Գենետիկական տերմինների ցանկ

Բովանդակություն: Էջի սկիզբ - Ա Բ Գ Դ Ե Զ Է Ը Թ Ժ Ի Լ Խ Ծ Կ Հ Ձ Ղ Ճ Մ Յ Ն Շ Ո Չ Պ Ջ Ռ Ս Վ Տ Ր Ց ՈՒ Փ Ք Օ Ֆ

Ա

• Ալել- միևնույն գենի երկու կամ ավելի ձևերից մեկը, որոնցից յուրաքանչյուրը բնութագրվում է նուկլեոտիդների յուրահատուկ հաջորդականությամբ։
• Վայրի տիպի ալել (նորմալ) - գենի նորմալ աշխատանքն ապահովվող նուկլեոտիդային հաջորդականություն։
• Դոմինանտ ալել - ալել, որը ֆենոտիպորեն արտահայտվում է։
• Մուտանտ ալել - մուտացիա, որը առաջանում է նորմալ ալելի հաջորդականության փոփոխությամբ։
• Ռեցեցիվ ալել - ալել, որը ֆենոտիպորեն արտահայտվում է միայն հոմոզիգոտ վիճակում և ճնշվում դոմինանտ ալելի կողմից։
• Քրոմոսոմային աբերացիա(կամ քրոմոսոմային անոմալիա) - Քրոմոսոմային բոլոր տիպի մուտացիաների՝ դելեցիաների, տրանսլոկացիաների, ինվերսիաների և դուպլիկացիաների ընդհանրացված անվանում։ Երբեմն նույն ձևով անվանում են գենոմային մուտացիաներին(անեուպլոիդիաներ, տրիսոմիաներ և այլն)
• Ալելային շարքեր - բազմագենաին ժառանգական հիվանդություններ, որոնք պայմանավարված են միևնույն գենի տարբեր մուտացիաների ձևով, բայց դասայարգվում են տարբեր նոզոլագիական խմբերում կլինիկական տարբեր արտահայտումներ ունենալու պատճառով։
• Ամպլիֆիկատոր ԴՆԹ (թերմոցիկլեր) - Սարքավորում, որը անհրաժեշտ է պոլիմերեզային շղթայական ռեակցիայի իրականցաման համար։ Այն թուլ է տալիս նշել ցիկլերի անհրաժեշտ քանակը և ընտրել ժամանակային և ջերմաստիճանային օպտիմալ տարբերակներ ցիկլի ամեն փուլի համար։
• Ամպլիֆիկացիա - գեների կրկնօրինակների քանակի ավելացում (ԴՆԹ-ի քանակի)։
• ԴՆԹ-ի ամպլիֆիկացում - ԴՆԹ-ի որոշակի հատվածի ընտրողական կրկնապատկում։
• Ամֆիդիպլոիդներ - Էուկարիոտիկ բջիջներ, որոնք պարունակում են երկու քրոմոսոմների երկու զույգ՝ երկու գենոմների միացման հետևանքով։
• Անեուպլոիդիա - Քրոմոսոմների փոփոխված հավաքակազմ, որում մեկ կամ մի քանի քրոմոսոմներ նորմալ հավաքակազմի համեմատ բացակայում են կամ ներկայացված են լրացուցիչ պատճենների ձևով։
• Աուտոսոմ - ցանկացած ոչ սեռական քրոմոսոմ։ Մարդն ունի 22 զույգ աուտոսոմներ։
• Աուտոսոմ-դոմինանտ ժառանգում - ժառանգականության տիպ, որի ժամանակ աուտոսոմում տեղայնացված մի մուտանտ գենը հերիք է, որ հիվանդությունը կամ հատնակիշը արտահայտվի։
• Աուտոսոմ-ռեցեսիվ ժառանգում - հատկանիշի կամ հիվանդության ժառանգականության տիպ, որի ժամանակ մուտանտ ալելը, որը տեղայնացված է աուտոսոմում պետք է փոխանցվի երկու ծնողներից միաժամանակ։

Բ

• Բջիջների շարք - բույսերի կամ կենդանիների գենետիկորեն միանման բջիջներ, որոնք կարելի է աճեցնել in vitro, այսինքն անսահմանափակ երկար ժամանակ։
• Բակտերիոֆագ - բակտերիայի վիրուս, որը կազմված է սպիտակուցային թաղանթի մեջ պարփակված նուկլեինաթթվից (ԴՆԹ կամ ՌՆԹ)։
• Գեների_բանկ (գրադարան) - տվյալ օրգանիզմի գեների լրիվ հավաքածու, որը ստացվել է ռեկոմբինանտ ԴՆԹ-ների կացմից։
• Խորիոնի բիոպսիա - բջիջների ստացման գործընթաց, որը իրականացվում է հղիության 7-ից 11-րդ շաբաթների ընթացքում պրենատալ հետազոտության համար։
• Սաուզերն-բլոտինգ - ԴՆԹ-ի հատվածների ճանաչման մետոդ, որոնք պարունակում են հաջորդականության կոմպլեմենտար ԴՆԹ-զոնդ, էլեկտրոֆորետիկ առանձնացված ԴՆԹ-ների մեջ, որոնք ֆիքսված են ամուր մատրիցայի վրա (նիտրոցելյուլոզային կամ նեյլոնային ֆիլտրերի վրա)
• Բլոտինգ - ԴՆԹ-ի մոլեկուլների տեղափոխություն ֆիլտրի վրա (մեմբրանի), ՌՆԹ կամ գելային սպիտակուցներով, որտեղ ընթացել է էլեկտրոֆորեզ։

Գ

• Գլիկոզիլիրացում - ացխաջրային մնացորդի միացումը սպիտակուցին։* β-գալակտոզ - Ֆերմենտ, որը հիդրոլիզում է β-գալակտոզիդները, մասնաորապես՝ Լակտոզը, որի հետևանքով առաջանում է ազատ գալակտոզ։
• Գամետ - հասուն սեռական բջիջ։
• Գեն - ԴՆԹ-ի նուկլեոտիդների հաջորդականություն, որը կոդավորում է որոշակի ՌՆԹ։
• Գեների դրեյֆ - սերունդների շարքում գեների հաճախականությունների փոփոխությունը։
• Տնային գեներ (Housekeeping gene) - այն գեներն են, որոնք տրանսկրիբացվում են հարաբերական կայունությամբ և օգտագործվում են որպես նորմալիզատոր (ստանդարտ) PCR-ում (պոլիմերեզային շղթայական ռեակցիայում), քանի որ ենթադրվում է, որ նրանց էքսպրեսսիայի վրա չեն ազդում փորձի պայմանները։
• Գենետիկական քարտեզ - գեների և կարգավորող էլեմենտների դիրքի սխեմա քրոմոսոմում։
• Գենետիկական կոդ - ԴՆԹ-ի (կամ ՌՆԹ-ի) տրիպլետների և ամինաթթուների միջև համապատասխանություն։
• Գենետիկական ճարտարագիտություն (գենային ինժեներիա) - ռեկոմբինանտ ԴՆԹ-ների և ՌՆԹ-ների, գեների օրգանիզմից(բջջից) առանձնացման և մանիպուլյացիաների ենթարկման, գեների այլ օրգանիզմների մեջ ներմուծման մեթոդների և տեխնոլոգիաների ամբողջություն։
• Գենային թերապիա - Գենետիկական նյութի ներմուծումը բջիջ (ԴՆԹ կամ ՌՆԹ) նրա նորմալ ֆունկցիաների վերականգնման համար։
• Գենոմ - ընդհանուր գենետիկական ինֆորմացիա, որը պարունակվում է օրգանիզմի գեներում կամ ուղղակի օրգամիզմի գեների կազմը։
• Գենոտիպ - 1) Օրգանիզմի ամբողջ գենետիկական ինֆորմացիան։ 2) Օրգանիզմի գենետիկական հատկություն՝ ըստ մեկ կամ մի քանի ուսումնասիրվող լոկուսների։
• Կարգավորիչ Գեն - գեն, որը կոդավորում է կարգավորող սպիտակուց, և այն իր հերթին ակտիվացնում կամ ճնշում է այլ գեների Տրանսկրիպցիան։
• Լրագրող-գեն - գեն, որի արտադրանքը որոշվում է պարզ և զգայուն մեթոդների միջոցով և որի ակտիվությունը թեսթավորվող բջիջներում նորմայում բացակայում է։ Օգտագործվում է գենաիժեներային կոնստրուկցիաներում վեկտորի առկայությունը հաստատելու համար։
• Ուժեղացնող գեն (էնհանսեր) - ԴՆԹ-ի կարճ հատված, որը ազդում է որոշակի գենեի էքսպրեսիայի մակարդակի վրա, մեծացնելով տրանսկրիպցիայի հաճախականությունը։

Դ

• Գենային դակտիլոսկոպիա - վարիացիաների նույնականացում ԴՆԹ-ի տանդեմային պտույտների թվի և երկարության հիման վրա։
• Դելեցիա - քրոմոսոմային մուտացիայի ձև, որի ժամանակ քրոմոսոմի մի հատված կորսվում է, նաև գենային մուտացիայի ձև, որի ժամանակ ԴՆԹ-ի մի հատված ընկնում է։
• Դենատուրացիա - մոլեկուլի տարածական կառուցվածքի խախտում, որը առաջանում է ներ կամ միջմոլեկուլային ոչ կովալենտ կապերի քանդման պատճառով։
• Դիիբրիդային խաչասերում - օրգանիզմների խաչասերում, որի ժամանակ խաչասերվող օրգանիզմները տարբերվում ալտերնատիվ հատկանիշների երկու զույգերով, օրինակ՝ գույնը(սպիտակ կամ գունավորված), սերմերի ձևը (հարթ կամ կնճռոտ)։
• ԴՆԹ-պոլիմերազա - ֆերմենտ, որը իրականացնում է ԴՆԹ-ի մատրիցային սինթեզը։
• Դոմինանտություն - հետերոզիգոտ օրգանիզմում հատկանիշի զարգացման ընթացքում միայն մեկ հատկանիշի արտահայտումը։
• Դուպլիկացիա քրոմոսոմային մուտացիայի տիպ, որի ժամանակ կրկնապատկվում է քրոմոսոնի որևէ հատված կամ գենային մուտացիաների տիպ, որի ժամանակ կրկնապատկվում է ԴՆԹ-ի որևէ հատված։

Զ

• Գենետիկական զոնդ - հայտնի կազմությամբ կամ ֆունկցիայով ԴՆԹ-ի կամ ՌՆԹ-ի կարճ հատված, որը նշված է ինչ որ ռադիոակտիվ կամ ֆլոուրեսցենտային միացությունով

Է

• Էկզոն - սփլայսինգի ժամանակ պահպանվող ինտրոնիրացված գենի մաս։
• Էկզոնուկլեազ - ֆերմենտ, որը հիդրոլիզում է ԴՆԹ-ի ծայրերում գտնվող ֆոսֆոդիէֆիրային կապերը։
• Էքսպլանտանտ - օրգանիզմից առանձնացված ինչ որ մի հյուսվածքի նմուշ։
• Գենի էքսպրեսիա - գենում կոդավորված ինֆորմացիայի իրականացման պրոցես։ Իրականացվում է երկու փուլերով՝ տրանսկրիպցիայով և տրանսլյացիայով։
• Էլեկտրոֆորեզ - էլ. դաշտում լիցքավորված պոլիմերների առանձնացում։ Հիմանականում իրականացվում է գելերում (գելային էլեկտրոֆորեզ), որպեսզի առանձնացվող մոլեկուլների հատվածները չմաքրվեն ջեիմային շարժումով։
• Էնդոնուկլեազ - ֆերմենտ, որը հիդրոլիզում է ֆոսֆոդիէֆիրային կապերը ԴՆԹ-ի թելիկի ներսում։
• Էնհանսեր - ԴՆԹ-ի կարգավորիչ հատված, որը ուժեղացնում է տրանսկրիպցիան նրան ամենամոտ պրոմոտորի հետ։
• Էպիստազ - ոչ ալելային գեների փոխազդեցության տիպ, որի ժամանակ մի գենը ճնշում է մեկ այլ գենի (կամ գեների) արտահայտումը։
• Էուկարիոտներ - օրգանիզմներ, որոնց բջիջները պարունակում են կորիզներ։

Ժ

• Ժառանգում - գենետիկական ինֆորմացիայի փոխանցման պրոցեսը օրգանիզմների մի սերնդից մյուսին։
• Ժառանգականություն - կենդանի օրգանիզմների կողմից գենետիկական ինֆարմացիայի պահպանման և հաջորդ սերունդներին փոխանցման ունակությունը։
• Ժառանգման մակարդակ - պոպուլյացիայում ֆենոտիպիկ փոփոխականության բաժին, որը պայմանավորված է ժառանգական փոփոխականությամբ (սա վերաբերում է որոշակի քանակական կամ որակական հատկանիշի)։

Ի

• Իմունիտետ - օրգանիզմի պատասխան՝ պաշտպանական ռեակցիան ինֆեկցիոն հարուցիչների (բակտերիաների և վիրուսների) դեմ։
• Իմունոտոքսին - հակամարմնի և սպիտակուցային թույնի կատալիտիկ սումբիավորի միջև կոմպլեքս։ (դիֆտերիայի տոքսինի, ռիցինի, աբրինի և այլն)։
• Իմունոֆլոուրեսցենտային զոնդեր - տես՝ ԴՆԹ և ՌՆԹ զոնդեր։
• Ինդուկտոր - ֆակտոր, որը խթանում է պասիվ վիճակում գտնվող գեների տրանսկրիպցիան։
• Պրոֆագի ինդուկցիա - լիզոգենային բջիջներում ֆագերի վեգետատիվ բազմացման խթանում։
• Ինտեգրազ - ֆերմենտ, որը իրականացնում է ինչ որ գենետիկ էլեմենտի նեիմուծումը գենոմ սպեցիֆիկ կայքի միջոցով։
• Ինտեգրոններ - գենետիկ էլեմենտներ, որոնք իրենց մեջ պարունակում են ինտեգրազի գենը, ցպեցիֆիկ կայք և նրա կողքին պրոմոտոր, որը նրանց հնարավորություն է տալիս իրենց մեջ ներմուծել մոբիլիզացված գենային կասսետներ և էքսպրեսիայի ենթարկել նրանց մեջ գոյություն ունեցող առանց պրոմոտորի գեները։
• Ինտերֆերոններ - սպիտակուցներ, որոնք արտադրվում են ողնաշարավորների բջիջների կողմից և ճնշում են վիրուսային վարակի աճը և զարգացումը։
• Ինտրոն - գենի մաս, որը սպիտակուց չի կոդավորում։ Այն տրանսկրիբացվում է և հետագայում անջատվում մատրիցային ՌՆԹ-ից սփլայսինգի ժամանակ։
• Ինտրոնացված գեն - գեն, որը ինտրոններ է պարունակում։
• Ինտերոններ - ԴՆԹ-ում նուկլեոտիդային մնացորդների կրկնվող հաջորդականություններ։

Լ

• Լեկտիններ - սպիտակուցներ, որոնք միացնում են ածխաջրեր։
• Լիգազ - ֆերմետ, որը առաջացնում է ֆոսֆոդիէսթերային կապ երկու պոլինուկլեոտիդների մեջ։
• Լիգանդ - մոլեկուլ, որը ճանաչվում է հատուկ կառուցվածքի միջոցով, օրինակ՝ բջջային ռեցեպտորի միջոցով։
• Լիդերային հաջորդկանաություն - սեկրետացվող սպիտակուցնեիր N-վերջավորությոմբ հաջորդականություն, որը ապահովվում է նրանց տրասնպորտացիան մեմբրանով։
• Լիզիս - բջջի կազմալուծում, որը առաջանում է նրա թաղանթի վնասումից։
• Լիզոգենիա - երևույթ, որի ժամանակ բակտեիրալ բջիջները կրում են ֆագին պրոֆագի ձևով։
• Լինկեր - կարճ սինթետիկ օլիգոնուկլեոտիդ, որը օգտագործվում է ԴՆԹ-ի in vitro հատվածների միացման համար։ Սովորաբար պարունակում է որոշակի հատված, որը յուրահատուկ ռեստրիկտազի համար ուղղորդող նշանակություն ունի։
• Լիպոսոմներ - հեղուկի կաթիլներ, շրջապատված արհեստական թաղանթով՝ արհեստական լիպիդային վեզիկուլներ։
• Ֆագի լիտիկ զարգացում - ֆագի զարգացման ցիկլի փուլ, որը սկսվում է բջջի վարակումով և ավարտվում նրա լիզիսով։
• Լոկուս - Քրոմոսոմի հատված (ԴՆԹ-ի), որտեղ տեղավորված է որոշակի գենետիկական դետերմինանտ։

Խ

• Խիմերներ - լաբորատոր միջտեսակային հիբրիդներ (ռեկոմբինանտներ)։

Կ

• Կալլուս - չդիֆերենցված բջիջների քաշը, որը առաջանում է բույսի վնասման ժամանակ։ Կարող է առաջանալ առանձին բջիջներից՝ նրանց կուլտիվացման ժամանակ արհեստական միջավայրերում։
• Կապսիդ - վիրուսի սպիտակուցային թաղանթը։
• Էքսպրեսիոն կասետ - ԴՆԹ-ի ֆրագմենտ, որը պարունակում է բոլոր անհրաժեշտ գենետիկական էլեմենտները նրա մեջ տեղավորված գենի էքսպրեսիայի համար։
• կԴՆԹ - միաթել ԴՆԹ, որը սինթեզվում է in vivo ՌՆԹ-ի մատրիցայի վրա հակառակ տրանսկրիպտազի օգնությամբ։
• Կլոն - գենետիկորեն միանման բջիջների խումբ, որոնք առաջացել են անսեռ եղանակով ընդհանուր ծնողական բջջից։
• ԴՆԹ-ի կլոնավորում - ԴՆԹ-ի ռեկոմբինանտ մոլեկուլների ստացման պրոցես, որի ժամանակ օտարածին ԴՆԹ-ն ներմուծվում է վեկտորային մոլեկուլի մեջ և այնուհետև ստացված կոնստրուկցիան ներմուծում են ֆագի, բակտերիայի կամ տիրոջ էուկարիոտ բջջի մեջ։
• Բջիջների կլոնավորում - սննդային միջավայրում ցրման միջոցով նրանց առանձնացումը և գաղութի ստացումը, որը պարունակում է մեկուսացված բջջի սերունդին։
• Կոդոն - միմյանց հարևանությամբ դասավորված նուկլեոտիդային մնացորդների եռյակ ԴՆԹ-ում կամ ՌՆԹ-ում։ Այն կարող է կոդավորել որոշակի ամինաթթվու կամ տրանսյլացիայի ավարտ ազդարարել։
• Կոմպարտմենտալիզացիա - պրոցեսի սահմանափակում բջջի որոշակի հատվածի կողմից։
• Կոմպետենտություն - բջջի տրանսֆորմացվելու ունակությունը։
• Կոմպլեմենտարություն (գենետիկայում) - նուկլեինային թթուների շղթաների փոխազդեցության ժամանակ ջրածնային կապերի միջոցով ազոտային հիմքերի զույգ կոմպլեքսներ առաջացնելու ունակություն (ադենին-թիմին (կամ ուրացիլ) և գուանին-ցիտոզին)։
• Կոնկատեմեր ԴՆԹ - գծային ԴՆԹ, որի մեջ որոշակի էլեմենտ մի քանի անգամ կրկնված է (օրինակ՝ ֆագի գենոմը)։
• Կոնտիգ - սեկվենավորման ժամանակ մի քանի հաջորդաբար միացված ԴՆԹ-ի հատվածների խումբ։
• Կոնյուգատ - մի քանի կովալենտ միացված մոլեկուլներից կազմված կոմպլեքս։
• Կոնյուգացիա(բակտերիաների մոտ) - բակտերիաների մոտ գենետիկական ինֆորմացիայի փոխանակման ձև, որի ժամանակ բջիջների մեջ ֆիզիկական կոնտակտի հետևանքով տեղի է ունենում բջջային, պլազմիդային և տրանսպոզոնայիյ ԴՆԹ-ի տեղափոխում դոնոր բջջից ռեցիպիենտին։
• Կոսմիդա - վեկտոր, որը պարունակում է λ ֆագի ԴՆԹ-ի cos-կայք։
• Կրոսինգովեր կամ տրամախաչում - մեյոզի ընթացքում՝ կոնյուգացիայի ժամանակ հոմոլոգ քրոմոսոմների մասերի փոխանակման երևույթը։
• Կպչուն վերջավորություններ - կոմպլեմենտար միաշղթա ԴՆԹ-ի հատվածներ, որոնք տեղադրված են մոլեկուլի ծայրերին։

Հ

• Հետերոզիգոտ - բջիջ (կամ օրգանիզմ) որը պարունակում է երկու տարբեր ալելներ հոմոլոգ քրոմոսոմների միևնույն լոկուսում։
• Հետերոզիգոտություն - դիպլոիդ բջջում տարբեր ալելների առկայությունը։
• Հետերոքրոմատին - քրոմոսոմի հատված (հաճախ ամբողջ քրոմոսոմը), որը ինտերֆազում ունի կոմպակտ կառուցվածք տրանսկրիպցիայի բացակայության պատճառով։
• in situ հիբրիդացում - բջիջների դենատուրացված ԴՆԹ-ների միջև հիբրիդացում առարկայական ապակու վրա՝ պիտակավորված ռադիոակտիվ իզոտոպներով կամ միաթղթա ՌՆԹ-Ի կամ ԴՆԹ-ի իմունոֆլյուորեսցենտային միացություններով։
• ԴՆԹ-ի հիբրիդացում - գոյացություն, որը առաջանում է երկշղթա ԴՆԹ-ի կամ ԴՆԹ։ ՌՆԹ դուպլեքսների մեջ գտնվող կոմպլեմենտար նուկլեոտիդների փոխազդեցությունից։
• Հակակոդոն - փոխադրող ՌՆԹ-ի կազմում գտնվող և երեք նուկլեոտիդներից կազմված հաջորդականություն, որը կոմպլեմենտար է մատրիցային ՌՆԹ-ի մոլեկուլում գտնվող կոդավորող տրիպլետին։
• Հակամուտագենեզ - պրոսեց, որը կանխարգելում է առաջացած մուտացիայի ամրացումը գենոմում։ Այս պրոցեսի ժամանակ քրոմոսոմը կամ գենը բերվում է իր նախնական վիճակին։
• Հապլոիդ - բջիջ, որը պարունակում է քրոսմոսոմային զույգերից միայն մեկը։
• Հեմիզիգոտություն - օրգամիզմի վիճակ, որ ժամանակ ինչ որ մի գեն ներկայացված է մի քրոմոսոմով։
• Սոմատիկ բջիջների հիբդրիդացում - ոչ սեռական բջիջների միաձուլում՝ սոմատիկ հիբրիդների ստացման մեթոդ։
• Հիբրիդային սպիտակուց (պոլիպեպտիդ) - միաձուլված սպիտակուց (պոլիպեպտիդ)։
• Հիբրիդոմներ - հիբրիդային լիմֆոիդային բջրջներ, որոնք ստացվել են մարդու կամ կենդանիների նորմալ լիմֆոիդային և ուռուցքային միելոմային բջիջների միաձուլումից։
• Հոլանդրիկական ժառանգականություն - ժառանգականություն՝ շղթայակցված Y քրոմոսոմի հետ։
• Հոմոզիգոտ - բջիջ (կամ օրգանիզմ), որը պարունակում է երկու միևնույն ալելները հոմոլոգ քրոմոսոմների միևնույն լոկուսներում։
• Հոմոզիգոտություն - միևնույն ալելների առկայությունը դիպլոիդ բջջում։
• Հոմոլոգ քրոմոսոմներ - քրոմոսոմներ, որոնք պարունակում են միևնույն գեների հավաքակազմ։
• Հատկանիշ - կազմավորման ցանկացած մակարդակում կառուցվածքային առանձնահատկություն։

Մ

• Մարկերային գեն - ռեկոմբինանտ ԴՆԹ-ում գտնվող գեն, որը կոդավորում է ընտրված հատկանիշը։
• Մայրական էֆեկտի գեներ - գեներ որոնք արտահայտվում են ձվաբջջում և պայմանավորում են ֆենոտիպը անկախ հայրական գենոտիպից։
• Միջտեսակային հիբրիդներ - հիբրիդներ, որոնք ստացվում են տարբեր տեսակներին պատկանող բջիջների միաձուլումից։
• Մետաբոլիզմ - ֆերմենտատիվ պրոցեսների ամբողջություն, որոնք ապահովվում են բջջի կենսագործունեությունը և բազմացումը։
• Մետաբոլիտ - նյութ, որը առաջանում է բջջում տեղի ունեցող քիմիական ռեակցիաների հետևանքով։
• Մեթիլազներ - ֆերմենտներ, որոնք միացնում են մեթիլ խումբ ԴՆԹ-ի որոշակի ազոտային հիմքերին։
• Միկրոսատելիտ - միկրոսատելիտային լոկուս (STR - անգլերենից Short Tandem Repeats)).ԴՆԹ-ի հատված որոշակի գենոմային լոկալիզացիայով, որը պարունակում է կարճ տանդեմային պտույտներ։
• Մինիբջիջներ - Մարկերային գեն - գեն ռեկոմբինանռ ԴՆԹ-ում, որը կոդավորում է ընտրովի հատկանիշ։
• Գենոմի մոբիլային էլեմենտներ - ԴՆԹ-ի հաջորդականություններ, որոնք ունակ են տեղափոխվել կենդանի օրգանիզմներ գենոմի մեջ պարբերաբար փոփոխելով իրենց դիրքը։
• Մոնոհիբրիդ խաչասերում - մեկ զույգ հատկանիշներով տարբերվող առանձնյակների խաչասերում։
• Մոնոկլոնալ հակամարմիններ - հակամարմիններ, որոնք մասնագիտացված են որոշակի հակածնի հետ ռեակցվելու համար և սինթեզվում են հիբրիդոմաների կողմից։
• Մորֆոգենեզ - օրգանիզմի զարգացման գենետիկական ծրագրի իրականացում։
• Մուտագենեզ - մուտացիայի ինդուկցման պրոցես։
• Մուտագեն - ֆիզիկական, քիմիական կամ կենսաբանական ագենտներ, որոնք մեծացնում են մուտացիայի առաջացման հաճախականությունը։
• Մուտացիա - գենետիկական նյութի փոփոխում, որը շատ հաճախ բերում է օրգանիզմի հատկանիշների փոփոխման։
• Մուտոն - մուտացիայի էլեմենտար միավոր կամ գենետիկական նյութի փոքրագույն միավոր, որի փոփոխությունը իրենից ներկայացնում է մուտացիա և բերում է գենի ֆունկցիայի խախտման։
• Բիոպոլիմերի մոդիֆիկացիա - նրա կառուցվածքի փոփոխություն։

Ն

• Նիկ - միաթելանի բացվածք ԴՆԹ-ի դուպլեքսում З ‘ОН- և 5 ‘р-վերջավորությունների առաջացումով։ Լիկվիդացվում է ԴՆԹ-լիգազի միջոցով։
• Նիտրոգենազ - ֆերմենտ, որը զբաղվում է մթնոլորտային ազոտի ֆիքսմամբ։
• Նուկլեազներ - ֆերմենտների ընդհանուր անվանում, որոնք ճեղքում են նուկլեինաթթուների մոլեկուլներ։

Շ

• Շղթայակցման խումբ - միևնույն քրոմոսոմում տեղայնացված գեները։
• Շայն-Դալգանո հաջարդականություն - պրոկարիոտիկ մատրիցային ՌՆԹ-ի հատված, որը անհրաժեշտ է նրա վիա ռիբոսոմների տեղակայման և նրա ճիշտ տրանսլացման համար։ Պարունակում է նուկլեոտիդային հաջորդականություն, որը կոմպլեմենտար է ռիբոսոմային ՌՆԹ-ի 16S ծայրին։
• ԴՆԹ-ի շաֆլինգ - երկու կամ ավելի սպիտակուցների հոմոլոգ մասերի ռեկոմբինացիա։ Եռափուլ պրոցես, որը ներառում է ծնողական ԴՆԹ-ների քանդում և ամպլիֆիկացիայի երկու փուլ (հատուկ ընտրված և առանց պրայմերների), որի նպատակն է երկարությամբ վերականգնված, բայց բաղադրությամբ փոփոխված ԴՆԹ-ի խիմերային մոլեկուլների ստացումը, որը և բերում է զգալի բարելավված կամ նոր հատկանիշներով սպիտակուցների սինթեզման։
• Շտամ - բակտերիաների կամ վիրուսների բջիջների շարքեր, որոնքսկիզբ են առնում մեկ սկզբնական բջջից կամ վիրուսից։

Չ

• Չափավոր ֆագ - բակտերիոֆագ, որը ունակ է լիզոգենացնել բջջին և պրոֆագի ձևով գտնվել բակտերիալ քրոմոսոմի ներսում կամ պլազմիդային վիճակում։

Պ

• Պլազմիդ - ԴՆԹ-ի օղակաձև կամ գծային մոլեկուլ, որը կրկնապատկվում է բջջային քրոմոսոմից անկախ։
• Պոլիլինկեր - սինթետիկ օլիգոնուկլեոտիդ, որը պարունակում է մի քանի ռեստրիկտազների ճանաչման հատվածներ։
• Պոլիմերազներ - ֆերմենտներ, որոնք իրականցնաում են նուկլեինաթթուների մատրիցային սինթեզ։
• Պոլիպեպտիդ - սպիտակուց (պոլիմեր), որը կազմված է ամինաթթվային մնացորդներից, որոնք միացած են պեպտիդային կապերով։
• Պրայմեր - կարճ օլիգո- կամ պոլինուկլեոտիդային հաջորդականություն ազատ З’ОН խմբով, որը կապված է միաշղթա ԴՆԹ-ի կամ ՌՆԹ-ի հետ։ Նրա З’ ծայրից ԴՆԹ-պոլիմերազան սկսում է սինթեզել պոլիդեզօքսիռիբոնուկլեոտիդային շղթա։
• Պրոկարիոտներ - օրգանիզմներ, որոնք չունեն բջջային կորիզ։* Պրոմոտոր - գենի (օպերոնի) կարգավորիչ հատված, որին միանում է ՌՆԹ-պոլիմերազան տրանսկրիպցիան սկսելու նպատակով։
• Պրոօնկոգեներ - նորմալ քրոմոսոմային գեներ, որոնց մուտացիան կարող է բերել բջջի չարորակ վերափոխման և որպես հետևանք չարորակ ուռուցքների առաջացման։
• Պրոտոպլաստ - բուսական կամ բակտերիալ բջիջ, որը զրկված է բջջապատից։
• Պրոֆագ - ֆագի ներբջջային վիճակ, երբ նրա լիտիկ ֆունկցիաները ճնշված են։
• Պրոցեսինգ - մոդիֆիկացիայի տեղային ձև, երբ բիոպոլիմերում կրճատվում է մոմոներների թիվը։
• Պոլիմերիա - բազմաթիվ ոչ ալելեային գեների փոխազդեցություն, որոնք ուղղված են մի հատկանիշի զարգացման ուղղությոմբ և հատկանիշի արտահայտման մակարդակը կախված է գեների քանակից։ Պոլիմերային գեները նշանակվում են միանման տառերով, իսկ միևնույն լոկուսի ալելները ունեն միանման ստորին ինդեքս։
• Պլեյոտրոպիա - Գենի բազմակի ազդեցության երևույթ։ Արտահայտվում է մի գենի բազմաթիվ ֆենոտիպիկ հատկանիշների վրա ազդելու ունակությամբ։

Ռ

• Ռեգուլոն - գեների համակարգ, որոնք ցրված են ամբողջ գենոմում, բայց ենթարկվում են ընդհանուր ռեգուլյոտոր գենին։
• Գեների էքսպրեսիայի կարգավորում - բջջային կառուցվածքի և նրա ֆունկցիայի կառավարում, ինչպես նաև բջիջների դիֆերենցման, մորֆոգենեզի և ադապտացման հիմք։
• ԴՆԹ-ի ռեկոմբինանտ մոլեկուլ (գենային ինժեներիայում) - ստացվում է վեկտորի և օտար ԴՆԹ-ի ֆրագմենտի կովալենտ միացման հետևանքով։
• Ռեկոմբինանտ պլազմիդ - պլազմիդ, որը պարունակում է օտար ԴՆԹ-ի ֆրագմենտներ։
• Ռեկոմբինանտ սպիտակուց - սպիտակուց, որը ստացվել է ռեկոմբինանտ ԴՆԹ-ի մոլեկուլի էքսպրեսիայից և որը ստացվում է աղիքային ցուպիկից։
• in vitro ռեկոմբինացում - in vitro օպերացիաներ, որոնք բերում են ռեկոմբինանտ ԴՆԹ-ի մոլեկուլի ստացման։
• Հոմոլոգ ռեկոմբինացում - երկու համոլոգ ԴՆԹ-ի մոլեկուլների մեջ գենետկիկական նյութի փոխանակում։
• Ռեկոմբինացիայի սպեցիֆիկ կայք - բացման և ԴՆԹ-ի երկու մոլեկուլների կամ հատվածների միացման միջոցով միավորում։
• Ռեկոն - գենետիկական էլեմենտար միավոր, այն է գենետիկական նյութի մինիմալ հատված, որի սահմաններում հնարավոր է ռեկոմբինացիա։
• Ռենատուրացիա - մոլեկուլի ելակետային տարածական կառուցվածքի վերականգնում։
• ԴՆԹ-ի ռեպարացիա - ԴՆԹ-ի վնասված մոլեկուլի վերականգնում, որի ժամանակ վերականգնվում է նրա սկզբնական կաառուցվածքը։
• Ռեպլիկատոր - ԴՆԹ-ի հատված, որը պատասխանատու է ռեպլիկացիայի պրոցեսն սկսելու համար։
• Ռեպլիկացիա - նուկլեինային թթուների կրկնապատկման պրոցես։
• Ռեպլիկոն - ԴՆԹ-ի մոլեկուլ կամ նրա հատված, որը գտնվում է ռեպլիկատորի հսկողության տակ։
• Ռեպրեսիա - գեների ակտիվության ճնշում, շատ հաճախ տրանսկրիպցիայի արգելափակման ճանապարհով։
• Ռեպրեսոր - Սպիտակուց կամ հակաիմաստային ՌՆԹ, որը կանխում է գեների ակտիվությունը։
• Ռեստրիկտազներ - բակտերիաների կայք-սպեցիֆիկ էնդոնուկլեազների խումբ, որոնք ճանաչում են ԴՆԹ-ի որոշակի 4 կամ ավելի նուկլեոտիդային հատվածներ և ճեղքում են ճանաչման հատվածի ներսում կամ նրանից դուրս գտնվող շղթան՝ առաջացնելով կպչուն կամ բութ ծայրեր։
• Ռեստրիկտներ - ԴՆԹ-ի հատվածներ, որոնք առաջանում են ռեստրիկտազի կողմից մոլեկուլի հիդրոլիզից հետո։
• Ռեստրիկտացիոն քարտեզ - ԴՆԹ-ի մոլեկուլի սխեմա, որտեղ նշված են նրա կտրված հատվածները տարբեր ռեստրիկտազների կողմից։
• Ռեստրիկտացիոն անալիզ - ԴՆԹ ռեստրիկտազների կողմից կտրվող հատվածների տեղամասերի նշում։
• Ռետրովիրուսներ - ՌՆԹ պարունակող կենդանիների վիրուսներ, որոնք կոդավորում են հակառակ տրանսկրիպտազին և առաջացնում են քրոմոսոմային լոկալիզացիայով պրովիրուս։
• Ռեցեսիվություն - երևույթ, որի ժամանակ հետերոզիգոտ բջջում ռեցեսիվ ալելը չի մասկանցում հատկանիշի ձևավորման պրոցեսում։
• Ռիբոկուկլեազներ (ՌՆԹազներ)- ՌՆԹ-ն ճեղքողֆերմենտներ։

Ս

• Սպիտակուցային ճարտարագիտություն - արհեստական սպիտակուցային մոլեկուլների ստացում (անհրաժեշտ հատկություններով) գեներում ուղղորդված փոփոխություններ առաջացնելու ճանապարհով կամ հետերոլոգ գեների լոկուսների փոխանակման միջոցով։
• Սայթ (կայք) - ԴՆԹ-ի, սպիտակուցի կամ այլ մոլեկուլի հատված։
• Սեկվենավորում - ԴՆԹ-ի կամ սպիտակուցների մոլեկուլներում նուկլեոտիդային կամ ամինաթթվային հաջորդականությունների պարզում։
• Սելեկիվ միջավայրեր - սննդային միջավայրեր, որոնց վրա կարող են աճել միայն որոշակի հատկանիշներով բջիջներ։
• Սեպտում - բակտերիալ բջջի կենտրոնում առաջացող կառուցվածքներ, որոնք առաջանում են բաժանման պրոցեսի վերջում և բջիջը կիսում են երկու դուստր մասերի։
• Սկրինինգ - ֆագերի կամ բջիջների այն խմբերի մաղումը, որոնք պարունակում են ԴՆԹ-ի ռեկոմբինանտ մոլեկուլներ։
• Միաձուլված սպիտակուց (պոլիպեպտիդ) - սպիտակուց, որը առաջացել է երկու տարբեր պոլիպեպտիդների միաձուլումից։
• Սոմատիկ հիբրիդներ - սոմատիկ բջիջների միաձուլումից ստացված բջիջ։
• Սփեյսեր - ԴՆԹ-ում կամ ՌՆԹ-ում գեների միջև չկոդավորող նուկլեոտիդային հաջորդականություն։ Սպիտակուցներում այն միացնում է հարևան գլոբուլյար դոմենները։
• Սփլայսինգ - մոլեկուլի ներքին մասերի հեռացման ճանապարհով ֆունկցիոնալ սպիտակուցի կամ մատրիցային ՌՆԹ-Ի առաջացման պրոցես (ՌՆԹ-ի մոտ ինտրոններ, իսկ սպիտակուցների մոտ՝ ինտեիններ)
• Սուպերպրոդուցենտ - բակտերիալ շտամ, որը նպատակաուղղված է որոշակի նյութի մեծ քանակներով սինթեզի համար։

Վ

• Վակցինա - թուլացված կամ սպանվաած ինֆեկցիոն ագենտի կամ նրա առանձին մասերի պրեպարատներ (վիրուսի կամ բակտերիայի), որոնք կրում են հակագենային դետերմինանտներ և որոնք իվիճակի են առաջացնել իմունիտետ տվյալ ինֆեկցիայի նկատմամբ մարդու կամ կենդանիների օրգանիզմներում։ Բացի դրանից վերջին ժամակահատվածում ստեղծվել են վակցինաներ գենային ինժեներիայի մեթոդներով (այդպիսի վակցինայի օրինակ կարող է հանդիսանալ հեպատիտ-B-ի դեմ վակցինան։
• Վեկտոր - ԴՆԹ-ի մոլեկուլ, որը ունակ է մտնել օտար ԴՆԹ և ավտոնոմ ձևով կրկնապատկվել։ Այն գործիք է հանդիսանում գենային ինժեներիայի համար։
• Կլոնավորման համար վեկտոր - ցանկացած ոչ մեծ պլազմիդ, ֆագ կամ, ԴՆԹ պարունակող կենդանական վիրուս, որի մեջ կարող է ներմուծվել օտարածին ԴՆԹ։
• Վիրուսներ - կյանքի ոչ բջջային ձևեր, որոնք ունակ են բջջի մետաբոլիկ պրոցեսները փոփոխել իրենց նպատակների համար և ստիպել բջջին սինթեզել վիրուսային մասնիկներ։ Վիրուսները կարող են ունենալ տարբել բնույթի կաղապարներ (ապիտակուցային, ճարպային և այլն) և որպես ժառանգական ինֆորմացիայի կրիչ՝ ԴՆԹ կամ ՌՆԹ։

Տ

• Տրանսդուկցիա - բակտերիոֆագի միջոցով ԴՆԹ-ի հատվածների տեղափոխում։
• Տրանսկրիպցիա - ՌՆԹ-ի սինթեզ ԴՆԹ մատրիցայի վրա, որը իրականացվում է ՌՆԹ-պոլիմերազայի կողմից։
• Տրանսկրիպտ - տրանսկրիպցիայի պրոդուկտ՝ ՌՆԹ, որը սինթեզվում է ԴՆԹ-ի տվյալ հատվածի վրա և կոմպլեմենտար է նրա թելիկներից մեկին։
• Հակառակ տրանոկրիպտազ - ֆերմենտ, որը սինթեզում է ՌՆԹ-ի վրա նրան կոմպլեմենտար միաշղթա ԴՆԹ։
• Տրանսլյացիա - սպիտակուցների պոլիպեպտիդային շղթաների սինթեզ, որը իրականացվում է ռիբոսոմներում։
• Տրանսպոզոն - գենետիկական էլեմենտ, որը ռեպլիկացվում է ռեպլիկոնի կազմության մեջ և ընդունակ է ինքնուրույն տեղափոխությունների (տրանսպոզիցիաների) և քրոմոսոմային և վերքրոմոսոմային ԴՆԹ-ների մեջ ինտեգրման։
• Տրանսքեկցիա - մեկուսացված ԴՆԹ-ի միջոցով բջիջների տրանսֆորմացիա։
• Տրանսֆորմացիա - բջջի ժառանգական հատկանիխների փոփոխում, որը առաջանում է կլանված ԴՆԹ-ի միջոցով։
• Տրանսֆորմացիա (մոլեկուլյար գենետիկայում) - գենետիկական ինֆորմացիայի տեղափոխում մեկուսացված ԴՆԹ-ի մոլեկուլի միջոցով։
• Տրանսֆորմացիա (օնկոտրանսֆորմացիա) - բջիջների մասնակի կամ լրիվ դիֆերենցում, որը առաջանում է բջիջների աճի կարգավորման խախտումներով։
• Ընդհանուր տրանսկրիպտազ - ֆերմենտ, որը կատալիզում է ԴՆԹ-ի սինթեզ և որպես մատրիցա օգտագործվում է ՌՆԹ։

Ց

• Ցենտրոմեր - լոկուս քրոմոսոմում, որը ֆիզիկորեն անհրաժեշտ է բաժանման ժամանակ հոմոլոգ քրոմոսոմների ճիշտ բաշխման համար։

Փ

• Փոփոխականություն - էվոլյուցիոն զարգացման ընթացքում նոր հատկանիշների առաջացում և գոյություն ունեցող հատկանիշների կատարելագործում։

Ք

• Քրոմատին - դեզօքսիռիբոնուկլեոպրոտեիդի թելաձև կոմխլեքս մոլեկուլներ, որոնք կազմված են ԴՆԹ-ից և նրա հետ միացած հիստոններից։

Օ

• Օլիգոնուկլեոտիդ - ԴՆԹ-ի շղթա, որը կազմված է (2-ից - 20) մի քանի նուկլեոտիդային մնացորդներից։
• Օնկոգեներ - գեներ, որոնց արտադրանքները էուկարիոտ օրգանիզմներին տրանսֆորմացնում են այնպես, որ նրանք ընդունում են ուռուցքային բջիջների հատկություններ։
• Օնկորնավիրուս - ՌՆԹ պարունակող վիրուս, որը առաջացնում է նորմալ բջիջների վերափոխումը քաղցկեղայինների։ Իր կազմության մեջ պարունակում է հակառակ տրանսկրիպտազ։
• Օպերատոր - գենի (օպերոնի) ռեգուլյատոր հատված, որի հետ սպեցիֆիկ ձևով միանում է ռեպրեսորը և հետևաբար կանխարգելում տրանսկրիպցիայի սկիզբը։
• Օպերոն - միասին տրանսկրիբացվող գեների ամբողջություն, որոնք սովորոբար կոդավորում են իրենց մոտ բիոքիմիական պրոցեսներ։

Ֆ

• Ֆենոտիպ -օրգանիզմի հատկանիշների արտահայտում, որը կախված է ինչպես գենոտիպի, այնպես էլ արտաքին միջավայրի գործոններից։
• Ֆակտոր F (ֆերտիլության ֆակտոր, սեռական ֆակտոր) -կոնյուգատիվ F-պլազմիդ, որը հայտվաբերվել է E. coli-ի բջիջներում։