შინაარსზე გადასვლა

ჟან სიბელიუსი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
(გადამისამართდა გვერდიდან იან სიბელიუსი)
ჟან სიბელიუსი


ბიოგრაფია
დაბ. თარიღი 8 დეკემბერი, 1865(1865-12-08)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10]
დაბ. ადგილი Hämeenlinna, ფინეთის დიდი სამთავრო, რუსეთის იმპერია[11] [12] [13] [14] [8]
გარდ. თარიღი 20 სექტემბერი, 1957(1957-09-20)[15] [1] [2] [3] [4] [16] [5] [6] [7] [8] [9] (91 წლის)
გარდ. ადგილი აინოლა, იარვენპია
ხელმოწერა
საიტი sibelius.fi
ჟან სიბელიუსი ვიკისაწყობში

ჟან სიბელიუსი (Jean Sibelius (სახელი წარმოითქმის ფრანგულად, ხოლო გვარი ფინურად.);[17] დაბადებით Johan Julius Christian Sibelius;[18] 8 დეკემბერი, 1865 – 20 სექტემბერი, 1957) — გვიანი რომანტიზმისა და ადრეული მოდერნიზმის პერიოდის ფინელი კომპოზიტორი. ფართოდაა აღიარებული, როგორც თავისი ქვეყნის უდიდესი კომპოზიტორი და მის მუსიკას ხშირად მიაწერენ წვლილს ფინეთის უფრო ძლიერი ეროვნული იდენტობის ჩამოყალიბებაში, მაშინ, როდესაც მისი ქვეყანა მე-19 საუკუნის ბოლოს რუსიფიკაციის მცდელობებს განიცდიდა.[19]

მისი შემოქმედების ბირთვს წარმოადგენს შვიდი სიმფონიისგან შემდგარი ნაკრები, რომელიც, მისი სხვა მთავარი ნაწარმოებების მსგავსად, რეგულარულად სრულდება და იწერება ფინეთსა და მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში. მისი სხვა ყველაზე ცნობილი კომპოზიციებია „ფინლანდია“, „კარელიის სუიტა“, „სევდიანი ვალსი“, სავიოლინო კონცერტი, საგუნდო სიმფონია „კულერვო“ და „ტუონელას გედი“ („ლემინკაინენის სუიტიდან“). მისი სხვა ნაწარმოებები მოიცავს ბუნებით, სკანდინავიური მითოლოგიითა და ფინური ეროვნული ეპოსით, „კალევალათი“ შთაგონებულ ნაწარმოებებს; ასზე მეტ სიმღერას ხმისა და ფორტეპიანოსთვის; თანმხლებ მუსიკას მრავალი პიესისთვის; ერთაქტიან ოპერას „ქალწული კოშკში“; კამერულ მუსიკას, საფორტეპიანო მუსიკას, მასონურ რიტუალურ მუსიკას[20] და საგუნდო მუსიკის 21 პუბლიკაციას.

სიბელიუსი ნაყოფიერად ქმნიდა ნაწარმოებებს 1920-იანი წლების შუა პერიოდამდე, მაგრამ მეშვიდე სიმფონიის (1924), „ქარიშხლისთვის“ შექმნილი თანმხლები მუსიკის (1926) და სიმფონიური პოემა „ტაპიოლას“ (1926) დასრულების შემდეგ, შეწყვიტა მნიშვნელოვანი ნაწარმოებების შექმნა ბოლო 30 წლის განმავლობაში – პერიოდი, რომელსაც ხშირად მოიხსენიებენ, როგორც „იარვენპაას სიჩუმეს“ (მისი სახლის ადგილმდებარეობის მიხედვით). გავრცელებული აზრის მიუხედავად, რომ მან კომპოზიცია შეწყვიტა, ის ცდილობდა გაეგრძელებინა წერა, მათ შორის, ჰქონდა მერვე სიმფონიის დაწერის წარუმატებელი მცდელობები. მოგვიანებით, დაწერა მასონური მუსიკა და ხელახლა დაარედაქტირა ზოგიერთი ადრეული ნაწარმოები, ამასთანავე ინარჩუნებდა აქტიურ, თუმცა არა ყოველთვის კეთილგანწყობილ ინტერესს მუსიკის ახალი მიმდინარეობებისადმი.

2002 წლამდე, ვიდრე ფინეთი ევროს შემოიღებდა, ფინური 100 მარკის კუპიურაზე გამოსახული იყო მისი სურათი.[21] 2011 წლიდან ფინეთი აღნიშნავს დროშის აღმართვის დღეს 8 დეკემბერს, კომპოზიტორის დაბადების დღეს, რომელიც ასევე ცნობილია, როგორც ფინური მუსიკის დღე.[22] 2015 წელს, სიბელიუსის დაბადებიდან 150 წლისთავის აღსანიშნავად, გაიმართა რიგი სპეციალური კონცერტები და ღონისძიებები, განსაკუთრებით ჰელსინკიში, ფინეთის დედაქალაქში.[23]

ბიოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ადრეული წლები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სიბელიუსის დაბადების ადგილი ჰემენლინნაში

სიბელიუსი დაიბადა 1865 წლის 8 დეკემბერს ჰემენლინაში (შვედურად: ტავასტეჰუსი) ფინეთის დიდ სამთავროში, რუსეთის იმპერიის ავტონომიურ ერთეულში. ის იყო შვედურენოვანი ექიმის, კრისტიან გუსტაფ სიბელიუსისა და მარია შარლოტა სიბელიუსის (დაბადებით ბორგი) შვილი. ოჯახის გვარი მომდინარეობს აღმოსავლეთ უუსიმაას სიბეს მამულიდან, რომელიც მის მამის პაპას ეკუთვნოდა.[24] სიბელიუსის მამა 1868 წლის ივლისში ტიფით გარდაიცვალა და დიდძალი ვალები დატოვა. შედეგად, დედა, რომელიც კვლავ ფეხმძიმედ იყო, იძულებული გახდა გაეყიდა ქონება და ოჯახი გადაეყვანა კატარინა ბორგის, თავისი ქვრივი დედის სახლში, რომელიც ასევე ჰემენლინაში ცხოვრობდა.[25] ამრიგად, სიბელიუსი აღიზარდა მკვეთრად ქალურ გარემოში, ერთადერთი მამაკაცური გავლენა მოდიოდა მისი ბიძისგან, პერ ფერდინანდ სიბელიუსისგან, რომელიც დაინტერესებული იყო მუსიკით, განსაკუთრებით ვიოლინოთი. პერ ფერდინანდმა ათი წლის ასაკში ბიჭს ვიოლინო აჩუქა და შემდგომში წაახალისა მისი ინტერესი კომპოზიციისადმი.[26][27] სიბელიუსისთვის ბიძა, პერი, არა მხოლოდ მამის ადგილს იკავებდა, არამედ მუსიკალურ მრჩევლადაც გვევლინებოდა.[28]

11 წლის სიბელიუსი, 1876

ადრეული ასაკიდან სიბელიუსმა გამოავლინა ძლიერი ინტერესი ბუნებისადმი, ხშირად სეირნობდა სოფლად, როცა ოჯახი ზაფხულის თვეებში სანაპიროზე მდებარე ლოვისაში გადადიოდა. მისი საკუთარი სიტყვებით: „ჩემთვის ლოვისა წარმოადგენდა მზეს და ბედნიერებას. ჰამეენლინა იყო ადგილი, სადაც მე დავდიოდი სკოლაში; ლოვისა იყო თავისუფლება.“ როცა ბიჭი შვიდი წლის იყო, ოჯახის კუთვნილ ვერტიკალურ ინსტრუმენტზე მისთვის ფორტეპიანოს გაკვეთილების ჩასატარებლად ჰამეენლინაში სიბელიუსის დეიდა, იულია მოიყვანეს. მასწავლებელი სიბელიუსს თითებზე ურტყამდა, როცა კი ბიჭი არასწორ ნოტს დაუკრავდა. ის წინ საკუთარი იმპროვიზაციით მიიწევდა, მაგრამ მაინც ისწავლა ნოტების კითხვა.[29] მოგვიანებით გადავიდა ვიოლინოზე, რომელიც ფორტეპიანოს ერჩივნა. მონაწილეობდა ტრიოებში თავის უფროს დასთან, ლინდასთან ერთად ფორტეპიანოზე და უმცროს ძმასთან, კრისტიანთან ერთად ჩელოზე. (კრისტიან სიბელიუსი გახდა გამოჩენილი ფსიქიატრი, რომელიც ფინეთში დღესაც ახსოვთ თანამედროვე ფსიქიატრიაში შეტანილი წვლილისთვის.)[30] სიბელიუსმა მალე დაიწყო კვარტეტებში დაკვრა მეზობელ ოჯახებთან ერთად, რაც აღრმავებდა მის გამოცდილებას კამერული მუსიკის შესრულებაში.

შემორჩენილია მისი ადრეული კომპოზიციების ფრაგმენტები ამ პერიოდიდან: ტრიო, საფორტეპიანო კვარტეტი და „სუიტა რე მინორში“ ვიოლინოსა და ფორტეპიანოსთვის.[31] დაახლოებით 1881 წელს გააკეთა მოკლე პიციკატო ნაწარმოების, „Vattendroppar“ („წყლის წვეთები“), ტრანსკრიფცია ვიოლინოსთვის, შესაძლოა, როგორც ეტიუდი ან მუსიკალური სავარჯიშო..[28][32] პირველი მინიშნება, რომელიც მან გააკეთა საკუთარ კომპოზიციაზე, გვხვდება 1883 წლის აგვისტოს წერილში, სადაც წერს, რომ შექმნა ტრიო და მუშაობდა მეორეზე: „ისინი საკმაოდ სუსტია, მაგრამ კარგია, რომ რაღაც საქმე გაქვს წვიმიან დღეებში.“ 1881 წელს დაიწყო ვიოლინოს გაკვეთილები ადგილობრივი ორკესტრის ხელმძღვანელთან, გუსტაფ ლევანდერთან და მაშინვე განუვითარდა განსაკუთრებით ძლიერი ინტერესი ამ ინსტრუმენტის მიმართ.[33] გულში ჩაიდო დიდი მევიოლინე-ვირტუოზის კარიერა და მალევე გახდა სრულყოფილი შემსრულებელი. 1886 წელს შეასრულა ფერდინანდ დავიდის კონცერტი მი მინორში, ხოლო მომდევნო წელს მენდელსონის სავიოლინო კონცერტის ბოლო ორი ნაწილი ჰელსინკიში. მიუხედავად, როგორც ინსტრუმენტალისტის, ასეთი წარმატებისა, მან საბოლოოდ კომპოზიტორობა აირჩია.[34][35]

1874 წელს სიბელიუსმა, როგორც მშობლიური შვედური ენის მატარებელმა, დაიწყო სწავლა ლუსინა ჰაგმანის ფინურენოვან მოსამზადებელ სკოლაში. 1876 წელს გააგრძელა განათლება ფინურენოვან ჰამეენლინას ნორმალლიცეუმში, სადაც საკმაოდ გონებაგაფანტული მოსწავლე იყო, თუმცა კარგად სწავლობდა მათემატიკასა და ბოტანიკას.[36] მიუხედავად იმისა, რომ წლის გამეორება მოუწია, 1885 წელს ჩააბარა სკოლის დასკვნითი გამოცდა, რამაც საშუალება მისცა უნივერსიტეტში შესულიყო.[37] ბიჭობაში მას იცნობდნენ როგორც „იანეს“ (Janne), რაც „იოჰანის“ კოლოკვიალური ფორმაა. თუმცა, სტუდენტობის წლებში აირჩია ფრანგული ფორმა „ჟან“ (Jean), შთაგონებული თავისი გარდაცვლილი მეზღვაური ბიძის სავიზიტო ბარათით. ამის შემდეგ ის გახდა ცნობილი, როგორც ჟან სიბელიუსი.[17]

სწავლა და ადრეული კარიერა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საშუალო სკოლის დამთავრების შემდეგ, 1885 წელს, სიბელიუსმა დაიწყო სამართლის სწავლა ფინეთის იმპერატორ ალექსანდრეს უნივერსიტეტში, მაგრამ, მუსიკისადმი გაცილებით მეტი ინტერესის გამო, მალე გადავიდა ჰელსინკის მუსიკალურ ინსტიტუტში (ამჟამად სიბელიუსის აკადემია), სადაც სწავლობდა 1885-დან 1889 წლამდე.

მარტინ ვეგელიუსი, სიბელიუსის მასწავლებელი ფინეთში

მისი ერთ-ერთი მასწავლებელი იყო ინსტიტუტის დამფუძნებელი, მარტინ ვეგელიუსი, რომელმაც ბევრი გააკეთა ფინეთში განათლების განვითარების მხარდასაჭერად.[38] ვეგელიუსმა თვითნასწავლ სიბელიუსს პირველი ფორმალური გაკვეთილები ჩაუტარა კომპოზიციაში. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი გავლენა იყო მასწავლებელი ფერუჩო ბუზონი, პიანისტ-კომპოზიტორი, რომელთანაც მთელი ცხოვრების განმავლობაში მეგობრობდა.[39] მისი ახლო მეგობრების წრეში შედიოდნენ პიანისტი და მწერალი ადოლფ პაული და მომავალი დირიჟორი არმას იარნეფელტი (რომელმაც ის გააცნო თავის გავლენიან ოჯახს, მათ შორის თავის დას აინოს, რომელიც სიბელიუსის ცოლი გახდა).[28] ამ პერიოდის მისი ყველაზე შესანიშნავი ნაწარმოები იყო სავიოლინო სონატა ფა მაჟორში, რომელიც საკმაოდ მოგვაგონებს გრიგს.[40]

სიბელიუსმა გააგრძელა სწავლა ბერლინში (1889-დან 1890 წლამდე) ალბერტ ბეკერთან, და ვენაში (1890-დან 1891 წლამდე) რობერტ ფუქსთან და უნგრელ-ებრაელ კომპოზიტორ კარლ გოლდმარკთან. ბერლინში ჰქონდა შესაძლებლობა გაეფართოებინა თავისი მუსიკალური გამოცდილება სხვადასხვა კონცერტებსა და ოპერებზე დასწრებით, მათ შორის რიხარდ შტრაუსის „დონ ჟუანის“ პრემიერაზე. ასევე, მოისმინა ფინელი კომპოზიტორი რობერტ კაიანუსი, რომელიც დირიჟორობდა ბერლინის ფილარმონიულ ორკესტრს პროგრამაში, რომელიც მოიცავდა მისივე სიმფონიურ პოემას „აინო“, პატრიოტულ ნაწარმოებს, რომელმაც, შესაძლოა, შთააგონა სიბელიუსის შემდგომი ინტერესი ეპიკური პოემა „კალევალას“ გამოყენებისადმი საკუთარი კომპოზიციების საფუძვლად.[39][41] ვენაში ყოფნისას ის განსაკუთრებით დაინტერესდა ანტონ ბრუკნერის მუსიკით, რომელსაც გარკვეული დროის განმავლობაში „უდიდეს ცოცხალ კომპოზიტორად“ მიიჩნევდა, თუმცა ასევე იჩენდა ინტერესს ბეთჰოვენისა და ვაგნერის დამკვიდრებული ნაწარმოებების მიმართაც. მან ვენაში სასიამოვნო წელი გაატარა, ხშირად მართავდა წვეულებებს და თამაშობდა აზარტულ თამაშებს თავის ახალ მეგობრებთან ერთად. სწორედ ვენაში მიუბრუნდა საორკესტრო კომპოზიციას, შექმნა უვერტიურა მი მაჟორში და „სცენა ბალეტიდან“. „კულერვოზე“ მუშაობის დაწყებისას, საორკესტრო ნაწარმოებზე გუნდითა და სოლისტებით, რომელიც შთაგონებული იყო „კალევალათი“, ის ავად გახდა, მაგრამ ჯანმრთელობა აღიდგინა ნაღვლის კენჭების ამოკვეთის ოპერაციის შემდეგ.[42] ჰელსინკიში დაბრუნებიდან მალევე, სიბელიუსმა სახალხო კონცერტზე იდირიჟორა თავისი უვერტიურა და „სცენა ბალეტიდან“.[43] ასევე, შეძლო „კულერვოზე“ მუშაობის გაგრძელებაც, რადგან ახლა სულ უფრო მეტად უვითარდებოდა ინტერესი ყველაფერი ფინურისადმი. პრემიერა შედგა ჰელსინკიში 1892 წლის 28 აპრილს. ნაწარმოებს უზარმაზარი წარმატება ხვდა წილად.[28]

სიბელიუსი ვენაში სწავლისას, 1891

დაახლოებით ამ დროს სიბელიუსმა საბოლოოდ უარი თქვა თავის მისწრაფებაზე, გამხდარიყო მევიოლინე:

„ჩემი ტრაგედია იყო ის, რომ მინდოდა ვყოფილიყავი ცნობილი მევიოლინე ნებისმიერ ფასად. 15 წლის ასაკიდან ვუკრავდი ჩემს ვიოლინოს პრაქტიკულად დილიდან საღამომდე. მძულდა კალამი და მელანი და სამწუხაროდ, ელეგანტური ვიოლინოს ხემი მერჩივნა. ჩემი სიყვარული ვიოლინოსადმი საკმაოდ დიდხანს გაგრძელდა და ეს იყო ძალიან მტკივნეული გამოფხიზლება, როცა უნდა მეღიარებინა, რომ ვირტუოზის მომთხოვნი კარიერისთვის მომზადება ძალიან გვიან დავიწყე“.[44]

ვენასა და ბერლინში სწავლის ხანგრძლივი პერიოდების გარდა, 1900 წელს ის გაემგზავრა იტალიაში, სადაც ერთი წელი გაატარა ოჯახთან ერთად. აქტიურად წერდა, დირიჟორობდა და ურთიერთობდა კოლეგებთან სკანდინავიის ქვეყნებში, ბრიტანეთში, საფრანგეთსა და გერმანიაში და მოგვიანებით ამერიკის შეერთებულ შტატებშიც იმოგზაურა.[45]

ქორწინება და კარიერული წინსვლა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ჰელსინკიში მუსიკის სწავლისას, 1888 წლის შემოდგომაზე, არმას იარნეფელტმა, მეგობარმა მუსიკის ინსტიტუტიდან, სიბელიუსი ოჯახში მიიწვია. იქ სიბელიუსიმა გაიცნო და მაშინვე შეუყვარდა აინო, ვაასას გუბერნატორის, გენერალ ალექსანდრე იარნეფელტისა და ბალტიელი არისტოკრატის, ელისაბედ კლოდტ ფონ იურგენსბურგის 17 წლის ქალიშვილი.[35] ქორწილი გაიმართა 1892 წლის 10 ივნისს მაქსმოში. თაფლობის თვე კარელიაში, „კალევალას“ სამშობლოში გაატარეს. ეს გახდა შთაგონების წყარო სიბელიუსის ტონალური პოემისთვის „თქმულება“ („En Saga“), ლემინკაინენის ლეგენდებისა და „კარელიის სუიტისთვის“.[28] მათი სახლი, აინოლა, ტუუსულას ტბასთან, იარვენპააში, 1904 წელს დასრულდა. აინოლაში ცხოვრების წლებში წყვილს ექვსი ქალიშვილი შეეძინა: ევა, რუთი, კირსტი (რომელიც ერთი წლის ასაკში გარდაიცვალა ტიფით),[46] კატარინა, მარგარეტა და ჰაიდი. ევა ცოლად გაჰყვა ინდუსტრიული ბიზნესის მემკვიდრეს, არვი პალოჰეიმოს და შემდგომში გახდა პალოჰეიმოს კორპორაციის გენერალური დირექტორი. რუთ სნელმანი იყო ცნობილი მსახიობი, კატარინა ილვესი ცოლად გაჰყვა ბანკირს, ხოლო ჰაიდი ბლომშტედტი დიზაინერი იყო, არქიტექტორ აულის ბლომშტედტის მეუღლე. მარგარეტა ცოლად გაჰყვა დირიჟორ იუსი იალასს, აულის ბლომშტედტის ძმას.[47]

1892 წელს „კულერვომ“ დასაბამი მისცა სიბელიუსის ფოკუსს ორკესტრულ მუსიკაზე. კომპოზიტორმა აქსელ ტორნუდმა მას უწოდა „ვულკანური ამოფრქვევა“, ხოლო გუნდის მომღერალმა იუჰო რანტამ განაცხადა: „ეს იყო ფინური მუსიკა“.[48] იმავე წლის ბოლოს კომპოზიტორის ბებია, კატარინა ბორგი გარდაიცვალა. სიბელიუსი მის დაკრძალვაზე წავიდა და უკანასკნელად მოინახულა თავისი სახლი ჰამეენლინაში, სანამ ის გაიყიდებოდა. 1893 წლის 16 თებერვალს ჰელსინკიში წარმოდგენილი იქნა „თქმულების“ პირველი (გაფართოებული) ვერსია, თუმცა ის არც თუ ისე კარგად იქნა მიღებული. კრიტიკოსები მიუთითებდნენ, რომ ზედმეტი ნაწილები უნდა ამოღებულიყო (როგორც ეს მოხდა კიდეც 1902 წლის ვერსიაში). კიდევ უფრო ნაკლებად წარმატებული იყო „კულერვოს“ სამი დამატებითი შესრულება მარტში, რომელიც ერთმა კრიტიკოსმა გაუგებრად და უსიცოცხლოდ მიიჩნია. სიბელიუსის პირველი შვილის, ევას დაბადების შემდეგ, აპრილში მისი საგუნდო ნაწარმოების „ვაინამოინენის ნავით მგზავრობის“ პრემიერა მნიშვნელოვანი წარმატება იყო და პრესის მხარდაჭერა მოიპოვა.[49]

1893 წლის 13 ნოემბერს „კარელიას“ სრული ვერსია პირველად შესრულდა სტუდენტთა ასოციაციის გალაზე სეურაჰუონეში, ვიიპურიში, მხატვარ აქსელ გალენისთან და მოქანდაკე ემილ ვიკსტრომთან თანამშრომლობით, რომლებიც სცენის დეკორაციების შესაქმნელად მოიწვიეს. მაშინ როცა პირველი წარმოდგენა რთული იყო შესაფასებლად მოლაპარაკე აუდიტორიის ფონური ხმაურის გამო, 18 ნოემბრის მეორე წარმოდგენა უფრო წარმატებული აღმოჩნდა. გარდა ამისა, 19 და 23 ნოემბერს სიბელიუსმა ნაწარმოების გაფართოებული სიუიტა წარმოადგინა ჰელსინკიში, სადაც ფილარმონიული საზოგადოების ორკესტრს დირიჟორობდა.[50] სიბელიუსის მუსიკა სულ უფრო ხშირად სრულდებოდა ჰელსინკის საკონცერტო დარბაზებში. 1894-95 წლების სეზონზე ისეთი ნაწარმოებები, როგორიცაა „თქმულება“, „კარელია“ და „ვორსონგი“ (შექმნილი 1894 წელს) შესრულდა დედაქალაქის სულ მცირე 16 კონცერტზე, რომ აღარაფერი ვთქვათ ტურკუში გამართულ კონცერტებზე.[51] 1895 წლის 17 აპრილს, როდესაც შესრულდა გადამუშავებული ვერსია, კომპოზიტორმა ოსკარ მერიკანტომ „ვორსონგი“ („გაზაფხულის სიმღერა“) მიიჩნია „სიბელიუსის საორკესტრო ნაწარმოებებს შორის უმშვენიერეს ყვავილად“.[52]

სიბელიუსი (მარჯვნივ), აქსელი გალენ-კალელას (ნახატის ავტორი, მარცხნივ) და რობერტ კაიანუსის საზოგადოებაში

სიბელიუსი საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში მუშაობდა ოპერაზე „ვენეენ ლუომინენი“ („ნავის შენება“), რომელიც ასევე „კალევალაზე“ იყო დაფუძნებული. გარკვეულწილად, იგი ვაგნერის გავლენის ქვეშ მოექცა, მაგრამ შემდგომში კომპოზიციური შთაგონების წყაროდ ლისტის სიმფონიური პოემები გამოიყენა. „ლემინკაინენის სიუიტა“, ადაპტირებული ოპერისთვის შექმნილი მასალიდან, რომელიც მან ვერ დაასრულა, შედგებოდა ოთხი ლეგენდისგან სიმფონიური პოემის სახით.[28] მათი პრემიერა შედგა ჰელსინკიში 1896 წლის 13 აპრილს, სავსე დარბაზის წინაშე. მერიკანტოს აღფრთოვანების საპირისპიროდ ნაწარმოების ფინური ხარისხის მიმართ, კრიტიკოსმა კარლ ფლოდინმა „ტუონელას გედის“ ინგლისური ქარახსის სოლო „უზომოდ გრძლად და მოსაწყენად“ მიიჩნია,[53][49] თუმცა პირველი ლეგენდა, „ლემინკაინენი და კუნძულის ქალწულები“, სიბელიუსის იმდროინდელი მიღწევების მწვერვალად ჩათვალა.[54]

თავის სარჩენად, 1892 წლიდან სიბელიუსმა სწავლება დაიწყო მუსიკის ინსტიტუტსა და კაიანუსის სადირიჟორო სკოლაში, მაგრამ ეს არასაკმარის დროს უტოვებდა კომპოზიციისთვის.[55] სიტუაცია მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა 1898 წელს, როდესაც კომპოზიტორს მიენიჭა მნიშვნელოვანი ყოველწლიური გრანტი, თავდაპირველად ათი წლით, შემდეგ კი სიცოცხლის ბოლომდე პერიოდით. მან შეძლო დაესრულებინა მუსიკა ადოლფ პაულის პიესისთვის „მეფე კრისტიან II“. 1898 წლის 24 თებერვალს შესრულებულმა მისმა დასამახსოვრებელმა მელოდიებმა მოხიბლა საზოგადოება. პიესიდან ოთხი პოპულარული ნაწარმოების პარტიტურები გამოქვეყნდა გერმანიაში და კარგად გაიყიდა ფინეთში. როდესაც საორკესტრო სიუიტა წარმატებით შესრულდა ჰელსინკიში 1898 წლის ნოემბერში, სიბელიუსმა აღნიშნა: „მუსიკა შესანიშნავად ჟღერდა და ტემპები სწორად მეჩვენება. ვფიქრობ, ეს პირველი შემთხვევაა, როდესაც მოვახერხე რაღაც სრულყოფილის შექმნა.“ ნაწარმოები ასევე შესრულდა სტოკჰოლმსა და ლაიფციგში.[56]

1899 წლის იანვარში სიბელიუსმა დაიწყო მუშაობა თავის პირველ სიმფონიაზე იმ დროს, როდესაც მისი პატრიოტული გრძნობები გაძლიერდა რუსეთის იმპერატორ ნიკოლოზ II-ის მცდელობების გამო, შეეზღუდა ფინეთის დიდი საჰერცოგოს უფლებამოსილებანი.[57] სიმფონია კარგად იქნა მიღებული, როდესაც მისი პრემიერა შედგა ჰელსინკიში 1899 წლის 26 აპრილს, მაგრამ პროგრამაში ასევე შედიოდა კიდევ უფრო შთამბეჭდავი, აშკარად პატრიოტული „ათენელთა სიმღერა“ ბიჭთა და მამაკაცთა გუნდებისთვის. სიმღერამ სიბელიუსს დაუყოვნებლივ მოუტანა ეროვნული გმირის სტატუსი.[56][57] კიდევ ერთი პატრიოტული ნაწარმოები შეიქმნა 4 ნოემბერს რვა ტაბლოს სახით, რომლებიც ასახავდნენ ფინეთის ისტორიიდან ეპიზოდებს და ცნობილი იყო როგორც „პრესის ზეიმის მუსიკა“. ის დაიწერა „პაივალეჰტის“ გაზეთის თანამშრომელთა მხარდასაჭერად, რომელიც გარკვეული პერიოდით დაიხურა რუსული მმართველობის სარედაქციო კრიტიკის გამო.[58] ბოლო ტაბლო, „ფინეთი იღვიძებს“, განსაკუთრებით პოპულარული გახდა; მცირე გადამუშავების შემდეგ ის ცნობილ „ფინლანდიად“ იქცა.[59]

სიბელიუსი: ალბერტ ენგსტრომის ესკიზი (1904)

1900 წლის თებერვალში სიბელიუსის უმცროსი ქალიშვილი, კირსტი, გარდაიცვალა. მიუხედავად ამისა, ზაფხულში სიბელიუსი კაიანუსთან და მის ორკესტრთან ერთად საერთაშორისო ტურნეში წავიდა, რომლის ფარგლებშიც წარადგინა თავისი ბოლოდროინდელი ნაწარმოებები (მათ შორის პირველი სიმფონიის განახლებული ვერსია) ცამეტ ქალაქში, მათ შორის სტოკჰოლმში, კოპენჰაგენში, ჰამბურგში, ბერლინსა და პარიზში. კრიტიკოსები მეტად კეთილგანწყობილნი იყვნენ. კომპოზიტორს საერთაშორისო აღიარება მოუტანა მათმა ენთუზიასტურმა შეფასებებმა „ბერლინერ ბორსენ-კურიერში“, „ბერლინერ ფრემდენბლატში“ და „ბერლინერ ლოკალ ანცაიგერში“.[60][61]

1901 წელს, ოჯახთან ერთად იტალიის ქალაქ რაპალოში მოგზაურობისას, სიბელიუსმა დაიწყო მეორე სიმფონიის წერა, რაც ნაწილობრივ შთაგონებული იყო დონ ჟუანის ბედით მოცარტის ოპერაში „დონ ჯოვანი“. დაასრულა 1902 წლის დასაწყისში, ხოლო პრემიერა შედგა ჰელსინკიში 8 მარტს. ნაწარმოები ფინელებმა უდიდესი ენთუზიაზმით მიიღეს. მერიკანტოს აზრით, მან „ყველაზე გაბედულ მოლოდინებსაც კი გადააჭარბა“, ხოლო ევერტ კატილამ მას „აბსოლუტური შედევრი“ უწოდა. ფლოდინმაც დაწერა სიმფონიური კომპოზიციის შესახებ, „რომლის მსგავსის მოსმენის შესაძლებლობაც მანამდე არასოდეს გვქონია“.[62]

სიბელიუსმა ზაფხული გაატარა ტვერმინეში, ჰანკოს მახლობლად, სადაც მუშაობდა სიმღერაზე „Var det en dröm“ („იყო თუ არა ეს სიზმარი“), ასევე „თქმულების“ ახალ ვერსიაზე. ის ბერლინში, ბერლინის ფილარმონიულ ორკესტრთან ერთად 1902 წლის ნოემბერში შესრულდა. ამან მყარად დაამკვიდრა კომპოზიტორის რეპუტაცია გერმანიაში, რამაც მალევე გამოიწვია მისი პირველი სიმფონიის გამოქვეყნება.[60]

1903 წელს სიბელიუსმა დროის დიდი ნაწილი ჰელსინკიში გაატარა, სადაც ის გადაჭარბებულად ეძლეოდა ღვინის სმასა და ჭამას, რესტორნებში საკმაოდ დიდ თანხებს ხარჯავდა. თუმცა აგრძელებდა კომპოზიციას, მისი ერთ-ერთი მთავარი წარმატება იყო „სევდიანი ვალსი“ („Valse triste“), ერთ-ერთი ექვსი ნაწარმოებიდან, რომელიც დაწერა თავისი სიძის, არვიდ იერნეფელტის პიესისთვის „კუოლემა („სიკვდილი“). ფულის ნაკლებობის გამო ნაწარმოები დაბალ ფასად გაყიდა, მაგრამ მუსიკამ სწრაფად მოიპოვა დიდი პოპულარობა არა მხოლოდ ფინეთში, არამედ საერთაშორისო მასშტაბით. ჰელსინკიში ხანგრძლივი ყოფნის დროს, სიბელიუსის მეუღლე აინო ხშირად სწერდა ქმარს, ემუდარებოდა სახლში დაბრუნებას, მაგრამ ამაოდ. მათი მეოთხე ქალიშვილის, კატარინას დაბადების შემდეგაც კი, ის განაგრძობდა სახლიდან შორს მუშაობას. 1904 წლის დასაწყისში დაასრულა სავიოლინო კონცერტი, მაგრამ მისი პირველი საჯარო შესრულება 8 თებერვალს წარმატებული არ აღმოჩნდა. ამას მოჰყვა გადამუშავებული, შემოკლებული ვერსია, რომელიც ბერლინში მომდევნო წელს შესრულდა.[63]

გადასვლა აინოლაში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
აინოლა, 1915 წელს გადაღებული ფოტო

1903 წლის ნოემბერში სიბელიუსმა დაიწყო თავისი ახალი სახლის, აინოლას („აინოს ადგილი“) მშენებლობა ტუუსულას ტბასთან, ჰელსინკიდან ჩრდილოეთით, დაახლოებით 45 კმ-ში. მშენებლობის ხარჯების დასაფარად, 1904 წლის დასაწყისში ჰელსინკიში, ტურკუსა და ვაასაში, ხოლო ზაფხულში ტალინში, ესტონეთსა და ლატვიაში კონცერტები გამართა. ოჯახი ახალ სახლში საბოლოოდ 1904 წლის 24 სექტემბერს გადავიდა, სადაც ადგილობრივ შემოქმედებით საზოგადოებასთან, მათ შორის მხატვრებთან: ეერო იერნეფელტთან და პეკკა ჰალონენთან, და რომანისტ იუჰანი აჰოსთან დამეგობრდა.[63]

ჟან სიბელიუსი და მისი მეუღლე, აინო, კითხულობენ აინოლას სასადილო ოთახში

1905 წლის იანვარში სიბელიუსი ბერლინში დაბრუნდა, სადაც თავისი მეორე სიმფონია იდირიჟორა. მიუხედავად იმისა, რომ კონცერტი წარმატებული იყო, მან შერეული შეფასებები მიიღო: ზოგი ძალიან დადებითი, ხოლო „ალგემაინე ცაიტუნგისა“ და „ბერლინერ ტაგებლატის“ შეფასებები ნაკლებად ენთუზიასტური იყო. ფინეთში დაბრუნების შემდეგ, მან სულ უფრო პოპულარული „პელეასი და მელისანდა“ საორკესტრო სიუიტად გადააკეთა. ნოემბერში, პირველად ბრიტანეთში ჩასვლისას, ის ლივერპულს ესტუმრა, სადაც ჰენრი ვუდს შეხვდა. 2 დეკემბერს პირველი სიმფონია და „ფინლანდია“ იდირიჟორა, აინოსთვის წერილში აღნიშნავდა, რომ კონცერტი დიდი წარმატებით ჩატარდა და ფართოდ იქნა მოწონებული.[64]

1906 წლის დასაწყისში პარიზში მოკლე, საკმაოდ უღიმღამო ვიზიტის შემდეგ, სიბელიუსმა რამდენიმე თვე აინოლაში კომპოზიციას დაუთმო, სადაც ამ პერიოდის მისი მთავარი ნაწარმოები „პოჰიოლას ქალიშვილი“ იყო, კიდევ ერთი ნაწარმოები, რომელიც „კალევალაზე“ იყო დაფუძნებული. მოგვიანებით იმავე წელს „ბელშაზარის ნადიმისთვის“ თანმხლები მუსიკა დაწერა, რომელიც ასევე საორკესტრო სიუიტად გადააკეთა. წელი კონცერტების სერიით დაასრულა, რომელთაგან ყველაზე წარმატებული იყო „პოჰიოლას ქალიშვილის“ პირველი საჯარო შესრულება სანკტ-პეტერბურგის მარიინსკის თეატრში.[64]

წარმატებები და ჩავარდნები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1907 წლის დასაწყისიდან ჰელსინკიში მყოფი სიბელიუსი კვლავ გადაჭარბებულად ღვინის სმასა და ჭამას მიეცა, უზარმაზარ თანხებს ხარჯავდა შამპანურსა და ლანგუსტზე. მისმა ცხოვრების წესმა კატასტროფული გავლენა იქონია აინოს ჯანმრთელობაზე, რომელიც გამოფიტვის გამო სანატორიუმში დასასვენებლად მოათავსეს. მისი არყოფნის დროს, სიბელიუსმა სმის შეწყვეტა გადაწყვიტა და მესამე სიმფონიის კომპოზიციაზე კონცენტრირდა. მან ნაწარმოები 25 სექტემბერს ჰელსინკიში შესასრულებლად დაასრულა.[65] მიუხედავად იმისა, რომ ნაწარმოების შედარებით კლასიკურმა მიდგომამ აუდიტორია გააოცა, ფლოდინმა აღნიშნა, რომ ის „შინაგანად ახალი და რევოლუციური“ იყო.[64]

მალევე ამის შემდეგ სიბელიუსი გუსტავ მალერს შეხვდა, რომელიც ჰელსინკიში იმყოფებოდა. ისინი შეთანხმდნენ, რომ ყოველი ახალი სიმფონიით იმათ კარგავდნენ, ვინც მათი ადრინდელი ნაწარმოებებით იყო მოხიბლული. ეს განსაკუთრებით სანკტ-პეტერბურგში გამოჩნდა, სადაც მესამე სიმფონია 1907 წლის ნოემბერში უარყოფითი რეცენზიებით შესრულდა. მოსკოვში მისი მიღება გაცილებით უფრო პოზიტიური იყო.[64]

ლურჯი მემორიალური დაფა, გლოსტერის ქუჩის 15, კენსინგტონი, ლონდონი. სიბელიუსის საცხოვრებელი 1909 წელს.

1907 წელს სიბელიუსმა სერიოზული ოპერაცია გადაიტანა სავარაუდო ყელის კიბოს გამო. 1908 წლის დასაწყისში საავადმყოფოში გარკვეული დროის გატარება მოუწია. მისი მოწევა და სმა ახლა სიცოცხლისთვის საშიში გამხდარიყო. მიუხედავად იმისა, რომ რომში, ვარშავასა და ბერლინში კონცერტები გააუქმა, ლონდონში გეგმები ძალაში დატოვა, მაგრამ იქაც მისმა მესამე სიმფონიამ კრიტიკოსების ყურადღება ვერ მიიპყრო. 1908 წლის მაისში სიბელიუსის ჯანმრთელობა კიდევ უფრო გაუარესდა. ის მეუღლესთან ერთად ბერლინში გაემგზავრა, რათა ყელიდან სიმსივნე ამოეკვეთა. ოპერაციის შემდეგ დაიფიცა, რომ მოწევასა და სმას ერთხელ და სამუდამოდ თავს დაანებებდა. ამბობენ, რომ სიკვდილთან ამ შეხებამ მას შთააგონა ნაწარმოებები, რომლებიც შემდგომ წლებში დაწერა, მათ შორის „ლუონოტარი“ და მეოთხე სიმფონია.

უკეთესი დროება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1909 წელს წარმატებულმა ყელის ოპერაციამ სიბელიუსსა და აინოს ოჯახში განახლებული ბედნიერება მოიტანა. იგი კარგად მიიღეს ბრიტანეთშიც, სადაც მან „თქმულება“, „ფინლანდია“, „სევდიანი ვალსი“ და „გაზაფხულის სიმღერა“ ენთუზიაზმით აღსავსე აუდიტორიის წინაშე იდირიჟორა. კლოდ დებიუსისთან შეხვედრამ დამატებითი მხარდაჭერა გამოიწვია. პარიზში კიდევ ერთი უღიმღამო მოგზაურობის შემდეგ, ის ბერლინში წავიდა, სადაც შვებით გაიგო, რომ მისი ყელის ოპერაცია სრულიად წარმატებული იყო.[66]

სიბელიუსმა მეოთხე სიმფონიაზე მუშაობა 1910 წლის დასაწყისში დაიწყო, მაგრამ მისმა შემცირებულმა ფინანსურმა სახსრებმა ასევე მოითხოვა, რომ რამდენიმე მცირე ნაწარმოები და სიმღერა დაეწერა. ოქტომბერში კრისტიანიაში (ახლანდელი ოსლო) კონცერტები იდირიჟორა, სადაც „დრიადა“ და „In Memoriam“ პირველად შესრულდა. მისი „სევდიანი ვალსი“ და მეორე სიმფონია განსაკუთრებით კარგად მიიღეს. შემდეგ ბერლინში გაემგზავრა მეოთხე სიმფონიაზე მუშაობის გასაგრძელებლად, ფინალი კი იარვენპააში დაბრუნების შემდეგ დაწერა.[66]

სიბელიუსმა თავისი პირველი კონცერტები შვედეთში 1911 წლის დასაწყისში იდირიჟორა, სადაც მის მესამე სიმფონიასაც კი კრიტიკოსები მიესალმნენ. მეოთხე სიმფონია აპრილში დაასრულა, მაგრამ, როგორც მოელოდა, მისი ინტროსპექტული სტილის გამო, ჰელსინკიში პირველი შესრულებისას ის არც ისე თბილად მიიღეს. პარიზში მოგზაურობის გარდა, სადაც რიხარდ შტრაუსის „სალომეს“ მოსმენით ისიამოვნა, წლის დანარჩენი ნაწილი საკმაოდ უღიმღამო იყო. 1912 წელს დაასრულა მოკლე საორკესტრო ნაწარმოები „სცენები ისტორიიდან II“. ის პირველად მარტში შესრულდა მეოთხე სიმფონიასთან ერთად. კონცერტი ორჯერ გაიმეორეს ენთუზიაზმით სავსე აუდიტორიისა და კრიტიკოსებისთვის, მათ შორის რობერტ კაიანუსისთვის. მეოთხე სიმფონია სექტემბერში ბირმინგემშიც კარგად მიიღეს. 1913 წლის მარტში ის ნიუ-იორკში შესრულდა, მაგრამ აუდიტორიის დიდი ნაწილი დარბაზიდან ნაწილებს შორის გავიდა, ხოლო ოქტომბერში, კარლ მუკის მიერ დირიჟორობის შემდეგ, „ბოსტონ ამერიკანმა“ მას „სამწუხარო წარუმატებლობა“ უწოდა.[66]

სიბელიუსმა იელის უნივერსიტეტისგან საპატიო დოქტორის წოდება მიიღო.[67]

სიბელიუსის 1913 წლის პირველი მნიშვნელოვანი კომპოზიცია იყო სიმფონიური პოემა „ბარდი“, რომელიც მან მარტში ჰელსინკიში პატივისცემით აღსავსე აუდიტორიისთვის იდირიჟორა. მან გააგრძელა „ლუონოტარის“ („ბუნების ქალიშვილი“) წერა სოპრანოსა და ორკესტრისთვის. „კალევალადან“ აღებული ტექსტით, ის პირველად ფინურად 1913 წლის სექტემბერში აინო აკტემ (რომელსაც ის მიეძღვნა) ინგლისში, გლოსტერის მუსიკალურ ფესტივალზე შეასრულა.[66][68] 1914 წლის დასაწყისში სიბელიუსმა ერთი თვე ბერლინში გაატარა, სადაც განსაკუთრებით არნოლდ შონბერგმა მიიზიდა. ფინეთში დაბრუნების შემდეგ „ოკეანიდებზე“ მუშაობა დაიწყო, რომელიც ამერიკელმა მილიონერმა კარლ შტოკელმა ნორფოლკის მუსიკალური ფესტივალისთვის შეუკვეთა. თავდაპირველად ნაწარმოების რე-ბემოლ მაჟორში დაწერის შემდეგ, სიბელიუსმა არსებითი გადამუშავება მოახდინა და ნორფოლკში რე მაჟორის ვერსია წარადგინა, რომელიც კარგად მიიღეს, ისევე როგორც „ფინლანდია“ და „სევდიანი ვალსი“. ჰენრი კრებილმა „ოკეანიდები“ ზღვის ყველაზე ლამაზ მუსიკად მიიჩნია, რაც კი ოდესმე დაწერილა, ხოლო „ნიუ-იორკ ტაიმზმა“ აღნიშნა, რომ სიბელიუსის მუსიკა მუსიკალური ფესტივალის ყველაზე აღსანიშნავი წვლილი იყო. ამერიკაში ყოფნისას სიბელიუსმა საპატიო დოქტორის წოდება მიიღო იელის უნივერსიტეტიდან და, თითქმის ერთდროულად, ჰელსინკის უნივერსიტეტიდანაც, სადაც მას აინო წარმოადგენდა.[66]

პირველი მსოფლიო ომის წლები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ამერიკის შეერთებული შტატებიდან დაბრუნებისას, სიბელიუსმა გაიგო სარაევოში მომხდარი მოვლენების შესახებ, რამაც პირველი მსოფლიო ომის დაწყება გამოიწვია. მიუხედავად იმისა, რომ საბრძოლო მოქმედებებიდან შორს იყო, საზღვარგარეთიდან საავტორო ჰონორარები შეუწყდა. ფინანსური მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად, ფინეთში გამოსაქვეყნებლად მცირე ნაწარმოებები დაწერა. 1915 წლის მარტში შვედეთის ქალაქ გოტებორგში გამგზავრება შეძლო, სადაც მისი ნაწარმოები „ოკეანიდები“ დიდად დააფასეს. აპრილში, მეხუთე სიმფონიაზე მუშაობისას, 16 გადამფრენი გედი დაინახა, რამაც ფინალის დაწერა შთააგონა. „ჩემი ცხოვრების ერთ-ერთი დიდი გამოცდილება!“ – აღნიშნა მან. მიუხედავად იმისა, რომ ზაფხულში სიმფონიაზე მცირე პროგრესი ჰქონდა, 8 დეკემბერს, 50 წლის იუბილესთვის, მისი დასრულება შეძლო.[69]

დაბადების დღის საღამოს, სიბელიუსმა მეხუთე სიმფონიის პრემიერა ჰელსინკის საფონდო ბირჟის დარბაზში იდირიჟორა. კაიანუსის მაღალი შეფასების მიუხედავად, კომპოზიტორი თავისი ნამუშევრით კმაყოფილი არ იყო და მალევე მის გადამუშავებას შეუდგა. ამ დროისთვის სიბელიუსი სულ უფრო ღრმად ეფლობოდა ვალებში. როიალი, რომელიც საჩუქრად მიიღო, თითქმის აღმასრულებლების მიერ კონფისკაციის პირას იყო, როდესაც მომღერალმა იდა ეკმანმა სახსრების მოზიდვის წარმატებული კამპანიის შემდეგ ვალის დიდი ნაწილი დაფარა.[69]

ერთი წლის შემდეგ, 1916 წლის 8 დეკემბერს, სიბელიუსმა მეხუთე სიმფონიის გადამუშავებული ვერსია ტურკუში წარადგინა, პირველი ორი ნაწილი გააერთიანა და ფინალი გაამარტივა. ერთი კვირის შემდეგ ჰელსინკიში შესრულებისას, კატილა ძალიან კეთილგანწყობილი იყო, მაგრამ ვასენიუსი ცვლილებებს უკმაყოფილებით შეხვდა, რამაც კომპოზიტორს კიდევ ერთი გადაწერისკენ უბიძგა.[69]

1917 წლის დასაწყისიდან სიბელიუსმა კვლავ სმა დაიწყო, რაც აინოსთან უთანხმოების მიზეზი გახდა. მათი ურთიერთობა რუსეთის რევოლუციის დაწყებით გამოწვეული აღტყინებით გაუმჯობესდა. წლის ბოლოსთვის სიბელიუსმა „იეგერების მარში“ დაწერა. ნაწარმოები განსაკუთრებით პოპულარული გახდა მას შემდეგ, რაც ფინეთის პარლამენტმა 1917 წლის დეკემბერში მიიღო სენატის დეკლარაცია რუსეთისგან დამოუკიდებლობის შესახებ. „იეგერების მარში“, რომელიც პირველად 1918 წლის 19 იანვარს შესრულდა, ჰელსინკის ელიტას მოკლე ხნით ახარებდა, სანამ 27 იანვარს ფინეთის სამოქალაქო ომი არ დაიწყო.[69] სიბელიუსი ბუნებრივად თეთრებს უჭერდა მხარს, მაგრამ ტოლსტოიზმის მიმდევარ აინო სიბელიუსს წითლების მიმართაც გარკვეული სიმპათიები ჰქონდა..[70]

თებერვალში მისი სახლი (აინოლა) ადგილობრივმა წითელმა გვარდიამ იარაღის ძებნაში ორჯერ გაჩხრიკა. ომის პირველი კვირების განმავლობაში ზოგიერთი მისი ნაცნობი ძალადობის მსხვერპლი გახდა, ხოლო მისი ძმა, ფსიქიატრი კრისტიან სიბელიუსი, დააპატიმრეს, რადგან უარი თქვა საწოლები დაეთმო წითელი ჯარისკაცებისთვის, რომლებმაც ფრონტზე კონტუზია მიიღეს. სიბელიუსის მეგობრები ჰელსინკიში ახლა მის უსაფრთხოებაზე წუხდნენ. კომპოზიტორმა რობერტ კაიანუსმა წითელი გვარდიის მთავარსარდალ ეერო ჰააპალაინენთან მოლაპარაკებები აწარმოა, რომელმაც სიბელიუსს აინოლადან დედაქალაქში უსაფრთხო მგზავრობის გარანტია მისცა. 20 თებერვალს წითელი გვარდიის მებრძოლთა ჯგუფმა ოჯახი ჰელსინკიში გააცილა. საბოლოოდ, 12-13 აპრილს, გერმანულმა ჯარებმა ქალაქი დაიკავეს და წითელი პერიოდი დასრულდა. ერთი კვირის შემდეგ ჰელსინკის ფილარმონიულმა ორკესტრმა გერმანელი მეთაურის რიუდიგერ ფონ დერ გოლცის პატივსაცემად კონცერტი გამართა. სიბელიუსმა ღონისძიება „იეგერების მარშის“ დირიჟორობით დაასრულა.[70]

1919–1926

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სიბელიუსი 1923 წელს

ადრეულ 1919 წელს, სიბელიუსმა ენთუზიაზმით გადაწყვიტა იმიჯის შეცვლა და გათხელებული თმის ნარჩენები გადაიპარსა. ივნისში, აინოსთან ერთად, 1915 წლის შემდეგ პირველად გავიდა ფინეთის გარეთ და კოპენჰაგენს ეწვია, სადაც წარმატებით წარმოადგინა მეორე სიმფონია. ნოემბერში მეხუთე სიმფონიის საბოლოო ვერსია იდირიჟორა და აუდიტორიისგან უწყვეტი ოვაციები მიიღო. წლის ბოლოსთვის უკვე მეექვსეზე მუშაობდა.[69]

1920 წელს, მიუხედავად ხელებში მზარდი კანკალისა, პოეტ ეინო ლეინოს ტექსტზე შექმნა „დედამიწის ჰიმნი“ სუომენ ლაულუს გუნდისთვის და „ლირიული ვალსი“ გააორკესტრა, რაშიც ღვინის სმა ეხმარებოდა. 1920 წლის დეკემბერში, დაბადების დღეზე, 63 000 მარკის შემოწირულობა მიიღო, მნიშვნელოვანი თანხა, რომელიც ტენორმა ვაინო სოლამ ფინური ბიზნესებისგან შეაგროვა. მიუხედავად იმისა, რომ ფულის ნაწილი ვალების შესამცირებლად გამოიყენა, ასევე ერთი კვირა გადაჭარბებით იზეიმა ჰელსინკიში.[71]

ამ დროს სიბელიუსი დეტალურ მოლაპარაკებებს აწარმოებდა ჯორჯ ისტმანთან, კოდაკის კამერის გამომგონებელთან და ნიუ-იორკის როჩესტერის ისტმანის მუსიკის სკოლის დამაარსებელთან. ისტმანმა შესთავაზა $20 000 ხელფასი ერთი წლის განმავლობაში სწავლებისთვის.[72] სანამ უარს იტყოდა, მოლაპარაკებები იმდენად მყარი იყო, რომ „ნიუ-იორკ თაიმსმა“ სიბელიუსის ჩამოსვლა ფაქტად გამოაქვეყნა.[73]

მეტად წარმატებული მოგზაურობა მოაწყო ინგლისში 1921 წლის დასაწყისში – იდირიჟორა რამდენიმე კონცერტი ქვეყნის მასშტაბით, მათ შორის მეოთხე და მეხუთე სიმფონიები, „ოკეანიდები“, მუდამ პოპულარული „ფინლანდია“ და „სევდიანი ვალსი“. ამის შემდეგ მაშინვე ნორვეგიაში მეორე სიმფონია და „სევდიანი ვალსი“ იდირიჟორა. კომპოზიტორს გადაღლილობა ეწყებოდა, მაგრამ კრიტიკოსები დადებითად განწყობილნი რჩებოდნენ. ფინეთში დაბრუნებისას აპრილში, ნორდიკული მუსიკის დღეებზე „ლემინკაინენის დაბრუნება“ და მეხუთე სიმფონია წარმოადგინა.[71]

1922 წლის დასაწყისში, თავის ტკივილებით ტანჯვის შემდეგ, გადაწყვიტა სათვალეების შეძენა, თუმცა არასდროს ატარებდა მათ ფოტოების გადაღებისას. ივლისში ძმის, კრისტიანის გარდაცვალებამ დაამწუხრა. აგვისტოში ფინელ მასონებს შეუერთდა და მათთვის რიტუალური მუსიკა შექმნა. 1923 წლის თებერვალში მეექვსე სიმფონიის პრემიერა გამართა. ევერტ კატილამ მას მაღალი შეფასება მისცა, როგორც „წმინდა იდილიას.“ სანამ წელი დასრულდებოდა, ასევე კონცერტები იდირიჟორა სტოკჰოლმსა და რომში, პირველი მნიშვნელოვანი მოწონებით, მეორე კი ურთიერთსაწინააღმდეგო შეფასებებით. შემდეგ გოტენბურგში გაემართა, სადაც აღტაცებული მიღება ჰქონდა, მიუხედავად იმისა, რომ საკონცერტო დარბაზში ზედმეტი საკვებისა და სასმელის მიღებით შეწუხებული მივიდა. მიუხედავად იმისა, რომ სმას განაგრძობდა, რაც დიდად აწუხებდა აინოს, 1924 წლის მარტში მოახერხა მეშვიდე სიმფონიის დასრულება. სათაურით „სიმფონიური ფანტაზია“ („Fantasia sinfonica“) პირველი საჯარო შესრულება ნაწარმოებმა სტოკჰოლმში მიიღო, სადაც წარმატებაც მოიპოვა. კიდევ უფრო მეტად დაფასდა კონცერტების სერიაზე კოპენჰაგენში სექტემბრის ბოლოს, როდესაც სიბელიუსი დანებროგის ორდენის რაინდ-კომანდორის ჯვრით დააჯილდოვეს.[71]

წლის დანარჩენი ნაწილის უმეტესობა დასვენებაში გაატარა, რადგან ბოლოდროინდელი აქტიურობა მის გულსა და ნერვებს ძაბავდა. პატარა ნაწარმოებების შექმნისას, სულ უფრო მეტად ეყრდნობოდა ალკოჰოლს. 1925 წლის მაისში დანიურმა გამომცემელმა ვილჰელმ ჰანსენმა და დანიის სამეფო თეატრმა შექსპირის „ქარიშხლის“ დადგმისთვის თანმხლები მუსიკის შექმნა შესთავაზეს. სამუშაო 1926 წლის მარტში პრემიერამდე კარგა ხნით ადრე დაასრულა.[71] მუსიკა კარგად მიიღეს კოპენჰაგენში, თუმცა თავად სიბელიუსი იქ არ იყო.[74]

მუსიკის ჟურნალისტმა ვესა სირენმა მტკიცებულებები მოიპოვა, რომ სიბელიუსს შესაძლოა ახალგაზრდობიდანვე ჰქონოდა ესენციალური ტრემორი და რომ სიმპტომებს ალკოჰოლის სმით ამცირებდა. ეს თვითმკურნალობა ჩვეული და ეფექტურია, მაგრამ ექიმები არ ურჩევენ, რადგან რისკები სარგებელს აღემატება. სირენის კვლევას რამდენიმე სამედიცინო ექსპერტი უჭერს მხარს. ტრემორმა, სავარაუდოდ, წერა შეუძლებელი გახადა და მის სოციალურ ცხოვრებას ზიანი მიაყენა.[75]

ბოლო მნიშვნელოვანი ნაწარმოებები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სიბელიუსი და აინო იერვენპეში (ადრეული 1940-იანები)

1926 წელს სიბელიუსის შემოქმედებაში მკვეთრი და ხანგრძლივი დაღმასვლა დაიწყო: მეშვიდე სიმფონიის შემდეგ ცხოვრების დარჩენილი ნაწილის განმავლობაში მხოლოდ რამდენიმე მნიშვნელოვანი ნაწარმოები შექმნა. შესაძლოა, ამათგან ორი ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო თანმხლები მუსიკა „ქარიშხლისთვის“ და სიმფონიური პოემა „ტაპიოლა“.[76] ცხოვრების ბოლო ოცდაათი წლის უმეტესი ნაწილის განმავლობაში სიბელიუსი საჯაროდ საკუთარ მუსიკაზე საუბარსაც კი ერიდებოდა.[77]

არსებობს მნიშვნელოვანი მტკიცებულებები, რომ სიბელიუსი მერვე სიმფონიაზე მუშაობდა. ამ სიმფონიის პრემიერას სერჟ კუსევიცკის 1931 და 1932 წლებში დაჰპირდა, ხოლო 1933 წელს ლონდონში ბაზილ კამერონის დირიჟორობით შესრულება საზოგადოებისთვისაც კი გამოცხადდა. სიმფონიის ქაღალდზე არსებობის ერთადერთი კონკრეტული მტკიცებულებაა 1933 წლის ქვითარი პირველი ნაწილის სუფთა ასლისთვის და მოკლე სამუშაო ფრაგმენტები, რომლებიც პირველად 2011 წელს გამოქვეყნდა და შესრულდა.[78][79][80][81] სიბელიუსი ყოველთვის საკმაოდ თვითკრიტიკული იყო; ახლო მეგობრებს უთხრა: „თუ ჩემს მეშვიდე სიმფონიაზე უკეთესს ვერ დავწერ, მაშინ ის ჩემი უკანასკნელი იქნება.“ ვინაიდან ხელნაწერი არ გადარჩა, წყაროები მიიჩნევენ, რომ სიბელიუსმა სავარაუდოდ პარტიტურის უმეტესი ნაწილი გაანადგურა, ალბათ 1945 წელს, რომლის განმავლობაშიც ბევრი ქაღალდი ნამდვილად ცეცხლს მისცა.[82] მისი მეუღლე აინო იხსენებდა:

„1940-იან წლებში აინოლაში დიდი აუტოდაფე მოხდა. ჩემმა ქმარმა სარეცხის კალათაში ხელნაწერების დიდი რაოდენობა შეაგროვა და სასადილო ოთახში ღია ცეცხლზე დაწვა. განადგურდა „კარელიის სიუიტის“ ნაწილები – მოგვიანებით ვნახე ამოგლეჯილი გვერდების ნარჩენები – და ბევრი სხვა რამ. ძალა არ მეყო იქ ვყოფილიყავი და ოთახი დავტოვე. ამიტომ არ ვიცი, რა ჩაყარა ცეცხლში. მაგრამ ამის შემდეგ ჩემი ქმარი უფრო დამშვიდდა და თანდათანობით გუნება-განწყობილება გაუუმჯობესდა.“[83]

მიუხედავად იმისა, რომ საზოგადოების ყურადღების ცენტრიდან გავიდა, სიბელიუსის ნამუშევრებმა მნიშვნელოვანი ყურადღება მიიპყრო 1920-იანი წლების ბოლოს და 1930-იანი წლების განმავლობაში ახლად დაარსებული ფინური მაუწყებლის YLE-ის წყალობით. AM ტალღებზე მაუწყებლობით, YLE-ის სიგნალებმა სიბელიუსის მუსიკა ფინეთის საზღვრებს გარეთაც მიიტანა მსმენელებამდე.[84] 1933 წელს YLE-მ და ჰელსინკის საქალაქო ორკესტრმა სოლისტ ანია იგნატიუსთან ერთად საერთაშორისო სამაუწყებლო კავშირთან კოორდინაციით სიბელიუსის ნაწარმოებების მაუწყებლობა დაიწყო 14 ქვეყანაში. პროგრამა მოიცავდა სიმფონიურ პოემას „ოკეანიდები“, რომელსაც მოჰყვა მისი მეხუთე სიმფონია და სავიოლინო კონცერტი.[85] 1935 წელს ნიუ-იორკის ფილარმონიულმა ორკესტრმა შეერთებული შტატების მასშტაბით მუსიკის მსმენელების გემოვნება გამოიკვლია. კითხვაზე, თუ ვინ იყო მათი საყვარელი კომპოზიტორი, სიბელიუსმა პირველი ადგილი დაიკავა ყველა კანდიდატს, ცოცხალსა თუ გარდაცვლილს შორის. ასეთი დონის აღიარება კომპოზიტორის სიცოცხლის განმავლობაში დასავლურ მუსიკაში უპრეცედენტო იყო.[67]

მეორე მსოფლიო ომის წლები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სიბელიუსის 70-ე დაბადების დღეზე (1935 წლის 8 დეკემბერს) გერმანიის ნაცისტურმა რეჟიმმა გოეთეს მედალი გადასცა სერტიფიკატით, რომელსაც ადოლფ ჰიტლერი აწერდა ხელს. 1939 წლის ბოლოდან 1940 წლამდე საბჭოთა კავშირის მიერ ფინეთის დაპყრობის მცდელობა (ზამთრის ომი), თავდაპირველად მოიგერიეს, მაგრამ საბოლოოდ, ფინური სამხედრო ძალების დამარცხების შემდეგ, ფინეთს საბჭოთა კავშირისთვის ტერიტორიების დათმობა მოუწია. ომის შემდეგ სიბელიუსების ოჯახი 1941 წლის ზაფხულში ხანგრძლივი არყოფნის შემდეგ საბოლოოდ დაბრუნდა აინოლაში. ბოლშევიზმის შიშით შეპყრობილი სიბელიუსი მხარს უჭერდა ფინელი ჯარისკაცების გერმანულ ძალებთან ერთად მარშირებას გერმანიის მიერ საბჭოთა კავშირში შეჭრის შემდეგ 1941 წლის 22 ივნისს. სიბელიუსს ებრაელთა გენოციდის შესახებ არაფერი უთქვამს, თუმცა 1943 წლის დღიურის ჩანაწერში გაკვირვება გამოხატა, თუ რატომ მოაწერა ხელი არიულ სერტიფიკატს.[86]

1939 წლის 1 იანვარს სიბელიუსმა მონაწილეობა მიიღო საერთაშორისო რადიო მაუწყებლობაში, რომლის დროსაც თავისი „Andante Festivo“ იდირიჟორა. შესრულება გადამწერ დისკებზე შეინახეს და მოგვიანებით CD-ზე გამოიცა. ეს, სავარაუდოდ, ერთადერთი შემორჩენილი მაგალითია იმისა, თუ როგორ ინტერპრეტირებდა სიბელიუსი საკუთარ მუსიკას.[87]

უკანასკნელი წლები და გარდაცვალება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სიბელიუსი 1939 წელს

1903 წლიდან მოყოლებული მრავალი წლის განმავლობაში სიბელიუსი სოფლად ცხოვრობდა. 1939 წლიდან მას და აინოს კვლავ ჰქონდათ სახლი ჰელსინკიში, მაგრამ 1941 წელს აინოლაში დაბრუნდნენ და ქალაქს მხოლოდ იშვიათად სტუმრობდნენ.[88] ომის შემდეგ ჰელსინკიში მხოლოდ რამდენჯერმე დაბრუნდა. ე.წ. „იარვენპაას სიჩუმე“ ერთგვარი მითია, რადგან უამრავი ოფიციალური სტუმრისა და კოლეგის გარდა, მისი შვილიშვილები და შვილთაშვილებიც იქ ატარებდნენ არდადეგებს.[89]

სიბელიუსი ერიდებოდა საჯარო განცხადებებს სხვა კომპოზიტორების შესახებ, მაგრამ ერიკ ვ. ტავასტშერნამ და სიბელიუსის მდივანმა სანტერი ლევასმა[90] დააფიქსირეს კერძო საუბრები, სადაც იგი რიხარდ შტრაუსს აღფრთოვანებით იხსენიებდა და ბელა ბარტოკსა და დიმიტრი შოსტაკოვიჩს ახალგაზრდა თაობის ყველაზე ნიჭიერ კომპოზიტორებად მიიჩნევდა.[91] 1950-იან წლებში ახალგაზრდა ფინელ კომპოზიტორს ეინოიუჰანი რაუტავაარას უწევდა პოპულარიზაციას.[92]

მისი 90-ე დაბადების დღე 1955 წელს ფართოდ აღინიშნა და ფილადელფიის ორკესტრმა იუჯინ ორმანდის დირიჟორობით და სამეფო ფილარმონიულმა ორკესტრმა სერ ტომას ბიჩემის დირიჟორობით მისი მუსიკის სპეციალური შესრულებები გამართეს.[93][94]

ტავასტშერნა ასევე გვიყვება ამბავს სიბელიუსის გარდაცვალებასთან დაკავშირებით:[95]

„[იგი] ჩვეული დილის გასეირნებიდან ბრუნდებოდა. აღფრთოვანებულმა თავის მეუღლეს აინოს უთხრა, რომ წეროების გუნდი დაინახა, რომელიც უახლოვდებოდა. „აი, მოფრინავენ, ჩემი ახალგაზრდობის ფრინველები,“ – წამოიძახა სიბელიუსმა. უცებ, ერთ-ერთი ფრინველი გუნდს გამოეყო და ერთხელ შემოუფრინა აინოლას. შემდეგ კვლავ შეუერთდა გუნდს და გზა განაგრძო.“

სიბელიუსის დაკრძალვა ჰელსინკის საკათედრო ტაძარში, 1957

ორი წლის შემდეგ, 1957 წლის 20 სექტემბრის საღამოს, აინოლაში, 91 წლის სიბელიუსი ტვინის სისხლჩაქცევით გარდაიცვალა. მისი გარდაცვალების დროს ჰელსინკიდან რადიოთი გადაიცემოდა მისი მეხუთე სიმფონია სერ მალკოლმ სარჯენტის დირიჟორობით. იმავდროულად, გაეროს გენერალური ასამბლეის სხდომა მიმდინარეობდა. ასამბლეის მაშინდელმა პრეზიდენტმა, ახალი ზელანდიის წარმომადგენელმა სერ ლესლი მანრომ წუთიერი დუმილი გამოაცხადა და წარმოთქვა: „სიბელიუსი მთელ მსოფლიოს ეკუთვნოდა. მან თავისი მუსიკით გაამდიდრა მთელი კაცობრიობის ცხოვრება“.[96] იმავე დღეს გარდაიცვალა სხვა ცნობილი ფინელი კომპოზიტორი, ჰეინო კასკი, მაგრამ მისი სიკვდილი სიბელიუსის გარდაცვალებამ ჩრდილში მოაქცია. სიბელიუსს სახელმწიფო დაკრძალვის პატივი მიაგეს და აინოლას ბაღშია დაკრძალული.[97]

აინო სიბელიუსი კიდევ 12 წლის განმავლობაში ცხოვრობდა აინოლაში, სანამ 1969 წლის 8 ივნისს 97 წლის ასაკში გარდაიცვლებოდა. იგი თავისი მეუღლის გვერდით არის დაკრძალული.[98]

მუსიკა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
იხილეთ აგრეთვე: ჟან სიბელიუსის ნაწარმოებების სია
ჟან სიბელიუსის „ფინლანდია“, პირველი გამოცემა; 1952 წელს ეს ავტოგრაფიანი ასლი გადაეცა ნიუ-იორკის მერს, ვინსენტ იმპელიტერის.

სიბელიუსი ფართოდაა ცნობილი თავისი სიმფონიებითა და სიმფონიური პოემებით, განსაკუთრებით „ფინლანდიითა“ და „კარელიის სუიტით“. ფინეთში მისი რეპუტაცია 1890-იან წლებში გაიზარდა საგუნდო სიმფონია „კულერვოთი“, რომელიც, მრავალი შემდგომი ნაწარმოების მსგავსად, ეპიკურ პოემა „კალევალას“ ეფუძნებოდა. პირველი სიმფონია პირველად 1899 წელს შესრულდა აღფრთოვანებული აუდიტორიის წინაშე, იმ დროს, როდესაც ფინური ნაციონალიზმი ვითარდებოდა. შემდგომი ექვსი სიმფონიის გარდა, როგორც სამშობლოში, ისე საზღვარგარეთ პოპულარობა მოიპოვა თეატრალური მუსიკითა და სხვა სიმფონიური პოემებით, განსაკუთრებით „ზღაპრით“, „ტუონელას გედით“ და „სევდიანი ვალსით“.[99] სიბელიუსმა ასევე შექმნა ნაწარმოებების სერია ვიოლინოსა და ორკესტრისთვის, მათ შორის სავიოლინო კონცერტი, ოპერა „ქალწული კოშკში“, მრავალი მოკლე საორკესტრო ნაწარმოები, კამერული მუსიკა, ნაწარმოებები ფორტეპიანოსა და ვიოლინოსთვის, საგუნდო ნაწარმოებები და მრავალი სიმღერა.[100]

1920-იანი წლების შუა პერიოდში, მეექვსე და მეშვიდე სიმფონიების შემდეგ, შექმნა სიმფონიური პოემა „ტაპიოლა“ და თეატრალური მუსიკა შექსპირის „ქარიშხლისთვის“. ამის შემდეგ, მიუხედავად იმისა, რომ 1957 წლამდე იცოცხლა, აღსანიშნავი ნაწარმოებები აღარ გამოუქვეყნებია. რამდენიმე წლის განმავლობაში მერვე სიმფონიაზე მუშაობდა, რომელიც მოგვიანებით დაწვა.[101]

რაც შეეხება მუსიკალურ სტილს, ჩაიკოვსკის მუსიკის კვალი განსაკუთრებით თვალსაჩინოა ადრეულ ნაწარმოებებში, როგორიცაა პირველი სიმფონია და სავიოლინო კონცერტი.[102] გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ვაგნერის გავლენის ქვეშ იმყოფებოდა, განსაკუთრებით ოპერის კომპოზიციისას. უფრო ხანგრძლივი გავლენა იქონიეს ფერუჩო ბუზონიმ და ანტონ ბრუკნერმა, მაგრამ სიმფონიური პოემებისთვის უპირველესად ლისტისგან იღებდა შთაგონებას.[49][103] ბრუკნერთან მსგავსება შეიძლება დავინახოთ ლითონის ჩასაბერი ინსტრუმენტების მომეტებულ წვლილში საორკესტრო ნაწარმოებებში და მუსიკის ზოგადად ნელ ტემპში.[104][105]

სიბელიუსი თანდათანობით შლიდა სონატური ფორმის ფორმალურ მარკერებს თავის ნაწარმოებებში და მრავალი თემის დაპირისპირების ნაცვლად, ყურადღებას ამახვილებდა უწყვეტად განვითარებადი უჯრედებისა და ფრაგმენტების იდეაზე, რომლებიც გრანდიოზულ დეკლამაციაში აღწევდა კულმინაციას. მისი გვიანდელი ნაწარმოებები გამოირჩევა უწყვეტი განვითარების შეგრძნებით, რომელიც თემატური გარდაქმნებისა და დერივაციების საშუალებით პროგრესირებს. ამ სინთეზის სისრულემ და ორგანულმა შეგრძნებამ ზოგიერთს აფიქრებინა, რომ სიბელიუსი თავის ნაწარმოებებს დასრულებული განცხადებით იწყებდა და უკუსვლით მუშაობდა, თუმცა ანალიზები რომლებიც აჩვენებს, რომ ეს უპირატესად სამ და ოთხნოტიანი უჯრედები და მელოდიური ფრაგმენტები უფრო დიდ „თემებად“ ვითარდებიან და ფართოვდებიან, საპირისპიროს ამტკიცებს.[106]

სიბელიუსის პორტრეტი, 1892. ავტორია მისი ცოლისძმა, ეერო იარნეფელტი.

ეს თვითკმარი სტრუქტურა მკვეთრ კონტრასტში იყო გუსტავ მალერის სიმფონიურ სტილთან, რომელიც სიმფონიურ კომპოზიციაში სიბელიუსის მთავარი მეტოქე იყო.[76] მაშინ, როცა თემატური ვარიაცია მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა ორივე კომპოზიტორის ნაწარმოებებში, მალერის სტილი იყენებდა განცალკევებულ, მკვეთრად ცვალებად და კონტრასტულ თემებს, სიბელიუსი კი ცდილობდა თემატური ელემენტების ნელ ტრანსფორმაციას. 1907 წლის ნოემბერში მალერმა ფინეთში სადირიჟორო ტურნე განახორციელა და ორ კომპოზიტორს ხანგრძლივი სეირნობის საშუალება მიეცათ, რამაც სიბელიუსი შემდეგ კომენტარამდე მიიყვანა:

„ვთქვი, რომ აღფრთოვანებული ვიყავი [სიმფონიის] სტილის სიმკაცრითა და ღრმა ლოგიკით, რომელიც შინაგან კავშირს ქმნიდა ყველა მოტივს შორის... მალერის აზრი სწორედ საპირისპირო იყო. „არა, სიმფონია სამყაროს უნდა ჰგავდეს. ყველაფერი უნდა მოიცვას.“[107]

სიმფონიები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სიბელიუსმა მუშაობა პირველ სიმფონიაზე მი მინორში, თხზ. 39, 1898 წელს დაიწყო და 1899 წლის დასაწყისში, 33 წლის ასაკში დაასრულა. ნაწარმოები პირველად შესრულდა 1899 წლის 26 აპრილს ჰელსინკის ფილარმონიული ორკესტრის მიერ, კომპოზიტორის დირიჟორობით, ორიგინალური, კარგად მიღებული ვერსიით, რომელიც არ შემონახულა. პრემიერის შემდეგ სიბელიუსმა გარკვეული ცვლილებები შეიტანა, რის შედეგადაც მივიღეთ დღეს არსებული ვერსია. რევიზია დასრულდა 1900 წლის გაზაფხულსა და ზაფხულში და პირველად შესრულდა ბერლინში ჰელსინკის ფილარმონიული ორკესტრის მიერ, რობერტ კაიანუსის დირიჟორობით, 1900 წლის 18 ივლისს.[108] სიმფონია იწყება მეტად ორიგინალური, საკმაოდ მელანქოლიური კლარნეტის სოლოთი, რომელსაც თან ახლავს ხმადაბალი ლიტავრები.[109]

რობერტ კაიანუსი, ჰელსინკის ფილარმონიული ორკესტრის დამფუძნებელი და მთავარი დირიჟორი, რომელიც სიბელიუსის ნაწარმოებების გამორჩეული შემსრულებელი იყო.

სიბელიუსის მეორე სიმფონია, ყველაზე პოპულარული და ყველაზე ხშირად ჩაწერილი მის სიმფონიებს შორის, პირველად შესრულდა ჰელსინკის ფილარმონიული საზოგადოების მიერ 1902 წლის 8 მარტს, კომპოზიტორის დირიჟორობით. საწყისი აკორდების აღმავალი პროგრესია მთელი ნაწარმოების მოტივს ქმნის. ფინალის გმირული თემა სამტონიანი მოტივით საყვირების მიერაა ინტერპრეტირებული, ნაცვლად თავდაპირველად ნაგულისხმევი ხის ჩასაბერი ინსტრუმენტებისა. რუსული ჩაგვრის პერიოდში, ნაწარმოებმა განამტკიცა სიბელიუსის, როგორც ეროვნული გმირის, რეპუტაცია. პირველი შესრულების შემდეგ სიბელიუსმა გარკვეული ცვლილებები შეიტანა; ეს გადამუშავებულ ვერსიაში აისახა, რომელიც პირველად არმას იერნეფელტმა შეასრულა 1903 წლის 10 ნოემბერს სტოკჰოლმში.[110]

მესამე სიმფონია კეთილგანწყობილი, ტრიუმფალური და მოჩვენებითად მარტივი ჟღერადობის ნაწარმოებია. სიმფონიის პირველი შესრულება განახორციელა ჰელსინკის ფილარმონიულმა საზოგადოებამ, კომპოზიტორის დირიჟორობით, 1907 წლის 25 სექტემბერს. ნაწარმოების ადრეულ აკორდებში ფინური ხალხური მუსიკის თემები ისმის. მალევე შექმნილი აინოლაში გადასვლის შემდეგ, ის მკვეთრად განსხვავდება პირველი ორი სიმფონიისგან გამოხატვის ნათელი მანერით, რომელიც ფინალის მარშისებურ ტონებში ვითარდება.[99][111]

მეოთხე სიმფონიის პრემიერა გაიმართა ჰელსინკიში 1911 წლის 3 აპრილს ფილარმონიული საზოგადოების მიერ, სიბელიუსის დირიჟორობით. ის დაიწერა, როდესაც სიბელიუსი ყელიდან სიმსივნის მოსაშორებლად ოპერაციების სერიას იტარებდა. მისი სიმკაცრე, შესაძლოა, აიხსნას როგორც რეაქცია მის (დროებით) გადაწყვეტილებაზე, თავი დაენებებინა სმისთვის. საწყისი ტაქტები, ჩელოებით, კონტრაბასებითა და ფაგოტებით, დროსთან ახლებურ მიდგომას გადმოსცემს. შემდეგ ის ვითარდება მელანქოლიურ ესკიზებად, რომლებიც დაფუძნებულია კომპოზიტორის მიერ ედგარ პოს „ყორანის“ მუსიკალურ ინტერპრეტაციაზე. მიმქრალი ფინალი, შესაძლოა, იმ სიჩუმის წინათგრძნობაა, რომელსაც სიბელიუსი ოცი წლის შემდეგ განიცდიდა. იმ დროისთვის დამახასიათებელი მტკიცე ფინალების საპირისპიროდ, ნაწარმოები უბრალოდ „ტყვიისებური ყრუ დარტყმით“ სრულდება.[99]

მეხუთე სიმფონიის პრემიერა დიდი აღფრთოვანების ფონზე გაიმართა ჰელსინკიში თავად სიბელიუსის დირიჟორობით, 1915 წლის 8 დეკემბერს, მის 50-ე დაბადების დღეზე. დღეს ყველაზე ხშირად შესრულებული ვერსია არის საბოლოო რედაქცია, რომელიც სამი ნაწილისგან შედგება და 1919 წელს იქნა წარმოდგენილი. მეხუთე სიბელიუსის ერთადერთი სიმფონიაა, რომელიც მთლიანად მაჟორულ ტონალობაშია. მისი რბილი დასაწყისიდან, რომელსაც ვალტორნები ასრულებენ, ნაწარმოები ვითარდება სხვადასხვა თემის როტაციულ გამეორებებად მნიშვნელოვანი ტრანსფორმაციებით, რაც ფინალურ ნაწილში საყვირების „გედის ჰიმნში“ კულმინირდება.[99][112]

მაშინ როცა მეხუთე სიმფონია უკვე იწყებდა სონატური ფორმიდან გადახვევას, მეექვსე, რომელიც კომპოზიტორის დირიჟორობით პირველად 1923 წლის თებერვალში შესრულდა, კიდევ უფრო შორდება ტრადიციულ ნორმებს. ტავასტშერნა აღნიშნავს, რომ „[ფინალის] სტრუქტურა არცერთ ნაცნობ მოდელს არ მიჰყვება“.[113] შექმნილი დორიულ კილოში, ის ეყრდნობა ზოგიერთ თემას, რომლებიც სიბელიუსმა მეხუთე სიმფონიაზე მუშაობისას განავითარა, ასევე მასალას, რომელიც ლირიკული სავიოლინო კონცერტისთვის იყო განკუთვნილი. სიბელიუსის მიდგომა ახლა უფრო „განწმენდილი“ იყო და ცდილობდა მსმენელისთვის კოქტეილების ნაცვლად „წყაროს წყალი“ შეეთავაზებინა, იყენებდა რა უფრო მსუბუქ ფლეიტებსა და სიმებიან ინსტრუმენტებს მეხუთე სიმფონიის მძიმე ლითონის ჩასაბერი ინსტრუმენტების ნაცვლად.[114]

სიმფონია №7 დო მაჟორში მისი ბოლო გამოქვეყნებული სიმფონია იყო. დასრულებული 1924 წელს, ის აღსანიშნავია იმით, რომ მხოლოდ ერთი ნაწილისგან შედგება. მას ახასიათებენ როგორც „სრულიად ორიგინალურს ფორმით, დახვეწილს ტემპების მართვაში, ინდივიდუალურს ტონალობის მიმართ მოპყრობაში და სრულიად ორგანულს განვითარებაში“.[115] მას ასევე უწოდებენ „სიბელიუსის ყველაზე შესანიშნავ საკომპოზიციო მიღწევას“.[116] თავდაპირველად სათაურით „Fantasia sinfonica“, ის პირველად შესრულდა სტოკჰოლმში 1924 წლის მარტში, სიბელიუსის დირიჟორობით. ის დაფუძნებული იყო ადაჟიოს ნაწილზე, რომელიც მას თითქმის ათი წლით ადრე ესკიზის სახით ჰქონდა გაკეთებული. მასში დომინირებს სიმებიანი ინსტრუმენტები, თუმცა, ასევე, გამოირჩევა ტრომბონის თემაც.[117]

სიმფონიური პოემები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

შვიდი სიმფონიისა და სავიოლინო კონცერტის შემდეგ, სიბელიუსის ცამეტი სიმფონიური პოემა მისი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწარმოებებია ორკესტრისთვის და რიხარდ შტრაუსის სიმფონიური პოემების პარალელურად, წარმოადგენს ყველაზე მნიშვნელოვან წვლილს ამ ჟანრში ფრანც ლისტის შემდეგ. როგორც ჯგუფი, სიმფონიური პოემები მოიცავს სიბელიუსის მთელ შემოქმედებით კარიერას (პირველი შეიქმნა 1892 წელს, ხოლო უკანასკნელი 1925 წელს გამოჩნდა), ასახავს კომპოზიტორის დაინტერესებას და აღფრთოვანებას ბუნებითა და ფინური მითოლოგიით (განსაკუთრებით „კალევალათი“) და იძლევა ყოვლისმომცველ პორტრეტს მისი სტილისტური მომწიფებისა დროთა განმავლობაში.[118]

სიბელიუსი სახლში, აინოლაში, ფორტეპიანოსთან (1930)

„En saga“ (რაც შვედურად ნიშნავს „ზღაპარს“) პირველად წარმოდგენილ იქნა 1893 წლის თებერვალში სიბელიუსის დირიჟორობით. ერთნაწილიანი სიმფონიური პოემა, სავარაუდოდ, შთაგონებული იყო ისლანდიური მითოლოგიური ნაწარმოებით „ედა“, თუმცა სიბელიუსი მას უბრალოდ აღწერდა როგორც „[თავისი] სულიერი მდგომარეობის გამოხატულებას“. დაწყებული სიმებიანი ინსტრუმენტების ოცნებისებური თემით, ის ვითარდება ხის ჩასაბერი ინსტრუმენტების ტონებში, შემდეგ ვალტორნებსა და ალტებში, რაც აჩვენებს სიბელიუსის უნარს, მართოს ორკესტრი.[119] ის კომპოზიტორის პირველი მნიშვნელოვანი საორკესტრო ნაწარმოებია. გადამუშავდა 1902 წელს, როდესაც ფერუჩო ბუზონიმ სიბელიუსი ბერლინში თავისი ნაწარმოებების დირიჟორობისთვის მიიწვია. მისმა წარმატებულმა მიღებამ წააქეზა კომპოზიტორი, აინოსთვის მიეწერა: „მე აღიარებული ვარ როგორც სრულყოფილი ხელოვანი“.[120]

„ტყის ნიმფა“, ერთნაწილიანი სიმფონიური პოემა ორკესტრისთვის, დაიწერა 1894 წელს. პრემიერა შედგა 1895 წლის აპრილში ჰელსინკიში, სიბელიუსის დირიჟორობით. იგი შთაგონებულია შვედი პოეტის, ვიქტორ რიდბერგის ამავე სახელწოდების ნაწარმოებით. სტრუქტურულად შედგება ოთხი არაფორმალური ნაწილისგან, რომელთაგან თითოეული შეესაბამება პოემის ოთხ სტროფს და გადმოსცემს კონკრეტული ეპიზოდის განწყობას: პირველი, გმირული სიმამაცე; მეორე, მგზნებარე აქტიურობა; მესამე, სენსუალური სიყვარული და მეოთხე, გაუნელებელი მწუხარება. მუსიკის სილამაზის მიუხედავად, ბევრი კრიტიკოსი სიბელიუსს საწყისი მასალის ნარატიული სტრუქტურაზე „გადაჭარბებულ დაყრდნობას“ საყვედურობს.[121][122]

„ლემინკაინენის სიუიტა“ შეიქმნა 1890-იანი წლების დასაწყისში. თავდაპირველად ჩაფიქრებული იყო, როგორც მითოლოგიური ოპერა, „Veneen luominen“ („ნავის შენება“). რიხარდ ვაგნერის ნაწარმოებების მასშტაბის შესაბამისად, სიბელიუსმა მოგვიანებით შეცვალა თავისი მუსიკალური მიზნები და ნაწარმოები გადაიქცა ოთხნაწილიან საორკესტრო პიესად. სუიტა დაფუძნებულია ფინურ ეროვნულ ეპოსში, „კალევალაში“ არსებულ ლემინკაინენის პერსონაჟზე. ის ასევე შეიძლება ჩაითვალოს სიმფონიური პოემების კრებულად. მეორე/მესამე ნაწილი, „ტუონელას გედი“, ხშირად ცალკე სრულდება.[123]

„ფინლანდია“, ალბათ ყველაზე ცნობილი სიბელიუსის ყველა ნაწარმოებს შორის, არის მეტად პატრიოტული პიესა, რომელიც პირველად შესრულდა 1899 წლის ნოემბერში, როგორც ერთ-ერთი ტაბლო ფინური პრესის ზეიმისთვის. მისი საჯარო პრემიერა გადამუშავებული ფორმით შედგა 1900 წლის ივლისში. ამჟამინდელი სათაური მხოლოდ მოგვიანებით გამოჩნდა, ჯერ საფორტეპიანო ვერსიისთვის, შემდეგ 1901 წელს, როდესაც კაიანუსმა საორკესტრო ვერსია „ფინლანდიის“ სახელით წარმოადგინა. მიუხედავად სიბელიუსის მტკიცებისა, რომ ეს უპირველესად საორკესტრო ნაწარმოები იყო, ის მსოფლიო ფავორიტი გახდა გუნდებისთვისაც, განსაკუთრებით ჰიმნის ეპიზოდისთვის. საბოლოოდ კომპოზიტორი დანებდა და 1937 და 1940 წლებში დაეთანხმა ჰიმნისთვის სიტყვების შექმნის აზრს, ჯერ მასონებისთვის და შემდეგ უფრო ზოგადი გამოყენებისთვის.[124]

„ოკეანიდები“ არის ერთნაწილიანი სიმფონიური პოემა ორკესტრისთვის, დაწერილი 1913-14 წლებში. ნაწარმოები, რომელიც ეხება ბერძნულ მითოლოგიაში არსებულ ნიმფებს, რომლებიც ხმელთაშუა ზღვაში სახლობდნენ, პირველად შესრულდა 1914 წლის 4 ივნისს ნორფოლკის მუსიკალურ ფესტივალზე კონექტიკუტში, თავად სიბელიუსის დირიჟორობით. ნაწარმოები (რე მაჟორში), რომელიც პრემიერაზე შეაფასეს როგორც „ზღვის საუკეთესო გამოხატვა, რაც კი ოდესმე მუსიკაში შექმნილა“,[125] შედგება ორი თემისგან, რომლებსაც სიბელიუსი თანდათანობით ავითარებს სამ არაფორმალურ ეტაპად: პირველი, მშვიდი ოკეანე; მეორე, მზარდი შტორმი და მესამე, ქუხილისებური ტალღების შეჯახების კულმინაცია. როდესაც ქარიშხალი ცხრება, ჟღერს საბოლოო აკორდი, რომელიც სიმბოლურად გამოხატავს ზღვის უზარმაზარ ძალასა და უსაზღვრო სივრცეს.[126]

„ტაპიოლა“, სიბელიუსის ბოლო მნიშვნელოვანი საორკესტრო ნაწარმოები, დაკვეთილ იქნა ვალტერ დამროშის მიერ ნიუ-იორკის ფილარმონიული საზოგადოებისთვის, სადაც მისი პრემიერა გაიმართა 1926 წლის 26 დეკემბერს. ის შთაგონებულია ტაპიოთი, ტყის სულით „კალევალადან“. ამერიკელი კრიტიკოსის ალექს როსის სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის „აღმოჩნდა სიბელიუსის ყველაზე მკაცრი და კონცენტრირებული მუსიკალური განაცხადი“.[99] კიდევ უფრო ემფატიკურად, კომპოზიტორი და ბიოგრაფი სესილ გრეი ამტკიცებს: „სიბელიუსს რომ სხვა არაფერი დაეწერა, მხოლოდ ეს ერთი ნაწარმოები მიანიჭებდა მას ადგილს ყველა დროის უდიდეს ოსტატებს შორის“.[127]

სხვა მნიშვნელოვანი ნაწარმოებები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

„კარელიის მუსიკა“, კომპოზიტორის ერთ-ერთი ადრეული ნაწარმოები, დაწერილი ვიბორგის სტუდენტთა ასოციაციისთვის, პირველად შესრულდა 1893 წლის 13 ნოემბერს მეტად ხმაურიანი აუდიტორიისთვის. „სიუიტა“ წარმოიშვა 23 ნოემბრის კონცერტიდან, რომელიც შედგებოდა უვერტიურისა და სამი ნაწილისგან, რომლებიც გამოქვეყნდა როგორც „კარელიის უვერტიურა“, თხზ. 10 და „კარელიის სიუიტა“, თხზ. 11. ის რჩება სიბელიუსის ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ ნაწარმოებად.[128]

„სევდიანი ვალსი“ („Valse triste“) არის მოკლე საორკესტრო ნაწარმოები, რომელიც თავდაპირველად იყო ნაწილი თეატრალური მუსიკისა, რომელიც სიბელიუსმა შექმნა თავისი ცოლისძმის, არვიდ იერნეფელტის 1903 წლის პიესისთვის „Kuolema“ („სიკვდილი“). ახლა ის გაცილებით უფრო ცნობილია, როგორც ცალკე საკონცერტო პიესა. სიბელიუსმა „კუოლემას“ 1903 წლის 2 დეკემბრის წარმოდგენისთვის ექვსი პიესა დაწერა. ვალსი თან ახლდა სცენას, სადაც ქალი დგება სიკვდილის სარეცელიდან, რათა მოჩვენებებთან ერთად იცეკვოს. 1904 წელს სიბელიუსმა ნაწარმოები ჰელსინკიში 25 აპრილს დაგეგმილი წარმოდგენისთვის გადაამუშავა, სადაც ის წარმოდგენილ იქნა როგორც „სევდიანი ვალსი“. მყისიერი წარმატების შემდეგ, მან საკუთარი ცხოვრება დაიწყო და რჩება სიბელიუსის ერთ-ერთ სავიზიტო ბარათად.[63][129]

სავიოლინო კონცერტი რე მინორში პირველად შესრულდა 1904 წლის 8 თებერვალს ვიქტორ ნოვაჩეკის სოლო შესრულებით. რადგან სიბელიუსმა ძლივს დაასრულა ნაწარმოები პრემიერისთვის, ნოვაჩეკს არ ჰქონდა საკმარისი დრო მოსამზადებლად, რის შედეგადაც წარმოდგენა კატასტროფა აღმოჩნდა. მნიშვნელოვანი გადამუშავების შემდეგ, ახალი ვერსიის პრემიერა შედგა 1905 წლის 19 ოქტომბერს რიხარდ შტრაუსის დირიჟორობით ბერლინის კარის ორკესტრთან ერთად. კარელ ჰალირის, ორკესტრის ლიდერის, სოლო შესრულებით ეს უდიდესი წარმატება იყო.[130] ნაწარმოები სულ უფრო პოპულარული ხდება და ახლა ყველაზე ხშირად ჩაწერილი სავიოლინო კონცერტია მე-20 საუკუნეში შექმნილ ყველა სავიოლინო კონცერტს შორის.[131]

„კულერვო“, სიბელიუსის ერთ-ერთი ადრეული ნაწარმოები, ზოგჯერ მოიხსენიება როგორც საგუნდო სიმფონია, მაგრამ უკეთ აღიწერება როგორც ხუთი სიმფონიური ნაწილისგან შემდგარი სიუიტა, რომელიც ჰგავს სიმფონიურ პოემებს. [132] დაფუძნებულია „კალევალას“ პერსონაჟ კულერვოზე. მისი პრემიერა შედგა 1892 წლის 28 აპრილს ემი აჰტესა და აბრაჰამ ოიანპერას სოლო შესრულებით და სიბელიუსის დირიჟორობით, რომელიც ხელმძღვანელობდა ახლად დაარსებული ჰელსინკის საორკესტრო საზოგადოების გუნდსა და ორკესტრს. მიუხედავად იმისა, რომ ნაწარმოები კომპოზიტორის სიცოცხლეში მხოლოდ ხუთჯერ შესრულდა, 1990-იანი წლებიდან ის სულ უფრო პოპულარული ხდება როგორც ცოცხალი შესრულებებისთვის, ისე ჩანაწერებისთვის.[133]

აქტივობები და ინტერესები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მასონობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

როდესაც ფინეთში აღდგა მასონობა, რომელიც რუსული მმართველობის დროს აკრძალული იყო, სიბელიუსი იყო სუომის ლოჟა №1-ის დამფუძნებელ წევრთა შორის 1922 წელს და შემდგომში გახდა ფინეთის დიდი ლოჟის დიდი ორგანისტი. 1927 წელს მან შექმნა რიტუალური მუსიკა, რომელიც გამოიყენებოდა ფინეთში (თხზ. 113) და დამატებით შექმნა ორი ახალი პიესა 1946 წელს. რიტუალური მუსიკის ახალი რედაქცია 1948 წლისა არის მისი ერთ-ერთი უკანასკნელი ნაწარმოები.[134]

სიბელიუსი დაესწრო ლოჟის ექვს სხდომას მისი მუშაობის პირველი წლის განმავლობაში. ეს ვიზიტები შემდგომ წლებში ნაკლებად ხშირი გახდა. მისი სახელი აღარ ჩნდება სუომის ლოჟის ოქმებში 1927 წლის იანვრის შემდეგ.[135]

ბუნება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სიბელიუსს ბუნება უყვარდა და ფინური ლანდშაფტი ხშირად გამოიყენებოდა მისი მუსიკის მასალად. ერთხელ თავისი მეექვსე სიმფონიის შესახებ თქვა: „ყოველთვის პირველი თოვლის სურნელს მახსენებს“. ხშირად ამბობენ, რომ აინოლას გარშემო ტყეებმა შთააგონა „ტაპიოლას“ შექმნა. სიბელიუსის ბუნებასთან კავშირის თემაზე მისმა ბიოგრაფმა, ტავასტშერნამ, დაწერა:

„ჩრდილოეთის სტანდარტებითაც კი, სიბელიუსი განსაკუთრებული ინტენსივობით რეაგირებდა ბუნების განწყობებსა და სეზონების ცვლილებებზე: ბინოკლით ათვალიერებდა ცას ტბის ყინულზე გადამფრენი ბატების დასანახად, უსმენდა წეროების ჭყივილს და ესმოდა კოკორინას ძახილის ექო ჭაობიან მიწაზე, სწორედ აინოლას ქვემოთ. გაზაფხულის ყვავილობით ისევე ტკბებოდა, როგორც შემოდგომის სურნელებითა და ფერებით.“[136]

რეაქცია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ლეევი მადეტოია, სიბელიუსის ყველაზე მნიშვნელოვანი მოსწავლე და როგორც კრიტიკოსი, მისი ნაწარმოებების დამცველი

კომპოზიტორმა და აკადემიკოსმა ელიოტ შვარცმა 1964 წელს დაწერა: „შეიძლება დანამდვილებით ითქვას, რომ ვონ უილიამსი, სიბელიუსი და პროკოფიევი ამ საუკუნის სიმფონისტები არიან“.[137] მართლაც, სიბელიუსმა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა სიმფონიურ კომპოზიტორებსა და მუსიკალურ ცხოვრებაზე. მისი გავლენა ალბათ ყველაზე დიდია ინგლისურენოვან და ჩრდილოეთის ქვეყნებში. ფინელი სიმფონისტი ლევი მადეტოია სიბელიუსის მოსწავლე იყო. ბრიტანეთში რალფ ვონ უილიამსმა და არნოლდ ბაქსმა თავიანთი მეხუთე სიმფონიები სიბელიუსს მიუძღვნეს. ვონ უილიამსმა მასზე თქვა: „თქვენ მუსიკის სამყაროში სანთელი აანთეთ, რომელიც არასოდეს ჩაქრება“.[138] გარდა ამისა, „ტაპიოლა“ თვალსაჩინოდ აისახება როგორც ბაქსის მეექვსე სიმფონიაში, ასევე ერნესტ ჯონ მორანის სოლ მინორულ სიმფონიაში.[139][140] სიბელიუსის საკომპოზიციო პროცედურების გავლენა ასევე ძლიერ იგრძნობა უილიამ უოლტონის პირველ სიმფონიაში.[141] 1930-იან წლებში და მის გარშემო, როდესაც ეს და რამდენიმე სხვა მნიშვნელოვანი ბრიტანული სიმფონიური ნაწარმოები იწერებოდა, სიბელიუსის მუსიკა ძალიან პოპულარული იყო. დირიჟორები თომას ბიჩემი და ჯონ ბარბიროლი მის შემოქმედებას მხარს უჭერდნენ როგორც საკონცერტო დარბაზში, ისე ჩანაწერებში. უოლტონის კომპოზიტორი მეგობარი კონსტანტ ლამბერტი კი აცხადებდა, რომ სიბელიუსი იყო „პირველი დიდი კომპოზიტორი ბეთჰოვენის შემდეგ, რომლის გონებაც ბუნებრივად ფიქრობს სიმფონიური ფორმის ტერმინებში“.[142] უფრო ადრე, სიბელიუსს მხარს უჭერდა გრენვილ ბანტოკი. პატივისცემა ორმხრივი იყო: სიბელიუსმა თავისი მესამე სიმფონია ინგლისელ კომპოზიტორს მიუძღვნა, ხოლო 1946 წელს ბანტოკის საზოგადოების პირველი პრეზიდენტი გახდა. უფრო გვიან, სიბელიუსი ასევე იყო ერთ-ერთი კომპოზიტორი, რომელსაც რობერტ სიმპსონი უჭერდა მხარს. მალკოლმ არნოლდმა აღიარა მისი გავლენა, ხოლო არტურ ბატერვორთმა ასევე დაინახა სიბელიუსის მუსიკა, როგორც შთაგონების წყარო თავის შემოქმედებაში.[143]

ახალი ზელანდიის ყველაზე წარმატებულმა მე-20 საუკუნის კომპოზიტორმა, დუგლას ლილბერნმა, დაწერა იმ შთაგონების შესახებ, რომელიც სიბელიუსის ნამუშევრებიდან მიიღო, განსაკუთრებით თავისი ადრეული კომპოზიციებისთვის.[144]

იუჯინ ორმანდი და შედარებით ნაკლებად, მისი წინამორბედი ფილადელფიის ორკესტრთან, ლეოპოლდ სტოკოვსკი, მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ სიბელიუსის მუსიკის ამერიკელი მსმენელებისთვის მიწოდებაში, პროგრამებში მისი ნაწარმოებების ხშირად ჩართვით; პირველმა მეგობრული ურთიერთობაც განავითარა სიბელიუსთან, რომელიც მთელი ცხოვრების განმავლობაში გაგრძელდა. მოგვიანებით, სიბელიუსს მხარს უჭერდა ამერიკელი კრიტიკოსი ოლინ დოუნსი, რომელმაც კომპოზიტორის ბიოგრაფია დაწერა.[145]

1938 წელს თეოდორ ადორნომ დაწერა კრიტიკული ესე, რომელშიც სკანდალურად ბრალს სდებდა სიბელიუსს: „თუ სიბელიუსი კარგია, ეს აუქმებს მუსიკალური ხარისხის სტანდარტებს, რომლებიც ბახიდან შონბერგამდე არსებობდა: ურთიერთკავშირის სიმდიდრე, არტიკულაცია, ერთიანობა მრავალფეროვნებაში, მრავალწახნაგოვანი ერთში“.[146] ადორნომ თავისი ესე გაუგზავნა ვირჯილ ტომსონს, მაშინ „ნიუ-იორკ ჰერალდ ტრიბიუნის“ მუსიკალურ კრიტიკოსს, რომელიც ასევე კრიტიკულად იყო განწყობილი სიბელიუსის მიმართ; ტომსონმა, მიუხედავად იმისა, რომ დაეთანხმა ესეს განწყობას, ადორნოს უთხრა, რომ „მისი ტონი შექმნიდა ანტაგონიზმს უფრო მეტად [ადორნოს] მიმართ, ვიდრე სიბელიუსის მიმართ“.[83] მოგვიანებით, კომპოზიტორმა, თეორეტიკოსმა და დირიჟორმა რენე ლეიბოვიცმა 1955 წლის პამფლეტის სათაურში სიბელიუსი „მსოფლიოს ყველაზე ცუდ კომპოზიტორად“ მოიხსენია.[147]

შესაძლოა, ერთ-ერთი მიზეზი, რის გამოც სიბელიუსმა როგორც ქება, ისე კრიტიკოსების რისხვა დაიმსახურა, არის ის, რომ თავის შვიდივე სიმფონიაში ფორმის, ტონალობისა და არქიტექტურის ძირითად პრობლემებს უნიკალური, ინდივიდუალური გზებით მიუდგა. ერთი მხრივ, მისი სიმფონიური (და ტონალური) შემოქმედება ნოვატორული იყო, მაშინ როცა სხვები ფიქრობდნენ, რომ მუსიკას სხვა გზით უნდა ევლო.[148] სიბელიუსის რეაქცია კრიტიკაზე ინდიფერენტული იყო: „ნუ მიაქცევთ ყურადღებას იმას, რასაც კრიტიკოსები ამბობენ. არც ერთი ძეგლი არ დაუდგამთ კრიტიკოსისთვის“.[99]

სიბელიუსის ვარსკვლავი ვენაში, „მუსიკალურ მილზე“ (Musik Meile)

მეოცე საუკუნის ბოლო ათწლეულებში სიბელიუსი უფრო მეტი კეთილგანწყობით აღიქმებოდა: მილან კუნდერას თქმით, კომპოზიტორის მიდგომა იყო „ანტიმოდერნული მოდერნიზმი“, რომელიც „მუდმივი პროგრესის სტატუს-კვოს“ მიღმა დგას.[83] მსგავს ჭრილში, ფილოსოფოსი სლავოი ჟიჟეკი უპირისპირებს სიბელიუსს შონბერგის „მოდერნისტულ“ და სტრავინსკის „პოსტმოდერნისტულ“ მიდგომებს; ჟიჟეკისთვის სიბელიუსი წარმოადგენს ალტერნატივას „მდგრადი ტრადიციონალიზმის“ სახით, რომელიც მემკვიდრეობით ტრადიციას აგრძელებს შემოქმედებითი მთლიანობით და არა როგორც „ყალბი კონსერვატორი“.[149] 1990 წელს კომპოზიტორ თეა მასგრეივს ჰელსინკის ფილარმონიულმა ორკესტრმა დაუკვეთა ნაწარმოები სიბელიუსის დაბადებიდან 125 წლისთავის აღსანიშნავად: „ჯადოქრის სიმღერა“ პირველად 1991 წლის 14 თებერვალს შესრულდა.[150] 1984 წელს ამერიკელმა ავანგარდისტმა კომპოზიტორმა მორტონ ფელდმანმა ლექცია წაიკითხა დარმშტადტში, გერმანიაში, სადაც განაცხადა, რომ „ხალხი, რომლებსაც რადიკალებად მიიჩნევთ, შეიძლება სინამდვილეში კონსერვატორები იყვნენ, ხოლო ხალხი, რომლებსაც კონსერვატორებად მიიჩნევთ, შეიძლება სინამდვილეში რადიკალები იყვნენ“, რის შემდეგაც დაიწყო სიბელიუსის მეხუთე სიმფონიის ღიღინი.[83]

1996 წელს პულიცერის პრემიის მფლობელმა მუსიკალურმა კრიტიკოსმა ტიმ პეიჯმა განაცხადა: „სიბელიუსზე ორი რამ პირდაპირ უნდა ითქვას. პირველი, ის საშინლად არათანაბარია (მისი კამერული მუსიკის დიდი ნაწილი, სიმღერების უმეტესობა და საფორტეპიანო მუსიკის უმეტესობა შეიძლება მეორე ხარისხოვანი სალონური კომპოზიტორის მიერ იყოს შექმნილი მე-19 საუკუნის ერთ ცუდ დღეს). მეორე, თავის საუკეთესო ფორმაში, ის ხშირად უცნაურია.“[151] პიანისტი ლეიფ ოვე ანდსნესი გვთავაზობს პეიჯის შეფასების საპირწონეს სიბელიუსის საფორტეპიანო მუსიკის შესახებ. იმის გამო, რომ ამ ნამუშევრების კორპუსი ხარისხში არათანაბარია, ანდსნესი მიიჩნევს, რომ საერთო კრიტიკული უარყოფა გაუმართლებელია. შერჩეული საფორტეპიანო ნაწარმოებების შესრულებისას ანდსნესი აღმოაჩენს, რომ აუდიტორია „გაოცებული იყო, რომ შეიძლება არსებობდეს პირველხარისხოვანი კომპოზიტორი ასეთი ლამაზი, მისაწვდომი მუსიკით, რომელსაც ხალხი არ იცნობს.“[152]

სიბელიუსის დაბადებიდან 150 წლისთავისთვის, 2015 წლის ზაფხულში ჰელსინკის მუსიკის ცენტრმა ყოველდღიური ღონისძიება, ილუსტრირებული და თხრობითი „სიბელიუსის ფინეთის გამოცდილების შოუ“ დაგეგმა. ღონისძიება, ასევე, დაგეგმილი იყო 2016 და 2017 წლებშიც.[153] 8 დეკემბერს ჯონ სტორგორდსის დირიჟორობით ჰელსინკის ფილარმონიულმა ორკესტრმა დაგეგმა საიუბილეო კონცერტი, რომელშიც შედიოდა „ზღაპარი“, „ლუონოტარი“ და მეშვიდე სიმფონია.[154]

მემკვიდრეობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სიბელიუსის პარკი (Sibeliuksenpuisto), კოტკა, ფინეთი

1972 წელს სიბელიუსის გადარჩენილმა ქალიშვილებმა აინოლა ფინეთის სახელმწიფოს მიჰყიდეს. განათლების სამინისტრომ და ფინეთის სიბელიუსის საზოგადოებამ 1974 წელს ის მუზეუმად აქციეს.[88] სიბელიუსი უკვდავყოფილია ხელოვნების, მარკებისა და ვალუტის საშუალებით; ფინური 100 მარკის კუპიურა მის გამოსახულებას ატარებდა 2002 წლამდე, სანამ ფინეთში ევრო არ შემოვიდა.[21] 2011 წლიდან ფინეთი აღნიშნავს დროშის აღმართვის დღეს 8 დეკემბერს, კომპოზიტორის დაბადების დღეს, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც „ფინური მუსიკის დღე“.[22] 2015 წელს, კომპოზიტორის დაბადებიდან 150 წლისთავზე, გაიმართა მრავალი სპეციალური კონცერტი და ღონისძიება, განსაკუთრებით ჰელსინკიში.[23]

ჟან სიბელიუსის სახელობის ვიოლინოს საერთაშორისო კონკურსი, დაარსებული 1965 წელს, სიბელიუსის ძეგლი, გახსნილი 1967 წელს ჰელსინკის სიბელიუსის პარკში, სიბელიუსის მუზეუმი, გახსნილი ტურკუში 1968 წელს, და სიბელიუსის დარბაზი ლაჰტიში, გახსნილი 2000 წელს სახელებს მის პატივსაცემად ატარებს, ისევე როგორც ასტეროიდი „1405 სიბელიუსი“.[155]

სიბელიუსის ნაწარმოებების სრული გამოცემა ფინეთში 1996 წლიდან მზადდება. ეს არის ერთობლივი პროექტი ფინეთის ეროვნულ ბიბლიოთეკას, ფინეთის სიბელიუსის საზოგადოებასა და გამომცემლობა Breitkopf & Härtel-ს შორის. დასრულების შემდეგ ეს კრიტიკული გამოცემა 60 ტომისგან იქნება შედგენილი.[156]

სიბელიუსი დღიურს აწარმოებდა 1909-დან 1944 წლამდე და მისმა ოჯახმა დღიურის სრულად გამოქვეყნებას ნება 2005 წელს დართო. დღიური დაარედაქტირა ფაბიან დალსტრომმა და იგი შვედურ ენაზე გამოიცა 2005 წელს.[157] კომპოზიტორის 150 წლისთავის აღსანიშნავად, 2015 წელს მთელი დღიური ასევე გამოიცა ფინურ ენაზე.[158] სიბელიუსის მიმოწერის რამდენიმე ტომი ასევე დარედაქტირდა და გამოიცა შვედურ, ფინურ და ინგლისურ ენებზე.

სიბელიუსის ხსოვნა აღინიშნება მრავალი ქანდაკებით, ძეგლით, პარკითა და სხვა მსგავსი პატივის მიგებით. მათ შორის ყველაზე ცნობილია სიბელიუსის ძეგლი, თავისთავად ცნობილი სკულპტურა, რომელიც მდებარეობს ფინეთის დედაქალაქში, ჰელსინკიში. მას გარს აკრავს კომპოზიტორის სახელობის პარკი, რომელიც ერთ-ერთი ყველაზე მონახულებადი ადგილია ქალაქში ჩამოსული ტურისტებისთვის.

სანოტო პროგრამა „Sibelius“ მის საპატივცემულოდაა სახელდებული.[159]

ხელნაწერები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სიბელიუსის ლიტერატურული მემკვიდრეობის ნაწილი — მიმოწერა და ხელნაწერები — დაცულია ფინეთის ეროვნულ არქივსა და ფინეთის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში, თუმცა რამდენიმე ნივთი უცხოურ კერძო კოლექციებშია, ზოგჯერ ინვესტიციის სახითაც კი და მხოლოდ ნაწილობრივ ხელმისაწვდომია მკვლევრებისთვის.

1970 წელს ეროვნულმა ბიბლიოთეკამ შეიძინა 50 მუსიკალური ხელნაწერი ფინეთის მთავრობის, ბანკებისა და ფონდების დახმარებით.[160] სიბელიუსის პირადი მუსიკალური არქივი ეროვნულ ბიბლიოთეკას 1982 წელს გადასცეს კომპოზიტორის მემკვიდრეებმა.[161]

1997 წელს კიდევ 50 ნივთი შეიძინეს განათლების სამინისტროს დახმარებით.[162] 2018 წელს იტალიელ-ფინელმა კოლექციონერმა და ქველმოქმედმა როლანდო პიერაჩინიმ სიბელიუსის წერილების და სხვა მასალების კოლექცია გადასცა ფინეთის ეროვნულ მუზეუმს.[163] მეორე მხრივ, 2016 წელს „პოჰიოლას ქალიშვილის“ ხელნაწერი 290 000 ევროდ გაიყიდა ანონიმურ მყიდველზე და აღარ არის ხელმისაწვდომი მკვლევარებისთვის.[162]

2020 წლის დასაწყისში რობერტ ლინოს კოლექციის ამჟამინდელმა მფლობელმა გასაყიდად გამოიტანა 1 200 გვერდი ხელნაწერი, მათ შორის „Voces intimae“, „Joutsikki“ და „პელეას და მელისანდეს“ პარტიტურები. მოლაპარაკებების დროს ეს მასალა არ იყო ხელმისაწვდომი მკვლევარებისთვის. თავდაპირველი ფასი მთელი ლოტისთვის ერთ მილიონ ევროზე მეტი იყო.[164] წლის ბოლოს ეროვნულმა ბიბლიოთეკამ შეძლო ამ კოლექციის შეძენა ფონდებისა და დონორების დახმარებით. საბოლოო ფასი იყო „მნიშვნელოვნად ნაკლები ერთ მილიონ ევროზე“.[165]

დღესდღეობით კანონით არ არის შესაძლებელი სიბელიუსის ხელნაწერების ფინეთიდან ნებართვის გარეშე გატანა და „ჰუფვუდსტატბლადეტის“ თანახმად, ასეთი ნებართვა, მოთხოვნის შემთხვევაშიც, სავარაუდოდ არ გაიცემა.[162]

2021 წელს სიბელიუსის მუსიკალური ხელნაწერები UNESCO-ს მსოფლიო მეხსიერების პროგრამაში შეიტანეს.[166]

წყაროები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რეკომენდებული ლიტერატურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:
ვიკიციტატაში არის გვერდი თემაზე:

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ 1.0 1.1 Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  2. ↑ 2.0 2.1 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3.0 3.1 filmportal.de — 2005.
  4. ↑ 4.0 4.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  5. ↑ 5.0 5.1 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
  6. ↑ 6.0 6.1 GeneaStar
  7. ↑ 7.0 7.1 Roglo — 1997. — 10000000 ეგზ.
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 Archivio Storico Ricordi — 1808.
  9. ↑ 9.0 9.1 Munzinger Personen
  10. ↑ Jean Sibelius — SLS.
  11. ↑ Г. Риман Зибелиус // Музыкальный словарь: Перевод с 5-го немецкого издания / под ред. Ю. Д. Энгель — Москва: Музыкальное издательство П. И. Юргенсона, 1901. — Т. 2. — С. 533.
  12. ↑ http://www.bbc.co.uk/orchestras/pdf/bbcnow_programmes/4June11_programmenotes_eng.pdf
  13. ↑ http://www.bbc.co.uk/orchestras/pdf/bbcnow_programmes/18_19March11_programmenotes_eng.pdf
  14. ↑ Sibelius, Jean Julius Christian // The Enciclopædia Britannica — 12 — London, NYC: 1922. — Vol. XXXII Pacific Ocean Islands to Zuloaga. — P. 466.
  15. ↑ Сибелиус Ян // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  16. ↑ Store norske leksikon — 1978. — ISSN 2464-1480
  17. ↑ 17.0 17.1 Ekman 1972, p. 11.
  18. ↑ Tawaststjerna (1997, p. 15): only in the 1990s was it discovered that Sibelius's original first names (at christening) were Johan Christian Julius; he himself used the order Johan Julius Christian, and that is present in most sources.
  19. ↑ Sibelius, Jean (1865-1957). ციტატა: „In the First as well as in the Second Symphony (1902), some people have admittedly been quick to point out indications of the national independence struggle as well. During the period of oppressive russification, Sibelius and his music quite naturally became a symbol of national ferment. Sibelius had nothing against this, and in 1899 he composed both the Atenarnes sång ('Song of the Athenians') and the programme piece later christened Finlandia.“ ციტირების თარიღი: 2023-12-31
  20. ↑ Brother Sibelius. The Music of Freemasonry. ციტირების თარიღი: 16 October 2011
  21. ↑ 21.0 21.1 100 markkaa 1986. Setelit.com. ციტირების თარიღი: 29 November 2015
  22. ↑ 22.0 22.1 The days the Finnish flag is flown. Ministry of the Interior. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 ნოემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 3 აგვისტო 2024.
  23. ↑ 23.0 23.1 Join the Sibelius 150 Celebration in 2015. ციტირების თარიღი: 3 June 2015
  24. ↑ Ringbom 1950, p. 8.
  25. ↑ Goss 2009, p. 19.
  26. ↑ Goss 2009, p. 53.
  27. ↑ Lagrange 1994, p. 905.
  28. ↑ 28.0 28.1 28.2 28.3 28.4 28.5 Murtomäki 2000.
  29. ↑ Barnett 2007, p. 4.
  30. ↑ Sibelius sv. Nordisk Familjebok (1926). ციტირების თარიღი: 11 June 2015
  31. ↑ Ringbom 1950, pp. 10–13.
  32. ↑ Music becomes a serious pursuit 1881–1885. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 თებერვალი 2015. ციტირების თარიღი: 21 June 2015
  33. ↑ Barnett 2007, p. 6.
  34. ↑ Grimley 2004, p. 67.
  35. ↑ 35.0 35.1 Studies in Helsinki 1885–1888. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 თებერვალი 2019. ციტირების თარიღი: 7 June 2015
  36. ↑ Childhood 1865–1881. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 ივნისი 2015. ციტირების თარიღი: 19 June 2015
  37. ↑ Ringbom 1950, p. 14.
  38. ↑ Goss 2009, p. 75.
  39. ↑ 39.0 39.1 Lagrange 1994, p. 985.
  40. ↑ Tawaststjerna 1976, p. 62.
  41. ↑ Kalevala taiteessa – Musiikissa: Ensimmäiset Kalevala-aiheiset sävellykset fi. Kalevalan Kultuuruhistoria. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 ივლისი 2011. ციტირების თარიღი: 21 June 2015
  42. ↑ Studies in Vienna 1890–91. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 მაისი 2015. ციტირების თარიღი: 7 June 2015
  43. ↑ Kullervo and the wedding 1891–1892. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 მაისი 2015. ციტირების თარიღი: 7 June 2015
  44. ↑ Kaufman 1938, p. 218.
  45. ↑ Goss 2011, p. 162.
  46. ↑ (2006) Classical Destinations: An Armchair Guide to Classical Music. Amadeus Press, გვ. 87. ISBN 978-1-57467-158-2. 
  47. ↑ The occupants of Ainola. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 ივნისი 2015. ციტირების თარიღი: 19 June 2015
  48. ↑ Barnett 2007, p. 74.
  49. ↑ 49.0 49.1 49.2 The Symposion years 1892–1897. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 ივნისი 2015. ციტირების თარიღი: 21 June 2015
  50. ↑ Barnett 2007, p. 85.
  51. ↑ Tawaststjerna 1976, p. 162.
  52. ↑ Sibelius: Spring Song (original 1894). ClassicLive. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 ივნისი 2015. ციტირების თარიღი: 22 June 2015
  53. ↑ Grimley 2004, p. 101.
  54. ↑ Tawaststjerna 1976, p. 166.
  55. ↑ Lagrange 1994, p. 988.
  56. ↑ 56.0 56.1 Towards an international breakthrough 1897–1899. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 ივლისი 2015. ციტირების თარიღი: 22 June 2015
  57. ↑ 57.0 57.1 Works for choir and orchestra. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 ივლისი 2015. ციტირების თარიღი: 22 June 2015
  58. ↑ Jean Sibelius Press celebration music (Sanomalehdistön päivien musikki), incidental music for orchestra. ციტირების თარიღი: 22 June 2015
  59. ↑ Incidental music. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 ივლისი 2015. ციტირების თარიღი: 22 June 2015
  60. ↑ 60.0 60.1 A child's death, and international breakthrough, 1900–1902. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 ივლისი 2015. ციტირების თარიღი: 24 June 2015
  61. ↑ First symphony op. 39 (1899–1900). Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 ოქტომბერი 2022. ციტირების თარიღი: 1 May 2023
  62. ↑ Ringbom 1950, p. 71.
  63. ↑ 63.0 63.1 63.2 The Waltz of Death and the move to Ainola 1903–1904. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 ივლისი 2015. ციტირების თარიღი: 2 August 2015
  64. ↑ 64.0 64.1 64.2 64.3 The first years in Ainola 1904–1908. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 სექტემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 28 October 2015
  65. ↑ Sibelius: Symphony No. 3 (15 September 2014). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 მარტი 2020. ციტირების თარიღი: 24 March 2020
  66. ↑ 66.0 66.1 66.2 66.3 66.4 Inner voices 1908–1914. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 დეკემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 6 November 2015
  67. ↑ 67.0 67.1 Jean Sibelius Wins Nation-Wide Poll Among Listeners. New York Times, 24.11.1935.
  68. ↑ Ozorio, Anne. Appreciating Sibelius's Luonnotar Op. 70 by Anne Ozorio. MusicWeb. ციტირების თარიღი: 13 November 2015
  69. ↑ 69.0 69.1 69.2 69.3 69.4 The war and the fifth symphony 1915–1919. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 დეკემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 13 November 2015
  70. ↑ 70.0 70.1 Tawaststjerna 2008.
  71. ↑ 71.0 71.1 71.2 71.3 The last masterpieces 1920–1927. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 დეკემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 15 November 2015
  72. ↑ Lenti, Vincent A. (2004) For the Enrichment of Community Life : George Eastman and the Founding of the Eastman School of Music. Rochester, New York: Meliora Press, გვ. 53. ISBN 9781580461993. 
  73. ↑ „Finnish Composer Coming“ (PDF). The New York Times. LXX (23, 012). 25 January 1921. p. 2. ციტირების თარიღი: 10 January 2022.
  74. ↑ Incidental music: Sibelius: Music for The Tempest by William Shakespeare, op. 109 (1925–26). Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 სექტემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 18 November 2015
  75. ↑ "Sibeliuksen vapinalle löytyi syy" (in Finnish; "Reason found for Sibelius's tremor"), by Vesa Sirén in Helsingin Sanomat
  76. ↑ 76.0 76.1 Botstein 2011.
  77. ↑ Mäkelä 2011, pp. 67–68.
  78. ↑ Kilpeläinen 1995.
  79. ↑ Sirén 2011a.
  80. ↑ Sirén 2011b.
  81. ↑ Stearns 2012.
  82. ↑ The war and the destruction of the eighth symphony 1939–1945. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 თებერვალი 2019. ციტირების თარიღი: 30 September 2006
  83. ↑ 83.0 83.1 83.2 83.3 Ross 2009.
  84. ↑ „Radio broadcasts catapulted Jean Sibelius to global fame, new study reveals“. Helsinki Times (ინგლისური). 2024-04-10. ციტირების თარიღი: 2024-04-11.
  85. ↑ Mäkelä, Janne (2024-03-27). „Radio ja Sibelius: Rajoja ylittävä mediasuhde vuosina 1926–1957“ [Radio and Sibelius: A cross-border media relationship over the years]. Lähikuva – audiovisuaalisen kulttuurin tieteellinen julkaisu (ფინური). 37 (1): 18. doi:10.23994/lk.144520. ISSN 2343-399X.
  86. ↑ Dagbok, p. 336
  87. ↑ Inkpot Classical Music Reviews: Sibelius Karelia Suite. Luonnotar. Andante Festivo. The Oceanides. King Christian II Suite. Finlandia. Gothenburg SO/Järvi (DG). Inkpot.com. ციტირების თარიღი: 30 January 2012
  88. ↑ 88.0 88.1 Sadie 2005, p. 339.
  89. ↑ The war and the destruction of the eighth symphony 1939–1945. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 თებერვალი 2019. ციტირების თარიღი: 19 November 2015
  90. ↑ Bullock 2011, pp. 233–234 note 3.
  91. ↑ Mäkelä 2011, pp. 13–14.
  92. ↑ Rautavaara, Einojuhani (1989). Omakuva (fi). Helsinki: WSOY, გვ. 116–118. ISBN 978-951-0-16015-2. 
  93. ↑ Sibelius / Eugene Ormandy Conducting The Philadelphia Orchestra – Symphony No. 4 In A minor, Op. 63 / Symphony No. 5 In E-flat major, Op. 82 საიტზე Discogs
  94. ↑ Hurwitz, David. Beecham Sibelius Birthday C. Classics Today. ციტირების თარიღი: 9 December 2015
  95. ↑ Proms feature #3: Sibelius and the swans. Natural Light. ციტირების თარიღი: 19 November 2015
  96. ↑ SibEUlius – Jean Sibelius 150 Years. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 აგვისტო 2018. ციტირების თარიღი: 23 August 2018
  97. ↑ Ainola – Jean Sibelius – Chronological Overview: Jean Sibelius 1865–1957. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 ივლისი 2016. ციტირების თარიღი: 3 July 2016
  98. ↑ Death and funeral 1957. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 დეკემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 19 November 2015
  99. ↑ 99.0 99.1 99.2 99.3 99.4 99.5 Ross, Alex (9 July 2007). „Sibelius: Apparition from the Woods“. The New Yorker. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 November 2015. ციტირების თარიღი: 24 November 2015.
  100. ↑ Poroila 2012.
  101. ↑ Jean Sibelius. Gramophone. ციტირების თარიღი: 24 November 2015
  102. ↑ Tawaststjerna 1976, p. 209.
  103. ↑ Jackson 2001, p. 102.
  104. ↑ Barnett 2007, p. 63.
  105. ↑ Kalamidas, Thanos. (12 August 2009) Jean Sibelius. Ovi. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 ნოემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 24 November 2015
  106. ↑ Pike 1978, p. 93.
  107. ↑ James 1989, p. 41.
  108. ↑ David Ewen, Music for the Millions – The Encyclopedia of Musical Masterpieces (READ Books, 2007) p. 533
  109. ↑ First symphony op. 39 (1899–1900). Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 დეკემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 24 November 2015
  110. ↑ Second symphony op. 43 (1902). Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 იანვარი 2017. ციტირების თარიღი: 24 November 2015
  111. ↑ Third symphony op. 52 (1907). Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 მაისი 2011. ციტირების თარიღი: 24 November 2015
  112. ↑ Fifth symphony op. 82 (1915–1919). Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 ივნისი 2016. ციტირების თარიღი: 24 November 2015
  113. ↑ Jackson 2001, p. 322.
  114. ↑ Sixth symphony op. 104 (1923). Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 სექტემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 26 November 2015
  115. ↑ Layton 2002, p. 479.
  116. ↑ Hepokoski 2001. Quoted by Whittall 2004, p. 61.
  117. ↑ Seventh symphony op. 105 (1924). Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 სექტემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 26 November 2015
  118. ↑ Layton 1965, p. 95.
  119. ↑ En Saga. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 ნოემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 24 November 2015
  120. ↑ Wicklund 2014, p. 30.
  121. ↑ Kurki 1999.
  122. ↑ Other orchestral works. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 სექტემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 24 November 2015
  123. ↑ Lemminkäinen. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 დეკემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 24 November 2015
  124. ↑ Finlandia. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 ივლისი 2017. ციტირების თარიღი: 24 November 2015
  125. ↑ Barnett 2007, p. 242.
  126. ↑ Kilpeläinen 2012, p. viii.
  127. ↑ Tapiola. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 დეკემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 28 November 2015
  128. ↑ Other orchestral works: Karelia Music, Overture and Suite. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 თებერვალი 2020. ციტირების თარიღი: 28 November 2015
  129. ↑ Steinberg, Michael. Sibelius: Valse Triste, Opus 44. San Francisco Symphony. ციტირების თარიღი: 28 November 2015
  130. ↑ Allsen, J. Michael. Madison Symphony Orchestra Program Notes. University of Wisconsin-Whitewater. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 მაისი 2009. ციტირების თარიღი: 5 აგვისტო 2024.
  131. ↑ Violin concerto. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 ნოემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 28 November 2015
  132. ↑ Eden 2010, p. 149.
  133. ↑ Kullervo. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 ივნისი 2017. ციტირების თარიღი: 29 November 2015
  134. ↑ Music for Freemasonry. Jean Sibelius. Finnish Club of Helsinki. ციტირების თარიღი: 11 November 2015[მუდმივი მკვდარი ბმული]
  135. ↑ Vapaamuurarit. ციტირების თარიღი: 19 June 2023
  136. ↑ Tawaststjerna 1976, p. 21.
  137. ↑ Schwartz, Elliott (1982). The Symphonies of Ralph Vaughan Williams. New York: Da Capo Press. ISBN 978-0-306-76137-9.
  138. ↑ Jean Sibelius: The Early Years – Maturity and Silence. Allegro Films. 2024.
  139. ↑ Sir Arnold Bax. Chandos. ციტირების თარიღი: 5 December 2015
  140. ↑ Schaarwächter 2015, p. 494.
  141. ↑ Freed 1995.
  142. ↑ Lambert 1934, p. 318.
  143. ↑ Walker 2008.
  144. ↑ Philip Norman, Douglas Lilburn: His Life and Music, Auckland University Press, 2006, pp. 125–126.
  145. ↑ Goss 1995.
  146. ↑ Adorno 1938.
  147. ↑ Leibowitz 1955.
  148. ↑ Mäkelä 2011, p. 269.
  149. ↑ Žižek, Slavoj (2012) Less Than Nothing. London & New York: Verso, გვ. 603 ff. ISBN 978-1-84467-897-6. 
  150. ↑ Song of the Enchanter. Thea Musgrave. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 ივნისი 2015. ციტირების თარიღი: 5 აგვისტო 2024.
  151. ↑ Page, Tim (29 September 1996). „Finn de Siècle“. The Washington Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 March 2016. ციტირების თარიღი: 11 January 2016.
  152. ↑ Andsnes, Leif, liner notes for Leif Ove Andsnes, Sibelius, Sony Classical CD 88985408502, 2017
  153. ↑ Sibelius Finland Experience. Musiikkitalo. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 დეკემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 5 December 2015
  154. ↑ Sibelius 150. Helsinki Philharmonic Orchestra. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 მარტი 2016. ციტირების თარიღი: 6 December 2015
  155. ↑ 1405 Sibelius (1936 RE). Minor Planet Center. ციტირების თარიღი: 22 November 2015
  156. ↑ Jean Sibelius Works (JSW). დაარქივებული 29 November 2020 საიტზე Wayback Machine. The National Library of Finland.
  157. ↑ Sibelius, Jean (2005). რედ. Fabian Dahlström: Dagbok 1909–1944 (sv). Helsingfors: Svenska litteratursällskapet i Finland. ISBN 978-951-583-125-5. 
  158. ↑ Sibelius, Jean (2015). რედ. Fabian Dahlström: Päiväkirja 1909–1944 (fi). Helsinki: Svenska litteratursällskapet i Finland. ISBN 978-951-583-288-7. 
  159. ↑ Rothman, Philip. (23 June 2015) An interview with Ben Finn, co-founder of Sibelius [Part 1 of 2]. scoringnotes.com. ციტატა: „We decided to call it "Sibelius" for reasons we can no longer remember, but it was almost certainly because [composer Jean] Sibelius was a "Finn"—a play on our surname“ ციტირების თარიღი: 31 January 2020
  160. ↑ Sirén, Vesa (1 March 2020). „Kansallisaarre vaarassa“. Helsingin Sanomat (ფინური). p. C 10. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 February 2020. ციტირების თარიღი: 9 March 2020.
  161. ↑ Ollikainen, Tapio: "Jean Sibelius Works – suurhanke etenee" დაარქივებული 20 October 2020 საიტზე Wayback Machine. National Library of Finland (in Finnish).
  162. ↑ 162.0 162.1 162.2 Virtanen, Timo (26 February 2020). „Nationalskatter i farozonen“. Hufvudstadsbladet (შვედური). p. 23. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 February 2020. ციტირების თარიღი: 9 March 2020.
  163. ↑ Sirén, Vesa (19 January 2018). „Kansallismuseo sai Sibelius-kokoelman“. Helsingin Sanomat (ფინური). p. B 6. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 February 2021. ციტირების თარიღი: 9 March 2020.
  164. ↑ Sirén, Vesa (4 March 2020). „Kansallisarkisto kiinnostui käsikirjoituksista“. Helsingin Sanomat (ფინური). p. B 6. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 March 2020. ციტირების თარიღი: 9 March 2020.
  165. ↑ Tiikkaja, Samuli (8 December 2020). „Kansalliskirjasto sai ostettua Lienaun Sibelius-käsikirjoitukset“. Helsingin Sanomat (ფინური). p. B 4. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 December 2020. ციტირების თარიღი: 10 December 2020.
  166. ↑ „Arkiv klassas som världsminnen“. Hufvudstadsbladet (შვედური). 20 September 2021. p. 5.
ხ • გ • რ
ქვეყნები
მოძრაობები
ლიტერატურა
მუსიკა
თეოლოგები და
ფილოსოფოსები
სახვითი ხელოვნება
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ჟან_სიბელიუსი&oldid=4695242“-დან