Mmetụta mgbanwe ihu igwe na ahụike mmadụ
obere ụdị nke | mmetụta nke okpomoku zuru ụwa ọnụ na mgbanwe ihu igwe, determinants of health |
---|
. [1]mmetụta ihu igwe na ụmụ mmadụ na-amụbawanye nke ọma na ọnụọgụgụ. [1] [2] egwu egwu ebili mmiri ọkụ na ihe omume ihu igwe dị oke egwu . egwu na-enweghị ìhè na-ewere ọnọdụ site na ike na biosphere . Ọmụmaatụ bụ iwu n'ịdị mma mmiri na ikuku, nchekwa nri na nchụpụ. Ihe ndị dị ka afọ, okike ma ọ bụ ọnọdụ na-akpa na-emetụta ruo n'ókè nke ndị a na-aghọ ihe ize ndụ zuru oke na ụmụaka. [3] : 1867 A na-ekesa ihe egwu n'ụzọ na-akụzi ezi n'ofe ụwa. [3] Onu ogugu ndi mmadu na-adighi nma bu ihe kachasi ike na odi ihu igwe . [4] : 15 Dị ka ihe atụ, ụmụntakịrị na ndị agadi bụ ndị kasị agha ahụ n'oké akwụkwọ .
. [2]jaka n'etiti ndị na-eguzo na papapa ọtụtụ. [1] Otu bụ i nke ndị mmadụ na-akpa ike na ebili mmirika . Ihe ndị ọzọ bụ isi obodo . Mbelata ikike ọrụ maka ndị ọrụ n'akwụkwọ yana mgbochi na ewepụ uche bụ ndị ọzọ. Ihe omume ihu igwe dị oke egwu nwere ike dị ukwuu na ngwaahịa. Ndị a na-akpọ idei mmiri, ajị ifufe, ụkọ mmiri ozuzo na ọkụ ọkụ . Ha na-ebute ihe ahụ, ọrịa, na mmetọ ikuku n'ihe ọkụ ọkụ. ụfọdụ ndị eze ndị ọzọ na-akọwa ìhè sitere na ike ihu igwe nwere ike ịbụ ịrị elu nri, erighị ihe na-edozi ahụ na nchekwa mmiri mmiri.
.na-efe efe dị iche iche nwere ike ihu igwe nwere ike lip na mpaghara ụfọdụ. Ndị a asị ọrịa anwụnta na-ebute, zoonoses, ụgbụgbọ na ụfọdụ ọrịa na-ebute mmiri mmiri . [1] Mgbanwe ihu igwe ga-emetụtakwa ebe ọrịa na-efe efe nwere ike ike n'ahụ. Ọtụtụ ọrịa na-efe efe ga-agbasa na mpaghara mpaghara ebe ndị mmadụ na-enwe ụkpụrụ iwu kwesiri
[3]ntọala nke alụ ihu igwe na-enwe ọganihu maka obodo mgbasa mgbasa na eze mba ụwa. Ugbua na 2009, akara dị na akwụkwọ ntuziaka izugbe bụ Lancet kwuru, sị: "Mgbanwe ihu igwe bụ ihe iyi egwu nke zuru ụwa nke mbụ afụ nke 21st". [1] Òtù Ahụ́ ma ọ bụ kwu kwu ihie nke a na 2015. [2] N'afọ 2019, Associationtù ọstrelia kwuputara alụ ihu igwe dị ka ihe ọmụmụ nwa
Nnyocha achọpụtala na nzikọrịta ozi na mgbanwe ihu igwe nke na-egosi ya dị ka ihe gbasara ahụike kama ọ bụghị naanị ihe gbasara gburugburu ebe obibi nwere ike itinye aka na ọha mmadụ. [4] [5]
Otu akụkọ 2021 e bipụtara na Lancet chọpụtara na mgbanwe ihu igwe anaghị emetụta ahụ ike ndị mmadụ n'otu ụzọ ahụ. Mmetụta kachasị ukwuu na-adaba na ndị kachasị ike dị ka ndị ogbenye, ndị inyom, ụmụaka, ndị agadi, ndị nwere nsogbu ahụike dị adị, ndị ọzọ pere mpe na ndị ọrụ n'èzí. [2] : 13
Enwere ụfọdụ amụma maka usoro ahụike nke na-ekpebi adịghị ike nke ndị mmadụ n'otu n'otu. Enwere ike ịchịkọta ndị a n'ime "ọnụọgụ mmadụ, mmekọrịta akụ na ụba, ụlọ, ahụike (dịka ọnọdụ ahụike dị adịbu), agbataobi, na ihe gbasara mpaghara". [6]
- Usoro ma ọ bụ ihe egwu ozugbo: mgbanwe na oke ihu igwe na butere oke mmiri ozuzo, idei mmiri, ụkọ mmiri ozuzo, ebili mmiri ọkụ na ọkụ ọhịa [2]
- Usoro ma ọ bụ ihe egwu na-apụtaghị ìhè: ndị a na-agbazigharị site na mgbanwe na biosphere (dịka, ibu ọrịa na redistribution nke ọrịa vectors, ma ọ bụ nri nri, àgwà mmiri, ikuku mmetọ, ala ojiji mgbanwe, gburugburu ebe obibi mgbanwe )
- Ọnọdụ mmekọrịta mmadụ na ibe ya (afọ na okike, ọnọdụ ahụike, ọnọdụ akụ na ụba, isi obodo, akụrụngwa ahụike ọha, ngagharị na ọnọdụ esemokwu)
Ihe ize ndụ ahụike ndị a dị iche n'ofe ụwa yana n'etiti otu dị iche iche nke ndị mmadụ. Dịka ọmụmaatụ, ọdịiche dị na ịnye ọrụ ahụike ma ọ bụ mmepe akụ na ụba ga-ebute ihe ize ndụ ahụike dị iche iche maka ndị mmadụ nọ na mpaghara dị iche iche, na mba ndị na-emepe emepe na-eche ihe ize ndụ ahụike dị ukwuu. N'ọtụtụ ebe, nchikota nke ọnọdụ akụ na ụba obodo dị ala na ọrụ okike omenala na-ebute ihe ize ndụ ahụike dị ukwuu nye ụmụ nwanyị na ụmụ agbọghọ n'ihi mgbanwe ihu igwe, ma e jiri ya tụnyere ndị nwoke na ụmụ nwoke chere ihu (ọ bụ ezie na mkparịta ụka nwere ike itinye n'ọnọdụ ndị ọzọ). [7]
Ndị na-adịghị ike gbasara ọrịa ọkụ na-agụnye ndị nwere obere ego, obere ìgwè dị nta, ụmụ nwanyị (karịsịa ndị inyom dị ime), ụmụaka, ndị okenye (ihe karịrị afọ 65), ndị nwere ọrịa na-adịghị ala ala, nkwarụ na ọrịa . [2] : 13 Ndị ọzọ nọ n'ihe ize ndụ gụnyere ndị nọ n'obodo mepere emepe (n'ihi mmetụta agwaetiti okpomọkụ nke obodo mepere emepe), ndị ọrụ n'èzí na ndị na-aṅụ ọgwụ ụfọdụ ọgwụ . [2] Mkpughe na oke okpomọkụ na-ebute nnukwu ihe egwu ahụike nye ọtụtụ n'ime ndị a na-ewere dị ka ndị na-adịghị ike. [2] [8]
- ↑ Watts (16 November 2019). "The 2019 report of The Lancet Countdown on health and climate change: ensuring that the health of a child born today is not defined by a changing climate". The Lancet 394 (10211): 1836–1878. DOI:10.1016/S0140-6736(19)32596-6. PMID 31733928.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 Romanello (October 2021). "The 2021 report of the Lancet Countdown on health and climate change: code red for a healthy future". The Lancet 398 (10311): 1619–1662. DOI:10.1016/S0140-6736(21)01787-6. PMID 34687662.
- ↑ Katharine Murphy. "Australian Medical Association declares climate change a health emergency", The Guardian, 2 September 2019. Retrieved on 19 April 2020.
- ↑ Maibach (December 2010). "Reframing climate change as a public health issue: an exploratory study of public reactions". BMC Public Health 10 (1). DOI:10.1186/1471-2458-10-299. PMID 20515503.
- ↑ Dasandi (20 October 2022). "Positive, global, and health or environment framing bolsters public support for climate policies". Communications Earth & Environment 3 (1). DOI:10.1038/s43247-022-00571-x.
- ↑ Li (March 2023). "Vulnerability and recovery: Long-term mental and physical health trajectories following climate-related disasters". Social Science & Medicine 320 (115681). DOI:10.1016/j.socscimed.2023.115681. PMID 36731303.
- ↑ Watts (2015). "Health and climate change: policy responses to protect public health" (in en). The Lancet 386 (10006): 1861–1914. DOI:10.1016/S0140-6736(15)60854-6. PMID 26111439.
- ↑ Demain (24 March 2018). "Climate Change and the Impact on Respiratory and Allergic Disease: 2018". Current Allergy and Asthma Reports 18 (4). DOI:10.1007/s11882-018-0777-7. PMID 29574605.