Սիլիկատներ

Սիլիկատներ (լատ․ silex; — կայծքար), սիլիկաթթուների աղերը։ Ջրում լուծվում են (սահմանափակ) միայն ալկալիական մետաղների սիլիկատները, որոնք լուծույթում զգալիորեն հիդրոլիզվում են։ Սիլիկատները սիլիկաթթուների նման սովորաբար բարձրամոլեկուլային պոլիմերներ են։

Սիլիկատների առաջացրած միներալները և տարածվածությունը բնության մեջ

Ալյումինի սիլիկատ

Բնական Սիլիկատները առաջացնում են ամենատարածված միներալների դասը (մոտ 500 միներալ՝ դաշտային շպատներ, ամֆիբոլներ, պիրոքսեններ, փայլարներ, օլիվին...), որոնք կազմում են երկրակեղևի զանգվածի 45% – ֊ը (քվարցի հետ՝ մոտ 87% ֊ը) և հրաբխային ապարների՝ 95%-ը։ Սիլիկատների կառուցվածքի հիմքում ընկած են [SiO₄]^4– քառանիստ անիոնային խմբերը, որոնք կարող են համակցվել (թթվածնի ընդհանուր ատոմով)՝ առաջացնելով շղթաներ, հարթ և տարածական ցանցեր։

Երկաթի սիլիկատ

Սիլիկատների դասակարգումը

Սիլիկատներ դասակարգվում են ըստ SiO₄^4– խմբերի համակցման տեսակի, ռադիկալների բաղադրության, կատիոնների բնույթի և պարունակության, ջրի և հիդրօքսիլ ու այլ անիոնային խմբերի առկայության և բնույթի։ Այլ քառանիստային անիոններ պարունակող սիլիկատներ են ալյումինասիլիկատները, բորասիլիկատները,բերիլասիլիկատները, նաև տիտանասիլիկատները և ցիրկոնասիլիկատները։ Ըստ [SiO₄]^4– քառանիստերի համակցման բնույթի տարբերում են․

Նատրիումի սիլիկատ

1. Կղզիային սիլիկատները բաղկացած են կատիոնային ութանիստերով իրար միացած մեկուսացված (օլիվին, ցիրկոն,տոպազ , նռնաքարեր ...) կամ զույգված (Si₂O₇)^6- քառանիստերից։
2. Օղակավոր սիլիկատները լինում են պարզ (Si₃O₉)^6-, (Si₄O₁₂)^8-, (Si₆O₁₈)^12- (բերիլ ...), (Si₈O₂₄)^16- և կրկնակի երկհարկ օղակներով։
3. Շղթայական սիլիկատները [SiO₄]^4– խմբերն առաջացնում են անընդհատ շղթաներ կամ ժապավեններ։
4. Շերտավոր սիլիկատներ։ Այս խմբին են պատկանում փայլարները։
5. Տարածական սիլիկատները՝ Si0₄ խմբերն առաջացնում են եռաչափ տարածական ցանցեր (ցեոլիտներ, դաշտային շպատներ, նեֆելին ...)։

Սիլիկատների բաղադրությունը

Կապարի Սիլիկատ

Սիլիկատների բաղադրության մեջ մտնող փոքր կատիոններն (Mg²⁺, Al³⁺, Fe²⁺ Mn2⁺ ...) առաջացնում են գագաթներում թթվածնի 6 ատոմ պարունակող ութանիստեր, մեծ կատիոնները (K⁺, Na⁺,Са²⁺, Ba²⁺, Sr²⁺ ...)՝ 8,9 կամ 12 գագաթ ունեցող բազմանիստեր, որոնց կողերը համատեղելի են (Si₂O₇)^6- խըմբերին։ Սիլիկատներին բնորոշ է իզոմորֆիզմը, այդ պատճառով տարածված են նրանց պինդ լուծույթները։ Սիլիկատները կարող են պարունակել բյուրեղային ջուր, ցեոլիտային և միջշերտային ադսորբված ջուր, նաև ОН^–, F⁺, Cl^-, ՏO₂^2-, СО₃^2- և այլ անիոններ։

Անագի սիլիկատ

Սիլիկատների օգտագործումը

Բազմաթիվ սիլիկատներ կարևոր օգտակար հանածոներ են (պարունակում են Li, Be, Ni ...)։ Նեֆելիններից ստանում են ալյումին, պոտաշ և սոդա։ Կարևոր են նաև ոչ հանքային օգտակար հանածոները (դաշտային շպատ, փայլար, ասբեստ, տալկ ...), թանկարժեք և այլ զարդաքարեր (զմրուխտ, տոպազ, աքվամարին ...) հանդիսացող սիլիկատները։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սիլիկատներ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։