Ակիտու

Ակիտու;
	; Իշտարի դարպասների և արարողությունների ճանապարհի («Սրբազան ուղի») հատվածի պատկերով տրամանկար։ Պերգամոն թանգարանում և Բեռլինում գտնվող սխեմա
Պաշտոնապես	Ակիտու
Այլ կերպ	Զագմուկ
Տեսակ	տոն, որը նշվում էր Միջագետքում, իսկ այժմ չի տոնվում
Ենթադաս	Ամանոր
Տոնվում է	Շումերում, Աքքադում, Բաբելոնում և Ասորեստանում
սկսած	գարուն
մինչև	աշուն
Հաստատված	գարնան գալու կապակցությամբ
Տոնում	գարուն-աշուն
Ավանդույթներ	Մարդուկ աստծու արձանի տեղափոխումը տաճարից հատուկ տաճար («Սրբազան ուղի»)

Ակիտու (այլ կերպ Զագմուկ^[1]), միջագետքյան տոն` նվիրված գարնանը, որին մասնակցում էին ինչպես ազնվականությունը, այնպես էլ հասարակ մարդիկ։ Տարածված է եղել Շումերում, Աքքադում, ինչպես նաև Բաբելոնում և Ասորեստանում։ Տոնի անվանումը չունի ոչ շումերական և ոչ էլ աքքադական ստուգաբանություն, հավանաբար այն օտար ծագում ունի ^[2]։

Տոնը կապված է եղել բաբելոնյան աստծու` Մարդուկի պաշտամունքի հետ^[2]։

Մ.թ.ա 1-ին հազարամյակում տոնը նշվում էր Սուրբ ամուսնության տոնի հետ, և ի վերջո այդ երկու տոները դարձել են մի մեծ արարողություն^[2]։

Տարածումը

Մինչը Սարգոն առաջինի կառավարումը, տոնը հայտնի էր շումերական քաղաք Ուրում, իսկ մ.թ.ա 3-րդ հազարամյակում տոնը տարածված էր Նիպպուրում, հնարավոր է նաև Ումմայում և Լագաշում։ Տոնը սկսել է լայնորեն տարածվել Բաբելոնում և Ասորեստանում հին բաբելոնյան ժամանակաշրջանում^[2]։

Տոնը նշելու ժամանակահատվածը

Ի սկզբանե տոնը նշվում էր աշնանը, իսկ հետո սկսել են նշել գարնանը։ Ուրում, իսկ հետագայում նաև Նուպպուրում, տոնը տարվա մեջ երկու անգամ է նշվել` գարնանը և աշնանը^[1], վեցերորդ (կամ չորրորդ) և տասներկուերորդ ամիսներին^[2]։

Տոնի ընթացքում կատարվող իրադարձությունները

Թե կոնկրետ ինչ էր կատարվում տոնի ընթացքում այժմ հայտնի չէ։

Բաբելոնում

Բաբելոնում տոնը նվիրված էր Մարդուկ աստծուն^[1]։ Տոնի ամենագլխավոր իրադարձություններից մեկը այցն էր այսպես կոչված «Ակիտուի տուն» (հայտնի է նաև «Նոր տարվա տաճար» անվանմամբ)` մի շինություն, որը նախկինում ուներ տաճարի նշանակություն։ Այդ շինությունը գտնվում էր քաղաքի պատերից դուրս` ջրանցքի մոտակայքում։

Գոյություն ուներ մի երթ, որի ընթացքում Մարդուկ աստծու արձանը դուրս էր բերվում տաճարից, դրվում նավի վրա, իսկ դրանից հետո բերվում «Ակիտուի տաճար»^[2]։ Այդ նույն ժամանակ Բաբելոն էր տարվում այլ աստվածների արձաններ^[1]։ Պեղումների ժամանակ հին Բաբելոնում գտնվել են այսպես կոչված «Սրբազան ուղու» մնացորդները, որն օգտագործվել է այդ արարողության ժամանակ^[2]։ «Սրբազան ուղին» անցնում էր ջրանցքով^[1]` բաբելոնյան ճանապարհների երկայնքով, մասնավորապես Այիբուրշաբու^[1] փողոցի երկայնքով, հետո Իշտարի դարպասների և ամրոցի պատերի երկայնքով։ Հնէաբանները Բաբելոնի ավերակների մոտակայքում գտել են օրհներգեր և այլ տեքստեր` կապված Ակիտուի տոնի հետ^[2]։

Արարողությանը մասնակցում էր թագավորը, մասնավորապես երբ արձանը հանվում էր տաճարից^[2]։ Բացի այդ, երբ թագավորը արձանը տաճար էր բերում, գերագույն քուրմը պետք է մտրակով հարվածեր թագավորին։ Նրանք համարում էին, որ եթե թագավորը վճարի, ապա ամբողջ գալիք տարին նրա համար երջանիկ կլինի, իսկ հակառակ դեպքում նա այլևս չի կառավարի^[1]։ Հասարակ մարդը նույնպես մասնակցում էր արարողությանը։ Նա տոնը ասոցացնում էր ուրախության և զվարճության հետ^[2]։

Ակիտուի տոնի ժամանակ` Մարդուկի տաճարում, բազմիցս տեղի է ունեցել Աշխարհաստեղծման դեկլամացիան (Էնումա էլիշ` «երբ վերևում ես»), որտեղ պատմվում էր Մարդուկ աստծո և Թիամաթի միջև տեղի ունեցած առասպելական կռվի մասին^[3]։

Այլ քաղաքներում

Ակիտույի տոնին նվիրված խնջուքները մ.թ.ա 3-րդ հազարամյակից անց են կացվել տարբեր քաղաքներում^[4]։ Նիպպուր և Շիրպուրլե քաղաքներում տոնը նշվում էր ի պատիվ նիգուրիս և Բա աստվածների, այն համարվում էր այդ աստվածների ամուսնության օրը^[1]։ Մարի քաղաք-պետությունում հայտնաբերված նամակում, որը Շամշի-Ադադ I-ը գրել էր Յասմախ-Ադադին, հիշատակվում է Ակիտույի տոնը, որը նշվում էր ապրիլ-մայիս ամիսներին^[4]։

Կախված քաղաքից` Ակիտուի տոները կարող էին նվիրված լինել այլ աստվածների, բացի Մարդուկից։ Մասնավորապես Ուրուկում տոնը նվիրված էր Անու աստծուն^[5], իսկ Աքքադում` Իշտար աստծուն^[6]։ Ասորեստանում տոնը նշվում էր Աշուր և Նինվե քաղաքներում։ Նինվեում տոնը նվիրված էր Իշտարին^[7]։

Նշանակությունը

Ակիտույի տոնի կոնկրետ նպատակն անհայտ է։ Կան ենթադրություններ, որ տոնն ազդարարել է վար ու ցանքսի ժամանակահատվածը, ինչպես նաև կապված է եղել այն ավանդության հետ, որ ամռան վերջին բնակչությունը քաղաքից դուրս է եկել, հողերի վիճակը ստուգելու համար^[2]։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Тураев, 1935, Вавилонская религия и культура
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Саггс, 2014, Глава 11
↑ Анна Бену, 2014
↑ ^4,0 ^4,1 Bidmead, 2002, էջ 33
↑ George, 1993, էջ 137
↑ George, 1993, էջ 122
↑ George, 1993, էջ 162

Գրականություն

Ռուսալեզու

Тураев, Борис Александрович Вавилонская религия и культура // История древнего востока / под редакцией Струве В.В. и Снегирева И.Л.. — Ленинград, 1935. — Т. 1. — 340 с. — ISBN 5458241436
Саггс, Генри Глава 11 // Величие Вавилона. История древней цивилизации Междуречья. — 2014. — ISBN 5457080862
Бену, Анна Символизм сказок и мифов народов мира. Человек — это миф, сказка — это ты. — Litres, 2014. — 3879 с. — ISBN 5457514013
Раппопорт, Уриэль От изгнания к независимости: еврейская история в эпоху Второго Храма. — ISBN 9650605649

Անգլիալեզու

Bidmead J. The akītu festival. Religious continuity and royal legitimation in Mesopotamia. — New Jersey, 2002. — ISBN 1-931956-34-0
George A. R. House most high. The temples of ancient Mesopotamia. — Winona Lake, 1993. — С. 87-162. — ISBN 0-931464-80-3

[Тураев—1935—Вавилонская_религия_и_культура—-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Тураев, 1935, Вавилонская религия и культура

[Саггс—2014—Глава_11—-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Саггс, 2014, Глава 11

[Анна_Бену—2014——-3] Анна Бену, 2014

[Bidmead—2002——33-4] 4,0 ^4,1 Bidmead, 2002, էջ 33

[George—1993——137-5] George, 1993, էջ 137

[George—1993——122-6] George, 1993, էջ 122

[George—1993——162-7] George, 1993, էջ 162

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]