Maroko
| Maroko | ||
| المملكة المغربية Al Mamlakah al Maghribiyah ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵓⵎⵔⵔⵓⴽ Tageldit n Umerruk | ||
|
| |
| Standardo di Maroko | Blazono di Maroko | |
| Nacionala himno: | ||
| Hymne Chérifien | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Rabat | |
| · Habitanti: | 1 622 860 (2003) | |
| Precipua urbo: | Kazablanka | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Araba | |
| Tipo: | Monarkio | |
| · Rejo: | Muhammad la 6ma (ⵎⵓⵃⵎⵎⴷ ⵡⵉⵙⵙ ⵚⴹⵉⵚ, محمد السادس) | |
| · Chefministro: | Aziz Akhannouch (ⵄⴰⵣⵉⵣ ⴰⵅⵏⵓⵛ, (عزيز أخنوش) | |
Surfaco: (57ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 446 550 km² | |
| · Aquo: | 0,5 % | |
Habitanti: (37ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 35 740 000[1] (2017) | |
| · Denseso di habitantaro: | 50,0 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Dirham di Maroko | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | MA
| |
MAR
| ||
504
| ||
| Reto-domeno: | .ma | |
Maroko (Arabe, المغرب) esas lando an nordwestal Afrika. Ol havas kom vicini Aljeria este, e Ocidental Sahara sude. Norde jacas Mediteraneo e weste jacas l'Oceano Atlantiko. Hispana enklavi Ceuta e Melilla, la teritorii Peñón de Vélez de la Gomera, Peñón de Alhucemas, l'insuli Chafarinas e l'insulo Perejil jacas nord-este de la lando.
Bazala fakti pri Maroko.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Maroko |
Feniciani establisis urbeti an la litoro di la nuna Maroko cirkume 1200 aK, por extraktar salo. La maxim anciena stato en la regiono esis Berberana rejio di Mauretania, qua existis de adminime 110 aK. En 40 Romana Imperio anexis la regiono.
Araba populi okupis Maroko dum la 7ma yarcento, e introduktis Mohamedana religio. Li establisis lia chef-urbo en Fez e pos establisis komercala voyi tra Sahara. De 1511 til 1659 la dinastio Saadi guvernis la regiono. Sequante, en 1631, la dinastio Alaouita asumis povo, e guvernas la lando til nun.
Maroko esis l'unesma lando qua agnoskis la nedependantesko di Usa, en 1777. Ye la 20ma di decembro ta yaro, lora sultano Muhammad la 3ma deklaris en kontrato ke ilu protektus Usana navi en Atlantiko. La kontrato di amikeso inter ta du landi esas la maxim anciena neruptita kontrato signatita da Usa.[2]
En 1830 Francia ja manifestis interesto pri Maroko. En 1904 Unionita Rejio agnoskis l'influo Franca super Maroko. Germana Imperio reaktis. La kontrato di Fez (signatita ye la 30ma di marto 1912 transformis Maroko en Franca protektorato. Segun la sama kontrato, ye la 27ma di novembro sam yaro Hispania asumis protektorato super la zoni di Sahara. Multa Marokana soldati kombatis por Francia dum l'unesma e la duesma mondomiliti, e por nacionalista armeo dum Hispana interna milito.
Franca koloniala sistemo proskriptis Marokana yuro pri parolar libere, e docis Franca historio, linguo e kulturo nur a la elito. Samatempe, ol marjinigis lokala lingui e kulturi. To efektigis la nasko di nacionalista movadi. L'exilo di sultano Muhammad la 5ma en Madagaskar en 1953 stimulis l'opozo kontre Franca ed Hispana protektorati. Pos populala protesti, Francia posibligis Muhammad la 5ma retroirar a Maroko en 1955, e negocii pri nedependantesko komencis la sequanta yaro. Maroko nedependanteskis de Francia ye la 2ma di marto 1956, e de Hispania erste ye la 7ma di aprilo sam yaro.
Tra kontrati en 1956 ed en 1958, Maroko asumis gradope la kontrolo di kelka regioni ante okupita dal Hispani. En 1961 Hassam la 2ma asumis kom rejo. Hispania retrodonis l'enklavo Ifni a Maroko ye la 4ma di januaro 1969. En novembro 1975, pos la morto di Francisco Franco, Marokani okupis Ocidental Sahara.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto].jpg)
Maroko havas autoritatoza rejimo, segun la raporto Freedom of the Press. Segun lua konstituco, Maroko esas parlamentala monarkio. La chefo di stato esas rejulo Muhammad la 6ma depos 1999. La rejo nun havas honoriziva povi. La chefo di guvernerio esas la chefministro.
Segun la konstituco di 2011, la parlamento konsistas ek 2 chambri. La Asemblitaro di Reprezentanti (Majlis al-Nuwab/Assemblée des Répresentants) havas 325 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari. L'Asemblitaro di Konsilanti (Majlis al-Mustasharin) havas 120 membri, qui elektesas da lokala konsilistari por 6-yara periodo. La povi de la parlamento augmentis pos revizi en la konstituco eventinta en 1992, 1996 e 2011. Exemple, nun la parlamento povas questionar ministri pri lia agadi, diskutar la budjeto, ed inquestar l'agadi de la guvernerio.
La maxim alta korto di la lando esas la Supra Korto, e lia membri elektesas dal rejo.
Maroko okupas Ocidental Sahara, olima kolonio Hispana, e konstruktis murego qua dividas lua teritorio en du, por impedar ataki dal Fronto Polisario, qua demandas nedependo la teritorio. Tamen, segun diversa rezolvi del Unionita Nacioni, on mustas facesar plebicito kun lokala habitanti por decidar la futuro di la teritorio. Maroko nur aceptas plebicito se Marokani qui migris ad Ocidental Sahara pos lua invado en 1975 anke darfos votar.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Maroko havas 1 835 km di litoro, e 2 017,9 km di frontieri, di qui 1 599 km kun Aljeria, 1 561 km kun Mauritania, 6,3 km Ceuta e 9,6 km kun Melilla.
Du montari trairas la teritorio di Maroko: la montaro Atlas centre e sude, e la montaro Rif, norde. Granda parto di la habitantaro habitas norde e weste de ta montari. La populo Berbera habitas la du montari. Foresti kovras 12% de la teritorio di la lando, kontre ke kultivebla regioni reprezentas 18% di tota surfaco.
La litoro di Maroko havas mediteraneala klimato. Regioni doplanda kovresas da dezerto. La maxim alta monto di la lando esas Jbel Toubkal, kun 4 165 metri di altitudo.
La maxim granda urbo di Maroko esas Kazablanka, kun 5,5 milion habitanti en 2011. Altra importanta urbi esas Rabat (la chef-urbo), Fez e Tetouan.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Maroko |
Maroko havas liberal ekonomio. Ol esas la 3ma maxim granda produktero e la maxim granda exportacero di fosforo. Servadi reprezentas plu kam 50% de la TNP. Cirkume 40% de lua laboro-povo laboras en agrokultivo. Hordeo, frumento ed altra cereali esas la precipua kultivala produkturi.
En 2008 karbono reprezentis 56% de omna fonti di energio konsumata en la lando[3].
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
.jpg)
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2018, Maroko havis 34 314 130 habitanti.[4] La maxim multa (99%) esas Araba Berberi. Altra grupi esas 1%.[4]
L'oficala linguo di la lando esas Araba e Berbera (Tamazight). Altra Berbera lingui (Tachelhit, Tarifit) e Franca anke parolesas.[4] De 50% til 65% ek omna habitanti, o 15 til 18 milion personi parolas berbera.[5]
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Islamo: 99% de la habitantaro, di qui la maxim multa esas Sunni e min kam 0,1% esas Shia. Altra religii (kristanismo, judaismo e Bahá'i) esas 1%. La judi esas cirkume 6 mil personi.[4]
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
La kulturo di Maroko havas Feniciana, Araba, Juda, Sub-Saharana, Romana ed Andaluziana influi. L'arkitekturo mixas influi Araba, Hispana, Portugalana e Franca en multa historiala konstrukturi. Pos la nedependantesko, florifis autentika exempli pri moderna pikto, skulto, muziko, teatro e cinemo lokala. La Nacionala Teatro di Maroko, inaugurita en 1956, ofte prizentas spektakli di artisti lokala ed stranjera.
La literaturo di Maroko skribesas en l'Araba, la Berbera e la Franca. La moderna literaturo komencis dum la yari 1930a. Un ek l'unesma moderna poeti esis Mohammed Ben Brahim (1897-1955). Kelk altra importanta skriptisti esas Mohamed Choukri, Driss Chraïbi, la historiisto e novelisto Abdallah Laroui, Abdelfattah Kilito, e Fatema Mernissi. Li publikigas lia verki en la Franca e l'Angla.
La muziko tradicionala havas origini Araba, Berbera e Sub-Saharana. La klasika muziko Andaluziana originis en Maroko, inter la 9ma e la 15ma yarcenti. La jenro chaabi, nun pleata da multa grupi, influesis da rock e da tradicionala muziko. Jenri muzikala del Ocidento, exemple rock, country, heavy metal e hip hop, divenabas populara dum recenta yari. La kantistino Marokana Hindi Zahra kantas pop, soul, jazz, Berbera muziko ed altra jenri en l'Angla ed ank en Berbera. En 1980 Maroko partoprenis unesmafoye en l'Euroviziono-Konkurso di Kansono, e finis ye la prelasta rango.
Futbalo esas la maxim populara sporto di la lando. Altra populara sporti esas poloo, natado e teniso. Dum l'Olimpiala Ludi en Los Angeles, 1984 Nawal El Moutawakel divenis l'unesma muliero de ula Mohamedana lando qua recevis Olimpial ora medalio, pri atletismo.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ Royaume du Maroc - Haut Commissariat au Plan
- ↑ Roberts, Priscilla H. and Richard S. Roberts, Thomas Barclay (1728-1793: Consul in France, Diplomat in Barbary, Lehigh University Press, 2008, pp. 206-223.
- ↑ Morocco: Electricity production from coal sources
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Morocco - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 8ma di aprilo 2019.
- ↑ Frédéric Deroche (2008). Les peuples autochtones et leur relation originale à la terre: un questionnement pour l'ordre mondial. L'Harmattan. p. 14. ISBN 978-2-296-05585-8. Rekuperita ye la 24ma di decembro 2011
| Nedependanta stati en Afrika |
| Aljeria | Angola | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Centrafrika | Chad | Demokratial Republiko Kongo | Djibuti | Egiptia | Equatorala Guinea | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabon | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea Bisau | Ivora Rivo | Kabo Verda | Kamerun | Kenia | Komori | Kongo | Lesotho | Liberia | Libia | Madagaskar | Malawi | Mali | Maroko | Maurico | Mauritania | Mozambik | Namibia | Nigeria | Nijer | Ruanda | San-Tome e Principe | Senegal | Sierra Leone | Seycheli | Somalia | Sudafrika | Sudan | Sud-Sudan | Tanzania | Tunizia | Togo | Uganda | Zambia | Zimbabwe |
| Nesuverena teritorii |
| Ceuta | Kanarii | Madeira | Melilla | Ocidental Sahara | Mayotte | Reunion | Sokotra |
| Nedependo ne agnoskata |
| Somalilando | Puntlando |