Jump to content

Սիրաք (գիրք)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սիրաքի Իմաստություն
հին հունարեն՝ Σοφια Σιραχ
Սիրայի որդի Ջոշուայի իմաստության գիրք, առաջին գլուխ, անհայտ նկարիչ, 1654
ՀեղինակBen Sira?
Տեսակկրոնական գիրք և գրական ստեղծագործություն
Ժանրխրատական
Մասն էԵրկրորդականոն գրքեր և հրեական ապոկրիֆ
Բնօրինակ լեզուեբրայերեն
Լեզուեբրայերեն, հունարեն
Ստեղծման տարեթիվմ.թ.ա. 170 թվականին (կամ մ. թ. ա. 290)
ՆախորդԻմաստություն Սողոմոնի
ԿայքՍիրաք
 Ecclesiasticus Վիքիպահեստում

Սիրաք կամ Բեն Սիրայի գիրք[1], հիմնականում հայտնի է Սիրաքի իմաստություն (Wisdom of Sirach), որպես եկեղեցական գիրք նաև` Էկլեսիաստիկուս (Σοφία Ἰησοῦ Σειράχ-Ecclesiasticus)[2][3], Աստվածաշունչ մատյանի Հին Կտակարանի հետ կապված գրքերից, որն ըստ Ռուսական Ուղղափառ եկեղեցու ոչ կանոնիկ գրքերից մեկն է (ի թիվս Սողոմոնի իմաստության գրքի և Եսայի մարգարեի գրքի), Հունական Ուղղափառ եկեղեցում նախատեսված է ընթերցումների համար (ἀναγιγνωσκόμενα)[4], իսկ Կաթոլիկ եկեղեցին գիրքը դասում է երկրորդական կանոնիկ կամ դևթերականոնիկ գրքերի շարքին (լատին․՝ Deuterocanonical books)։ Ուղղափառության մեջ, ի տարբերություն կաթոլիզմի, իր բովանդակությամբ ամբողջովին չի հանդիսանում հավատի կանոնների և բարոյական նորմերի կրողը, բայց օգտակար է և խրատական։

Սիրաքը Բողոքականության Հին Կտակարանի գրքերի մաս չի կազմում և ընդգրկված չէ Հուդայականության Սուրբ գրքում` Եբրայերեն Աստվածաշնչում («Թանախ» - ձեռագիր Թորա)։

Սիրաքը կազմվել է եբրայերենով մ.թ.ա. 170 թվականին[5] (կամ մ. թ. ա. 290 թվականին[6])։ Ստեղծագործության մեջ, որը ենթադրվում է, որ գրել է Բեն Սիրաքը, ապա թոռան ձեռքով Եգիպտոսում թարգմանվել հունարեն, հեղինակը փորձում է պաշտպանել հրեական կրոնն ու մշակույթը հելլենիզմից։ Հունարեն այս թարգմանությունը Եգիպտոսի Ալեքսանդրիա քաղաքում կատարված քրիստոնյա եկեղեցու պատմության մեջ ամենահին մեզ հասած հունական թարգմանության` Սեպտուագինտայի մեջ է ընդգրկվել (LXX, մ.թ.ա. 3-2 դարեր), որից էլ կատարվել են Հին Կտակարանի այլ լեզուներով՝ այդ թվում նաև հայերեն (գրաբար), թարգմանությունները[3][7]։

Բեն Սիրայի գրքում արծարծված են բազում թեմաներ՝ ընկերություն, ազնվություն, երեխաների դաստիարակություն, կանայք, բժիշկներ, հիվանդներ, Իսրայելի հին պատմություն, պաշտամունք, ազատություն, մահ և այլն[6]։

Կառուցվածք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրքի բովանդակությունը հնարավոր չէ դասել այս կամ այն գրելաձևին, մտքի որոշակի հոսքին և այլն հստակ համակարգված պայմանական ոճերից կամ կառուցվածքներից որևէ մեկին։ Կարելի է գիրքը բաժանել խրատական (Սիր.1-42:15)[8] և պատմական (գլուխ 44-50) մասերի։ Դրանց միջև աշխարհի արարման ժամանակ «Աստծո գործերի մասին հիշողությունների» գովքն է (Սիր., գլուխ 42:15-43), իսկ երկրորդ մասի վերջում հեղինակը աղոթքով անդրադառնում է իր նկատմամբ Տիրոջ ողորմածությանը (գլուխ 51)։ Սակայն որոշ հետազոտողներ գիրքը բաժանում են յոթ մասի[6].

  1. իմաստության էություն և էական և առանձնակի հատկանիշներ (Сир.1-16:23)
  2. Տեր Աստված և նրա նկատմամբ մարդու վերաբերմունքը (16:24-23:27)
  3. հասարակական կյանքի իմաստություն և օրենք կամ կանոններ (24:1-30:27)
  4. Տերը և Նրա ժողովուրդը կամ ուսմունք խոհեմության և առաքինության մասին (30:28-36:22)
  5. հասարակական կյանքի ուսուցանում և կանոններ (36:23-39:11)
  6. աշխարհում մարդու ստեղծագործությունը և դիրքը (39:12-42:14)
  7. Տիրոջ փառաբանում բնության և պատմության մեջ Նրա հայտնության համար (42:15-50:26, ամփոփում (50:27-29), առդրություն (51)։

Բովանդակություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիրքը հայտնի է նաև Ամենաառաքինի իմաստության մասին Ջոշուա Բեն Սիրայի գիրք անվամբ[9]։ Ընդհանուր առմամբ, գրքի բովանդակությունը արտացոլում է գործնական աշխարհիկ իմաստություն, որը հեղինակը ձեռք բերել բիբլիական ուսմունքի մանրակրկիտ ուսումնասիրության, իր կյանքի և այլ իմաստունների կյանքի, բարքերի և ճակատագրերի դիտարկմամբ։ Այս ամենը նկարագրված է սահուն, իմաստության և բարոյականության մասին գեղեցիկ աֆորիզմներով և ասույթներով։ Հեղինակը ուրվագծել է ամբողջ մարդկային կյանքը, իր բոլոր հարաբերություններով, և խորհուրդներ է տալիս բոլոր հանգամանքների և պայմանների համար։ Նա ներկայացնում է.

  • պարտականությունները ըստ անհատների. ցածրի վերաբերմունքը բարձրին, աղքատինը հարուստին, ստրուկների և տերերի միմյանց նկատմամբ վերաբերմունքը
  • պարտականությունները ըստ տարիքի. երիտասարդների և ծերունիների, երեխաների և ծնողների, ամուսինների, ընկերների ապրելակերպը և հարաբերությունները
  • հասարակության առանձին անդամների վերաբերմունը հասարակության, կառավարության, պետության քաղաքական կարգավիճակի նկատմամբ
  • բազմազան իրավիճակներում, բախումների, և փոխհարաբերությունների ժամանակ իմաստուն մարդն իր պատիվն ու արժանապատվությունը ինչպես կարող է փրկել
  • յուրաքանչյուրի պարտականությունները նաև ինքն իր նկատմամբ. թե ինչպես հոգալ մարմնի պահանջները և ինչպես ձևավորել հոգին
  • ուրիշների հետ «վարվելու» և «հասարակության մեջ» վարքագծի խորհուրդներ, և այլն, և այլն։

Ընդհանուր առմամբ, հեղինակը գրքում մատնանշում է ամբողջ մարդկային կյանքը` հիմնականում գործնական-կիրառական առումով։

Ժամանակաշրջան և թարգմանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բեն Սիրայի որդու հավաստմամբ գիրքն ի սկզբանե գրվել է եբրայերեն, և հունարեն թարգմանությունն իրենն է։ Լավագույն և առավել հին համարվում է Վատիկանի կոդեքսի ձեռագիրը (№ 1209), որից հետո Ալեքսանդրիայի և Սինայի, Վենետիկի և Եփրեմ Սիրինայինը, սակայն դրանցում մոլորություններ կան (սխալներ բնօրինակից, հատկապես 30:25-33:13 և 33:14-36:16)[8]։ Հրեական բնօրինակից կատարված այլ թարգմանություններից է նաև ասորերեն թարգմանությունը, որը կոչվում է Պեշիթո[10]։

Սիրիա-հեքսապլայական (հին հունարեն՝ Ἑξαπλᾶ) թարգմանությունը[11] հունարենից է կատարվել Պեշիթոյի օգնությամբ։ Մյուս հնագույն թարգմանությունները կատարվել են հունարենից և նման են նրա տարբեր հրատարակումներին` հին իտալերենը, որը մասամբ կազմվել է Աֆրիկայում (1-43), մասամբ Եվրոպայում (44-51), հարում է Ալեքսանդրյան կոդեքսին[12]։

Հայերեն, եթովպերեն և ղպտիերեն թարգմանությունները մոտ են Սինայի տարբերակին, սլավոնականը նման է Կոմպլուտենսեի տարբերակին[13]։ Այս տարբերակներով հայտնի է եղել գիրքը մինչև 1896 թվականը։ Դրանից հետո գրքի հրեական բնօրինակի էջերի մի քանի բացահայտումներ եղան և այդպիսով փաստորեն գրքի մեծ մասը բացահայտված է[6]։

Ինչու ոչ կանոնիկ գիրք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալեքսանդրյան դպրոցի Աստվածաշնչյան գրքերը, որոնք հավաքագրվել էին Ալեքսանդրիայի գրադարանում, միջնադարում դեռևս կանոնիկ չէին համարվում հասկացության այսօրվա իմաստով։ Վաղ շրջանում կանոնիկ գրքերը ներառում էին նաև նոր գրքերը։ Որպես ցուցանիշ Սիրաքի գիրքն է, որի թարգմանիչը նախաբանում ընթերցողին ներկայացնում է, որ հեղինակը սովորական կրթված մարդ է ազնվական հասարակությունից և մարգարե չէ (50:29; 51:1)։ Սակայն Սեպտուագինտայի ստեղծման շրջանում (մ. թ. ա. III - մ. թ. I դարեր), երբ Հին Կտակարանը հավաքելու համար աղբյուրների խիստ ընտրություն էր կատարվում (որն էլ դարձավ Աստվածաշունչը ժամանակակից իմաստով), առաջացավ կանոնիկ հասկացությունը։ Հին Կտակարանի առաջին թարգմանությունն էլ կանոնիկ վարդապետության հիմքը դրեց։ Հենց այդ ժամանակ էլ առաջացան Աստծո խոսքի սահմանների հարցը (վառ օրինակ են II դարի ռաբբիական դիսկուսիաները` Երգ երգոց, Ժողովող)։

Ժամանակակից աստվածաբանները (և՛կաթոլիկ, և՛ բողոքական) հարգանքով են վերաբերվում Սիրաքի գրքի հեղինակությանը։ Ուղղափառ եկեղեցու հին հիշատակումներում նման վերաբերմունք է եղել։ Օրինակ Սուրբ Առաքելոց 85 կանոնում երիտասարդներին խորհուրդ է տրվում «ուսումնասիրել բազմագիտուն Սիրաքի իմասասիրությունները»[14], Աթանաս Ալեքսանդրացու զատիկին նվիրված 39 ուղերձում գիրքը «խորհուրդ է տրվում կարդալ հաղորդակցվել ցանկացող բարեպաշտներին» (կատեխիզիս)[15]։ Իմաստուն Հովհաննես Դամասկոսցին այս գիրքն անվանել է «հրաշալի և շատ օգտակար»։ Մարտին Լյութերը գրքի մասին գրել է. «Ժողովրդի համար օգտակար է, քանի որ նպատակ ունի քաղաքացուն կամ տանտիրոջը աստվածավախ, աստվածահաճո և իմաստուն դարձնել[16]»։

Սակայն այնուամենայնիվ այս գիրքը «22» կանոնիկ գրքերի թվին չի դասվում[6][14]։

Քննադատված օրինակներ գրքից

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակից ուղղափառ աստվածաբանները շեշտադրում են Սիրաքի գրքում առկա բովանդակային «թյուրիմացությունները»` ժամանակի կանոնիկ դարձած գրքերի հետ համեմատելով[6][8]։ Որոշ դեպքերում չափազանց մանրախնդիր խորհուրդներ են պարունակվում գրքում.

  • (17:14)-ում գրված է. «յուրաքանչյուր ժողովրդի համար Տերը ղեկավար նշանակեց, իսկ Իսրայելը Տիրոջ չափանիշն է»։ Ըստ Աստվածաշնչյան հունարեն բառօգտագործման, թարգմանիչները սա (ηγούμενος =) մեկնաբանում են որպես հին հուդայական վարդապետություն, իսկ Պողոս առաքյալը հերքում է (Եբր. 2:5), որ հրեաներն այլ հեթանոս ազգերի նկատմամբ առավելություն ունեն, և որ հրեաները Տիրոջ անմիջական աստվածապետական կառավարման ներքո են գտնվում և որ բոլոր մյուս հեթանոսական ազգերին միայն հրեշտակներն են ղեկավարվում[17]։
  • (33:14)-ում գրված է. «Ինչպես չարի դեմ բարին է և մահվան դեմ կյանքը, այդպես էլ բարեպաշտի դեմ մեղսավորն է։ Այդպես էլ նայիր Ամենաբարձրյալի բոլոր գործերին. դրանք երկուական են. մեկը մյուսին հակառակ»։ Այս տողը այդքան էլ չի համընկնում բիբլիական կանոնիկ վարդապետության հետ։ Ըստ «Բեն Սիրայի իմաստության» ստացվում է, որ բարին և չարը, մահն ու կյանքը, որոնք երկու զուգահեռ հակադրություններ են, Աստծո ստեղծածն են։ Չարի և մահվան մասին այլ վարդապետություն են հաղորդում Հնգամատյանը, Սաղմոսարանը, Աստվածաշնչյան մարգարեները։
Լուսաբանված է Սիրաք 25-17.
«Ես համաձայն եմ ապրել առյուծի ու վիշապի հետ, քան ապրել չար կնոջ հետ»
փայտի փորագրություն, 1751
  • (1:8)-ում գրած է. «Աստված ստեղծեց (έκτισε) Իմաստությունը և Իր գործերի վրա սփռեց»։ (24:8)-ում «Ամենաբարձրյալի խոսքերով» գրված են (3-րդ տող) Իպոստասային իմաստություններ (Ипостасные Премудрости). «Այդ ժամանակ Արարիչը (о κτίσης) բոլորին պատվիրեց ինձ և Ստեղծելով զիս (о κτίσας με) կացարան հատկացրեց»... Այստեղ Իպոստասային Իմաստությունը մատնացույց է արվում որպես Ամենաբարձրյալի «արարչություն», այսինքն Արիոսականության ոգով է գրված[18]։ Այդ Իմաստության մասին այլ կերպ են գրում Սաղմոսագիրները (առակ 8:22-30; 3:19) և Եհովան (28:12-28)։
  •  (38: 4-5)-ում գրված է. «Աստված հողից դեղամիջոց ստեղծեց և խելամիտը չի անտեսի դա։ Արդյոք ծառից է, որ ջուրը քաղցրահամ դարձավ, որպեսզի ճանաչվի Նրա ուժը։ Դրա համար էլ Նա մարդկանց գիտելիք տվեց» ... Սա այնպես է ներկայացված, որ ստացվում է, որ ոչ թե Աստվածային հրաշք է, այլ ծառի «բուժիչ ուժն» է ջրի համը փոխել։
  • (12:1-7)-ում գրված է. «բարիին և բարեպաշտին տուր և մի տուր մեղսավորին» - չափազանց պրակտիկ խորհուրդ է
  • (25:9-10)-ում գրված է. «Ինը մտքեր ես գովեցի իմ սրտում. այն է, որ մարդը կյանքի ընթացքում տեսնի իր թշնամիների անկումը», իսկ հոգևոր գրքերը այդպես չեն ասում (Եհովա 31:29; Առակ 25:22-23)։
  • (30:6)-ում գրված է. «իմաստուն հայրը մահճում մխիթարվում էր այն մտքից, որ, հանձին իմաստուն իր որդու, թողնում է իր թշնամիների վրիժառու»
  • (30:17)-ում գրված է. «մահն ավելի լավ է տրտում կյանքից»
  • (31:24)-ում գրված է. «Եթե դուք ծանրաբեռնված եք ուտելիքով, բարձացեք սեղանից և հանգստանցեք»։
  • (31:32)-ում գրված է. «ում է պետք կյանքն առանց գինու»...
  • (38:17)-ում գրված է. «դառնագին լաց եղիր (մահացածի վրա)... նրա արժանիքներին համապատասխան, մեկ կամ երկու օր` քննադատությունից խուսափելու համար, և դրանից հետո փարատիր քեզ տխրությունից»։ Այստեղ նույնպես կանոնիկ վարդապետությունից շեղում կա, քանի որ խարհուրդ է տալիս տխրությունը ձևականորեն պահել...
  • (42:6-7)-ում գրված է. «եթե ինչ-որ բան ես տալիս (կնոջդ կամ սպասավորին), տուր կշռելով և գրի առ»[1][6]...

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Book of Ben Sira Salem Communications Corporation. BibleStudyTools.com. կայքում գրքի էլեկտրոնային տարբերակը (անգլ.)
  2. ↑ MLA citation. Gigot, Francis. Ecclesiasticus The Catholic Encyclopedia. Vol. 5. New York: Robert Appleton Company, 1909. 25 Oct. 2013
  3. ↑ 3,0 3,1 Д.Г. Добыкин. Лекции по введению в Священное Писание Ветхого Завета. Санкт-Петербург.: Санкт-Петербургская православная духовная академия, 2012.— C. 23, 27
  4. ↑ Ivan Z. Dimitrov. Das Alte Testament als christliche Bibel in orthodoxer und westlicher Sicht // Mohr Seibeck. 2001. — P.262
  5. ↑ Бен-Сиры Премудрость՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Проф. П. А. Юнгеров. «"Введение в Ветхий Завет. Книга Премудрости Иисуса сына Сирахова». www.sbible.ru. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 10-ին.
  7. ↑ Anssi Voitila, Jutta Jokiranta. Scripture in Transition: Essays on Septuagint, Hebrew Bible, and Dead Sea Scrolls in Honour of Raija Sollamo. — BRILL, 2008. — P. 302
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 «Книга Премудрости Иисуса, сына Сирахова». Ռուսերեն Վիքիդարան.
  9. ↑ կամ ... Սիրայի որդի Ջոշուա
  10. ↑ «Библейские переводы». ЭСБЕ/Библейские переводы.
  11. ↑ «Origenis Hexaplorum quae supersunt;... Fridericus Field. Tomus I.». լատիներեն.
  12. ↑ «The Codex Alexandrinus (Royal MS. 1 D. V-VIII)». Բրիտանական թանգարան.
  13. ↑ Anthony Maas (New York 1909.). «Editions of the Bible. Biblia Polyglotta Complutensia». Catholic Encyclopedia, Band 5, Robert Appleton Company.
  14. ↑ 14,0 14,1 «ПРАВИЛА СВЯТЫХ АПОСТОЛОВ. 85».
  15. ↑ «Свт. Аѳанасій Великій (†373 г.) 39. Отрывокъ изъ 39-го праздничнаго посланія». Святоотеческое наследие.
  16. ↑ Галина Синило (Минск, Экономпресс, 1998). Древние литературы Ближнего Востока и мир Танаха (Ветхого Завета). էջեր 360. ISBN 985-6479-04-5.
  17. ↑ ср. у LXX Втор.32:8
  18. ↑ «Ариане». ЭСБЕ/Ариане.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սիրաք (գիրք)» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սիրաք_(գիրք)&oldid=9772861» էջից