი მკვეთრად გამიჯნულია. ზოგიერთ სახეობას ძალიან ნათლად აქვს გამოხატული მეორადი სქესობრივი ნიშნები და ფიქსირდება სექსუალური დიმორფიზმი. ამ მეორადი სქესობრივი ნიშნების მახასიათებლები, როგორც წესი, გამოვლინდება მხოლოდ ერთ სქესში (ხშირ შემთხვევაში - მამრში) არ განეკუთვნება სქესობრივ მომწიფებას, შეიძლება კიდევ უფრო ინტენსიური გახდეს შეჯვარების სეზონში, არ უწევს დახმარებას ინდივიდუალურ გადარჩენას. მეორადი სქესობრივი ნიშნები გამოიხატება განსხვავებებით სხეულის ზომაში, სხეულის ნაწილების ზომაში, (მაგ, წაგრძელებული ფარფლები), სხეულის აგებულებაში (მაგალითად, გამონაზარდები თავზე), კბილების განლაგება, ფერი, და ასევე გვხვდება განსხვავებების სახით მამისა და მდედრის აკუსტიკურ, ქიმიურ, ელექტრულ და სხვა მახასიათებლებში. გამრავლების ორსქესიანი მეთოდი შეიძლება შეიცავდეს მონოგამიას, პოლიგამიას და პრომისკუიტეტს.

აკვაკულტურაში იმისათვის, რომ მაქსიმალურად მომგებიანი იყოს მათი სხვადასხვა სახეობის შეჯვარება, ხშირად ვხვდებით თევზებში ერთსქესიან მოსახლეობას. პრაქტიკაში, ერთსქესიანი ორგანიზმი შესაძლებელია მიღებულ იქნეს პირდაპირ ჰორმონალური ინვერსიით, გინოგენეზით ან ანდროგენეზით, ასევე შესაძლებელია შეიქმნას არაპირდაპირი გზით და შემდეგ გადაიკვეთოს ერთსქესიან მდედრობით მოდგმასთნ (XX ან WZ), თუმცა მამრი მოსახლეობის (XY ან ZZ) საჭიროებს შექმნას და გამოყენებას მამრობითი YY ან ნეო - მდედრობითი ZZ.

მდედრი გამბუზია

ჰერმაფროდიტი თევზები სქესი შეიძლება შეიცვალოს მათი სიცოცხლის მანძილზე: ისინი ფუნქციონირებენ, ხან როგორ მამრები, ხან როგორც მდედრები (შემთხვევით ან თანამიმდევრულად). არსებობს სქესის შეცვლის ორი თანამიმდევრული ფორმა პროტოანდრია და პროტოგენია.

იმის გამო, რომ მოქმედი კანონმდებლობით იკრძალება ჰორმონალური ინვერსია, წარმოდგენილი თუ მოძებნილი შემოთავაზებები ევროპულ დონეზე, არსებითად ეფუძნება სქესის განსაზღვრის ცოდნასა და მანიპულირებას (არაპირდაპირი მეთოდი), რაც წარმოადგენს აკვაკულტურის სახეობათა ინტერესს. ფენოტიპური სქესის კონტროლი თევზებში, გენეტიკური სქესის განსაზღვრა პირველად 1920 - იან წლებში გამოვლინდა, სეგრეგაციის ფერადი მარკერების წყალობით, შემდგომში კი დადასტურდა დემონსტრაციულად თევზ გამბუზიაში.

თუმცა, მათი დაბალი მორფოლოგიური დიფერენციაციის სქესის ქრომოსომა, მაშინ მხოლოდ მცირე ნაწილის სახეობებში აღმოჩნდა (დაახლოებით 10 პროცენტი); სხვა სახეობები, ზოგჯერ შესაძლოა არაპირდაპირ განსაზღვრავდეს ჰომგამეტის ტიპს  (XX/XY ან ZZ/ZW) თან აანალიზებდეს თანაფარდობას პირმშოს გინოგენეტიკასთნ, ანდროგენეტიკასთან, პოლიპლოიდთან ან მიღებული ინდივიდუალურ მამრობითთნ თუ მდედრობითთან ჰორმონის მკურნალობით. ყველა გონოქორიკი თევზის ერთბლიობა, ქალის ჰომოგამეტური სისტემები XX/XY ან მამაკაცის ZZ/ZW, როგორც ჩანს, ყველაზე მეტად წარმოდგენილია. თუმცა, ზოგიერთი სახეობა, ასეთი მარტივი დეტერმინიზმით ვერ ახსნის ყველა სქესობრივ ექსპერიმენტულ დაკვირვებას, რომელთა რეზულტატიც, ბევრი ავტორისთვის, წარმოადგენს საშუალო სექსუალურ დეტერმინანტებს. სხვა, გარეშე ცნობილი მნიშვნელოვანი მომენტები დაკავშირებული სქესთან უმრავლესობა უკვე ანალიზ ჩატარებულ სახეობებში, შეუძლებელია საფუძვლიანად შემოწმდეს უფრო რთული და კომპლექსური დეტერმინიზმის ჰიპოთეზა. ჰიპოთეზის გავლენა გარემოს დაყოფის ფაქტორებზე და აქედან გამომდინარე, სქესთა თანაფარდობაზე, არის ზოგადად ბევრად მარტივი შესამოწმებელი. მიუხედავად ამისა, რომ ასეთი გარე ფაქტორები კარგად არის ცნობილი ბევრი ქვეწარმალის, ზიგიერთი ამფიბიისა და სოციალური ფაქტორების ან ტემპერატურის ცვლილება გამოიწვევს სქესის ცვლილებას ზოგიერთ ჰერმაფროდიტ თევზში, თუმცა, ეს მხოლოდ 1980 წელს იყო, როდესაც დაფიქსირდა გარემოს დეტერმინიზმი (ESD გარემოს Sex განსაზღვრა), რომელსაც ადგილი ჰქონდა გონოქორიკულ თევზთა სახეობაში. ტემპრერატურის მგრძნობელობა სექსუალური დიფერენციაციის დროს გამოვლინდა შემედგომ სხვა მრავალ სახეობაშიც.

ის ფაქტი, რომ თევზის სქესის გაგება შეიძლება ისე, რომ არ მოგვიწიოს მისი გაჭრა შესაძლოა საკმაოდ სასარგებლო და გამოადეგი რამ აღმოჩნდეს. ამ ტიპის სქესის გარე განსაზღვრა მარტივია ზვიგენში. გარე სექსუალური განსხვავება ხუთ სახეობას ახასიათებს.

გუპი

გუპებს ახასიათებთ მკვეთრად გამოხატული სქესობრივი დიმორფიზმი (განსხვავება ერთი და იმავე სახეობის მდედრობითი და მამრობითი ორგანიზმების აგებულებაში) მამრი და მდედრი გუპები ერთმანეთისაგან მკვეთრად განსხვავდებიან ზომით, ფორმით, აღნაგობითა და შეფერილობით.მამრი გუპის ზომა 1,5 - 4 სმ-მდე მერყეობს, გამოირჩევა მკვეთრი შეფერილობითა და მასიური, კარგად გავითარებული ფერადი კუდის ფარფლით. მამრებს აქვთ სპეციალური ორგანო გონოპადი, ანალური საცურაო ბუშტის სახესხვაობა, რითაც ისინი ახერხებენ მდედრის განაყოფიერებას მდედრი გუპის ზომა 2,8 - 7 სმ შუალედში მერყეობს და მამრთან შედარებით მისი სხეულისა და ფარფლების შეფერილობა სადაა, მცირეა აგრეთვე კუდის ფარფლის ზომაც.

ლიტერატურა

• Andersson, Malte B. (1994). Sexual Selection. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-00057-2. 
• Futuyma, D (2005). Evolution, 1st, Sunderland, Massachusetts: Sinauer Associates. ISBN 978-0-87893-187-3. 
• Ridley, M (2004). Evolution, 3rd, Malden, Massachusetts: Blackwell Publishing. ISBN 978-1-4051-0345-9. 

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

სქესობრივი დიმორფიზმი

• სქესობრივი დიმორფიზმი