Jump to content

Վիտորե Կրիվելի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վիտորե Կրիվելի
իտալ.՝ Vittore Crivelli
Ծնվել է1440[1][2]
ԾննդավայրՎենետիկ, Վենետիկի հանրապետություն
Վախճանվել է1501
Մահվան վայրՖերմո, Իտալիա
Քաղաքացիություն Վենետիկի հանրապետություն և  Պապական մարզ
Մասնագիտություննկարիչ
Ժանրհոգևոր արվեստ
Ուշագրավ աշխատանքներSt. Louis of France, pendant to St. Bonaventure?, St. Bonaventure, pendant to St. Louis? և Madonna with child and four saints?
ՈւսուցիչԿառլո Կրիվելի
 Vittore Crivelli Վիքիպահեստում

Վիտորե Կրիվելի (իտալ.՝ Vittore Crivelli) կամ Վիտորիո Կրիվելի (իտալ.՝ Vittorio Crivelli, 1440[1][2], Վենետիկ, Վենետիկի հանրապետություն - 1501, Ֆերմո, Իտալիա), իտալացի՝ վենետիկցի նկարիչ Կառլո Կրիվելիի կրտսեր եղբայրը։ Աշխատել էր Դալմաթիայում և Պապական պետության ձևական մաս կազմող Կենտրոնական Իտալիայի այլ գավառական քաղաքներում[3]։

Երկար տարիներ արվեստաբանները Վիտորե Կրիվելիին համարել են 15-րդ դարի երկրորդ կեսի Վենետիկյան նկարչական դպրոցի աննշան ներկայացուցիչ, և միայն նրա ավագ եղբոր կենսագրության և ստեղծագործության հետ կապված են նրան հիշատակել։ Միայն 20-րդ դարի վերջին և 21-րդ դարի սկզբին է նկարչի կերպարը գրավել իտալական արվեստի պատմաբանների ուշադրությունը։ Նրա աշխատանքները վերլուծության առարկա են դարձել մենագրություններում և բազմաթիվ գիտական հոդվածներում։ Ժամանակակից արվեստի քննադատները նշում են նրա ներդրումը Մարիամ Աստվածածնի անարատ հղիության, Ողորմած Տիրամոր, սուրբ Ֆրանցիսկոս Ասիզացու և սուրբ Բոնավենտուրայի պատկերագրության ձևավորման գործում, Ինչպես նաև նրա աշխատանքի նրբագեղությունն ու արհեստավարժությունը։

Վիտորե Կրիվելիի աշխատանքին նվիրված ցուցահանդեսներ տեղի են ունեցել Կենտրոնական Իտալիայի և Խորվաթիայի քաղաքներում։ Նրա աշխատանքները ներկայացված են այնպիսի խոշոր թանգարանների մշտական ցուցադրություններում, ինչպիսիք են Նյու Յորքի Մետրոպոլիտեն թանգարանը, Ֆիլադելֆիայի արվեստի թանգարանը, Լոնդոնի Վիկտորիայի և Ալբերտի թանգարանը, Պուշկինի պետական կերպարվեստի թանգարանը և այլն։

Վիտորե Կրիվելիի արհեստանոցի հետ կապված պահպանված մի շարք փաստաթղթեր են պահպանվել Դալմաթիայի Զադար և Կենտրոնական Իտալիայի արևելքում գտնվող Ֆերմո քաղաքներում։ Դրանք՝ կրոնական կազմակերպությունների և անհատների համար ստեղծված պոլիպտիխների (բազմածալ պատկեր) գներն են, իր արվեստանոց աշակերտներ ընդունելու պայմանները, նկարչի հաճախորդների տարածքային և սոցիալական շրջանակը, որոնք էլ արվեստի պատմաբաններին թույլ են տալիս վերլուծել նրա գործունեության ասպեկտները։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընտանիք և նկարչական կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ջորջո Սկյավոնե կամ Վիտորե Կրիվելի, «Տիրամայրը մանկան հետ», 1460-1470-ականներ, Շիբենիկի քաղաքային թանգարան

Վիտորե Կրիվելին, ինչպես կարծում են ժամանակակից արվեստի քննադատների զգալի մասը, ավելի հայտնի նկարիչ Կառլո Կրիվելիի կրտսեր եղբայրն է (տարիքային տարբերությունը, հավանաբար, մոտ հինգ տարի էր [Ն 1]): Վիտորեն ծնվել է Վենետիկում, ենթադրաբար՝ 1435-1440 թվականներին։ Ըստ իտալացի արվեստաբան, Ֆլորենցիայի համալսարանի աշխատակից Ալեսանդրո Դելպրիորիի՝ Կառլոյի և Վիտորեի հոր անունը Ջակոմո էր, որը նույնպես նկարիչ էր։ Իտալացի արվեստաբանը ենթադրել է, որ հենց նա է իր որդիներին ծանոթացրել նկարչությանը[5]։ Արվեստի հոլանդացի պատմաբան Ռայմոնդ վան Մարլը Վիտորիոյին՝ Կառլո Կրիվելիի եղբայր և հիմնական սան է համարել[6]։ Նա նշել է, որ չնայած երկու նկարիչների ընտանեկան կապերի մասին փաստագրական վկայություն չկա, բայց նրանք երկուսն էլ կրել են նույն ազգանունը, և նրանց երկուսի հոր անունն էլ Ջակոպո (և ոչ թե Ջակոմո, ինչպես Ալեսանդրո Դելպրիորին էր պնդում) և նույնպես եղել է նկարիչ[7]։ Հոլանդացի արվեստաբանը կարծում էր, որ ընտանիքում եղել է նաև Ռիդոլֆիո անունով երրորդ նկարիչ եղբայր[8]։ Արվեստի պատմության դոկտոր, պրոֆեսոր Իրինա Արսենիշվիլին ավելացրել է, որ Ջակոպոն ապրել էր Վենետիկում ՝ Սուրբ Մովսեսի եկեղեցու ծխում[8]։ Ուրբինոյի Կառլո Բո Պիետրո Ձամպետիի անվան համալսարանի Արվեստի պատմության ինստիտուտի հիմնադիրն ու տնօրենը նշել է, որ Վիտորեյի գեղանկարչական հմտությունները կարող էին ձևավորվել ինչպես իր ավագ եղբոր արվեստանոցում, այնպես էլ Պադովացի վարպետ Ֆրանչեսկո Սկվարչոնեի ազդեցությամբ[9]։

Մինչ 20-րդ դարի կեսերը արվեստաբանները նախընտրում էին գրել ոչ թե եղբայրական, այլ երկու նկարիչների ազգականական կապի մասին։ 19-րդ դարի երկրորդ կեսի ֆրանսիացի արվեստաբան Էժեն Մունցը Վիտորե Կրիվելիին համարում էր միայն Կառլոյի ազգական [10] : Ժոզեֆ Արչեր Քրոուն և Ջիովանի Բատիստա Կավալկասելը իրենց «Հյուսիսային Իտալիայի նկարչության պատմությունը» գրքի առաջին հատորի հերթական հրատարակությունում, որը լույս է տեսել 1912 թվականին Լոնդոնում, նույնպես չեն գրել, որ Վիտորեն Կառլո Կրիվելիի եղբայրն է, և նրան անվանել են «հեռավոր ազգական» (անգլ.՝ «creations of [Carlo] Crivelli’s relative Vittorio)[11] կամ «վարձու օգնական» (անգլ.՝ «laboured of employing his assistant Vittorio Crivelli»)[12]: Փորձելով վերակառուցել Վիտորեի կենսագրությունը նրանք պնդում էին, որ Կառլո Գրիգիոնիի գտած մի շարք փաստաթղթեր լույս են սփռում նրա կյանքի վրա, որ նա ոմն Ջակոպո Կրիվելիի որդին էր, որին Վենետիկյան փաստաթղթերը հիշատակում էին, որպես 1444-1449 թվականների նկարիչ։ Հետազոտողները մեջբերում էին պահպանված մի փաստաթուղթ, որը ցույց է տալիս, որ Կառլո Կրիվելիին և նրա եղբայր Ռիդոլֆոյին 1487 թվականին վարձել է Ֆերմոյում բնակվող ասպետ Վինչիի ընտանիքը։ Միևնույն ժամանակ, նրանք նկատել են, որ չկա Ռիվոլֆո քրիստոնեական անունով որևէ Կրիվելի նկար, և որ Վինչի ընտանիքում երկար ժամանակ պահվող պոլիպտիխի (բազմածալ պատկեր) վրա, գրություն կար՝ «Opus Victoris Crivell. Վենետ MCCCCLXXXI » (1481, ոչ թե 1487)[11]։ 1915 թվականին Վատիկանի Պինակոտեկայիյի հրատարակած «Հայրապետական թանգարաններ և պատկերասրահներ» ուղեցույցը զգուշորեն նշում էր, որ Վիտորեն Կարլո Կրիվելիի որդին է կամ եղբայրը[13]։

Վիտորե Կրիվելին Դալմաթիայում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արտաքին տեսաֆայլեր
Իտալական հեռուստատեսությունը Վիտորե Կրիվելիի արվեստի մասին
Իտալական TGR հեռուստաընկերության հաղորդումը 2011 թվականի ցուցահանդեսի ավարտի մասին
Ars Europa հեռուստաընկերության հաղորդումը Վիտորե Կրիվելիի Մարկեի Սան Սևերինո պատկերասրահում գտնվող պոլիպտիխի մասին, 2020


Առաջին անգամ Վիտորեն հիշատակվել է 1465 թվականի փաստաթղթում։ Ըստ իտալացի հետազոտող Դելպրիորիի, Վիտորե Կրիվելին ներկա է գտնվել Դալմաթիայի Զադար քաղաքի Սուրբ Հակոբ եկեղեցում գտնվող կրոնական արարողությանը[5]։ Այնուամենայնիվ, Ֆրանչեսկա Կոլտրինարիի կողմից 2011 թվականին հրատարակված մի փաստաթղթում նշվում է, որ 1465 թվականի մարտի 31-ին, Վիտորեի ներկայությամբ, չորս անձինք՝ Ջակոմոն, Բենեդետտոն, Անդրեան և Մարտինոն վանական երդում են տվել Զադարի Սբ. Խրիսոգոն եկեղեցում[14]։ Բենեդիկտյան աբբայությունը, որի մեջ մտել են այս չորսը, մշակույթի խոշոր կենտրոն է եղել, այն գլխավորել են Վենետիկի հետ կապված, լավ կրթված վանահայրեր, որոնք հովանավորում էին արվեստի զարգացումը[15]։ Ռուս արվեստի պատմաբան Ալեքսանդր Մախովը պնդում էր, որ Կառլո Կրիվելին «դալմատեցի Ջորջիո Չուլինովիչի ընկերն էր»[16]։ Խորվաթ արվեստի քննադատ Կրունո Բադին ենթադրում է, որ ոչ միայն Կառլո Կրիվելիին, այլ նաև նրա եղբորը՝ Վիտորեին Դալմաթիա հրավիրողը հնարավոր է Չուլինովիչն է, որը Իտալիայում հայտնի էր որպես Ջորջիո Սկիավոնե[17]։ «Իտալացիների կենսագրական բառարան»-ում Պիետրո Ձամպետին օգտագործում է ավելի մեղմ ձևակերպում՝ «Երկու եղբայրները միասին հեռացան Վենետիկից՝ տեղափոխվեցին Դալմաթիա՝ հավանաբար հետևելով Սկիավոնեին»։ Նրա կարծիքով, մինչ Դալմաթիա տեղափոխվելը, Վիտորեն արդեն կայացած նկարիչ էր,և իր Զադարի ստեղծագործական ժամանակաշրջանին վերաբերող փաստաթղթերում օգտագործում էր «վարպետ Վիտորե Կրիվելի» ձևակերպումը[9]։

Դալմաթիայում իր աշխատանքի ընթացքում Վիտորե Կրիվելին ղեկավարել է ակտիվ գործող նկարչական արվեստանոց, որտեղ ստեղծվել են կրոնական թեմաներով նկարներ անհատների համար և առնվազն մեկ պոլիպտիխ տեղի հոգևորականների պատվերով, որը ներկայումս գտնվում է Պուշկինի պետական գեղարվեստի թանգարանում։ Փաստաթղթերի համաձայն, այն ստեղծվել է 1471 թվականին Զադարում գտնվող Սուրբ Հակոբ եկեղեցու համար[5]։ Վիտորե Կրիվելիի հաճախորդների հետ պայմանագիրը է կնքել 1471 թվականի մայիսի 6-ին։ Ըստ պայմանագրի պետք է ստեղծվեր նկարազարդված և ոսկեզօծված, հինգ մեծ ֆիգուրներով և Տիրամոր կերպարով եկեղեցական բեմ։ Պայմանագրում նշված էր նկարչի աշխատանքի ժամկետը և աշխատանքի գինը՝ «մեկ տարվա ընթացքում » և « 40 ոսկե դուկատ[Ն 2], որոնք պետք է վճարվեին ժամանակ առ ժամանակ մինչև աշխատանքի ավարտը»[18][19]։ Հարվարդի համալսարանի Իտալական Վերածննդի ուսումնասիրության կենտրոնի գիտությունների թեկնածու Մաուրո Մինարդին նշել է, որ ամենակարևոր պատճառը, «որ Կրիվելի եղբայրների պոլիպտիխները լայնորեն ճանաչված այստեղ [Դալմաթիայում] ոչ այնքան [նկարիչների] անձնական նվաճումներն են ..., որքան այն փաստը, որ իրենց աշխատանքներում յուրաքանչյուրն իրեն հռչակում էր ... «վենետիկցի» »[20]։

Սիմոն մարգարեի եկեղեցի Զադարում, ներկա վիճակ

Փաստաթղթերը վկայում են որ Վիտորե քաղաքի հանրային կյանքում ակտիվ մասնակցություն է ունեցել։ 1469 թվականին Վիտորեն վկա է եղել Զադարի քննչական դատավոր Բիաջիո դա Սոպպիի տանը ինչ-որ ակտ կազմելուն[18]։ Նույն՝ 1469 թվականին Լովինյայից եկած ոմն Պաոլո Վելիչ (Լովինյա գյուղը գտնվում է Լիկայի լեռնային շրջանում ՝ Դալմաթիայի խորքում[15]) տասը տարեկան իր եղբորը՝ Մարտինոյին, նկարչություն սովորելու համար Վիտորե Կրիվելիին է տվել ։ Ենթադրվում էր, որ դա տևելու էր ութ տարի[21][18]։ Փաստաթուղթը սահմանում էր, որ տղան չի փախչի վարպետից, գողություն կամ խարդախություն չի անի, կլինի «բարի, հավատարիմ և հնազանդ բոլոր իրավական և պատշաճ գործողություններում», ինչը նրան կսովորեցնի «մաեստրո Վիտորեն»։ Ի պատասխան՝ Վիտորեն խոստանում է Մարտինոյին վերաբերվել որպես իր ընտանիքի անդամ, «նրան պատշաճ սնունդ և հագուստ տալ, լավ վերաբերվել՝ միաժամանակ կերպարվեստում աշխատելու խորհուրդներ տալ»։ Բացի այդ, Վիտորեն որպես վճար ուսման ավարտին պարտավորվում է Մարտինոյին տալ «երկարակյաց գործվածքից պատրաստված նոր հանդերձանք, թիկնոց լատինական կտորից, գլխարկ, կոշիկ, գոտի և երկու վերնաշապիկ, ինչպես նաև արվեստով զբաղվելու գործիքներ»[18]։ Ադրիատիկ տարածաշրջանի արվեստի պատմության և ճարտարապետության մեջ մասնագիտացած Զագրեբի համալսարանի դոցենտ, գիտությունների դոկտոր Յասենկա Գուդելը նշել է, որ դրանք նման փաստաթղթերի բնորոշ պայմաններ են։ Պայմանագրի ստորագրմանը վկա են եղել երկու ազնվական[15]։

Հայտնի է, որ 1472 թվականին Զադարի արքեպիսկոպոս Մաթեո Վալարեսոն[Ն 3] Վիտորե Կրիվելիին հանձնարարել է աշխատել Սիմոն Մարգարե եկեղեցու ճակատային մասի նախագծման գծագրերի վրա[21][18], իսկ իտալացի հետազոտող Դելպրիորին պնդում է, որ հանձնարարությունը Սուրբ Մարիամի եկեղեցու ճակատի համար էր[5]։ Իրավիճակը պարզել է Յասենկա Գուդելը, որ պարզել է, որ այդ ժամանակ տաճարային նույն եկեղեցին կոչվել է և՛ Սանտա Մարիա Մաջորե, և՛ Սուրբ Սիմեոնի եկեղեցի։ Եկեղեցին երեք նավ ունեցող ռոմանական մի մեծ շինություն էր՝ ուխտավորների երկրպագության վայր։ Նրա ճակատը, որը ենթադրաբար կառուցվել էր 12-րդ դարի սկզբին, հավանաբար շատ համեստ է թվացել 1460-ականներին։ Վիտորե Կրիվելիի ստեղծած ճակատը չի պահպանվել, քանի որ այն վերակառուցվել է 1570 թվականին՝ քաղաքին սպառնացող թուրքական արշավանքի պատճառով կառուցվող նոր պատերի համար տարածք են ազատել։ Դրանից միայն փոքր հատվածներ են պահպանվել շենքի անկյունում[22]։

1476 թվականի մարտի 27-ին «հանգուցյալ ազնվական Պերեգրինո դա Պոմոյի դուստր» Մարգարիտան Վիտորեին 40 ոսկե դուկատով տուն է վաճառել Զադարի «արևմտյան կողմում»[Ն 4]: Շուտով, Մարգարիտան հայտարարել է, որ իրականում 40 դուկատից ստացել է ընդամենը երկուսը, որոնցից մեկը վճարվել է ոսկով, իսկ մյուսը՝ նկարի տեսքով, ուստի Վիտորեն գրավոր խոստտացել է վճարել մնացած 38 դուկատները՝ Մարգարիտայի պահանջով գեղարվեստական գործերով[21][24][25]։ Յասենկա Գուդելը պնդում էր, որ այս փաստաթղթի հիման վրա կարելի է երկու եզրակացություն անել[26]՝

  • Վիտորեի նկարները մեծ պահանջարկ ունեին, քանի որ Մարգարիտան վստահ էր, որ նկարիչը հեշտությամբ կկարողանա կատարել իր պարտավորությունը։
  • Նկարիչն ակնհայտորեն պատրաստվում էր զգալի ժամանակ ապրել Զադարում, ուստի որպես սեփականություն՝ տունը էր ձեռք բերել։

Ձամպետին Վիտորե Կրիվելիի կենսագրության մեջ նշել է, որ փաստաթղթերում նրա Դալմաթիայում լինելը վերջին անգամ հիշատակվել է 1476 թվականին, երբ Վիտորեն Զադարում է տուն է գնել` պարտավորվել դրա դիմաց մաս-մաս վճարել իր նկարների վաճառքից եկած եկամուտներից[9]։

Վիտորե Կրիվելին բոլոր փաստաթղթերում հիշատակվում է միայն որպես Զադարի բնակիչ և երբեք չի նշվում որպես քաղաքացի։ Այս քաղաքում երկու տասնամյակում գործունեության ընթացքում Վիտտորեին հաջողվել է գործնական կապեր հաստատել քաղաքի 15-րդ դարի երկրորդ կեսի երկու խոշոր գործիչների` սուրբ Խրիսոգոնոսի հին Բենեդիկտյան աբբայության գիտնական վարդապետ Դեոդատո Վենիերի և արքեպիսկոպոս Մաթեո Վալարեսոյի հետ։ Զադարում Վիտորեի արհեստանոցի աշխատանքների գները տատանվել էին պոլիպտիխի համար՝ 42 դուկատից մինչև մեկ դուկատ նկարի համար, որը Վիտտորեն տվել էր այրի Մարգարիտային՝ որպես տան վճար։ Քաղաքի բոլոր աշխարհագրական կետերը, որտեղ փաստաթղթերում նշված է Վիտորեն, գտնվում են Զադարի գլխավոր հրապարակի շրջակայքում, քաղաքի այն հատվածում, որտեղ տեղակայված էին արհեստագործական արհեստանոցները, ինչպես նաև տեղական արիստոկրատների պալատները։ Հենց քաղաքի այս հատվածում էր Կրիվելլիի արհեստանոցը 1476 թվականին՝ մինչև տան գնումը[26]։

Վիտորե Կրիվելին Մարկեում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆերմոյի Սուրբ Ֆրանցիսկոսի եկեղեցի

Վիտորեն Զադարում մնացել է մինչև 1479 թվականը, որից հետո տեխաթողվել է Մարկեի շրջան, Ֆերմո՝ ապագա կառավարիչ Լոդովիկո Ուֆրեդուչիի, Օլիվերոտո Ուֆրեդուչիի մոտ աշխատելու[5]։ Երկրորդ որդու ողբերգական մահից հետո Ջիովանի Լոդովիկոն կենտրոնացել է իր կյանքի վերջին հատվածում բարեպաշտության և ընտանեկան խնդիրների վրա, նրա մտահոգություններից մեկը Ֆերմոյի Սուրբ Ֆրանցիսկոսի մատուռն էր[27]։ Կառլո Կրիվելլին՝ Վիտորեի եղբայրը, 1468 թվականին էր տեղափոխվել Իտալիա։ Ըստ Ռոնալդ Լայթբաունի, 1470-ականներին երկու եղբայրների աշխատանքի նմանությունը նշանակում է նրանց միջև գծապատկերների և այցելությունների անընդհատ փոխանակում, չնայած որ Ադրիատիկ ծովն իրարից բաժանում էր Դալմաթիան և Մարկեն։ Ըստ Յասենկա Գուդելի տեսակետի՝ սա ի վերջո հանգեցրել է կրտսեր եղբոր Իտալիա տեղափոխմանը, մյուս պատճառն էլ Օսմանյան կայսրության սպառնացող լուրջ վտանգն էր[28]։

Պահպանվել է Լոդովիկոյի և Վիտտորեի միջև կնքված ըպայմանագիրը, համաձայն որի՝ Ֆերմոյում նկարիչը պետք է ստեղծեր «նույն չափի և գեղեցկության պոլիպտիխ... ինչպիսին է [պոլիպտիխը] Ավետման եկեղեցունը...»: Պայմանագրում նշված էր աշխատանքի գինը՝ 100 ոսկե դուկատ, իսկ անհամաձայնությունների դեպքում՝ վեճը ոմն վանական Պիետրոյի դատին ներկայացնելու հնարավորությունը։ Պայմանագիրը կազմվել է Լոդովիկոյի տանը։ Վիտորեն տեքստի վերջում խոստացել է «այս բեմը դարձնել ավելի գեղեցիկ, քան Ավետման եկեղեցու խորանը»[29][24]։ Ֆրանչեսկա Կոլտրինարին գրել է, որ վճարը գումարը նկարչի երբևէ ստացած ամենամեծ վճարն էր, բայց պայմանագրի կատարման ժամանակը չափազանց կարճ էր` Զատիկից ընդամենը վեց ամիս անց աշխատանքը պետք է ավարտվեր։ Հեռանալով Զադարից՝ Վիտտորե Կրիվելին ակնհայտորեն չէր կարողացել ամբողջությամբ մարել Դալմաթիայում իր պարտքերը[30]։ 1482 թվականին, Զադարում, Ավինյոնից ժամանած ոմն «քաղաքացի և վաճառական» Պաոլոյի գանգատը բավարարվել էր՝ արդեն Ֆերմոյում բնակվող նկարչից գաբձել «78 ֆունտ փոքր դինար»[31]։

Ադրիատիկի այս ափին Վիտորեի նոր գործատուի համար կատարած առաջին աշխատանքը ուժեղ տպավորություն է թողել իր ժամանակակիցների վրա։ Երբ ավելի քան մեկ տասնամյակ անց՝ 1491 թվականի հոկտեմբերի 17-ին, Վիտորե Կրիվելիին հանձնարարվեց Մոնտե Սանտոյի Սուրբ Ֆրանցիսկոսի եկեղեցու համար զոհասեղանի պոլիպտիխ նկարել, նրա պայմանագրում սահմանվել էր, որ այն պետք է «նույնքան լավ» լիներ, որքան Ֆերմոյի Սուրբ Ֆրանցիսկոսի եկեղեցու Ուֆրեդուչի մատուռինը[32][33]։

Մարկեի Սան Սեվերինո եկեղեցու պոլիպտիխ, մոտ 1482 թվական

1481 թվականին Վիտորե Կրիվելին պայմանագիր է կնքել Պիացա (ժամանակակից Լորո Պիչենո կոմունա) եկեղեցու համար պոլիպտիխի կատարման համար։ Փաստաթուղթը կազմվել է Ֆերմոյում հունիսի 18-ին՝ նոտար Անտոնիո Բերտաչինիի կողմից։ Ելնելով դրանից՝ Ձամպետին ենթադրում էր, որ նկարիչն արդեն ապրել է այս քաղաքում[9]։ Վան Մարլը, նկարչի Իտալիա տեղափոխվելու կապակցությամբ, գրել է Մոնտելպարոյի Սանտա Մարիա դել Լորետո եկեղեցու պոլիպտիխի մասին, որը Վիտորե Կրիվելին, հավանաբար, ավարտել է միայն 1489 թվականին։ Վան Մարլը հավատում էր, որ 1481 թվականին Վիտորե Կրիվելին ապրում է Ֆերմոյի շրջակայքում՝ Մոնտեգրանարոյում, և մի փոքր ուշ նա տեղափոխվել է՝ Ֆերմո քաղաք (այս փաստը նշում են նաև Քրոուն և Կավալկասելը)[34]), որտեղ նա հիշատակվում է 1487 թվականից մինչև մեր ժամանակները պահպանած փաստաթղթերում՝ 1490, 1491, 1493 և 1501 թվականներին[7].

Վիտորե Կրիվելին Մարկեի շրջան է ժամանել իր եղբայր Կառլոյից ավելի քան մեկ տասնամյակ անց, որն այդ ժամանակ արդեն հաստատվել էր Ասկոլի Պիցենո քաղաքում։ Այն ժամանակահատվածում, նրա ոճը շատ մոտ էր եղբորը։ Վիտորեն ապրել և աշխատել է Ֆերմոյում՝ նույն շրջանի մեկ այլ խոշոր կենտրոնում։ Լոդովիկո Ուֆրեդուչիի մի շարք հարուստ հողատերերի և վաճառականների համար պատվերներ է կատարել, որոնք կապված էին Ֆրանցիսկյան միաբանությանը։ Այդ տարիներին նա ստեղծել է բարձր գեղարվեստական արժեք ունեցող մի քանի կարևոր գործեր, ինչպիսիք են Սան Էլպիդ ա Մարեի և Սան Սևերինո Մարկեի պոլիպտիխները։ Դրանց փայտյա հատվածները լրիվ պահպանվել են նախնական տեսքով[9]։ 1480-ականների վերջերից Վիտորեն աշխատել է Մոնթե Սան Մարտինոյի համար։ Նա իր ստեղծագործույթւններում մեծ հետաքրքրություն էր ցուցաբերելում դասական մշակույթի և եռաչափ պատկերների նկատմամբ[5]։

Նշումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Այն եզրակացությունը, որ Վիտորեն ավելի երիտասարդ էր, քան Կառլոն, սովորաբար հիմնավորվում է վերջինիս առաջինի վրա ոճական ազդեցությով[4]։
  2. ↑ Տարբեր հրատարակություններում տարբեր գումար է՝ որոշներում 40 դուկատ է նշված[18]
  3. ↑ Մաթեո Վալարեսոն դոկտորի կոչում է ստացել Պադոայի համալսարանում, 1450-ականներիի կեսերին Հռոմի Պապ Նիկոլայ V-ը նրան նշանակել է Զադարի արքեպիսկոպոս։ Մաթեոն մասնակցել է այդ ժամանակվա քաղաքական իրադարձություններին, ֆինանսավորել մի շարք շինարարական նախագծեր Զադարում։ Վենետիկցի հումանիստ Էրմոլաո Բարբարոյի (1455-1493) ընկերն է եղել։
  4. ↑ Յասենկա Գուդելը գրել է, որ դա քարե պատերով ու կղմինդրե տանիքով որակյալ տուն էր, որն ակնհայտորեն գտնվում էր քաղաքի հեղինակավոր հատվածում, ինչը հաստատվում է գնով։ Սեփականատերը, որ ըստ հետազոտողի, ապրում էր Սուրբ Եկատերինա եկեղեցու հարևանությամբ գտնվող մեկ այլ տանը, իսկ այս տունը վարձով էր տալիս և վաճառելիս ստիպված էր մարդկանցից և իրերից ազատել այն:[23]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 RKDartists (նիդերլ.)
  2. ↑ 2,0 2,1 MutualArt.com — 2008.
  3. ↑ Zampetti, 1960, 227 s.; Di Provvido, 1972, p. 304
  4. ↑ «CRIVELLI, Vittore in "Dizionario Biografico"». www.treccani.it ((իտալ.)). Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 16-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Delpriori, 2013, էջ 22
  6. ↑ Marle, 1936, էջ 63
  7. ↑ 7,0 7,1 Marle, 1936, էջ 68
  8. ↑ 8,0 8,1 Арсенишвили, 2000, էջ 21
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Zampetti, 1985
  10. ↑ Müntz, 1891, էջ 777
  11. ↑ 11,0 11,1 Crowe, Cavalcaselle, 1912, էջ 96—97
  12. ↑ Crowe, Cavalcaselle, 1912, էջ 87—88
  13. ↑ Guide de la pinacothèque du Vatican, 1915, էջ 126—127
  14. ↑ Coltrinari Regesto, 2011, էջ 191
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Gudelj, 2011, էջ 38
  16. ↑ Махов, 2000, էջ 25
  17. ↑ Prijatelj, 1979 / 1982, էջ 241
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 Coltrinari Regesto, 2011, էջ 193
  19. ↑ Gudelj, 2011, էջ 38—39
  20. ↑ Minardi, 2006, էջ 13
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Coltrinari, 2011, էջ 54
  22. ↑ Gudelj, 2011, էջ 39
  23. ↑ Gudelj, 2011, էջ 40
  24. ↑ 24,0 24,1 Coltrinari Regesto, 2011, էջ 194
  25. ↑ Gudelj, 2011, էջ 40—41
  26. ↑ 26,0 26,1 Gudelj, 2011, էջ 42
  27. ↑ Coltrinari, 2011, էջ 57
  28. ↑ Gudelj, 2011, էջ 43
  29. ↑ Coltrinari, 2011, էջ 56—57
  30. ↑ Coltrinari, 2011, էջ 56
  31. ↑ Coltrinari Regesto, 2011, էջ 195
  32. ↑ Coltrinari, 2011, էջ 61
  33. ↑ Legouix, 1975, էջ 98
  34. ↑ Crowe, Cavalcaselle, 1912, էջ 96

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աղբյուրներ և կատալոգներ՝
Գիտական և գիտահանրամատչելի գրականություն՝
  • Арсенишвили И. В. Карло Кривелли. — М: Искусство, 2000. — 143 с. — 1 100 экз.
  • Махов А. Б. Начало пути // Карло Кривелли. — М: Пенаты, 2000. — С. 22—36. — 215 с.
  • Стыран Р. Д. Предисловие переводчика // Цветочки Святого Франциска Ассизского. Рассмотрения Таинства Святых Стигматов. Житие брата Джинепро. — М: Орден францисканцев, 2011. — С. 5—55. — 159 с.
  • Betts P., Gates G. Revealing Vittore Crivelli's Fantastical Creatures(անգլ.) // The Journal of the Walters Art Museum : Журнал. — 2018. — Т. 73. — С. 65—69.
  • Capriotti G. Vittore Crivelli. Madonna adorante il Bambino (Immacolata Concezione) // Il Quattrocento a Fermo. Tradizione e avanguardie da Nicola di Ulisse da Siena a Carlo Crivelli. Catalogo della mostra (Fermo, 21 aprile — 2 settembre 2018). — Silvana, 2018. — 224 с. — ISBN 978-8-8366-4039-3
  • Capriotti G. Gestire il denaro, gestire la salvezza. Tre immagini a sostegno del Monte di Pietà: Marco da Montegallo, Lorenzo d’Alessandro e Vittore Crivelli(իտալ.) // Il Capitale culturale. Studies on the Value of Cultural Heritage : Журнал. — 2011. — № 2. — С. 13—40. — ISSN 2039-2362.
  • Capriotti G. Ce sta picto. Simboli e figure nella pittura di Vittore Crivelli e del suo tempo // Da Venezia alle Marche. Vittore Crivelli. Maestri del Rinascimento nell'Appennino. Sarnano, 21 maggio — 6 novembre 2011. — Venezia: Marsilio, 2011. — С. 73—85.
  • Coltrinari F. Vittore c Carlo Crivelli. Due vite parallele // Da Venezia alle Marche. Vittore Crivelli. Maestri del Rinascimento nell'Appennino. Sarnano, 21 maggio — 6 novembre 2011. — Venezia: Marsilio, 2011. — С. 45—72.
  • Coltrinari F. Regesto documentario // Da Venezia alle Marche. Vittore Crivelli. Maestri del Rinascimento nell'Appennino. Sarnano, 21 maggio — 6 novembre 2011. — Venezia: Marsilio, 2011. — С. 191—200.
  • Coltrinari F. Fermo città adriatica: nuovi documenti su Vittore Crivelli e altri artisti fra Venezia, la Dalmazia e le Marche nella seconda metà del '400(իտալ.) // Arte marchigiana. Centro Studi G. Mazzini: Fermignano : Сборник. — 2014. — № 1. — С. 35—62.
  • Coltrinari F. Giovanni di Piergiacomo da Sanseverino, maestro di legname fra le Marche e l'Umbria del primo Cinquecento(իտալ.) // Il Capitale culturale. Studies on the Value of Cultural Heritage : Журнал. — 2013. — № 7. — С. 89—125. — ISSN 2039-2362. — doi:10.13138/2039-2362/597
  • Coltrinari F. Un dipinto sconosciuto di Vittore Crivelli: il San Sebastiano e devoti di Montegiorgio(իտալ.) // Il capitale culturale. Studies on the Value of Cultural Heritage University of Macerata : Журнал. — 2013. — № 8. — С. 213—233. — ISSN 2039-2362.
  • Coltrinari F. La storia dell'arte a Fermo attraverso le collezioni della Pinacoteca civica: dal museo al territorio fra conservato e perduto // Pinacoteca comunale di Fermo. Dipinti, arazzi, sculture. А cura di Francesca Coltrinari e Patrizia Dragoni. — Milano: SilvanaEditoriale, 2012. — С. 23—61. — 311 с. — ISBN 978-8836-6255-50
  • Crowe J. A., Cavalcaselle G. B. Jacomo da Valentia, Andrea da Murano and the Crivelli // A History Of Painting In North Italy Volume. — London: John Murray, 1912. — Т. 1. — С. 72—99. — 471 с.
  • Delpriori A. Vittore Crivelli. Saint Anthony Abbot // Italian Paintings. TEFAF 2013. — New York: Grassi studio, 2013. — С. 22—34. — 179 с. — ISBN 975-0-716-76219-7
  • Di Provvido S. La pittura di Vittore Crivelli. — Japadre, 1972. — 371 с. — (Monografie d'arte. Sezione d'arte marchigiana (Vol. 1)).
  • Domančić, Davor. Slike Vittorea Crivellija u dalmaciji(խորվ.) // Prilozi povijesti umjetnosti u Dalmaciji : Журнал. — 1975. — Т. 20. — № 1. — С. 106—112.
  • Gudelj J. Carlo e Vittore Crivelli a Zara // Da Venezia alle Marche. Vittore Crivelli. Maestri del Rinascimento nell'Appennino. Sarnano, 21 maggio — 6 novembre 2011. — Venezia: Marsilio, 2011. — 37—43 с.
  • Hilje E. Nepoznati dokument o radu Vittorea Crivellija u Zadru(խորվ.) // Radovi Instituta za povijest umjetnosti : Журнал. — 2008. — № 32. — С. 39—48.
  • Legouix S. Vittore Crivelli's Altar-piece from the Vinci Collection(անգլ.) // The Burlington Magazine : Журнал. — 1975. — Т. 117. — № 863. — С. 98—104.
  • Marle R. van. Chapter I. Carlo and Vittore Crivelli // The Development of the Italian Schools of Painting. — The Hague. Netherlands: Springer Science + Business Media, 1936. — Т. XVIII. — С. 1—88. — 617 с. — ISBN 978-94-015-1674-7 (переиздание книги 1936 года)
  • Minardi M. Pittura veneta fra Tre e Quattrocento nelle Marche. Note in calce a una mostra(իտալ.) // Arte Veneta : Журнал. — 2006. — № 63. — С. 7—27.
  • Müntz E. Antonello de Messina // Histoire de l'art pendant la Renaissance. — Paris: Librairie Hachette et C, 1891. — Т. II. Italie. L'Âge d'or. — 864 с.
  • Paraventi M. Vittore Crivelli da Venezia alle Marche. Nel borgo medievale di Sarnano oltre 40 opere per una mostra sul Rinascimento marchigiano(իտալ.) // Il Giornale dell'Arte : Журнал. — 2011. — № 309. Архивировано из первоисточника 4 Մարտի 2021.
  • Prijatelj K. Juraj Ćulinović i slikarska zbivanja u Šibeniku u doba Jurja Dalmatinca(խորվ.) // Radovi Instituta za povijest umjetnosti Sveučilišta u Zagrebu (Papers of the Institute of Art History), University of Zagreb : Журнал. — 1979 / 1982. — Т. 3 / 6. — С. 238—248.
  • Rishel J. J. The John G. Johnson Collection: A History and Selected Works // The John G. Johnson Collection: A History and Selected Works. — Philadelphia: Philadelphia Museum of Art, 2018. — С. 710—717. — 845 с. — (Collections at the Philadelphia Museum of Art). — doi:10.29075/9780876332764/104390/1
  • Strehlke C. B. The Fragmented Lives of Renaissance Paintings in the John G. Johnson Collection from Church to Broad Street to Museum // The John G. Johnson Collection: A History and Selected Works. — Philadelphia: Philadelphia Museum of Art, 2018. — С. 124—159. — 845 с. — (Collections at the Philadelphia Museum of Art). — doi:10.29075/9780876332764//Fragmented-Lives/1
  • Twomey L. K. Rome and the doctrine of the Immaculate Conception // The Serpent and the Rose: The Immaculate Conception and Hispanic Poetry in the Late Medieval Period. — BRILL, 2008. — С. 42—44. — 332 с. — (Studies in Medieval and Reformation Traditions). — ISBN 978-9-0474-3320-0
  • Thompson J. A. The John G. Johnson Collection from 1917 to the Present // The John G. Johnson Collection: A History and Selected Works. — Philadelphia: Philadelphia Museum of Art, 2018. — С. 33—51. — 845 с. — (Collections at the Philadelphia Museum of Art). — doi:10.29075/9780876332764//1917-to-the-Present/1
  • Zampetti P. Crivelli, Vittore // Dizionario biografico degli italiani. — Roma: Istituto Della Enciclopedia Italiana, 1985. — Т. 31. Cristaldi — Dalla Nave. Ed. Massimiliano Pavan. — 750 с.
  • Vittore Crivelli e la pittura del suo tempo nel Fermano / a cura di Stefano Papetti; prefazione di Paolo Dal Poggetto. Testi di Pietro Zampetti, Luigi Dania, Ivo Petricioli, Marina Massa, Stefano Papetti, Giuseppe Crocetti, Agnese Vastano, Sandra Di Provvido. — Milano: F. Motta, 1998. — 303 с. — ISBN 887-179-135-5
  • Sgarbi V., Papetti S. I pittori del Rinascimento a Sanseverino: Lorenzo d'Alessandro e Ludovico Urbani, Niccolò Alunno, Vittore Crivelli e il Pinturicchio. [San Severino Marche, Palazzo Servanzi Confidati, 28 luglio — 5 novembre 2001] / [Ente promotore Comune di San Severino Marche, Assessorato agli Eventi e al Patrimonio Artistico e Monumentale. Catalogo a cura di Vittorio Sgarbi…]. — Milano: Motta, 2001. — 255 с. — (Cataloghi di mostra). — ISBN 978-8871-7931-22
  • Vittore Crivelli // Guide de la pinacothèque du Vatican. — Rome: Imprimerie du Vatican, 1915. — Т. III. — С. 126—127. — 162 с. — (Мusées et galeries pontificales).
  • Wilson C. C. Il polittico di Vittore Crivelli per l’altare maggiore di San Francesco in Amandola(իտալ.) // Arte Venea : Журнал. — 2009. — Т. 66. — С. 7—15.
Ճանապարհորդական ուղեցույցներ՝
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վիտորե Կրիվելի» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վիտորե_Կրիվելի&oldid=10005745» էջից