სამბალესი
| ადმინისტრაციული ერთეული | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
სამბალესი | |||||
 | |||||
| |||||
| ქვეყანა |
 ფილიპინები | ||||
| ადმ. ცენტრი | იბა | ||||
| შიდა დაყოფა | სუბიკი, კასტილიეხოსი, სან-მარსელინო, სან-ანტონიო, სან-ნარსისო, სან-ფელიპე, კაბანგანი, ბოტოლანი, იბა, პალაუიგი, მასინლოკი, კანდელარია, სანტა-კრუსი და ოლონგაპო | ||||
| კოორდინატები | 15°20′00″ ჩ. გ. 120°10′00″ ა. გ. / 15.33333° ჩ. გ. 120.16667° ა. გ. | ||||
| მმართველი | Hermogenes Ebdane | ||||
| დაარსდა | 1578 | ||||
| ფართობი | 3645.83 კმ² | ||||
| მოსახლეობა | 649 615 (1 მაისი, 2020)[1] | ||||
| სატელეფონო კოდი | 47 | ||||
| ოფიციალური საიტი | http://www.zambalesnow.com | ||||
| |||||
სამბალესი (ტაგალ. Lalawigan ng Zambales; ილოკ: Probinsia ti Zambales; პან: Luyag na Zambales) — ფილიპინების პროვინცია. მდებარეობს ცენტრალური ლუსონის რეგიონში. პროვინციის დედაქალქია იბა, რომელიც პროვინციის ცენტრში მდებარეობს. სამბალესის ჩრდილოეთით და ჩრდილო-აღმოსავლეთით პანგასინანი მდებარეობს, აღმოსავლეთით — ტარლაკი, სამხრეთ-აღმოსავლეთით — პამპანგა, სამხრეთით — ბატაანი, ხოლო დასავლეთით — დასავლეთ ფილიპინის ზღვა. პროვინციის ფართობი 3 830.83 კმ²-ია (დამოუკიდებელ ქალაქ ოლონგაპოს ჩათვლით). ცენტრალური ლუსონის პროვინციებს შორის სამბალესი მეორე ადგილზეა ფართობის მიხედვით, ნუევა-ესიხას შემდეგ. პროვინციაში უხვად იზრდება მანგო, განსაკუთრებით იანვრიდან აპრილამდე პერიოდში.
ეტიმოლოგია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
პროვინციი სახელწოდება დაკავშირებულია სიტყვა zambal-თან, რაც ტერმინის Sambali ესპანიზირებული ფორმაა. Zambal ავსტრონეზიული წარმოშობის ადგილობრივების სალაპარაკო ენას ეწოდება. ერთ-ერთი ვერსიით, პროვინციის სახელწოდება წარმოდგება სიტყვიდან samba, თაყვანისცემას ნიშნავს.[2]
პროვინციის სახელწოდება შეიძლება დაკავშირებული იყოს სიტყვასთან Zambo (სამბო). პროვინციის აბორიგენ მოსახლებას აეტას ტომები შეადგენდნენ, რომელთაც აფრიკული მახასიათებლები აქვთ. ამ ტერმინს კი ესპანელები და პორტუგალიელები აფრიკული წარმოშობის ადამიანების მიმართ იყენებდნენ.
გეოგრაფია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სამბალესი ლუსონის დასავლეთით, დასავლეთ ფილიპინის ნაპირებზე მდებარეობს. პროვინციის სანაპირო ხაზი ძლიერ დანაწევრებული და უამრავ ყურესა და უბეს მოიცავს. აღმოსავლეთ ნაწილში სამბალესის მთები მდებარეობს, რომელიც პროვინციის 60%-ს იკავებს. სამბალესის სამხრეთ ნაწილში სუბიკის ყურე მდებარეობს, რომელიც ბუნებრივი ნავსადგურის ფუნქციას ასრულებს და 1992 წლამდე აქ აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ბაზა იყო განთავსებული.[2]
ბოტოლანის მუნიციპალიტეტში, სამბალესის პამპანგისა და ტარლაკის საზღვარზე პინატუბოს მთა და იმავეს სახელობის ტბა მდებარეობს.[3] პინატუბო ჩამქრალი ვულკანი ეგონათ, თუმცა ის 1991 წლის ივნისში ამოიფრქვა. ამოფრქვევის შედეგად ვულკანის მწვერვალი განადგურდა და 2.5 კმ-ის სიფართის კალდერამ ჩაანაცვლა. შედეგად პინატუბოს ტბა წარმოიქმნა. ტბის საშუალო სიღრმე 800 მეტრია და ფილიპინების ყველაზე ღრმა ტბაა. კალდერის უმაღლესი წერტილი ზღვის დონიდან 1 485 მეტრის სიმაღლეზე მდებარეობს, 260 მეტრით დაბლა, ვიდრე ვულკანის ამოფრქვევამდე.[2]
სამბალესის კლიმატში ორი სეზონი გამოიყოფა: მშრალი სეზონი ოქტომბრიდან ივნისამდე, ხოლო წვიმების სეზონი ივლისიდან სექტემბრამდე გრძელდება.
ადმინისტრაციული დაყოფა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
პროვინცია 13 მუნიციპალიტეტესა და 1 მაღალურბანიზებულ ქალაქს მოიცავს, რომლებიც ორ საკანონმდებლო რაიონად იყოფა.[4] ოლონგაპო მაღალურბანიზებული ქალაქია და პროვინციისგან დამოუკიდებლად იმართება.
პროვინციის ტერიტორიაზე 247 ბარანგაი მდებარეობს. 2010 წლის აღწერით ყველაზე მეტი ადამიანი ოლონგაპოში მდებარე სანტა-რიტის ბარანგაიში ცხოვრობს, ხოლო ყველაზე ცოტა — ბოტოლანში მდებარე ოვაოგ-ნიბლოკის ბარანგაიში. ოლონგაპოს ბარანგაების გამოკლებით, ყველაზე მეტი ადამიანი სუბიკში მდებარე კალაპაკუანის ბარანგაიში ცხოვრობს.[5]
დემოგრაფია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]2015 წლის აღწერით პროვინციის მოსახლეობა 590 848 ადამიანს შეადგენს.[6] მოსახლეობის სიმჭიდროვის მაჩვენებელი 160 ადამიანია 1 კვ. კმ-ზე. ქალაქ ოლონგაპოს ჩათვლით სამბალესის მოსახლეობა 823 888 ადამიანს უტოლდება, ხოლო მოსახლეობის სიმჭიდროვის მაჩვენებელი 215 ადამიანს 1 კვ. კმ-ზე.
დღევანდელი სამბალესის პროვინციის უძველეს მოსახლეობას აეტას ხალხები შეადგენენ,[2] რომლებსაც დროთა განმავლობაში სამბალები და ავსტრონეზიელი ხალხები შეერივნენ.[2] პროვინციის ხუთ უდიდესი ეთნიკურ ჯგუფს ტაგალები, ილოკანოები, სამბალები, კაპამპანგანები და პანგასინანები წარმოადგენენ. სუბაკის ყურის აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ბაზაზე მუშაობის გამო ამერიკული მმართველობის პერიოდში პროვინციის სამხრეთ ნაწილში ქვეყნის სხვადასხვა ნაწილიდან უამრავი ადამიანი ჩავიდა, მათგან ბევრმა სამსახური იშოვა და იქვე დარჩა.
ენა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სამბალესის მკვიდრთათვის სამი მშობლიური ენაა: სამბალური, ტაგალური და ილოკანური ენა. ილოკანური მშობლიური ენაა 115 337 ადამიანისთვის, სამბალური — 114 637 ადამიანისთვის, ხოლო ტაგალური — 250 637 ადამიანისთვის. 119 126 ადამიანი მშობლიური ენის გარდა სხვა ენებზეც საუბრობს: კაპამპანგანურ, პანგასინანურ, ინგლისურ და ჩინურ ენებზე. მოსახლეობის დაახლოებით 75%-ს ინგლისური ენა ესმის.[7]
რელიგია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სამბალესის მოსახლეობის უმრავლესობა (დაახლოებით 78.22%) რომის კათოლიკური ეკლესიის მიმდევარია. მოსახლეობის 6.12% აგლიპაიანური ეკლესიის, 4.89% კი ქრისტეს ეკლესიის მიმდევარია. სხვა რელიგიურ უმცირესობებს მიეკუთვნებიან: უკანასკნელი დღის იესო ქრისტეს ეკლესიის, მეთოდისტთა გაერთიანებული ეკლესიის მიმდევრები, იეჰოვას მოწმეები, მეშვიდე დღის ადვენტისტები და მუსლიმები.
მმართველობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]პროვინციის აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაური გუბერნატორია. საკანონმდებლო ორგანოს პროვინციული საბჭო (Sangguniang Panlalawigan) წარმოადგენს, რომელსაც ვიცე-გუბერნატორი ხელმძღვანელობს, რომელიც გუბერნატორის დროებითი ვაკანსიის დროს აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაურის უფლებამოსილებასაც ასრულებს. გუბერნატორი, ვიცე-გუბერნატორი და პროვინციული საბჭო სამი წლის ვადით აირჩევა და ზედიზედ სამჯერ შეიძლება იქნენ არჩეული. სამბალესის ამჟამინდელი გუბერნატორი ჰერმოგენეს ებდანეა, ხოლო ვიცე-გუბერნატორი — ჯეფერსონ ხონგუნი.
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Baluate Ng Sambal დაარქივებული 2020-11-30 საიტზე Wayback Machine.
- Olongapo city news archive
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ 2020 Census of Population and Housing (2020 CPH) Population Counts Declared Official by the President — Philippine Statistics Authority, 2021.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 Lancion, Jr., Conrado M.; de Guzman, Rey (cartography) (1995) „The Provinces“, Fast Facts about Philippine Provinces, The 2000 Millenium, Makati, Metro Manila: Tahanan Books, გვ. 162–163. ISBN 971-630-037-9.
- ↑ U.S. Army Corps of Engineers (1955). "Tarlac map". University of Texas in Austin Library. Retrieved on 2012-05-24.
- ↑ Province: Zambales". PSGC Interactive. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. Retrieved 8 January 2016.
- ↑ Census of Population and Housing (2010). "Region III (Central Luzon)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. NSO. Retrieved 29 June 2016.
- ↑ Census of Population (2015). "Region III (Central Luzon)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. PSA. Retrieved 20 June 2016.
- ↑ Zambales. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-09-12. ციტირების თარიღი: 2020-11-30.
| ||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
