Grænmeti

Grænmeti er matreiðsluhugtak sem er ekki skýrt skilgreint og á sér ekki stoð í líffræði heldur er hefðbundið og huglægt. Allir hlutar matjurtar sem fólk borðar er þannig grænmeti, nema það sem er í matargerð kallað ávextir, auk korns, hneta og kryddjurta.

Grænmeti er þannig gert úr laufinu (t.d. kál), stilknum (spergill), rótinni (t.d. kartafla), blóminu (t.d. spergilkál) og lauknum (t.d. hvítlaukur). Að auki eru ýmsir ávextir skilgreindir sem grænmeti, t.d. agúrka, grænmergja, grasker, lárpera og jafnvel belgbaunir.

Sumt grænmeti má borða hrátt, en annað þarf að elda áður en hægt er að borða það. Grænmeti er oftast notað í rétti sem eru ekki sætir, til dæmis forrétti, aðalrétti og salöt. Nokkrar tegundir grænmetis eru notaðar í eftirréttum, eins og til dæmis rabarbari og gulrót.

Flokkun

Í daglegu tali er greint milli grænmetis og ávaxta. Ávextir eru yfirleitt taldir sætir, en grænmeti ekki. Í grasafræði er merking orðsins ávöxtur hins vegar nákvæmari: ávöxtur er það sem vex úr egglegi á dulfrævingi. Þess vegna eru sumar jurtir sem eru yfirleitt flokkaðar sem grænmeti, eins og eggaldin, paprikur og tómatar, flokkaðar sem ávextir í grasafræði. Flestar korntegundir eru líka í raun grænmeti, auk pipars, rauðs pipars og margra annarra kryddtegunda. Sumar jurtir, eins og maís og gulertur, eru aðeins kallaðar grænmeti meðan þær eru ófullþroskaðar.

Skilgreining á því hvað telst til grænmetis er ólík í ólíkum löndum og ólíkum tungumálum. Í Brasilíu eru lárperur til dæmis álitnar vegar ávextir af því þær eru oft notaðar í eftirréttum, en í öðrum löndum, eins og í Mexíkó eða Bandaríkjunum, eru þær flokkaðar sem grænmeti af því þær eru notaðar í salöt og sósur.

Næring

Grænmetis má neyta á ýmsa ólíka vegu, hvort sem er í aðalréttum eða sem snarl. Það magn næringarefna sem grænmeti inniheldur er breytilegt eftir tegundum. Hins vegar inniheldur grænmeti almennt séð lítið prótín eða fitu, en getur innihaldið mikið af vítamínum, steinefnum, trefjaefnum og kolvetnum. Talið er að grænmeti innihaldi andoxunarefni og önnur gagnleg efni sem vinna gegn gerlum, sveppum, veirum og krabbameini.