Դեղանիւթեր
Դեղանիւթեր (լատ.՝ praeparatum medicinale, praeparatum pharmaceuticum, medicamentum) բուժական միջոցներ, բնական, համադրական կամ կենսարհեստական ծագում ունեցող կենսաբանօրէն աշխուժ նիւթ կամ նիւթերու խառնուրդ դեղահատերու, լուծոյթի, ճարպերու կամ այլ տեսքով, որ կը գործածէ հիւանդութիւններու կանխարգելման, ախտորոշման կամ բուժման նպատակով[1]։ Գործնական բժշկութեան մէջ կիրառուող առանձին եւ համակցուած դեղանիւթերու թիւը կը հասնի տասնեակ հազարներու։
Նոր դեղանիւթեր ստանալու գործընթացը բարդ է եւ երկարատեւ։ Սկիզբը քիմիական տարալուծարանի հիմնականին մէջ կամ դեղահումքէն կ'անջատեն նոր քիմիական միացութիւններ, այնուհետեւ հատուկ դեղագործական տարալուծարաններու մէջ դեղագետները տարբեր կենդանիներու օրկաններու եւ հիւսուածքներու վրայ կ'ուսումնասիրեն այդ միացութիւններու ազդեցութիւնները, ինչպէս նաեւ անոնց ներծումը, բաշխումը եւ հեռացումը օրկանիզմէն։ Յատուկ ուշադրութիւն կը դառնայ նոր միացութիւններու կողմնակի եւ թունաւոր ազդեցութիւններու ուսումնասիրութեանը։ Եթէ փորձառական հետազոտութեան արդիւնքները կը բաւարարեն առաջադրուած պահանջները, ապա մասնագիտացուած խոշոր բուժհիմնարկներու մէջ (անհրաժեշտ պայմաններով եւ բարձրորակ մասնագետներով) կ'անցկացէ գործնական բժշկական հետազոտութիւն։ Նոր դեղապատրաստուկի բուժական արժէքը հաստատող գործնական բժշկական հետազոտութիւն արդիւնքներու հիման վրայ կը որոշէ այն ներդնել գործնական բժշկութեան մէջ։ Մինչ պատրաստուկի արտադրութիւնը, դեղագետները եւ քիմիկոսները կը մշակեն դեղածները, արտադրութեան արուեստագիտութիւն, որակի հսկման եղանակները եւ այլն։ Նոր դեղանիւթերու կիրառման թոյլտուութիւնը հաստատող փաստաթուղթը կը վավերացնէ ՀՀ առողջապական նախարարը։ Անոնց հետազոտութեան եւ ներդրման ընթացքին հատուկ ուշադրութիւն կը դառնայ գործածման անվտանգութեանը։ Ուստի շատ երկիրներու մէջ (պետական օրկաններու կողմէ ներկայացուած) մշակուած են եւ կը գործեն դեղանիւթերու որակի հսկման տարբեր մարմիններ։ Հսկողութեան համակարգը կ'ընդգրկէ ոչ միայն նոր դեղանիւթերու հետազոտման, բուժարան, փորձարկման եւ ներդրման փուլերը, այլեւ դեղագործական արտադրութեան մէջ անոնց թողարկումը։
ժամանակին բժշկութեան մէջ կան մարդու օրկանիզմի բոլոր համակարգերու եւ տարբեր ախտաբանանակ գործընթացներու վրայ ազդող դեղանիւթեր։
Տեսակներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Դեղանիւթերը կը բաժանուին հետեւեալ խումբերու՝
- Կենդրոնական ջղային համակարգի վրայ ազդող դեղանիւթեր կ'ըլլան թմրեցուցիչի համար նախատեսուած, որոնք կ'օգտագործեն վիրաբուժութեան մէջ՝ ընդհանուր ցաւազրկման նպատակով, թմրած դեղանիւթեր, ցաւամոքիչ դեղանիւթեր, ջերմիջեցնող դեղանիւթեր, հակաջղաձգային, կենդրոնական ջղային համակարգի գործունէութիւնը խթանող դեղանիւթեր, այդ թիւին մէջ՝ վերլուծական, որոնք, գրգռելով ջղային կենդրոնները, կը կարգավորեն շնչառութիւնը եւ արեան շրջանառութիւնը։ Նոյն խումբէն են նաեւ հոգեկան եւ հուզական գործերու վրայ ազդող պատրաստուկները, որոնք կ'օգտագործեն հիմնականին հոգեկան հիւանդութիւններու, իսկ որոշները՝ ջիղերուի բուժման եւ կանխարգելման նպատակով։
- Ծայրամասային ջղային համակարգի վրայ ազդող դեղանիւթերու խումբի որոշ դեղանիւթեր կ'ազդեն զգացող ջիղերու վրայ, օրինակ՝ անզգայացնողները կ'ընկճեն ջղային վերջոյթներու զգայնութիւնը եւ ցաւազրկում։ Անոնք կը գործածեն տեղային ցաւազրկման ժամանակ։ Կարեւոր նշանակութիւն ունին ծայրամասային ջղային համակարգի վեգետատիվ բաժնի ֆունկցիայի վրայ ազդող դեղանիւթեր, որոնք, խթանելով կամ ընկճելով վեգետատիւ ջիղերի ֆունկցիաները, կը փոխեն ներքին օրկաններու (սիրտ, բրոնխներ, մարսողական համակարգ եւ այլն) գործունէութիւնը։
- Սիրտանոթային համակարգի վրա ազդող դեղանյութեր, սիրտը խթանող պատրաստուկներն են սրտային գլիկոզիդները, սրտային չափը խանգարման ժամանակ գործածուող հականռիթմային եւ արեան ճնշումն իջեցնող դեղանիւթերը։ Այս խումբին կը պատկանին նաեւ սիրտի արիւնամատակարարման վրայ ազդող պատրաստուկները։
- Շնչառական օրկաններու գործառնութեան վրայ ազդող դեղանիւթերէն են շնչառութեան խթանիչները, հազը հանգստացնող, խորխաբեր դեղանիւթերը, ինչպէս նաեւ ոսկորային հեղձուկի ժամանակ օգտագործուող ոսկորալայնիչ դեղանիւթեր։
- Մարսողութեան օրկաններու գործարնութեան վրայ ազդող դեղանիւթերէն են ախորժաբեր, հակաախորժաբեր, ստամոքսահիւթի բարձր եւ ցածր թթուայնութեան ժամանակ օգտագործուող պատրաստուկները, հակափսխեցուցիչ, լեղամուղ, լուծողական դեղանյութերը։
- Երիկամունքներու միզարտադրութեան գործարնութեան վրայ ազդող դեղանիւթեր։
- Արեան եւ արիւնաստեղծման վրայ ազդող դեղանիւթերէն են արիւնաստեղծման խթանիչները, արեան մակարդելիութիւն իջեցնող եւ արիւնահոսութիւնը դադարեցնող պատրաստուկները։
- Հիւսուածքներուն մէջ նիւթափոխանակութեան վրայ ազդող դեղանիւթերէն են հորմոնային եւ կենսանիւթային, ինչպէս նաեւ յոդ, գալիումի, մակնիզիումի եւ այլ աղեր պարունակող պատրաստուկները։ Նոյն խումբէն են հակապոդագրային բուժման եւ հակակարծրախտային կանխարգելման ժամանակ օգտագործուող դեղանիւթեր։
- Հիւսուածքներուն մէջ ախտաբանական գործընթացներու վրայ ազդող դեղանիւթեր կ'ըլլան հակաբորբոքային եւ հակադիւրազգացային։
- Հակամանրէային եւ հակամակաբուծական դեղանիւթեր կը գործածեն մակաբուծ. հիւանդութիւններու հարուցիչներու՝ ախտածին մանրէներու եւ մակաբոյծներու ոչնչացման կամ կենսագործունէութեան ընկճման նպատակով։ Կը տարբերին վարակազերծող եւ հականեխիչ դեղանիւթեր, ինչպէս նաեւ հակակենսայիններ, քիմիաբուժական, սուլֆանիլամիտային պատրաստուկներ, հակատուբերկուլոզային, հակասնկիկային, հակամալարիային, հակավիրոսա]ին, հակաճիճուային եւ այլ պատրաստուկներ։
- Հակաուռուցքային դեղանիւթեր կ'ընկճեն ուռուցքային բջիջներու աճումը, կը գործածեն ուռուցքային եւ արեան որոշ հիւանդութիւններու ժամանակ։
Ազդեցութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Կազմութեան վրայ դեղանիւթերու ազդեցութիւնը պայմանաւորուած է շատ գործոններով։ Խիստ կարեւոր է անոնց չափաքանակը՝ միջին բուժիչ դեղաչափը։ Անհրաժեշտութեան դէպքին մէջ բժիշկը կարող է նշանակել սահմանային թոյլատրելի բարձր բուժիչ դեղաչափեր, իսկ անոնք գերազանցելու դէպքին մէջ դեղանիւթեր կ'ունենան թունաւոր ազդեցութիւն։
Դեղանիւթերու նկատմամբ կազմութեան զգայնութիւնը կը փոխէ նաեւ տարիքէն կախուած։ Օրինակ՝ երեխաներն աւելի զգայուն են, քան մեծերը։ Ուստի խիստ տարբեր են անոնց եւ մեծերու համար սահմանուած բուժիչ դեղաչափերը, իսկ որոշ դեղեր ընդհանրապէս արգիլուած են մինչեւ 2 տարեկաններուն։ Ծերերու (60 տարեկանէն բարձր) մօտ որոշ դեղանիւթերու (օրինակ՝ կենդրոնական ոսկորային համակարգը ընկճող, միզամուղ եւ այլն) հանդէպ կը բարձրանայ կազմութեան զգայնութիւնը, ուստի այդ խումբի պատրաստուկները կը նշանակեն բաւականին թոյլ դեղաչափերով, քան միջին տարիքի մարդկանց։
Իւրաքանչիւր դեղանիւթի բնորոշ է ներգործման որոշակի տեւողութիւն։ Դեղանիւթեր պետք չէ օգտագործել նշանակուածէն հաճախ, որովհետեւ անոնց կուտակումէն կարող է կազմութիւնը թունաւորել։ Դեղանիւթերու կուտակման եւ անոնցմով պայմանաւորուած թունաւորման երեւոյթներ կարող են առաջանալ նաեւ անոնք առանց հսկողութեան եւ երկարատեւ գործածելէն, իսկ նշանակուածէն քիչ օգտագործելիս արդիւնավետութիւնը կը նուազի։
Դեղանիւթերու ներգործման համար շատ կարեւոր է նաեւ օգտագործման եղանակը։ Օրինակ՝ կրծքային հեղձուկի նոպայի ժամանակ վալիտոլը պետք է դնել լեզուի տակ, կուլ տալու դէպքին մէջ անոնք բուժիչ ազդեցութիւն չունին։ Նշանակութիւն ունի նաեւ օրուայ ժամը, ինչպէս նաեւ ուտելէ առաջ, թէ յետոյ, որովհետեւ ստամոքսաղիքային համակարգին մէջ սնունդի առկայութիւնը կարող է նպաստել պատրաստուկի ներծծման մը եւ խոչընդոտել միւսին։ Որոշ դեղանիւթերու ազդեցութիւնը կը փոխէ կազմութեան կենսաբանական չափերէն, օրուայ ընթացքին ընդունման ժամանակէն։ Յայտնի են որոշ դեղերու աշխուժութեան զգալի բարձրացման դէպքեր վաղ առաւոտեան ժամերուն։ Դեղանիւթերու արդիւնավետութիւնը կարող է փոխել միաժամանակ 2 եւ աւելի պատրաստուկներ օգտագործելէ, քանի որ անոնք կարող են փոխադարձ ուժեղացնել կամ թուլացնել միմեանց ազդեցութիւնը։ Ակնյայտ է դեղերու ազդեցութիւնը այն օրկաններու վրայ, որոնք կը մասնակցին դեղանիւթերու քայքայմանը եւ կազմութեան դուրսբերմանը (երիկամներ, լեարդ)։ Վերջաւորութեան գործառնայի խանգարումէն կը զօրանան շատ դեղանիւթերու թունաւոր ազդեցութիւնը։ Շարք մը դեղանիւթերու թունաւոր ազդեցութիւնը կը զօրանայ ալգոհոլէն, իսկ որոշ դեղանիւթեր կարող են զօրացնել ալգոհոլի թունաւոր ազդեցութիւնը՝ առաջացնելով ծանր թունաւորումներ։
Դեղանիւթերու հետ պետք է զգուշ վարուին հատկապէս հղի կնիկի, քանի որ որոշ պատրաստուկներ պտուղի զարգացման վրայ անբարենպաստ ազդեցութիւն կ'ունենան։ Կերակրող մայրերուն խորհուրդ չի տրուիր օգտագործել որոշ դեղանիւթեր, որպէսզի երեխայի մօտ թունաւորութիւնը չառաջանայ։
Վերլուծում
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Նորանոր դեղամիջոցներու ստեղծումը անհրաժեշտութիւն կ'առաջացնայ անոնց որակի նկատմամբ ժամանակէն մօտեցումներու ձեւավորմանը։ Արդիական դեղաբանական վերլուծումը պետք է բաւարարի հետեւեալ պահանջներուն.
- Վերլուծման վրայ ծախսուած ժամանակամիջոցը պետք է ըլլայ ամէնանուազ
- Վերլուծման ճշգրտութիւնը պետք է համապատասխանի ՊՖ-ի պահանջներուն
- Վերլուծման պետք է կատարուի հակազդեցիկներու եւ հետազոտուող նիւթերու ամէնանուած ծախսով։
Այս պահանջներուն լիովին կը համապատասխանեն վերլուծման ֆիզիկո եւ ֆիզիկաքիմիական ձեւերը։ Անոնց առաւելութիւնը կը կայանայ ձեւերու ունիվերսալութեան մէջ։ Դեղանիւթերու վերլուծութեան ֆիզիկոքիմիական եղանակները Ֆիզիկոքիմիական եղանակները լայնօրէն կը կիրառեն դեղանիւթերու քանակական եւ որակական վերլուծութեան համար, ինչպէս նաեւ անոնց բաժանման եւ կառոյցի յայտնաբերման համար։ Այս եղանակները հիմնուած են նիւթերու քիմիական կառուցուածքի եւ ֆիզիկական հատկութիւններու միջեւ կախուածութեան վրայ։ Հիմնականին մէջ այս եղանակները կ'առանձնանան կատարման մեծ արագութեամբ, բարձր զգայնութեամբ եւ ընտրողականութեամբ։
Ֆիզիկոքիմիական վերլուծում
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Դեղանիւթերու վերլուծութեան ֆիզիկոքիմիական եղանակները կարելի է բաժանել հետեւեալ խումբերու՝
- Տեսողական եղանակներ, որոնցմէ են բեկումնաչափութիւնը եւ բեւեռաչափութիւնը։
- Ելեկտրամագնիսական ճառագայթման կլանման վրայ հիմնուած եղանակներ. լուսապատկերութիւն տեսանելի եւ ՈՒՄ մարզերուն մէջ, լուսապատկերութիւն ԻԿ մարզին մէջ, լուսագունաչափութիւն, տարբերական լուսապատկերութիւն եւ լուսագունաչափութիւն, նկարանեֆելոմետրիա եւ նկարատուրբիդիմետրիա։
- Մագնիսական դաշտի օգտագործման վրայ հիմնուած եղանակններ։ Այս եղանակններէն են միջուկամագնիսային հնչիւնի (ՄՄՌ) ու պարամագնիսային հնչիւնի (ՊՄՌ)-ի լուսապատկերացոյցի եղանակնները։
- Վերլուծութեան թերմիկ եղանակները հիմնուած են այն փոփոխութիւններու որոշման վրայ, որոնք տեղի կ'ունենան դեղանիւթերու հետ տաքացման պայմաններուն մէջ։ Նիւթերու բնույթէն եւ տաքացման պայմաններէն կախուած տեղի կ'ունենայ բազմակերպ փոխարկումներ՝ բիւրեղաջուրի հեռացում, թագուն եւ այլն։
- Բաժանման եղանակներ։ Բաժանման եղանակները կը կիրառեն բազմակազմիչ համակարգերէն առանձին դեղանիւթերու անջատման համար։ Դեղագործական վերլուծման մէջ դեղանիւթերու խառնուրդներու բաժանման հանար առաւել յաճախ կ'օգտագործեն արտահանումի, գունագրանութեան եւ վայրաբերութեան եղանակները։
Ֆիզիկական եղանակներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Դեղամիջոցներու իսկութիւնը կը հաւաստեն՝ հաւաքական վիճակը (բինտ նիւթ, հեղուկ, գազ), գունաւորումը, հոտը, բիւրեղներու ձեւը կամ ամորֆ նիւթի տեսքը, յամրազդակութիւնը կամ օդի մէջ հողմահարման աստիճանը, լոյսի եւ թթուածնի ազդեցութեան նկատմամբ կայունութիւնը, ցնդելիութիւնը, շարժունակութիւնը, բոցավառելիութիւնը (հեղուկներու)։ Դեղանիւթի գունաւորումը՝ ան բնորոշ այն հատկութիւնն է, որ թոյլ կ'ուտայ իրականացնելու անոր նախնական ստուգումը։
- Սպիտակութեան աստիճան
Փոշենման դեղամիջոցներու սպիտակութեան աստիճանի որոշումը՝ ֆիզիկական եղանակ է, որ առաջին անգամ ընդգրկուած է ՊՖ-ի մէջ։ Բինտ դեղանիւթերու սպիտակութեան աստիճանը (երանգը) հնարագոր է որոշել նմուշէն արտացոլուած լոյսի լուսապատկերային բնութագրման վրայ հիմնուած տարբեր գործիքային եղանակներով։ Այդ նպատակով կը չափեն լուսապատկերային բաշխման հատուկ աղբիւրէն ստացուած, կամ լուսազտարաներէն ստացուած սպիտակ լոյսով լուսաւորուած նմուշի արտացոլման գործակիցները։ Հնարագոր է նաեւ որոշել կանաչ լուսազտարանով անցած լոյսի արտացոլման գործակիցը 522 նմ։ Արտացոլման գործակիցը՝ ան արտացոլուած լուսային հոսքի մեծութեան յարաբերութիւնն է ընկնող լուսային հոսքի մեծութեան վերաբերեալ։ Այն թոյլ կ'ուտայ սպիտակութեան աստիճանով եւ պայծառութեան աստիճանով որոշելուդեղանիւթի գունաւորման երանգի ներկայութիւնը կամ բացակայութիւնը։ Սպիտակ կամ սպիտակամոխրագոյն երանգով նիւթերու համար սպիտակութեան աստիճանը տեսականօրէն հաւասար է մէկի։ Այն նիւթերը, որոնց սպիտակութեան աստիճանը 0,95-1,0 է, իսկ պայծառութեան աստիճանը 0,85 ունին մոխրագոյն երանգ։
Առաւել առարկային կը հանդիսանայ տարբեր ֆիզիկական հաստատուններու որոշումը հալման ջերմաստիճանի քայքայման պնդեցման կամ եռման ջերմաստիճանի, խտութեան, մածուցիկութեան։
- Լուծէլիութիւն
Իսկութեան կարեւոր ցուցանիշ է՝ դեղամիջոցի լուծելիութիւնը ջուրի մէջ, թթուներու, ալկալիներու լուծույթներու, օրկանական լուծիչներու ացետոնի, պենզոլի, էթիլ եւ մեթալ սպիրդերու, յուղի) մէջ։
- Հալման ջերմաստիճան
Պինդ նիւթերի համասեռութիւնը բնութագրող հաստատուն կը հանդիսանայ հալման ջերմաստիճանը։ Դեղագործական վերլուծումը այն կը կիրառէ մեծ քանակութեամբ պինդ դեղանիւթերու իսկութեան եւ մաքրութեան որոշման համար։ Յայտնի է, որ ան այն ջերմաստիճանն է, պինդ մարմինը հաւասարակշռութեան մէջ կը գտնուի հեղուկ ֆազայի հետ։ Հալման ջերմաստիճանը կը հանդիսանայ հաստատուն մեծութիւն անհատական նիւթի համար։ Նոյնիսկ անչափ փոքր խառնուրդներու պարունակութեան առկայութիւնը կը փոփոխէ որպէս կանոն կը փոքրացնէ նիւթի հալման ջերմաստիճանը, ինչ հնարաւորութիւն կ'ուտայ դատելու անոր մաքրութեան աստիճանի մասին։ Հետազոտուող միացութեան անհատականեւթեան հաստատելը, հնարաւոր է խառը հալման նմուշի միջոցով, քանի որ միեւնոյն հալման ջերմաստիճաններ ունեցող երկու նիւթերու խառնուրդները կը հալուեն նոյն ջերմաստիճանին։
- Խտութիւն
Խտութեան որոշման ժամանակ կը վերցնէ որոշակի ծաւալով նիւթի զանգուած։ Խտութիւնը կը որոշեն արեոմետրի միջոցով, ըստ խստօրէն պահպանելով ջերմաստիճանային սննդականոնը, քանի որ խտութիւնը կախուած է ջերմաստիճանէն։ Սովորաբար, անոր կը հասնին խտաչափի 20 °C–ում ջերմապահպանման միջոցով։ Խտութեան արժէքներու որոշակի տիրոյթներ կը հաստատեն էթիլ սպիրտի, վազելինային իւղի, վազելինի եւ պինդ պարաֆինի: Կ'առաջարկէ 958, 90, 70, եւ 40 տոկոսանոց էթիլ սպիրտի դեղամիջոցների մեջ, սպիրտի պարունակությունը որոշել ըստ խտության, իսկ դեղաձեւերի մեջ կամ թորման միջոցով, խտության հետագա որոշմամբ, կամ ջրասպիրտային լուծույթներու եռման ջերմաստիճանով, այդ թիւին թուրմերու։
- Թորում
Թորումը կ'իրականացնեն որոշակի քանակութեամբ խառնուրդներու եռացմամբ, որոնք անթափանցելի օրէն միացած են ընդունիչին։ Վերջաւորութեան իրենց կը ներկայացնէ 50 մլ–ոց կոլբա։ Կը հաւաքուին 48մլ թորուցք, կը հասցնեն այն մինչեւ 20 °C եւ ջուրի աւելացմամբ, կը հասցնեն մինչեւ նիշը։ Թորուցքի խտութիւնը կը որոշեն պիկնոմետրի օգնութեամբ։
- Մածուցիկութիւն
Մածուցիկութիւնը (ներքին շփումը)՝ ան ֆիզիկական հաստատուն է, որ կը հաստատէ հեղուկ դեղանիւթերու իսկութիւնը։ Կը տարբերին դինամիկական բացարձակ, հարաբերական, տեսակարար, բերուած եւ բնութագրական մածուցիկութիւններ։ Անոնցմէ իւրաքանչիւրը ունի իր չափման միաւորները։ Մածուցիկ թանձրութիւն ունեցող հեղուկ դեղամիջոցներու որակի գնահատման համար, օրինակ՝ գլիցերինի, վազելինի, իւղերու, սովորաբար կը որոշեն հարաբերական խտութիւնը։ Այն իրենմէ կը ներկայացնէ հետազոտուող հեղուկի մածուցիկութեան յարաբերութիւնը ջուրի մածուցիկութեան (որ կ'ընդունէ որպէս միաւոր) վերաբերեալ։
ՊՖ-ի 11-ին լուծելիութիւնը կը դիտարկեն ոչ թէ որպէս ֆիզիկական հաստատուն, այլ որպէս հատկութիւն, որ կարող է փորձարկուող դեղամիջոցի համար ծառայել որպէս կողմնորոշող բնութագիր։ Հաստատուն ջերմաստիճանի եւ ճնշման տակ, նիւթի հալման ջորմաստիճանի հետ միաժամանակ, լուծելիութիւնը կը հանդիսանայ այն յառաչափերէն մէկը, ըստ որու գործնականօրէն կը որոշեն բոլոր դեղամիջոցներու իսկութիւնը եւ մաքրութիւնը։
- Միջավայրի հակազդեցութիւն
Դեղամիջոցի մաքրութեան աստիճանի վերաբերեալ կարեւոր տեղեկատուութիւն կ'ուտայ անոր լուծույթի PH–ի արժէքը։ Այդ արժէքով հնարաւոր է դատել թթվային եւ հիմնային արտդարութիւններու խառնուրդներու առկայութեան մասին։ Ազատ թթուներու անօրկանական եւ օրկանական ու ազատ հիմքերու յայտնաբերման սկզբունքը, այսինքն թթվայնութեան եւ հիմնայնութեան որոշումը, կը կայանայ դեղամիջոցներու մէջ կամ ջրային քաղուածներու մէջ այդ նիւթերու չեզոքացման մէջ։ Չեզոքացումը կ'իրականացնեն ապացուցներու (ֆենոլֆդալէին, մեթըլ կարմիր, դիմոլֆդալէին, բրոմֆենոլային կապոյտ եւ այլն) ներկայութեամբ։ Թթվայնութեան եւ հիմնայնութեան մասին կը դատեն կամ անոր գոյնի փոփոխութեամբ, կամ կը որոշեն չեզոքացման վրայ ծախսուած լուծույթի քանակութիւնը։
Միջավայրի հակազդեցութիւնը (PH) կը հանդիսանայ նիւթի քիմիական հատկութիւններու բնութագիրը։ Այն շատ կարեւոր յարաչափ է, որ անհրաժեշտ է որոշել արուեստագիտական եւ վերլուծական գործողութիւններու իրականացման ժամանակ։ Լուծույթներու թթվայնութեան եւ հիմնայնութեան աստիճանը անհրաժեշտ է հաշուի առնել դեղամիջոցներու մաքրութեան աստիճանի փորձարկումներու եւ քանակական որոշումներու ժամանակ։ Լուծույթներու PH–էն կախուած դեղամիջոցներու պահպանման ժամկէտները, ինչպէս նաեւ անոնց կիրառման առանձնահատկութիւնները։
- Բեւեռաչափութիւն
Բեւեռաչափութիւնը կը կիրառէ տեսողականապէս աշխուժ նիւթերու վերլուծման ժամանակ, յաջողութեամբ կարող է կիրառել նոր համադրուած նիւթերու ուսումնասիրման համար, դեղերու որակի հսկման համար, շաքարներու քանակական որոշման համար (կաթի մէջ շաքարներու որոշում)։ Բեւեռաչափութիւնը հիմնուած է որոշ նիւթերու հատկութեան վրայ պտտելու բեւեռացուած լոյսի հարթութիւնը, երբ այն կ'անցնի այդ նիւթի միջոցով։ Այսինքն տեսողական պտույտը ան նիւթերու հատկութիւնն է, որ կը պտտի բեւեռացուած լոյսի հարթութիւնը։ Այն նիւթերը, որոնք ունին այդ հատկութիւնը կը կոչուին տեսողակապէս աշխուժ նիւթեր։ Տարբեր նիւթերու բեւեռացուած հարթութիւնը պտտելու հատկութիւններու համեմատական բնութագիրի համար գոյութիւն ունի այսպէս կոչուած տեսակարար պտույտի անկիւնը։
Տեսակարար պտտման արժէքը կը հաշուարկեն հետեւեալ բանաձեւերով՝ [α]= α x 100 / l x c ուրտեղ՝
- α –չափուած պտտման անկիւնը
- l-նիւթի շերտի հաստութիւնը
- c-լուծույթի խտացում
Հեղուկ նիւթերու համար այն կը հաշուարկեն [α]=α/lxρ, Ուրտեղ՝
- α -չափուած պտտման անկիւնը
- l -նիւթի շերտի հաստութիւնը,դմ
- ρ-նիւթի խտութիւնը գ/սմ²
Բեւեռացուած լոյսի հարթութեան պտտման անկեան որոշման համար կը կիրառեն սարքեր, որոնք կը կոչուին բեւեռաչափեր բոլեարիմեդրեր։ Այն կազմուած է լոյսի աղբիւրներէն, բեւեռացուցչէն բոլեարիզատոր, որ իրենմէ կը ներկայացնէ Նիգոլայի բեւեռացնող հատուածակողմ կամ թաղանթ ժապավեն, հետազոտուող նիւթով խցիկէն, վերլուծումէն, որ նոյնպէս հատուածակողմ է:
Աւելի ժամանակէն բոլեարիմեդրերուն մէջ կը կիրառեն մարմնամարզական լոյսը, որոնք կը ստանան լուսազտարաներու օգնութեամբ։ Բոլեարիմեդրը կարող է համակցուած ըլլալ լուսապատկերներու հետ, այդ սարքը կը կոչուի սպեկտրոպոլյարիմետրեր։
- Ելեկտրամագնիսական ճառագայթման կլանման վրայ հիմնուած եղանակներ
Ելեկտրամագնիսական ճառագայթումը ան լուսօններու հոսքն է, որուն օժտուած է երկակի մասնիկալիքային հատկութիւններով։ Ընդ որուն մէջ լուսօններու կրած էներկիան կոչած են քվանտ։ Օրինակ, ան այն էներկիան է, որուն կ'արձակեն կամ կը կլանեն էլեգդրոնը մէկ ուղեծիր միւսին անցնելու ատեն։
Համաձայն Պլանգի լուսօնի էներկիան (E) ուղիղ համեմատական է անոր հաճախականութեանը։
E=hxυ
Լուսօնի էներկիաներու ամբողջ տիրույթը կոչուած է ելեկտրամագնիսական լուսապատկեր։
Այսպիսով, երբ մասնիկը կ'ենթարկուի ելեկտրամագնիսական ճառագայթման ազդեցութեանը, այն կը կլանէ որոշակի ուժով լուսօններ։ Կլանուած լուսօնի ուժով պայմանաւորուած է մասնիկի կառուցուածքով, իսկ ճառագայթներու կլանման հետեւանքով մասնիկի ուժի աճը կը համապատասխանէ կլանուած լուսօնի ուժին։
Կախուած, թէ ինչպիսի ուժ փոփոխութիւններ տեղի կ'ունենան մասնիկին մէջ կլանման հետեւանքով կը տարբերին. ՈՒՄ եւ տեսանելի մարզում լուսադիտութիւնը, որու ժամանակ մասնիկներու մէջ տեղի կ'ունենար էլեգդրոնային անցումներ։ Այս եղանակը հիմնականին կը կիրառէ այն միացութիւններու համար, որոնք կառուցուածքին կը պարունակեն զուգորդուած կրկնակի կապեր, անուշահոտի օղակներ եւ այլն։ ԻԿ մարզում լուսադիտութիւնը, որ հիմնուած է միջուկներու տատանողական վիճակներու ուժերու տարբերութեան վրայ։ ԻԿ մարզում լուսադիտութիւնը աւելի մանրակրկիտ եւ առարկայական եղանակ է, եւ հնարաւորութիւն կ'ուտայ կատարել բիւրեղային վիճակին մէջ գտնուող միացութիւններու վերլուծութիւնը։
Նշուած 2 եղանակներուն մէջ ալ նիւթի կողմէն կը կլանեն միագոյն ճառագայթներ։ Ոչ միագոյն ճառագայթներու կլանման որոշումը կ'իրականացնէ գոլորիմեդրիկ եւ ֆոտոկոլորիմետրիկ եղանակներով։
Կլանման չափազանցութեան եւ ալիքի երկարութեան միջեւ կախուածութեան կորը կը կոչուի նիւթի կլանման լուսապատկեր եւ կը հանդիսանայ անոր մանրակրկիտ բնութագրիչը։ Սարքերը, որոնց օգնութեամբ կը կատարէ ելեկտրամագնիսական ճառագայթներու կլանման որոշումը կը կոչուին սպեկտրոֆոտոմեդրեր։ Անոնք բաղկացած են երեք հիմնական մասերէ.
- Ելեկտրամագնիսական ճառագայթման աղբիւրէն
- նմուշը պարունակող տեղամաս, ուրտեղէն կ'անցկացեն ելեկտրամագնիսական ալիքները
- որոշիչ, որ կը գրանցէ ճառագայթման չափազանցութեան փոփոխութիւնը։
Ելեկտրամագնիսական ալիքներու կլանման վրայ հիմնուած եղանակները կը կիրառեն դեղանիւթերու քանակական որոշման համար առժամեայ դադարներուն մէջ։