Saury

Saury
[[image: Pacific saury |frameless|]]
Vísindaleg flokkun
Yfirfylking: Animalia Fylking: Chordata Flokkur: Actinopterygii Ætt: Scomberesocidae Ættkvísl: Cololabis Tegund: saira
Tvínefni
Cololabis saira (Brevoort, 1856)

Saury (Cololabis saira) (e. Pacific saury) er meðlimur í Scomberesocidae fjölskyldunni. Hann er veiddur í Norður kyrrahafinu við Austur Asíu. Hann spila stórt hlutverk í austur asískri matargerðum. Hann er mikið grillaður heill en einnig er hann flakaður og eldaður þannig og svo er hann líka notaður í sushi. Það eina sem þekkist að saury hér á landi er að hann er talsvert notaður sem beita.

Líffræðilegt

Saury hefur frekar lítinn munn en öflugann líkama til sunds. Hann er dökk grænn eða blár að ofan en silfurgljáandi undir og á hliðum en hann er einnig með skær bláa flekki dreifða um hliðarnar. Hann er um 25-30 cm að lengd þegar hann er veiddur en hann getur orðið allt að 40 cm langur og er um 180 gr þegar hann er veiddur á haustin. Saury verður að hámarki fjögurra ára gamall. Hann er að finna í Norður Kyrrahafinu en allt frá Kóreu og Japan til Alaska og suður til Mexíkó en þarna er sjórinn nokkuð hlýr en kjör hitastig fyrir saury er 15-18°C. Saury er uppsjávarfiskur og vill halda sig nálægt yfirborðinu og er hann veiddur þar en hann getur þó líka verið niður á allt að 230 m dýpi. Þegar saury er að flýja frá rándýrum, fleytir hann á yfirborðinu og er það líkt örðum fiskum innan ættarinnar. Saury er torfufiskur og finnast fullorðnir fiskar við strendur og nálægt yfirborðinu.

Eggin festast saman og festast svo við eitthvað annað eins og þang í sjónum og seiðin. Seiðin lifa fyrst um sinn innan um þangið.

Saury éturhelst dýrasvif og egg og lirfur annara fiska eins og ansjósu .

Helstu rándýr sem éta saury eru sjávarspendýr, smokkfiskar og túnfiskar.

Beita á Íslandi

Saury hefur verið notaður við beitu á Íslandi í mörg ár, það sem gerir saury að góðum beitufiski er að hann hefur hátt fituinnihald sem helst stöðugt allt árið um kring og vegna þess hve sterkt roðið hans er en það gerir það að verkum að hann helst betur á króknum og veiðir því lengur en aðrar beitur.

Veiðiþjóðir

Um 1950 veiddu Japanir um 98% af aflanum og Suður Kórea um 2%, Aflahluti Japana hefur þó minnkað hlutfallslegaá síðustu áratugum. Aðrar þjóðir sem veiða talsvert núna eru Kína og Taívan. Sovétríkin veiddu saury einnig í kringum 1960 og næstum fram að upplausn Sovétríkjanna. Taívan fór að veiða saury um 1988 og hefur verið að auka sínar veiðar. Árið 2002 byrjuðu Kínverjar einnig að veiða saury og hafa þeir verið að veiða rúmlega 100 þúsund tonn á ári.

Matargerð

Saury er mjög áberandi matargerð í Japan en þar táknar hann haustið. Oftast er saury grillaður heill, saltaður, skreyttur með rifnum daikon og borinn fram með skál af hrísgrjónum og misosúpu. Saury er einnig kryddaður með soja sósu eða sítrusafa. Saltgrillaður saury þekkist einnig í Kóreu og er hann einnig borðaður þar á haustin. Einnig er hægt að pönnusteikja hann og hann er líka niðursoðinn í kabayki.

Saury er einnig notaður í sushii og kallast það sanma sashimi og þykir það mikið góðmeti á mörgum stöðum en það er mjög misjafnt hvernig það er borið fram og hvort að það sé borðað yfor höfuð eftir stöðum.

Í Norður- Gyeongsang héraði er miklu magni af saury safnað og hann hálfþurrkaður og hann borðaður þannig.

Simmered saury (꽁치 조림, kkongchi-jorim) er algengt afbrigði af hefðbundnum kóreskri matargerð.

Í þeim hluta Rússlands sem hefur aðgang að Kyrrahafinu er saury vinsælt er það bæði reykt og niðursoðið með alskonar kryddum og jurtum.

Í vestrænum löndum er saury einna helst notað í fiskimjöl og í gæludýrafóður.

Nafnið

Saury á sér mörg nöfn í mörgum löndum en hann er þekktur sem sanma (さ ん ま / サ ン マ / 秋刀魚) og saira (さ い ら / サ イ ラ / 佐伊羅) á japönsku, kkongchi (꽁치) á kóresku, Pinyin: qiū dāo yú á kínversku (秋刀鱼 á einfaldaðri kínversku eða 秋刀魚 á kóresku Hefðbundin kínverska), og saira (сайра) á rússnesku.

Hugtakið saira notað í vísindaheiti kemur frá nafni þessa fiska á Kii-skaganum í Japan.

Kínverskir stafir sem notaðir eru í kínversku og japönsku nöfnum (秋刀魚) þýða „haust hníf fiskur“ í tilvísun í lögun hnífsblað og hausið sem er aðal árstíðin sem að saury er veiddur. Það er einnig kallað „balaou du Japon“ eða „balaou du Pacifique“. Nafnið fæddist í Japan og það var dregið af japönsku og á kínversku. Nafnið saira breyttist einnig úr japönsku (Wakayama mállýsku) í vísindaheiti og rússnesku. Saury er einnig fluttur til Bretlands þar sem hann er notðaur sem beita en þar er hann kallaður blueys, það er svo að fólk rugli honum ekki við blá makrílinn. Saury er einnig fluttur til Íslands og er notaður sem beita hér á landi og er hann bara kallaður Saury, ef að það ætti að finna eitthvert Íslenskt nafn á hann gæti það t.d verið Kyrrahafs kuti. Kuti er samheyti yfir orðið hnífur en í japönsku þýrðir nafnið „haust hníf fiskur“.