Կղմուխ

Կղմուխ
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Բույսեր Բաժին Ծածկասերմեր Դաս Երկշաքիլավորներ Կարգ Բարդածաղկավորներ Ընտանիք Աստղածաղկազգիներ Ցեղ Ձվախոտ
Լատիներեն անվանում
Inula L., 1753
Հոմանիշներ
Amphiraphis DC. Bojeria DC. Codonocephalum Fenzl
Տիպիկ ներկայացուցիչներ
Inula helenium L. — Ձվախոտ բարձր
Դասակարգումը Վիքիցեղերում Պատկերներ Վիքիպահեստում

Ձվախոտ (լատին․՝ Inula), աստղածաղկազգիների (բարդածաղկավորներ) ընտանիքի բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ։

Կենսաբանական նկարագիր

Կղմուխ բարձր
Բուսաբանական նկարազարդումը «Köhler’s Medizinal-Pflanzen» գրքից, 1887

Inula helenium

Ցողունի բարձրանում է՝ 20-60 սմ է (որոշ տեսակներինը՝ մինչև 2մ)։ Տերևներն ամբողջական են, ատամնաեզր, հերթադիր։ Ծաղկազամբյուղները մեկական են կամ կազմում են հուրանանման կամ վահանանման ծաղկաբույլ։ Ծաղիկները դեղին են կամ նարնջագույն։ Ծաղկում է հուլիս-օգոստոսին։ Պտուղը մերկ կամ թավոտ փուփուլավոր սերմիկ է։

Քիմիական կազմ

Արմատը և կոճղարմատը պարունակում են մանուշակահոտ եթերայուղ (1-4%), սապոնիններ, խեժ, ձյութ, լորձային և դառը նյութեր, պիգմենտ, դեհիդրոալանտոլակտոն, ֆրիդելին, դամմարադիենիլացետատ, դամմարադիենոլ, ֆիտոմելան, ինուլին (մինչև 44%), պսևդոինուլին, անկայուն պոլիեններ, ստիգմաստերին, E վիտամին, կարոտին և այլն, տերևներում՝ վիտամին C։ Եթերայուղի հիմնական բաղադրիչ մասը ալանտոլակտոնն է։

Տարածում

Տարածված է գրեթե բոլոր մարզերում։ Աճում է խոնավ և անտառոտ վայրերում, չոր լանջերին և այլն։ Կղմուխ Օշեիև (I. aucherana) հանդիպում է Հաղարծին գյուղի Դիմաց և Պատվար սարերի լանջերին, Լոռու (Հաղպատ գյուղում), Արարատի, Սյունիքի (Տաթև գյուղ) մարզերում։ Խիստ հարմարվել է հանք, ջրերին և աճում է առավելապես տրավերտինների վրա. գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում։

Նշանակություն և կիրառում

Որոշ տեսակներ դեղաբույսեր են. պարունակում են սապոնիններ, ալկալոիդներ, Եթերայուղեր, սեսկվիտերպենոիդներ, բուրավետ միացություններ, իսկ կոնիզա Կղմուխից՝ կաուչուկ։ Պատրաստուկներն օգտագործվում են որպես միզամուղ, քրտնաբեր, խորխաբեր, հակասնկիկւսյիև, հակաբորբոքային և այլ միջոց։

Դասակարգում

Տաքսոնոմիա

Կղմուծը մտնում է Inula դասի, Asteraceae ընտանիքի և Asterales կարգի մեջ։

12 ընտանիք (համաձայն APG II Համակարգի)

ուղիղ 20 ցեղ

Կարգ Բարդածաղկավորներ

Ենթաընտանիք Աստղածաղկազգիներ

դաս Կղմուխ

Բաժին Ծաղկավոր բույսեր կամ Ծածկասերմեր

Ընտանիք Աստղածաղկազգիներ

ցեղ Inuleae

Ծաղկավոր բույսերի 44 կարգ (համաձայն APG II Համակարգի)

Ենթաընտանիկ Եղերգենիներ

դասեր Ligularia, Doronicum,

Տեսակներ

Inula oculus-christi

Ploughman's-spikenard (Inula conyzae)

Դասը ընդգրկում է մոտ 100 տեսակ (այլ տվյալներով՝ 150), նրանցից մի քանիսը։ Հայաստանում՝ 12 տեսակ՝

• Կղմուխ մեծ կամ Կղմուխ Հեղինեի (I. helenium),
• Կղմուխ բրիտանական (I. bri- tannica),
• Կղմուխ անցողուն (I. acaulis),
• Կղմուխ կոնիզա (I. conyza) և այլն։
• Inula acaulis Schott & Kotschy ex Tchich.
• Inula acervata S.Moore
• Inula acinacifolia Gand.
• Inula acuminata DC.
• Inula anatolica Boiss.
• Inula auriculata Boiss. & Balansa
• Inula bifrons (L.) L.
  • [syn. Inula glabra Besser]
• Inula britannica L.
  • [syn. Inula hispanica Pau]
  • [syn. Inula japonica Thunb.]
• Inula candida (L.) Cass.
• Inula cappa (Buch.-Ham. ex D.Don) DC.
• Inula caspica Blume
• Inula clarkei (Hook.f.) R.R.Stewart
• Inula conyzae (Griess.) Meikle
  • [syn. Inula conyza DC.]
  • [syn. Inula suaveolens Jacq.]
  • [syn. Inula vulgaris Trevis.]
• Inula crithmoides L.
• Inula cuspidata (Wall. ex DC.) C.B.Clarke
• Inula ensifolia L.
• Inula eupatorioides DC.
• Inula falconeri Hook.f.
• Inula forrestii J.Anthony
• Inula germanica L.
  • [syn. Inula media W.D.J.Koch]
• Inula grandis Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.
• Inula helenioides DC.
• Inula helenium L.
• Inula helianthus-aquatica
• Inula helvetica Weber
• Inula hirta L.
• Inula hookeri C.B.Clarke
• Inula hupehensis (Ling) Ling
• Inula koelzii R.Dawar & Qaiser
• Inula lineariifolia Turcz.
• Inula magnifica Lipsky
• Inula montana L.
• Inula multicaulis Boiss.
• Inula nervosa Wall.
• Inula obtusifolia A.Kern.
• Inula oculus-christi L.
• Inula orientalis Lam.
  • [syn. Inula grandiflora Willd.]
• Inula pterocaula Franch.
• Inula racemosa Hook.f.
• Inula rhizocephala Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.
  • [syn. Inula rhizocephaloides C.B.Clarke]
• Inula royleana DC.
• Inula rubricaulis (DC.) Benth. & Hook.f.
• Inula salicina L.
• Inula salsoloides (Turcz.) Ostenf.
• Inula sericophylla Franch.
• Inula spiraeifolia L.
• Inula stewartii Abid & Qaiser
• Inula subfloccosa Rech.f.
• Inula thapsoides Spreng.
• Inula verbascifolia (Willd.) Hausskn.
• Inula wissmanniana Hand.-Mazz.

Արտաքին հղումներ

• Flora Europaea: Inula
• Flora of China: list of Chinese Inula species
• Anderberg, A. (1991). «Taxonomy and phylogeny of tribe Inuleae (Asteraceae)». Pl. Syst. Evol. 176 (1–2): 75–123. doi:10.1007/BF00937947.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կղմուխ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կղմուխ» հոդվածին։