Ասիայի պատմություն

Ասիայի պատմություն, դիտվում է որպես մի քանի հստակ ծայրամասային ափամերձ շրջանների ամբողջական պատմություն, ինչպիսիք են Արևելյան Ասիան, Հարավային Ասիան, Հարավարևելյան Ասիան և Մերձավոր Արևելքը, որոնք կապված են եվրասիական տափաստանի ներքին զանգվածի հետ։

Ներածություն

Ափամերձ ծայրամասը եղել է աշխարհի ամենավաղ հայտնի քաղաքակրթություններից և կրոններից մի քանիսի ձևավորման սկզբնական վայրը, որտեղ երեք տարածաշրջաններից յուրաքանչյուրը զարգացրել է վաղ քաղաքակրթությունները բերրի գետահովիտների շուրջ, քանի որ այնտեղ հողը հարուստ էր և բազմաթիվ արմատային մշակաբույսեր շատ լավ էին աճում։ Միջագետքի, Հին Հնդկաստանի և Հին Չինաստանի քաղաքակրթությունները շատ նմանություններ ունեին և հավանաբար փոխանակել են տեխնոլոգիաներ ու գաղափարներ, ինչպիսիք են մաթեմատիկան և անիվի գաղափարը, իսկ գիրը հավանաբար զարգացել է յուրաքանչյուր ոլորտում յուրովի։ Այս ցածրադիր վայրերում հիմնվել են քաղաքներ, պետություններ, իսկ ավելի ուշ՝ կայսրություններ։

Տափաստանային շրջանը վաղուց բնակեցված է եղել հեծյալ քոչվորներով, և կենտրոնական տափաստաններից նրանք կարողացել են հասնել Ասիա մայրցամաքի բոլոր շրջանները։ Մայրցամաքի հյուսիսային տարածքը, ընդգրկելով Սիբիրի մեծ մասը, նույնպես անհասանելի է եղել տափաստանային քոչվորների համար խիտ անտառների և տունդրայի պատճառով։ Սիբիրի այս շրջանում քիչ բնակչություն կար։

Չինական մետաքսի դետալ մ.թ.ա. 4-րդ դարից։ Մետաքսի ճանապարհով մետաքսի բնորոշ առևտուրը կապում էր տարբեր շրջաններ Չինաստանից, Հնդկաստանից, Կենտրոնական Ասիայից և Մերձավոր Արևելքից մինչև Եվրոպա և Աֆրիկա:

Կենտրոնն ու ծայրամասն առանձնացված էին լեռներով և անապատներով։ Կովկասը, Հիմալայը, Կարակում անապատը և Գոբի անապատը պատնեշներ էին ստեղծում, որոնք տափաստանային ձիավորները կարող էին անցնել, այն էլ դժվարությամբ։ Թեև տեխնոլոգիական և մշակութային առումով քաղաքների բնակիչներն ավելի առաջադեմ էին, սակայն ռազմական առումով քիչ բան կարող էին անել՝ պաշտպանվելու տափաստանի հեծյալ քոչվորներից։ Այնուամենայնիվ, հարթավայրերը չունեին բավականաչափ բաց խոտածածկ տարածքներ, որոնք կարող էին օժանդակել հեծյալներին։ Այսպիսով, Մերձավոր Արևելքում պետություններ նվաճած քոչվորները շուտով ստիպված եղան հարմարվել տեղի ժողովրդի հետ։

Իսլամի տարածումով սկսվել են իսլամական ոսկե դարը և Թիմուրյան վերածնունդը, ինչը հետագայում ազդել է վառոդ արտադրող իսլամական կայսրությունների դարաշրջանի վրա։ Ասիան աչքի է ընկել ինչպես ապրանքների, այնպես էլ իրադարձությունների տարածմամբ։ Դրանք ներառել են Մետաքսի ճանապարհի առևտուրը, որը մշակույթներ, լեզուներ, կրոններ և հիվանդություններ է տարածել աֆրո-եվրասիական առևտրի ողջ շրջանում։ Մեկ այլ կարևոր առաջընթաց միջնադարյան Չինաստանում կատարված վառոդի գյուտն է եղել, որը հետագայում զարգացել է վառոդի գերտերությունների կողմից, հիմնականում մուղալների և սեֆավիների միջոցով, ինչը հանգեցրել է զենքի կիրառմամբ պատերազմի։

Նախապատմություն

Պորտասարում որոշ հենգեր կառուցվել են դեռևս մ.թ.ա. 9600 թվականին՝ ավելի քան յոթ հազարամյակ առաջ՝ Սթոունհենջի ժամանակներից:

Հնդկաստանի Լահուրադևայում հնագետ Ռաքեշ Թևարիի զեկույցը ցույց է տալիս նոր «C14» բրնձի հետ կապված թվագրումները, որոնք տատանվում են մ.թ.ա. 9000-ից մինչև 8000 թվականների միջև, ինչը ամբողջ Հարավային Ասիայում Լահուրադևան դարձնում է նեոլիթյան հնագույն վայր։ Մոտավորապես 9000 տարի առաջ Ինդուս գետի ալյուվիումի արևմտյան ծայրամասերում՝ ներմայրցամաքում, առաջացել է բնակեցված կյանք՝ աստիճանաբար վերածվելով Ք.ա. երրորդ հազարամյակի Ինդոսի հովտի քաղաքակրթության։

Գյոբեկլի Թեփեն նեոլիթյան վայր է Թուրքիայի հարավարևելյան Անատոլիայի շրջանում։ Այն թվագրվում է նախախեցեական նեոլիթով, 9500 և 8000 մ.թ.ա. տեղանքը ներառում է մի շարք խոշոր շրջանաձև կառույցներ, որոնց վրա բարձրանում են հսկայական քարե սյուներ՝ աշխարհին հայտնի ամենահին մեգալիթները։

Չինաստանի Հեբեյ նահանգի Յիքսիանի մոտ գտնվող նախապատմական Բեյֆուդի տեղանքն ունի Սիշան և Քսինգլոնվայի մշակույթների հետ համաժամանակյա մշակույթի մ.թ.ա. մոտ 8000 -7000 թվականների մասունքներ։ Պեղված ընդհանուր տարածքը կազմում է ավելի քան 1200 քառակուսի մետր, իսկ նեոլիթյան գտածոների հավաքածուն տեղանքում բաղկացած է երկու շրջանից։

Մ.թ.ա. մոտ 5500 թվականին Հալաֆիական մշակույթը տարածվել է Լիբանանում, Իսրայելում, Սիրիայում, Անատոլիայում և Հյուսիսային Միջագետքում՝ հիմնվելով ցամաքային գյուղատնտեսության վրա։ Հարավային Միջագետքում են գտնվել Շումերի և Էլամի ալյուվիալ հարթավայրերը։ Տեղումների սակավության պատճառով անհրաժեշտ էին ոռոգման համակարգեր։ Ուբեյդի մշակույթը վերելք է ապրել մ.թ.ա. 5500 թվականից։

Հնագույն պատմություն

Բրոնզե դարաշրջան

Բրոնզեդարյան փլուզման քարտեզ, 1200 մ.թ.ա

Քաղոլիթի շրջանը (կամ պղնձի դար) սկսվել է մ.թ.ա. մոտ 4500 թվականին, իսկ բրոնզի դարը սկսվել է մ.թ.ա. մոտ 3500 թվականին։ Ինդուսի հովտի քաղաքակրթությունը (ԻՀՔ) բրոնզեդարյան քաղաքակրթություն էր (մ.թ.ա. 3300-մ.թ.ա. 1300 թթ., ուշ շրջան մ.թ.ա. 2600-1900 թթ.), որը կենտրոնացած էր հիմնականում Հնդկական թերակղզու արևմտյան մասում։ Ընդունված է, որ այս քաղաքակրթության ժամանակ ձևավորվել է հինդուիզմի վաղ ձևը։ Այս քաղաքակրթությունը կրող մեծ քաղաքներից են Հարապպան և Մոհենջո-դարոն, որոնք ունեին քաղաքաշինության և արվեստի բարձր մակարդակ։ Մ.թ.ա. մոտ 1700 թվականին այս շրջանների կործանման պատճառը վիճելի է, թեև ապացույցները ցույց են տալիս, որ դա տեղի է ունեցել բնական աղետների (հատկապես ջրհեղեղների) պատճառով։ Այս դարաշրջանը ներառել է Հնդկաստանի վեդական շրջանը, որը տևել է մոտավորապես մ.թ.ա. 1500-500 թվականներին։ Այս ժամանակաշրջանում զարգացել է սանսկրիտը և գրվել են վեդաները, էպիկական օրհներգերը, որոնք պատմում էին աստվածների և պատերազմների մասին հեքիաթներ։ Սա հիմք է հանդիսացել վեդայական կրոնի համար, որն ի վերջո պետք է բարդանար և վերածվեր հինդուիզմի:

Մետաղագործության կենտրոններ են եղել նաև Չինաստանը և Վիետնամը։ Նեոլիթյան դարաշրջանում թվագրվող առաջին բրոնզե թմբուկները, որոնք կոչվում են Դոնգ Սոն թմբուկներ, հայտնաբերվել են Վիետնամի և Հարավային Չինաստանի Կարմիր գետի դելտայի շրջաններում և շրջակայքում։ Դրանք վերաբերում են Վիետնամի նախապատմական Դոնգ Սոն մշակույթին։

Թաիլանդի Բան Չիանգ քաղաքում հայտնաբերվել են բրոնզե արտեֆակտներ, որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. 2100 թվականով։

Նյաունգանում Բիրմայի բրոնզե գործիքները գտնվել են կերամիկայի և քարե արտեֆակտների հետ։ Թվագրումը դեռևս լայն ժամանակահատված է ընդգրկում (մ.թ.ա. 3500-500):

Երկաթե դարաշրջան

Երկաթե դարաշրջանում ասիական խոշոր քաղաքակրթություններում նկատվել է երկաթե գործիքների, զենքի և զրահի լայն տարածում։

Առաջին Պարսկական կայսրությունն իր մեծությամբ, մ.թ.ա. 500 թվական

Պարսկական կայսրության Աքեմենյան դինաստիան, որը հիմնադրել է Կյուրոս Մեծը, իշխել է Հունաստանից և Թուրքիայից մինչև Ինդոս գետը, Կենտրոնական Ասիան մ.թ.ա. 6-4-րդ դարերում։ Պարսկական քաղաքականությունը ներառել էր հանդուրժողականություն այլ մշակույթների նկատմամբ, խիստ կենտրոնացված կառավարություն և նշանակալի ենթակառուցվածքային զարգացումներ։ Հետագայում՝ Դարեհ Մեծի օրոք, տարածքներն ինտեգրվել են, ձևավորվել է բյուրոկրատիա, ազնվականներին տրվել են զինվորական պաշտոններ, լրտեսներին օգտագործել են մարզային պաշտոնյաների հավատարմությունն ապահովելու համար։ Պարսկաստանի հիմնական կրոնն այս ժամանակաշրջանում զրադաշտականությունն էր, որի շնորհիվ միաստվածության վաղ ձևը մտել է տարածք։ Կրոնն արգելում էր կենդանիների զոհաբերությունը և ծեսերի մեջ արբեցնող նյութերի օգտագործումը։ Ներկայացնում էր հոգևոր փրկության հայեցակարգը անձնական բարոյական գործողությունների, վերջին ժամանակների և ինչպես ընդհանուր, այնպես էլ մասնավոր դատաստանի, դրախտի կամ դժոխքի միջոցով։ Այս հասկացությունները մեծ ազդեցություն պետք է ունենային հետագա կայսրերի և զանգվածների վրա։ Այն ինքնին ազդել է ավելի վաղ, շատ ավելի հին, հնագույն կրոնական հավատալիքների և սովորույթների վրա, որոնք թվագրվում են հայտնի պատմության սկզբից և նույնիսկ դրանից առաջ։

Պարսկական կայսրությունը հաջողությամբ հաստատել է խաղաղություն և կայունություն ողջ Մերձավոր Արևելքում և մեծ ազդեցություն է ունեցել արվեստի, քաղաքականության և կրոնի վրա։

Ալեքսանդր Մակեդոնացին նվաճել է այս դինաստիան մ.թ.ա. 4-րդ դարում՝ հիմք դնելով հելլենիստական կարճ ժամանակաշրջանին։ Չի կարողացել տարածաշրջանում կայունություն հաստատել, և նրա մահից հետո Պարսկաստան են ներխուժել փոքր, թույլ տոհմեր՝ ներառյալ Սելևկյան կայսրությունը, որին հաջորդել է Պարթևական կայսրությունը։ Դասական դարաշրջանի վերջում Պարսկաստանը վերամիավորվել է Սասանյան կայսրության հետ, որը նաև հայտնի է որպես Երկրորդ Պարսկական կայսրություն։

Հռոմեական կայսրությունը հետագայում վերահսկողություն պետք է հաստատեր Արևմտյան Ասիայի մի մասի վրա։ Պարսկաստանի Սելևկյան, Պարթև և Սասանյան դինաստիաները դարեր շարունակ գերիշխել են Արևմտյան Ասիայում։

Հնդկաստան

Մաուրիայի և Գուպտայի կայսրությունների ժամանակները կոչվում են Հնդկաստանի ոսկե դար և նշանավորվել են գիտության, տեխնիկայի, արվեստի, կրոնի, փիլիսոփայության մեջ լայնածավալ նորարություններով և հայտնագործություններով, որոնք բյուրեղացրել են այն, ինչն ընդհանուր առմամբ հայտնի է որպես հնդկական մշակույթ։ Հինդուիզմը և բուդդայականությունը, որոնք սկզբնավորվել են Հնդկաստանի ենթամայրցամաքում, կարևոր ազդեցություն են ունեցել Հարավային, Արևելյան և Հարավարևելյան Ասիայի վրա։

Hinduism expansion in Asia, from its heartland in Indian Subcontinent, to the rest of Asia, especially Southeast Asia, started circa 1st century marked with the establishment of early Hindu settlements and polities in Southeast Asia.

Մ.թ.ա. 600-ին Հնդկաստանը բաժանված է եղել 17 տարածաշրջան-նահանգների, որոնք երբեմն վեճեր են ունեցել միմյանց դեմ։ 327 թվականին Ալեքսանդր Մակեդոնացին եկել է Հնդկաստան՝ ամբողջ աշխարհը նվաճելու տեսլականով։ Նա անցել է հյուսիս-արևմտյան Հնդկաստանը և ստեղծել Բակտրիա նահանգը, բայց չի կարողացել առաջ գնալ, քանի որ նրա բանակի զինվորները ցանկացել են վերադառնալ իրենց ընտանիքներ։ Զինվոր Չանդրագուպտա Մաուրյան վերահսկողության տակ է առել Գանգես գետը և շուտով հիմնել Մաուրիայի կայսրությունը (սանսկրիտ՝ मौर्य राजवंश, Մաուրյա Ռաջավա), որն աշխարհագրորեն ընդարձակ և հզոր կայսրություն էր Հին Հնդկաստանում։ Այն ղեկավարում էր Մաուրյան դինաստիան մ.թ.ա. 321-185 թվականներին։ Իր ժամանակների աշխարհի ամենամեծ կայսրություններից մեկն էր, որը հյուսիսում ձգվել է մինչև Հիմալայներ, արևելքում՝ այժմյան Ասամ, արևմուտքում՝ ժամանակակից Պակիստանի կողմերը։ Մաուրյան կայսրությունից հարավ գտնվել է Թամիլակամը, անկախ երկիր, որտեղ գերիշխել են երեք դինաստիաները՝ Պանդյաները, Չոլաները և Չերաները։ Չանդրագուպտայի կողմից ստեղծված կառավարությունը ղեկավարվել է ավտոկրատ թագավորի կողմից, որն իր իշխանությունը հաստատելու համար հիմնականում ապավինել է զինվորականներին: Չանդրագուպտայի թոռը՝ Աշոկան, մեծապես ընդարձակել է կայսրությունը՝ նվաճելով ժամանակակից Հնդկաստանի մեծ մասը (բացառությամբ հարավային ծայրի)։ Նա ընդունել է բուդդիզմը և սկսել խաղաղ կյանք վարել, քարոզել կրոն և մարդասիրական մեթոդներ ողջ Հնդկաստանում։ Աշոկայի մահից անմիջապես հետո Մաուրիայի կայսրությունը քայքայվել է և նվաճվել հյուսիս-արևմուտքից քուշան զավթիչների կողմից՝ հիմնելով Քուշանների կայսրությունը։ Նրանց դավանափոխությունը բուդդայականության ընդունման պատճառ է դարձել:

Քուշանների կայսրությունը փլուզվել է մինչև մ.թ. 220 թվականը, ինչը շատ քաղաքական ցնցումներ է ստեղծել Հնդկաստանում։ Այնուհետև 320 թվականին ստեղծվել է Գուպտա կայսրությունը (սանսկրիտ․՝ गुप्त राजवंश, Gupta Rājavanśha)։ Մահարաջա Շրի-Գուպտայի կողմից հիմնադրված դինաստիան դասական քաղաքակրթության մոդել էր։ Գուպտայի թագավորները միավորել են տարածքը հիմնականում տեղի առաջնորդների և ընտանիքների բանակցությունների, ինչպես նաև ռազմավարական խառնամուսնությունների միջոցով: Նրանց իշխանությունը ընդգրկել է ավելի քիչ տարածք, քան Մաուրիա կայսրությունը, բայց ունեցել է ամենամեծ կայունությունը: 535 թվականին կայսրությունը վերացել է, երբ հունաները տիրացել են Հնդկաստանին։

Դասական Չինաստան

Չժոու դինաստիա

Բնակչության կենտրոնացումը և Արևմտյան Չժոու դինաստիայի սահմանները Չինաստանում

Ք.ա. 1029 թվականից Չժոու դինաստիան ( չինարեն՝ 周朝, [tʂóʊ tʂʰɑ̌ʊ] ) գոյություն է ունեցել Չինաստանում և շարունակել է գոյություն ունենալ մինչև մ.թ.ա. 258 թվականը: Օգտագործել է ֆեոդալական համակարգ՝ իր մեծ տարածքը վերահսկելու համար իշխանություն տալով տեղական ազնվականությանը և հենվելով նրանց հավատարմության վրա։ Արդյունքում, Չինաստանի կառավարությունն այս ժամանակ ապակենտրոն էր և թույլ, և հաճախ կայսրը քիչ բան կարող էր անել ազգային խնդիրները լուծելու համար։ Այնուամենայնիվ, կառավարությունը կարողացել է պահպանել իր դիրքը Երկնային մանդատի ստեղծմամբ։ նախորդ դարաշրջանների մարդկային զոհաբերությունները հուսահատել են Չժոուին։ Չժոուն միավորել է չինարենը։ Ի վերջո, կառավարությունը խրախուսել է բնակիչներին տեղափոխվել Յանցզի գետի հովիտ՝ այդպիսով ստեղծելով Չինական Միջին Թագավորությունը։

Սակայն մ.թ.ա. 500 թվականին սկսվել է քաղաքական անկայունությունը՝ կապված քոչվորների կրկնվող ներխուժումների և ներքին բախումների հետ, որոնք ծագումով կռվող իշխաններից էին սերում։ Այս ամենը կանխվել է բազմաթիվ փիլիսոփայական շարժումների միջոցով՝ սկսած Կոնֆուցիուսի շարժումից։ Ավագների և պետության հանդեպ հարգանքի վերաբերյալ նրա փիլիսոփայական գրությունները (կոչվում են Կոնֆուցիականություն) հետագայում լայնորեն օգտագործվել են Հան դինաստիայում։ Բացի այդ՝ Լաոզիի տաոիզմի հասկացությունները, ներառյալ ինը և յանը, բնության և տիեզերքի բնածին երկակիությունն ու հավասարակշռությունը, հայտնի են դարձել այս ժամանակահատվածում։ Այնուամենայնիվ, Չժոու դինաստիան ի վերջո կազմալուծվել է, քանի որ տեղի ազնվականները սկսել են ավելի մեծ իշխանություն ձեռք բերել, և նրանց հակամարտությանը վերածել են պատերազմող պետությունների ժամանակաշրջանի՝ մ.թ.ա. 402 թվականից մինչև մ.թ.ա. 201 թվականը:

Ցին դինաստիա

Ի վերջո առաջնորդ Ցին Շի Հուանգը ( չինարեն՝ 始皇帝, Shǐ Huángdì ), տապալել է վերջին Չժոու կայսրին և հիմնել Ցին դինաստիան: Ցինի դինաստիան ( չին. ՝ 秦朝, պինյին ՝ Qín Cháo ) կայսերական Չինաստանի առաջին իշխող դինաստիան էր, որը գոյատևեց մ.թ.ա. 221 թվականից մինչև մ.թ.ա. 207 թվականը: Նոր կայսրը վերացրել է ֆեոդալական համակարգը և ուղղակիորեն հաստատռլ բյուրոկրատիա։ Հուանգի կայսերական ուժերը ջախջախել են տարածաշրջանային ցանկացած դիմադրություն և առաջ մղել չինական կայսրությունը՝ ընդարձակվելով մինչև Հարավչինական ծով և հյուսիսային Վիետնամ։ Ավելի մեծ կազմակերպությունը բերել է միասնական հարկային համակարգ, ազգային մարդահամար, կանոնակարգված ճանապարհաշինություն, ստանդարտ չափումներ, ստանդարտ մետաղադրամներ և պաշտոնական գրավոր և բանավոր լեզու: Հետագա բարեփոխումները ներառել են ոռոգման նոր ծրագրեր, մետաքսի արտադրության խրախուսում , իսկ ամենահայտնին Չինական Մեծ պատի կառուցման սկիզբն էր, որը նախատեսված էր քոչվոր արշավորդներին հեռու պահելու համար, որոնք անընդհատ ճնշում էին չինացիներին։ Այնուամենայնիվ, Շի Հուանգը սիրված չէր իր բռնակալության պատճառով․ ստիպում էր բանվորներին կառուցել Պատը, դնում ծանր հարկեր և խստորեն պատժում բոլոր նրանց, ովքեր դեմ էին իրեն։ Նա ճնշում էր կոնֆուցիացիներին և քարոզում էր օրինականությունը (լեգալիզմ)․ մարդիկ ի սկզբանե չար են, և նրանց վերահսկելու համար անհրաժեշտ է ուժեղ, ուժային կառավարություն։ Օրինականությունը (լեգալիզմ) տոգորված էր իրատեսական, տրամաբանական հայացքներով և մերժում էր կիրթ խոսակցության հաճույքները՝ համարելով անլուրջ։ Այս ամենը ժողովրդին ստիպեց Շի Հուանգին ընդունել որպես անպարկեշտ բռնակալ։ Երբ Ցին սկսեց թուլանալ, տարբեր խմբավորումներ սկսեցին պայքարել Չինաստանի վերահսկողության համար։

Հան դինաստիա

Մետաքսի ճանապարհը Ասիայում

Հան դինաստիան (պարզեցված չինարեն՝ 汉朝, ավանդական չինարեն՝ 漢朝, փինին՝ Hàn Cháo (մ.թ.ա. 206-մ.թ. 206) Չինաստանի երկրորդ կայսերական դինաստիան էր, որին նախորդել է Ցին դինաստիան և հաջորդել Երեք թագավորությունները (մ.թ. 220 -265): Չորս դար տևողությամբ Հան դինաստիայի ժամանակաշրջանը Չինաստանի պատմության մեջ համարվում է ոսկե դար։ Հան դինաստիայի մեծագույն կայսրերից մեկը՝ Հանի կայսրը, խաղաղություն հաստատեց ողջ Չինաստանում, որը համեմատելի էր Պաքս Ռոմանայի հետ, որը հարյուր տարի անց տեսել էր Միջերկրական ծովում: Մինչ օրս Չինաստանի մեծամասնություն ունեցող էթնիկ խումբն իրեն անվանում է «Հան ժողովուրդ»։ Հան դինաստիան ստեղծվեց, երբ երկու գյուղացիների հաջողվեց ապստամբել Շի Հուանգի զգալիորեն ավելի թույլ իրավահաջորդ որդու դեմ։ Հանի նոր կառավարությունը պահպանեց Ցինի կենտրոնացումը և բյուրոկրատիան, բայց զգալիորեն նվազեցրեց նախկինում տեսած ռեպրեսիան։ Նրանք ընդլայնեցին իրենց տարածքը դեպի Կորեա, Վիետնամ և Կենտրոնական Ասիա՝ ստեղծելով նույնիսկ ավելի մեծ կայսրություն, քան Ցին։

Հանը կապ է հաստատել Մերձավոր Արևելքում Պարսկական կայսրության և հռոմեացիների հետ Մետաքսի ճանապարհի միջոցով, որի հետ նրանք կարողացել են առևտուր անել՝ բազմաթիվ ապրանքներ փոխանակելով (հիմնականում մետաքս)։ Շատ հին քաղաքակրթություններ կրել են Մետաքսի ճանապարհի ազդեցությունը, որը կապում էր Չինաստանը, Հնդկաստանը, Մերձավոր Արևելքը և Եվրոպան։ Կառուցվել են Կոնֆուցիուսին նվիրված սրբավայրեր, և կոնֆուցիական փիլիսոփայությունը ուսուցանվել է բոլոր գիտնականներին, որոնք մտել են չինական բյուրոկրատիա։ Բյուրոկրատիան էլ ավելի բարելավվեց քննական համակարգի ներդրմամբ, որն ընտրում էր բարձր վաստակ ունեցող գիտնականներին։ Այս բյուրոկրատները հաճախ վերին խավի մարդիկ էին, որոնք կրթված էին հատուկ դպրոցներում, բայց որոնց իշխանությունը հաճախ ստուգվում էր ցածր խավի կողմից, որը բյուրոկրատիա էր բերում իրենց հմտության շնորհիվ։ Չինական կայսերական բյուրոկրատիան մեծ հարգանք էր վայելում ողջ թագավորությունում և գոյատևեց ավելի քան 2000 տարի։ Հանի կառավարությունը խիստ կազմակերպված էր և ղեկավարում էր ռազմական, դատական իրավունքը (որը օգտագործում էր դատարանների համակարգ և խիստ օրենքներ), գյուղատնտեսական արտադրությունը, տնտեսությունը և իր ժողովրդի ընդհանուր կյանքը։ Կառավարությունը նաև զարկ տվեց մտավոր փիլիսոփայությանը, գիտական հետազոտությանը և մանրամասն պատմական գրառումներին։

Հան դինաստիան և հիմնական քաղաքականությունները Ասիայում մ.թ.ա. 200

Չնայած այս տպավորիչ կայունությանը՝ կենտրոնական իշխանությունը սկսեց կորցնել ընդհանուր վերահսկողությունը դարաշրջանի սկզբում։ Քանի որ Հան դինաստիան անկում ապրեց, շատ գործոններ շարունակեցին նրան ենթարկվել։ 100 թվականին փիլիսոփայական գործունեությունը դանդաղել է, և բյուրոկրատական համակարգում տիրել է կոռուպցիան։ Տեղի կալվածատերերը սկսել են իրենց վերահսկողությունը վերցնել, քանի որ գիտնականները անտեսում էին իրենց պարտականությունները, և դա հանգեցրել է գյուղացիության ծանր հարկմանը։ Դաոսիստները սկսել են զգալի դիրքեր գրավել և պայքարել անկման դեմ։ Նրանք սկսել են հռչակել կախարդական ուժեր և խոստացել փրկել Չինաստանը դրանց հետ։ 184 թվականին դաոսական «Դեղին չալմա» ապստամբությունը (Yellow Turban Rebellion) (դեղին շարֆերով ապստամբների գլխավորությամբ) ձախողվել է, բայց կարողացել է թուլացնել կառավարությունը։ Վերոհիշյալ հոները հիվանդությունների հետ միասին սպանել են բնակչության կեսին և պաշտոնապես վերջ դրել Հան դինաստան մինչև 220 թվականը։ Հետագա քաոսային շրջանն այնքան սարսափելի էր, որ տևել է երեք դար, որտեղ տարածաշրջանային շատ թույլ կառավարիչներ և դինաստիաներ չեն կարողացել կարգուկանոն հաստատել Չինաստանում։ Այս քաոսի և կարգուկանոնի հաստատման փորձերի ժամանակաշրջանը սովորաբար հայտնի է որպես Վեց դինաստիաների ժամանակաշրջան։ Դրա առաջին մասը ներառում էր Երեք թագավորությունները, որոնք սկսվել են 220 թվականին և նկարագրում են թույլ ժառանգորդ «դինաստիաները», որոնք հաջորդել են Հանին։ 265 թվականին ստեղծվել է Չինաստանի Ջին դինաստիան, որը շուտով բաժանվել է երկու տարբեր կայսրությունների՝ վերահսկելով հյուսիսարևմտյան և հարավ-արևելյան Չինաստանը։ Հյուսիսային և հարավային դինաստիաները գոյատևել են մինչև 557 թվականը, Հյուսիսային Չժոու դինաստիան կառավարել է հյուսիսը, իսկ Չեն դինաստիան՝ հարավը։

Միջնադարյան պատմություն

Այս ժամանակահատվածում արևելյան համաշխարհային կայսրությունները շարունակում էին ընդարձակվել առևտրի, գաղթի և հարևան տարածքների նվաճումների միջոցով։ Վառոդը լայնորեն օգտագործվում էր դեռևս 11-րդ դարում։ Միջնադարում Հեռավոր Արևելքի գերիշխող փիլիսոփայություններն էին բուդդայականությունը, դաոսիզմը, կոնֆուցիականությունը։ Մարկո Պոլոն առաջին արևմտյան բնակիչը չէր, որը ճանապարհորդեց Արևելք և վերադարձավ այս տարբեր մշակույթի զարմանալի պատմություններով, սակայն 13-րդ դարի վերջին և 14-րդ դարի սկզբին հրապարակված նրա պատմություններն առաջինն էին, որոնք ողջ Եվրոպայում լայնորեն տարածված էին։

Արևմտյան Ասիա (Մերձավոր Արևելք)

Բյուզանդական և Սասանյան կայսրությունները 600 թվական

Արաբական թերակղզին և Միջին Արևելքի և Մերձավոր Արևելքի շրջանները միջնադարյան ժամանակաշրջանում կտրուկ փոփոխություններ ապրեցին, որոնք հիմնականում պայմանավորված էին իսլամի տարածմամբ և Արաբական կայսրությունների ստեղծմամբ։

5-րդ դարում Մերձավոր Արևելքը բաժանվել էր փոքր, թույլ պետությունների, երկու ամենահայտնիներն էին Պարսիկների Սասանյան կայսրությունը (ներկայիս Իրանում և Իրաքում) և Բյուզանդական կայսրությունը Անատոլիայում (ներկայիս Թուրքիա)։ Բյուզանդացիներն ու Սասանյանները շարունակաբար կռվել են միմյանց դեմ, ինչը Հռոմեական կայսրության և Պարսկական կայսրության միջև եղած մրցակցության արտացոլումն է նախորդ հինգ հարյուր տարիների ընթացքում։ Կռիվները թուլացրել են երկու պետությունները՝ բեմահարթակն ազատելով նոր տերության համար։ Միևնույն ժամանակ, քոչվոր բեդվին ցեղերը, որոնք գերիշխում էին արաբական անապատում, ապրել են ցեղային կայունության, ավելի մեծ առևտրային ցանցերի կազմավորման և աբրահամական կրոնների հետ ծանոթության շրջան։

Մինչ բյուզանդական հռոմեական և սասանյան պարսկական կայսրությունները ավելի էին թուլացել 602 -628 թվականների բյուզանդա-սասանյան պատերազմից, Մերձավոր Արևելքում Մուհամմեդի օրոք Մեդինայում իսլամի տեսքով նոր ուժ է աճում։ արաբական արշավանքների ժամանակ Ռաշիդուն բանակը՝ խալիֆների և հմուտ զինվորական հրամանատարների գլխավորությամբ, ինչպիսիք են Խալիդ իբն ալ-Վալիդը, անցնում է Մերձավոր Արևելքի մեծ մասը՝ գրավելով բյուզանդական տարածքի կեսից ավելին։ Միջնադարի արաբական խալիֆայություններն էին, որ նախ պետք է միավորեին ողջ Մերձավոր Արևելքը՝ որպես առանձին տարածաշրջան, և ստեղծեին գերիշխող էթնիկ ինքնություն, որը պահպանվում է մինչ այսօր։ Այս խալիֆայությունները ներառում էին Ռաշիդուն խալիֆայությունը, Օմայադների խալիֆայությունը, Աբբասյան խալիֆայությունը, իսկ ավելի ուշ՝ Սելջուկյան կայսրությունը։

Արաբական արշավանքներ, 622 -750 թվականներ

Երբ Մուհամեդը ներկայացրել է իսլամը, այն սկսել է մերձավորարևելյան մշակույթը ձևափոխել իսլամական ոսկեդարյան մշակույթի, տեղի են ունեցել ոգեշնչող նվաճումներ ճարտարապետության մեջ, գիտության և տեխնիկայի առաջընթաց և հստակ ապրելակերպի ձևավորում։ Մուսուլմանները տարածել են հունական առաջընթացները բժշկության, հանրահաշվի, երկրաչափության, աստղագիտության, անատոմիայի և էթիկայի բնագավառներում, որոնք հետագայում պետք է վերադարձնեին Արևմտյան Եվրոպա։

Արաբների գերիշխանությունն ավարտվել է 11-րդ դարի կեսերին, երբ Սելջուկ թուրքերը եկել են Կենտրոնական Ասիայի թյուրքական շրջաններից։ Նրանք գրավել են Պարսկաստանը, Իրաքը (գրավելով Բաղդադը 1055 թվականին), Սիրիան, Պաղեստինը և Հեջազը։ Դրան հաջորդել են քրիստոնեական արևմտյան եվրոպական արշավանքները։ Մերձավոր Արևելքի մասնատվածությունը թույլ է տվել միավորված ուժերին, հիմնականում Անգլիայից, Ֆրանսիայից և ձևավորվող Սուրբ Հռոմեական կայսրությունից մուտք գործել տարածաշրջան։ 1099 թվականին Առաջին խաչակրաց արշավանքի ասպետները գրավել են Երուսաղեմը և հիմնել Երուսաղեմի Թագավորությունը, որը գոյատևել է մինչև 1187 թվականը, երբ Սալադինը վերադարձրել է քաղաքը։ Խաչակիրների փոքր տիրույթները գոյատևել են մինչև 1291 թվականը։ 13-րդ դարի սկզբին զավթիչների մի նոր ալիք՝ Մոնղոլական կայսրության բանակները, ներխուժել են տարածաշրջանը՝ գրավելով Բաղդադը և առաջ շարժվելով մինչև Եգիպտոսի սահմանը. մոնղոլներն ի վերջո նահանջել են 1335 թվականին, սակայն ամբողջ կայսրությունում տիրող քաոսը գահընկեց է արել սելջուկ թուրքերին։

Կենտրոնական Ասիա

Մոնղոլական կայսրություն

Թուրք-մոնղոլական պետությունները և տիրույթները մինչև 15-րդ դարը

Մոնղոլական կայսրությունը 13-րդ դարում նվաճել Է Ասիայի մեծ մասը, որը տարածվում էր Չինաստանից մինչև Եվրոպա։ Միջնադարյան Ասիան խաների թագավորությունն էր։ Նախկինում երբեք ոչ մի մարդ չի վերահսկել այնքան հող, որքան Չինգիզ խանը։ Նա կառուցել է իր տերությունը՝ միավորելով առանձին Մոնղոլական ցեղեր՝ նախքան իր թագավորությունը հարավ և արևմուտք ընդլայնելը։ Նա և իր թոռը՝ Կուբլայ Խանը, վերահսկում էին Չինաստանի, Բիրմայի, Կենտրոնական Ասիայի, Ռուսաստանի, Իրանի, Մերձավոր Արևելքի և Արևելյան Եվրոպայի հողերը։ Չինգիզ Խանը հանդուրժող էր գրեթե բոլոր կրոնների նկատմամբ։

Հնդկաստան

Դելիի սուլթանություն

Հնդկական վաղ միջնադարյան դարաշրջանը՝ 600-ից 1200 թվականը, սահմանվում է տարածաշրջանային թագավորություններով և աչքի է ընկնում մշակութային բազմազանությամբ։ Երբ Հարշան, որը կառավարում էր Հնդկա-Գանգեթական հարթավայրի մեծ մասում 606-647 թվականներին, փորձել է ընդարձակվել դեպի հարավ, նրան պարտության է մատնել Դեկանի Չալուկիա տիրակալը։ Երբ նրա իրավահաջորդը փորձել է ընդարձակել տարածքը դեպի արևելք, նրան պարտության է մատնել Բենգալիայի Պալա թագավորը։ Երբ Չալուկյաները փորձել է ընդարձակել տարածքը դեպի հարավ, նրանք ջախջախվել են ավելի հարավից եկած Պալլավաների կողմից, որոնք իրենց հերթին ջախջախվել են պանդիաների և դեռ ավելի հարավային Չոլաների կողմից։ Չոլաները կարող էին Ռաջա Ռաջա Չոլայի իշխանության ներքո հաղթել իրենց մրցակիցներին և դառնալ տարածաշրջանային տերություն։ Չոլան ընդարձակեց տարածքը դեպի հյուսիս և հաղթեց Արևելյան Չալուկիային, Կալինգային և Պալային։ Ռաջենդրա Չոլայի օրոք Չոլաները ստեղծեցին հնդկական թերակղզու առաջին նշանավոր նավատորմը։ Չոլայի նավատորմը տարածել է Չոլայի կայսրության ազդեցությունը դեպի հարավ-արևելյան Ասիա։ Այս ընթացքում հովվական ժողովուրդները, որոնց հողերը մաքրվել էին աճող գյուղատնտեսական տնտեսության համար ճանապարհ բացելու համար, տեղավորվեցին կաստային հասարակության մեջ, ինչպես նաև նոր ոչ ավանդական իշխող դասակարգերը։

Ենթադրվում էր, որ ստեղծվել են այնպիսի խոշոր տնտեսական և ռազմական ուժեր, ինչպիսիք են Դելիի սուլթանությունը և Բենգալյան սուլթանությունը։ Հարստության նրանց որոնումները հանգեցրել են Քրիստոֆեր Կոլումբոսի ճանապարհորդություններին։

Վիջայանագարայի կայսրությունը, որը հիմնված է եղել Հարավային Հնդկաստանի Դեկան սարահարթում, ստեղծվել է 1336 թվականին Սանգամա դինաստիայի Հարիհարա I և Բուկկա Ռայա I եղբայրների կողմից, որոնք հովանավորվում էին սուրբ Վիդյարանիայի կողմից՝ Կարնատակայում Սրինգերիի 12-րդ Շանկարաչարյան։ Կայսրությունը հայտնի է դարձել 13-րդ դարի վերջում թյուրքական իսլամական արշավանքներին դիմակայելու և զսպելու հարավային տերությունների փորձերի արդյունքում։ Իր գագաթնակետին այն ենթարկել է Հարավային Հնդկաստանի գրեթե բոլոր կառավարիչներին և դուրս մղել Դեկանի սուլթաններին Թունգաբհադրա-Կրիշնա գետի շրջանից այն կողմ։ Գաջապատի թագավորությունից ժամանակակից Օդիշան (հին Կալինգա) միացնելուց հետո դարձավ նշանավոր ուժ։ Թագավորությունը գոյատևել է մինչև 1646 թվականը։

Արևելյան Ասիա

Սոնգ դինաստիան և հիմնական քաղաքականությունները Ասիայում 1200 թվական

Չինաստան

Չինաստանում տեղի է ունեցել Սուի, Թանգ, Սոնգ և Յուան դինաստիաների վերելքն ու անկումը, հետևաբար՝ ապրել է բյուրոկրատիա, բուդդիզմի տարածում և նեոկոնֆուցիականության մուտք։ Դա անգերազանցելի դարաշրջան էր չինական կերամիկայի և գեղանկարչության համար։ Միջնադարյան ճարտարապետական գլուխգործոցները՝ Մեծ Հարավային դարպասը Տոդայջիում, Ճապոնիա, և Տիեն-Նինգ տաճարը Պեկինում, Չինաստան, այս դարաշրջանից պահպանված շինություններից են։

Սուի դինաստիա

580-ական թվականներին Չինաստանի բաժանված խմբավորումների մեջ սկսել է նոր հզոր դինաստիա առաջանալ։ Սա սկսվել է, երբ Յան Ցզյան անունով արիստոկրատն ամուսնացել է իր դստեր հետ Հյուսիսային Չժոու դինաստիայի հետ։ Նա իրեն հռչակել է Սուի Վեն կայսր և հետ է մղել քոչվոր զինվորականներին։ Վեն կայսրը շուտով գլխավորել է հարավային Չեն դինաստիայի նվաճումը և մեկ անգամ ևս միավորել Չինաստանը Սուի դինաստիայի ներքո։ Կայսրը նվազեցրել է հարկերը և կառուցել ամբարներ, որոնք նա օգտագործում էր սովը կանխելու և շուկան վերահսկելու համար։ Հետագայում Վենի որդին սպանել է նրան գահի համար և իրեն հռչակել Սուի Յանգ կայսր։ Յանգը չարաշահել է իր լիազորությունները և երկրի ռեսուրսներն օգտագործել սեփական հաճույքների համար։ Նրա նախարարները այդ պատճառով սպանել են կայսրին՝ վերջ տալով Սուի դինաստիային։

Թան դինաստիա

Թալասի ճակատամարտը Թանգ դինաստիայի և Աբբասյան խալիֆայության միջև 751 թվական

Բարեբախտաբար, Յանգի ամենահարգված խորհրդականներից մեկը՝ Լի Յուանը, կարողացավ արագ հավակնել գահին՝ կանխելով քաոսային փլուզումը։ Նա իրեն հռչակեց կայսր Գաոզու և հիմնեց Թան դինաստիան 623 թվականին։ Թանը ընդարձակեց Չինաստանը՝ արևմուտքում հասցնելով Տիբեթ, հարավում՝ Վիետնամ և հյուսիսում՝ Մանջուրիա։ Ստեղծվել է ծեսերի նախարարություն և կատարելագործվել քննական համակարգը: Բացի այդ, բուդդայականությունը հայտնի դարձավ Չինաստանում՝ գյուղացիության և վերնախավի միջև երկու տարբեր շտամներով՝ համապատասխանաբար «Մաքուր հող» և «Զեն» շտամներով: Բուդդայականության տարածմանը մեծապես աջակցում էր կայսրուհի Վուն, ով հավելյալ պնդում էր, որ ոչ պաշտոնական «Չժոու դինաստիա» էր և դրսևորում էր Չինաստանի հանդուրժողականությունը կին տիրակալի նկատմամբ, ինչը հազվադեպ էր այդ ժամանակ։ Սա սովորաբար ենթարկվում էր քննադատության, քանի որ չէր արժևորում պետական գումարը, կառավարությունը չի կարողանում հարկել բուդդայական վանքերը և լրացուցիչ բազմաթիվ դրամաշնորհներ և նվերներ է ուղարկում նրանց:

Թանի դինաստիան սկսել է անկում ապրել կայսեր Սուանզոնգի իշխանության օրոք, ով սկսել է անտեսել տնտեսությունը։ Սա ի վերջո 755 թվականին ապստամբություն է առաջացրել: Ապստամբությունը ձախողվել է. այն հնազանդեցնելը պահանջում էր ներգրավվածություն Չինաստանից դուրս գտնվող անկարգապահ քոչվոր ցեղերի հետ և ավելի շատ իշխանություն բաշխել տեղի առաջնորդներին՝ կառավարությունը և տնտեսությունը թողնելով դեգրադացված վիճակում։ Տանգների դինաստիան պաշտոնապես ավարտվեց 907 թվականին, և տարբեր խմբավորումներ վերոհիշյալ քոչվոր ցեղերի և տեղական առաջնորդների գլխավորությամբ պայքարեցին Չինաստանի վերահսկողության համար Հինգ դինաստիաների և տասը թագավորությունների ժամանակաշրջանում։

Լիաո, Սոնգ և Ջին դինաստիաներ

Սոնգի ժամանակաշրջանի մարդկանց առօրյան մայրաքաղաք Բյանջինգում, այսօրվա Կայֆենգում

Մինչև 960 թվականը Չինաստանի մեծ մասը վերամիավորվել էր Սոնգ դինաստիայի ներքո, թեև նա կորցրել էր տարածքներ հյուսիսում և չէր կարողացել հաղթել այնտեղի քոչվոր ցեղերից մեկին։ Այդ ժամանակվանից ներխուժումից խուսափելու համար Սոնգը պետք է տուրք վճարեր և այդպիսով նախադեպ ստեղծեր այլ քոչվոր թագավորությունների համար՝ ճնշելու նրանց։ Սոնգը իրականացրեց նաև կոնֆուցիականության վերածնունդ՝ նեոկոնֆուցիականության տեսքով։ Սա կոնֆուցիացի գիտնականներին ավելի բարձր կարգավիճակի է տվել, քան արիստոկրատները կամ բուդդիստները, ինչպես նաև ուժեղացրել է կանանց իշխանության կրճատումը։ Ոտքերի երզակապման տխրահռչակ պրակտիկան զարգացել է հենց այս շրջանում։ Ի վերջո, հյուսիսում գտնվող Լիաո դինաստիան տապալվեց Մանջուսական Ջուրչեն ժողովրդի Ջին դինաստիայի կողմից։ Ջինի նոր թագավորությունը ներխուժեց հյուսիսային Չինաստան ՝ թողնելով Սոնգին փախչել ավելի հարավ և 1126 թվականին ստեղծելով Հարավային Սոնգ դինաստիան։ Այնտեղ մշակութային կյանքը վերելք ապրեց։

Յուան դինաստիա

Մարկո Պոլոյի ճանապարհորդությունների քարտեզ

1227 թվականին մոնղոլները նվաճել են Չինաստանի հյուսիս-արևմուտքում գտնվող Արևմտյան Սիա թագավորությունը։ Շուտով մոնղոլները հարձակվել են Ջուրչենների Ջին կայսրության վրա։ Չինական քաղաքները պաշարվել են մոնղոլական քոչվորների կողմից, որոնք քիչ ողորմություն էին ցուցաբերում նրանց հանդեպ, ովքեր դիմադրում էին, իսկ հարավային Սոնգ չինացիները արագորեն կորցնում էին տարածքները։ 1271 թվականին մեծ խանը՝ Խուբիլայը, իրեն հռչակել է Չինաստանի կայսր և պաշտոնապես հիմնել Յուան դինաստիան։

1290 թվականին ամբողջ Չինաստանը գտնվում էր մոնղոլների վերահսկողության տակ, ինչը նշանակում է, որ առաջին անգամ նրանք նվաճվեցին օտար զավթիչի կողմից։ Խուբիլայը առանձնացրել է մոնղոլական մշակույթը չինական մշակույթից՝ չխրախուսելով երկու ժողովուրդների միջև փոխհարաբերությունները, առանձնացնելով բնակելի տարածքներն ու պաշտամունքի վայրերը և վերապահելով մոնղոլներին գլխավոր վարչական պաշտոնները՝ այդպիսով թույլ չտալով կոնֆուցիացի գիտնականներին շարունակել բյուրոկրատական համակարգը։

Մոնղոլ կանայք ավելի անկախ էին՝ ի հակադրություն չինուհիների, որոնք շարունակում էին ճնշվել։ Մոնղոլ կանայք հաճախ էին գնում որսի կամ նույնիսկ պատերազմի։ Խուբիլայի կինը՝ Չաբին, դրա կատարյալ օրինակն էր։ Չաբին իր ամուսնուն խորհուրդներ էր տալիս մի շարք քաղաքական և դիվանագիտական հարցերի շուրջ։ Նա համոզել էր ամուսնուն, որ չինացիներին պետք է հարգել և լավ վերաբերվել՝ նրանց կառավարելը հեշտացնելու համար: Այնուամենայնիվ, դա բավարար չէր չինացի կանանց դիրքի վրա ազդելու համար, և Խուբիլայի նեոկոնֆուցիական ժառանգորդները հետագայում ճնշում էին չինացի և նույնիսկ մոնղոլ կանանց։

Սև Մահը (The Black Death), որը հետագայում ավերելու էր Արևմտյան Եվրոպան, սկիզբ է առել Ասիայում, որտեղ 1331 թվականին ոչնչացրել է մեծ թվով չինացիների։

Ճապոնիա

Արքայազն Շոտոկուի քանդակը

Ասուկայի ժամանակաշրջան

Ճապոնիայի միջնադարյան պատմությունը սկսվել է Ասուկայի ժամանակաշրջանից ՝ մոտ 600-ից 710 թվականներին։ Ժամանակը բնութագրվում է Տայկայի ռեֆորմով և կայսերական կենտրոնացմամբ, որոնք երկուսն էլ չինական աճող շփման և ազդեցությունների անմիջական արդյունքն էին։ 603 թվականին Յամատո դինաստիայի արքայազն Շոտոկուն սկսել է զգալի քաղաքական և մշակութային փոփոխություններ անել։ Նա հրապարակել է տասնյոթ հոդվածից բաղկացած սահմանադրությունը 604 թվականին՝ կենտրոնացնելով իշխանությունը կայսրի նկատմամբ և զրկելով գավառական տերերից հարկեր գանձելու իրավունքից։ Շոտոկուն նաև բուդդիզմի հովանավորն էր և խրախուսում էր կառուցել տաճարներ մրցակցային կարգով:

Նարայի ժամանակաշրջան

Շոտոկուի բարեփոխումները Ճապոնիան տեղափոխել են Նարայի ժամանակաշրջան (մոտ 710 թվականից մինչև մոտ 794 թվականից), երբ Ճապոնիայի մայրաքաղաքը տեղափոխվել է Հոնսյու Նարա։ Այս շրջանը աչքի էր ընկնում չինական ոճով գրելու, վարվելակարգի և Ճապոնիայում ճարտարապետության գագաթնակետին հասցնելու շնորհիվ: Գյուղացիները հարգում էին ինչպես կոնֆուցիացի գիտնականներին, այնպես էլ բուդդայական վանականներին։ Այնուամենայնիվ, 735 -737 թվականների ճապոնական ջրծաղիկի համաճարակի հետևանքով բուդդայականությունը ստացավ պետական կրոնի կարգավիճակ, և կառավարությունը հրամայեց կառուցել բազմաթիվ բուդդայական տաճարներ, վանքեր և արձաններ: Շռայլ ծախսերը արդարացվում էին այն փաստով, որ շատ արիստոկրատներ հարկեր չէին վճարում, ծանր բեռ դրեցին գյուղացիության վրա, որն առաջացրեց աղքատություն և սով: Ի վերջո, բուդդայական դիրքորոշումը դուրս եկավ վերահսկողությունից՝ սպառնալով զավթել կայսերական իշխանությունը և ստիպելով կայսր Կանմուն տեղափոխել մայրաքաղաքը Հեյան-կյո ՝ խուսափելու բուդդիստների կողմից տիրանալուց: Սա նշանավորեց Հեյանի շրջանի սկիզբը և Տայկայի բարեփոխման ավարտը։

Հեյանի ժամանակաշրջան

Հեյանի ժամանակաշրջանի հետ (794-1185 թվականներ) տեղի ունեցավ կայսերական իշխանության անկում։ Չինական ազդեցությունը նույնպես անկում ապրեց՝ դրա հարաբերակցության արդյունքում կայսերական կենտրոնացման և երկնային մանդատի հետ, որը համարվում էր անարդյունավետ։ 838 թվականին ճապոնական արքունիքը դադարեցրեց իր դեսպանատների աշխատանքը Չինաստանում, միայն առևտրականներն ու բուդդայական վանականներն էին շարունակում ճանապարհորդել Չինաստան։ Բուդդայականությունն ինքնին ավելի շատ ճապոնական էր համարվում, քան չինականը և շարունակեց տարածված լինել Ճապոնիայում։ Բուդդայական վանականներն ու վանքերը շարունակեցին դատարաններում անձնական իշխանություն հավաքելու իրենց փորձերը արիստոկրատների հետ միասին։ Մի առանձնահատուկ ազնվական ընտանիք, որը գերիշխում էր կայսերական բյուրոկրատիայի վրա, Ֆուջիվարա կլանն էր։ Այդ ընթացքում կայսերական արքունիքում մշակութային կյանքը ծաղկում էր։ Ուշադրություն կար գեղեցկության և սոցիալական փոխազդեցության վրա։ Ազնվական կանայք դաստիարակված էին նույն կերպ, ինչ ազնվականները՝ զբաղվելով ստեղծագործական աշխատանքով և քաղաքականությամբ։ Ազնվականների շրջանում տեղի ունեցավ նաև փայտե պալատների և շոջի լոգարիթմական դռների հանրահռչակում։

Մաչիան Հեյանի ժամանակաշրջանում

Կայսերական իշխանության կորուստը հանգեցրել է նաև գավառական ռազմիկների վերնախավերի վերելքին։ Փոքր լորդերը սկսել են ինքնուրույն գործել։ Նրանք կառավարում էին օրենքները, վերահսկում էին հասարակական աշխատանքների նախագծերը և կայսերական արքունիքի փոխարեն իրենց համար եկամուտ էին հավաքում։ Տարածաշրջանային տերերը նույնպես սկսեցին կառուցել իրենց բանակները։ Այս ռազմիկները հավատարիմ էին միայն իրենց տարածաշրջանի տերերին և ոչ կայսրին, թեև կայսերական կառավարությունը գնալով նրանց կանչում էր մայրաքաղաքը պաշտպանելու համար։ Տարածաշրջանային ռազմիկների դասը վերածվեց սամուրայների, որոնք ստեղծեցին իրենց մշակույթը. ներառյալ մասնագիտացված զենքերը, ինչպիսիք են կատանան և ասպետության ձևը, բուշիդոն։ Հեյանի ժամանակաշրջանի երկրորդ կեսին կայսերական կառավարության կողմից վերահսկողության կորուստը թույլ տվեց ավազակապետության աճ՝ պահանջելով և՛ ֆեոդալներից, և՛ բուդդայական վանքերից ռազմիկներ ձեռք բերել պաշտպանության համար։ Երբ Ճապոնիայի նկատմամբ կայսերական վերահսկողությունը նվազում էր, ֆեոդալները նույնպես ավելի անկախ դարձան և անջատվեցին կայսրությունից։ Գյուղացիներին նույնպես խիստ սահմանափակված էր սամուրայների դասի բարձրանալը, հագուստի և զենքի սահմանափակումներով։ Նրանց ճնշումների արդյունքում շատ գյուղացիներ դիմեցին բուդդայականությանը:

Ֆեոդալիզմի աճով կայսերական արքունիքում ընտանիքները սկսել էին կախված լինել շրջանային տերերի հետ դաշինքներից։ Ֆուջիվարա կլանը հրաժարվեց իշխանությունից՝ փոխարինվելով Թաիրա կլանի և Մինամոտո կլանի միջև մրցակցությամբ։ Այս մրցակցությունը 1180-ականների սկզբին վերաճեց Գենփեյի պատերազմին։ Այս պատերազմում օգտագործվեցին և՛ սամուրայները, և՛ գյուղացի զինվորները։ Սամուրայների համար կռիվը ծիսակարգ էր, և նրանք հաճախ հեշտությամբ սպանում էին վատ պատրաստված գյուղացիներին։ Երբ Թաիրան ոչնչացվեց, Մինամոտոն ստեղծեց ռազմական կառավարություն, որը կոչվում էր շոգունատ, որի կենտրոնը Կամակուրայում էր։

Կամակուրայի ժամանակաշրջան

Գենպեյի պատերազմի ավարտով և Կամակուրայի շոգունատի հաստատումով Հեյանի շրջանի ավարտվեց և 1185 թվականին Կամակուրայի շրջանի սկիզբը ամրապնդեց ֆեոդալական Ճապոնիան։

Կորեայի երեք թագավորություններ

Կորեական թերակղզի 476 թվական նկարում պատկերված են երեք թագավորությունները և Գայա միությունը։ Այս նկարում պատկերված է Գոգուրեոյի ծաղկման շրջանը:

Կորեայի երեք թագավորությունները գտնվում են Գոգուրյեոն հյուսիսում, Բեկջեն հարավ-արևմուտքում և Սիլլան հարավ-արևելյան Կորեական թերակղզում։ Այս երեք թագավորությունները գործել են որպես մշակույթների կամուրջ Չինաստանի և Ճապոնիայի միջև։ Ճապոնիայի արքայազն Շոտոկուն ուսուցանվել է երկու ուսուցիչների կողմից։ Մեկը Բեկջեից էր, մյուսը Գոգուրյեոյից։ Երբ Ճապոնիան ներխուժում է Սիլլա, Գոգուրյեոն օգնում է Սիլային հաղթել Ճապոնիային։ Բեկջեն հանդիպում է նրանց ամենավաղ ծաղկման շրջանին։ Նրա ծաղկման շրջանը մեր թվարկության 5-րդ դարն էր։ Իր ծաղկման ժամանակաշրջանում թագավորությունը գաղութներ էր ստեղծում արտերկրում։ Նրանք երբեմն իրենց անվանում էին որպես կայսրություն։ Նրա ծաղկման շրջանը 6-րդ դարն էր։ Թագավոր Գվանգգաետոն ընդլայնլ է իր տարածքը դեպի հյուսիս։ Այսպիսով, Գոգուրյեոն գերիշխում էր Կորեական թերակղզուց մինչև Մանջուրիա։ Իսկ նրա որդին՝ Ջանգսուն թագավորը ընդլայնել է իր տարածքը դեպի հարավ։ Գրավեց Սեուլը և նրա մայրաքաղաքը տեղափոխեց Փհենյան։ Գոգուրյեոն գրեթե զբաղեցրել է Հարավային Կորեայի թերակղզու երեք քառորդը թագավոր Ջանգսուի շնորհիվ, ով ընդարձակել է թագավորության տարածքը դեպի հարավ։ Սիլան հանդիպեց ամենավերջին ծաղկման ժամանակներին։ Թագավոր Ցզինհունգը գնաց հյուսիս և գրավեց Սեուլը։ Բայց կարճ տևեց։ Բեկջեն ուժեղացավ և հարձակվեց Սիլլայի վրա։ Բեկջեն գրավել է Սիլլայի ավելի քան 40 քաղաք։ Սիլան դժվարությամբ կարողացավ գոյատևել։ Չինաստանի Սուի դինաստիան ներխուժեց Գոգուրեո և Գոգուրեո -Սուի պատերազմը տեղի ունեցավ Կորեայի և Չինաստանի միջև։ Գոգուրյեոն հաղթեց Չինաստանին, իսկ Սուի դինաստիան ընկավ։ Դրանից հետո Տանգների դինաստիան նորից ներխուժեց Գոգուրյեոն և օգնեց Սիլային միավորել թերակղզին։ Գոգուրյեոն, Բեկջեն և Ճապոնիան միմյանց օգնեցին Թանգ-Սիլլա դաշինքի դեմ, բայց Բեկջեն և Գոգուրյեոն ընկան։ Ցավոք, Տանգների դինաստիան դավաճանեց Սիլային և ներխուժեց Կորեական թերակղզի, որպեսզի գրավի ամբողջ Կորեական թերակղզին (Սիլլա-Տանգ պատերազմ)։ Ի վերջո, Սիլլան կարողանում է հաղթել Չինաստանին։ Այս պատերազմն օգնել է կորեացիներին հոգեպես համախմբվել։

Հյուսիս-Հարավ պետությունների ժամանակաշրջան

Գոգուրյեոյի մնացած մարդիկ հիմնում են Բալհաեն և հաղթում են Թանգի դեմ պատերազմում մ.թ. 7-րդ դարում։ Բալհաեն հյուսիսային նահանգն էր, իսկ ավելի ուշ՝ Սիլան՝ հարավային նահանգը։ Վերջապես, Թանգ դինաստիայի կայսրը Բալհային ընդունում է որպես «ուժեղ երկիր Արևելքում»։ Նրանք սիրում էին առևտուր անել Ճապոնիայի, Չինաստա

Բալհեն հյուսիսում, ավելի ուշ՝ Սիլլան հարավում

նի և Սիլլայի հետ։ Բալհեն և հետագայում Սիլան բազմաթիվ միջազգային ուսանողների ուղարկում են Չինաստան։ Եվ արաբ վաճառականները գալիս են Կորեական թերակղզի, ուստի Կորեան արևմտյան երկրներում հայտնի է դարձել որպես «Սիլլա»։ Սիլան կատարելագործել է կորեական գրելու համակարգը, որը կոչվում է «Idu» տառեր։ Իդուն ազդել է ճապոնական Կատականայի վրա։ Լիաո դինաստիան ներխուժում է Բալհե 10-րդ դարի սկզբին, ուստի Բալհեն ընկում է։

Գորյոյի իրերը, որոնք ցույց են տալիս Գորյոի հոյակապ մշակույթը միջնադարյան Կորեայում:

Ավելի ուշ Կորեայի երեք թագավորություններ

Կորեական միացյալ թագավորությունը, հետագայում Սիլան կրկին բաժանվեց երեք թագավորությունների՝ կոռումպացված կենտրոնական կառավարության պատճառով։ Այն ներառում է ավելի ուշ Գոգուրյեոն, Հետագայում Բեկջեն և ավելի ուշ Սիլլան։ Գոգուրեոյի գեներալ Վան Գեոնը գահը վերցրել է և թագավորության անունը փոխել է Գորյեոյի, որն առաջացել էր հնագույն ուժեղ թագավորության՝ Գոգուրեոյի կողմից, և Գորյեոն վերամիավորել է թերակղզին։

Գորյո

Պատկեր:Goryo Taejo Wangkun 2.jpg

Գորյոյի առաջին թագավորը, որը հայտնի է որպես Գորյոյի Տայջո (918 -943)

Գորյոն վերամիավորել է Կորեական թերակղզին վերջին երեք թագավորությունների ժամանակաշրջանում և իրեն անվանել է «Կայսրություն»։ «Գորիեո» անվանումը առաջացել է Գոգուրյեոյից, իսկ Կորեա անունը՝ Գորյեոից։ Գորյոն որդեգրել է մարդկանց ընկած Բալհայից։ Նրանք նաև ընդլայնել են իրենց տարածքը դեպի հյուսիս՝ պաշտպանելով Լիաո դինաստիան և հարձակվելով Յուրչեն ժողովրդի վրա։ Գորյոն զարգացրել է հիանալի մշակույթ։ Առաջին մետաղական տպագիր գիրքը Ջիկջիը նույնպես Կորեայից էր։ Գորյոյի իրերը այս թագավորության ամենահայտնի ժառանգություններից մեկն է։ Գորյոն ներմուծել է չինական կառավարական համակարգը և զարգացրել իրենց սեփական ձևերով։

Այս ընթացքում օրենսդրության կոդիֆիկացում և քաղաքացիական ծառայության համակարգ է ներդրվել։ Բուդդայականությունը ծաղկել է և տարածվել ամբողջ թերակղզում։ «Tripitaka Koreana» ընդհանուր առմամբ 81258 գրքերի ամբողջություն է։ Այն ստեղծվել է Կորեան մոնղոլական ներխուժումից պաշտպանելու համար։ Այն այժմ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգություն է։ Գորյոն հաղթեց Լիաո դինաստիայի դեմ ճակատամարտում։ Այնուհետև Մոնղոլական կայսրությունը ներխուժեց Գորյո։ 80 տարի անց՝ 14-րդ դարում, մոնղոլական Յուան դինաստիան կորցրեց իշխանությունը, Գոնգմին թագավորը փորձեց ազատվել մոնղոլից, թեև նրա կինը նույնպես մոնղոլ էր։ 14-րդ դարում Մին դինաստիան ցանկանում էր, որ Գորյոն ենթարկվի Չինաստանին։ Նրանք որոշեցին ներխուժել Չինաստան։ Գնալով Չինաստան՝ Գորյոյի գեներալ Լի Սունգ Գեն վերադարձավ և ոչնչացրեց Գորյոյին։ Այնուհետև, 1392 թվականին, նա հիմնել է նոր դինաստիա՝ Չոսոն։ Եվ նա դարձավ Չոսոնի առաջին թագավորը։

Հինդու-բուդդայական Անգկոր Վաթ տաճարը:

Քմերներ

802 թվականին Ջայավարման II-ը ամրապնդել է իր իշխանությունը հարևան ժողովուրդների վրա և իրեն հռչակել չակրավարտին կամ «համընդհանուր տիրակալ»։ Քմերական կայսրությունը 9-րդ դարի սկզբից մինչև 15-րդ դարը գերիշխում էր ամբողջ մայրցամաքային Հարավարևելյան Ասիայում, որի ընթացքում նրանք Անգկորում մշակել են բարդ մոնումենտալ ճարտարապետություն։

Վիետնամ

Վիետնամի պատմությանը սկսվում է մոտ 20,000 տարի առաջ, առաջին մարդիկ ժամանեցին և բնակություն հաստատեցին այս հողում, որը հայտնի է որպես Հոբինհյաններ։ 1965 թվականի հնագիտական գտածոները, որոնք դեռ հետազոտության փուլում են, ցույց են տալիս երկու հոմինինների մնացորդները, որոնք սերտորեն կապված են Սինանտրոպուսի հետ, որոնք թվագրվում են դեռևս միջին պլեյստոցենի դարաշրջանում՝ մոտավորապես կես միլիոն տարի առաջ։

Վիետնամի քարտեզ, որը ցույց է տալիս հարավի նվաճումը ( Nam tiến, 1069 -1757 թվականներ):

Նախապատմական Վիետնամը եղել է աշխարհի ամենավաղ քաղաքակրթությունների և հասարակությունների բնօրրանը, ինչը նրանց դարձնում է աշխարհի առաջին մարդկանցից մեկը, ով զբաղվել է գյուղատնտեսությամբ։ Կարմիր գետի հովիտը ձևավորում էր բնական աշխարհագրական և տնտեսական միավոր, որը հյուսիսից և արևմուտքից սահմանափակվում էր լեռներով և ջունգլիներով, արևելքից ծովով և հարավից Կարմիր գետի դելտայով։ Կարմիր գետի հեղեղումները կանխելու, հիդրավլիկ համակարգերի կառուցման, առևտրային փոխանակման և զավթիչներին ետ մղելու համար համագործակցելու համար մեկ լիազորություն ունենալու անհրաժեշտությունը հանգեցրեց վիետնամական առաջին լեգենդար պետությունների ստեղծմանը մոտավորապես մ.թ.ա. 2879 թվականին։

Վիետնամի ափամերձ հողերը, խորդուբորդ լեռնային տեղանքները, երկու հիմնական դելտաներով, մի քանի տարբեր հնագույն մշակույթների և քաղաքակրթությունների տուն դարձան։ Հյուսիսում մ.թ.ա. 500 թվականին «Đông Sơn» մշակույթը և նրա բնիկ տիրակալները՝ «Văn Lang»-ը և «Âu Lạc»-ը, սկսեցին ծաղկել։ Կենտրոնում ավստրոնեզական քամիկ ժողովուրդների «Sa Huỳnh» մշակույթը նույնպես ծաղկում էր։ Երկուսն էլ քշվեցին չինական Հան դինաստիայի հյուսիսից ընդարձակման կողմից։ Նանյուեի Հանի նվաճումը Վիետնամի մի մասը բերեց չինական տիրապետության տակ մ.թ.ա. 111 թվականին։ Ավանդական չինարենը դարձավ վիետնամերենի պաշտոնական գիրը, ինչպես նաև հետագայում զարգացած անկախ «Nôm» գիրը։

Ք.ա. 40-ին Թրնգ քույրերը գլխավորել են բնիկ ցեղերի և ժողովուրդների առաջին ապստամբությունը՝ ընդդեմ չինական գերիշխանության։ Այնուամենայնիվ, ապստամբությունը ջախջախվել է, բայց քանի որ Հան դինաստիան սկսել է թուլանալ 2-րդ դարի վերջին, իսկ Չինաստանը (中国) հայտնվել էր խռովության մեջ, Վիետնամի բնիկ ժողովուրդները նորից բարձրացան։ 192 թվականին Կենտրոնական Վիետնամի Չամերը ապստամբել են չինացիների դեմ և հետագայում դարձել անկախ Չամպայի թագավորություն, մինչդեռ Կարմիր գետի դելտան վերահսկողության թուլացում է տեղի ունեցել։ Այն ժամանակ, երբ մ.թ. երկրորդ դարում բուդդիզմի և հինդուիզմի ներդրմամբ, Վիետնամը առաջին տեղն էր Հարավարևելյան Ասիայում, այն կիսում էր ինչպես հնդկական, այնպես էլ չին մշակույթների ազդեցությունը, ինչպես նաև առաջին հնդկականացված թագավորությունների՝ Չամպայի և Ֆունանի վերելքը։

Đại Việt, Champa, Angkor կայսրություն և նրանց հարևանները, 13-րդ դարի վերջ

Այս 1000 տարիների ընթացքում չինական գերիշխանության դեմ տեղի ունեցան բազմաթիվ ապստամբություններ, և որոշ ժամանակաշրջաններում՝ «Trưng Sisters»-ի, «Early Lý»-ի, «Khúc» և «Dương Đình Nghệ»-ի օրոք Վիետնամը ինքնուրույն էր կառավարվում, թեև նրանց հաղթանակներն ու թագավորությունները ժամանակավոր էին։

Վիետնամցիների «Nôm» գիրը (Chữ Nôm) սկսել է զարգանալ և ավելի բարդանալ, գրականությունը տպագրվել և գրվել է «Nôm»-ով։ Կայսերական դինաստիաների ընթացքում Վիետնամը ավերվել է և բաժանվել քաղաքացիական պատերազմների պատճառով և ենթարկվել է Սոնգի, Յուանի, Չամի, Մինգի, սիամական, Քինգի, ֆրանսիական և Ճապոնիայի կայսրության միջամտություններին։

Մինգ կայսրությունը որոշ ժամանակ գրավել էր Կարմիր գետի հովիտը, նախքան բնիկ վիետնամցիները վերականգնեցին վերահսկողությունը, իսկ Ֆրանսիական կայսրությունը Վիետնամին մոտ մեկ դար, իր կախվածության տակ էր պահում, որին հաջորդել է ճապոնական կայսրության կարճատև, բայց դաժան օկուպացումը։ Ֆրանսիական ժամանակաշրջանում Հան-Նոմի համատարած դաժանությունը, անհավասարությունը և մշակութային մնացորդները ոչնչացվում էին, և ֆրանսիացիները ցանկանում էին վիետնամցիներին ազատել 1880-ականների իրենց կոնֆուցիական ժառանգությունից։ Այս ժամանակաշրջանում պաշտոնական լեզուն ֆրանսերենն էր։ Վիետնամական լատինատառը փոխարինել են Հան-Նոմ լոգոգրաֆիկ գրերին և 20-րդ դարից ի վեր դարձրել են գրավոր, ինչպես նաև զարգացրել են խոսակցական լեզվի հիմնական ձևը։

Վիետնամի պատերազմում Միացյալ Նահանգները կամ Արևմտյան բլոկը աջակցում էին Հարավային Վիետնամին, իսկ Խորհրդային Միությունը կամ Արևելյան դաշինքը աջակցում էին Հյուսիսային Վիետնամին։ Քաղաքական ցնցումները, ինտենսիվ կռիվների և պատերազմի շրջանը, որին հաջորդեց կոմունիստական ապստամբությունն ու հաղթանակը, հետագայում վերջ դրեցին միապետությանը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, և երկիրը հռչակվեց Սոցիալիստական Հանրապետություն։ Վիետնամը կրեց ծանր պատժամիջոցներ, ինչպես նաև քաղաքական և տնտեսական մեկուսացում ապրեց հաջորդող տարիներին Չինաստանի և Կամբոջայի հետ դաժան պատերազմներից հետո։

Վաղ ժամանակների պատմություն

1796 թվականի Ասիայի (կամ «Արևելյան աշխարհի» քարտեզ), որն իր տիրույթում ներառում էր նաև Ավստրալիա մայրցամաքը (այն ժամանակ հայտնի էր որպես Նոր Հոլանդիա):

Ռուսական կայսրությունը սկսել է ընդարձակվել դեպի Ասիա 17-րդ դարից և վերջիվերջո 19-րդ դարի վերջին վերահսկողության տակ պետք է վերցներ ողջ Սիբիրը և Կենտրոնական Ասիայի մեծ մասը։ Օսմանյան կայսրությունը 16-րդ դարից սկսած վերահսկել է Անատոլիան, Մերձավոր Արևելքը, Հյուսիսային Աֆրիկան և Բալկանները։ 17-րդ դարում մանջուսները գրավել են Չինաստանը և հիմնել Ցին դինաստիան։ 16-րդ դարում Մուղալների կայսրությունը վերահսկել է Հնդկաստանի մեծ մասը և սկիզբ դրե Հնդկաստանի երկրորդ ոսկե դարաշրջանին։ Չինաստանը մեծ մասամբ աշխարհի ամենամեծ տնտեսությունն էր, որին մինչև 18-րդ դարը հաջորդել է Հնդկաստանը։

Մինգ Չինաստան

Մինչև 1368 թվականը Չժու Յուանչհանն իրեն հռչակել է Հոնգվուի կայսր և հիմնել է Չինաստանի Մինգ դինաստիան։ Անմիջապես նոր կայսրը և նրա հետևորդները մոնղոլներին և նրանց մշակույթը քշում են Չինաստանից՝ Մեծ պարսպից այն կողմ: Նոր կայսրը որոշ չափով կասկածանքով էր վերաբերվում Չինաստանի բյուրոկրատական համակարգում գերիշխող գիտնականներին, քանի որ նա ծնվել էր գյուղացի և անկիրթ: Այնուամենայնիվ, կոնֆուցիացի գիտնականները անհրաժեշտ էին Չինաստանի բյուրոկրատիայի համար, ուստի շարունակել են իրենց գործունեությունը, ինչպես նաև իրագործել են նոր բարեփոխումներ։ Քննությունները դարձնում են ավելի խիստ, կտրուկ կրճատվում են խաբեության դեպքերը։ Ի վերջո, Հոնգվուն նաև ավելի շատ իշխանություն կենտրոնացրեց դեպի կայսեր դերը, որպեսզի վերջ դնի բյուրոկրատների կոռումպացված ազդեցություններին։

Հասարակություն և տնտեսություն

Հոնգվուի կայսրը, հավանաբար այդպես է կոչվել հասարակ ժողովրդի հանդեպ իր համակրանքի շնորհիվ, կառուցել էր բազմաթիվ ոռոգման համակարգեր և այլ հասարակական նախագծեր, որոնք օգնություն էին տրամադրել գյուղացի ֆերմերներին: Նրանց նաև թույլատրվել է մշակել և պահանջել չզբաղեցված հողեր՝ առանց որևէ հարկ վճարելու, իսկ աշխատուժի պահանջները կրճատվել են: Այնուամենայնիվ, դրանցից ոչ մեկը չի կարողացել կանգնեցնել աճող տանուտեր դասակարգին, որը բազմաթիվ արտոնություններ է ստացել կառավարությունից և կամաց-կամաց վերահսկողություն ձեռք բերել գյուղացիության վրա։ Վաշխառուները գրավել էին գյուղացիների ունեցվածքը, գնել էին հողագործների հողերը՝ ստիպելով նրանց դառնալ տանտերերի վարձակալներ կամ թափառել այլ վայրերում աշխատանքի համար: Նաև այս ժամանակահատվածում նեոկոնֆուցիականությունը ավելի է ուժեղացել, քան նախորդ երկու դինաստիաները (Սոնգ և Յուան)։ Մեծերի ճնշումները Երիտասարդների վրա, տղամարդկանցը՝ կանանց, ուսուցիչներինը՝ աշակերտների վրա հանգեցրել է «ստորադաս» խավերի նկատմամբ աննշան խտրականության։ Մինգի դարաշրջանում աճել է կերպարվեստը վրձնով նկարչության կատարելագործված տեխնիկայով, որը պատկերել է դատարանի, քաղաքային կամ գյուղական կյանքի տեսարաններ, մարդիկ, ինչպիսիք են գիտնականները կամ ճանապարհորդները, կամ լեռների, լճերի, ճահիճների գեղեցկությունը։ Այս դարաշրջանում զարգացել է չինական վեպը՝ ինչպիսիք են Ջրային լուսանցքը, Ճանապարհորդություն դեպի Արևմուտք և Ջին Պին Մեյը։

Տնտեսագիտությունը արագորեն զարգացել է նաև Մինգ դինաստիայում։ Ամերիկյան մշակաբույսերի ներմուծումը, ինչպիսիք են եգիպտացորենը, քաղցր կարտոֆիլը և գետնանուշը, թույլ են տվել մշակաբույսեր մշակել ոչ բերրի հողերում, որով օգնել են կանխել սովը։ Չինաստանի բնակչությունը երեք դարում 80 կամ 90 միլիոնից հասաել է 150 միլիոնի, որն ավարտվել է 1600 թվականին: Զուգահեռ աճել է ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին շուկայական տնտեսությունը։ Արհեսհավորները արտադրում էին մետաքս, թեյ, կերամիկա և լաքի իրեր, դրանք վաճառում էին Ասիայում և Եվրոպայում։ Արևմտյան բնակիչները սկսեցին առևտուր անել (չինական որոշ սահմանափակումներով) հիմնականում Մակաո և Կանտոն նավահանգստային քաղաքներում։ Չնայած վաճառականները մեծ օգուտ էին քաղում դրանից, հողը մնում էր հարստության հիմնական խորհրդանիշը Չինաստանում, և առևտրականների հարստությունը հաճախ օգտագործվում էր ավելի շատ հող ձեռք բերելու համար: Հետևաբար, այս հարստություններից քիչ մասն է օգտագործվել մասնավոր ձեռնարկություններում, որոնք կարող էին Չինաստանին թույլ տալ զարգացնել շուկայական տնտեսությունը։

Արտաքին շահեր

Տեսարան դեպի Սենտ Ջորջ ամրոց 18-րդ դար Մադրասում:

Ի շահ ազգային փառքի՝ չինացիները սկսել էին նավեր ուղարկել Հարավչինական ծովով և Հնդկական օվկիանոսով։ 1403 - 1433 թվականներին Յոնգլ կայսրը ձևավորեց արշավախմբեր ծովակալ Չժեն Հեի գլխավորությամբ՝ Չինաստանից մուսուլման ներքինի։ Չինացի անպիտանները, որոնք հարյուրավոր զինվորներ, ապրանքներ և կենդանիներ էին տեղափոխում կենդանաբանական այգիների համար, ճանապարհորդեցին Հարավարևելյան Ասիա, Պարսկաստան, Հարավային Արաբիա և Արևելյան Աֆրիկա՝ ցույց տալու չինական ուժը։ Նրանց հզորությունը գերազանցում էր այն ժամանակվա եվրոպացիներին, և եթե այս արշավախմբերը չվերանային, համաշխարհային տնտեսությունը կարող էր տարբերվել այսօրվանից: 1433 թվականին Չինաստանի կառավարությունը որոշեց, որ նավատորմի արժեքը ավելորդ ծախս է։ Չինաստանի նավատորմը կամաց-կամաց ապամոնտաժվեց և սկսեց կենտրոնանալ ներքին բարեփոխումների և ռազմական պաշտպանության վրա։ Չինաստանի առաջնահերթությունն էր պաշտպանվել քոչվորներից, և նրանք համապատասխանաբար զբաղվում էին այդ խնդրովան։ Չինական նավատորմի աճող սահմանափակումները հետագայում նրանց խոցելի պետք է դարձնեին օտարերկրյա ծովային ներխուժման համար։

Մի ճիզվիտ՝ Ադամ Շալլ ֆոն Բելը (1592 -1666), հագնված է Չինաստանի աստղագիտության դեպարտամենտի պաշտոնյայի հագուստով։

Արևմուտքցիները ժամանեցին Չինաստանի արևելյան ափ, նրանց մեջ հիմնականում ճիզվիտ միսիոներներ էին, որոնք մայրցամաք են հասել 1582 թվականին։ Նրանք փորձեցին քրիստոնեություն տարածել չինացի ժողովրդի շրջանում ՝ սկզբում կրոնափոխ անելով սոցիալական հիերարխիայի վերին մասին և հետագայում թույլ տալով ստորին խավերին դավանափոխել։ Հետագա աջակցություն ստանալու համար շատ ճիզվիտներ ընդունել են չինական հագուստը, սովորույթները և լեզուն: Որոշ չինացի գիտնականներ հետաքրքրված էին արևմտյան որոշ ուսմունքներով և հատկապես արևմտյան տեխնոլոգիաներով։ 1580-ականներին ճիզվիտ գիտնականները, ինչպիսիք են Մատեո Ռիչին և Ադամ Շալը, զարմացրել են չինական վերնախավին տեխնոլոգիական առաջընթացներով, ինչպիսիք են եվրոպական ժամացույցները, կատարելագործված օրացույցներն ու թնդանոթները և խավարումների ճշգրիտ կանխատեսումը: Թեև գիտնական-ազնվականներից ոմանք դարձի են եկել, շատերը կասկածանքով են վերաբերվել Արևմուտքից եկածներին, որոնց նրանք «բարբարոսներ» են անվանել և նույնիսկ զայրացել են արևմտյան ուղղումների պատճառով ստացած պարսավանքի պատճառով։ Այնուամենայնիվ, ճիզվիտ գիտնականների մի փոքր խումբ մնացել է արքունիքում՝ տպավորելու կայսրին և նրա խորհրդականներին։

Անկում

Հոլանդական Բատավիան 17-րդ դարում, կառուցված ներկայիս Հյուսիսային Ջակարտայում

Մոտ 1500-ականների վերջերին ծայրահեղ կենտրոնացված կառավարությունը, որն այդքան մեծ իշխանություն էր տալիս կայսրին, սկսել է ձախողվել, քանի որ ավելի ապաշնորհ կառավարիչներ են ստանձնել պաշտոններ։ Այս թույլ կառավարիչների հետ մեկտեղ գալիս են ավելի ու ավելի կոռումպացված պաշտոնյաներ, ովքեր օգտվեցին անկումից։ Բյուրոկրատների կողմից անտեսված լինելու պատճառով հասարակական նախագծերը կրկին խարխլվել են և հանգեցրել են ջրհեղեղների, երաշտի և սովի, որոնք դժվարություններ են առաջացրել գյուղացիության համար։ Շուտով սովն այնքան սարսափելի է դառնում, որ որոշ գյուղացիներ սկսեցին իրենց երեխաներին վաճառել ստրկության՝ սովից փրկելու համար կամ ուտում էին կեղև, սագերի կղանք կամ այլ մարդկանց: Շատ տանտերեր չարաշահեցին իրավիճակը՝ կառուցելով մեծ կալվածքներ, որտեղ այլ ելք չունեցող գյուղացիները պետք է անխնա աշխատեին։ Իր հերթին, այս գյուղացիներիցերներից շատերը դիմեցին փախուստի, ավազակապետության և բացահայտ ապստամբության։

Այս ամենը նման էր նախկինում նկատված Չինաստանի սովորական դինաստիկ անկմանը, ինչպես նաև աճող արտաքին սպառնալիքներին։ 16-րդ դարի կեսերին ճապոնացի և էթնիկ չինացի ծովահենները սկսել են ներխուժել հարավային ափ, և ոչ բյուրոկրատիան, ոչ զինվորականները չեն կարողացել կանգնեցնել նրանց: Աճում էր նաև հյուսիսային մանջուրցիների սպառնալիքը։ Մանջուսը Չինաստանի հյուսիսում գտնվող մեծ նահանգ էր, երբ 17-րդ դարի սկզբին Նուրհաչի անունով տեղական առաջնորդը միանգամից նրանց միավորել է Ութ դրոշների ներքո՝ բանակներ, որոնց մեջ կազմակերպվել էին հակառակ ընտանիքները։ Մանջուսները որդեգրել էին չինական շատ սովորույթներ՝ հատկապես հետևելով իրենց բյուրոկրատական իշխանություններին։ Այնուամենայնիվ, մանջուսները շարունակում էին մնալ չինական վասալ։ 1644 թվականին Չինաստանի վարչակազմն այնքան էր թուլացել, որ 16-րդ և վերջին Չոնչժեն կայսրը չպատասխանեց տեղի այլախոհների կողմից հաջորդած ապստամբության խստությանը մինչև թշնամին ներխուժեց Արգելված քաղաք (նրա անձնական ունեցվածքը)։ Կայսրը շուտով կախվում է կայսերական այգիներում: Կարճ ժամանակ է պահանջվեցլ Շուն դինաստիայից, մինչև որ Մինգի հավատարիմ պաշտոնյան մանջուսների աջակցությունը կանչեց նոր դինաստիան տապալելու համար։ Շունի դինաստիան կործանվել է մեկ տարվա ընթացքում, և մանջուսները այդ ժամանակ գտնվում էին Մեծ պատի մեջ։ Օգտվելով ստեղծված իրավիճակից՝ մանջուսները երթով շարժվել են դեպի Չինաստանի մայրաքաղաք Պեկին։ Երկու տասնամյակի ընթացքում ամբողջ Չինաստանը պատկանում էր մանջուսներին, ստեղծվել է Ցին դինաստիան։

Կորեա` Չոսոնի դինաստիա (1392-1897 թվականներ)

Գյոնգհոերուն Գյոնգբոկգունգից, Չոսոն դինաստիայի թագավորական պալատը։

Վաղ ժամանակակից Կորեայում՝ 500-ամյա թագավորությունում, Գորյոն ընկել է, և բարձրացել էՉոսոն նոր դինաստիան 1392 թվականի օգոստոսի 5-ին։ Տաջո Չոսոն փոխել է երկրի անվանումը Գորյոյից Չոսոնի։ 1443 թվականին Սեջոնգ Մեծը ստեղծել է Հանգուլը՝ ժամանակակից կորեական այբուբենը։ Չոսոն դինաստիան սկսել է կատարել գիտության և տեխնիկայի մի շարք բարելավումներ, ինչպիսիք են արևային ժամացույցները, ջրային ժամացույցները, անձրևի չափման համակարգերը, աստղային քարտեզները և կորեական փոքր գյուղերի մանրամասն գրառումները։ Իններորդ թագավորը՝ Սեոնջոնգը, 1485 թվականին կատարել է կորեական օրենքի առաջին ամբողջական օրենսգիրքը։ Այսպիսով, մշակույթը և մարդկանց կյանքը նորից բարելավվել են։

1592 թվականին Ճապոնիան Տոյոտոմի Հիդեյոշիի գլխավորությամբ ներխուժել է Կորեա, հայտնի է որպես Իմջինի պատերազմ։ Մինչ այդ պատերազմը Չոսոնը երկար ժամանակ խաղաղ էր, ինչպես Փաքս Ռոմանան։ Այսպիսով, Չոսոնը պատրաստ չէր պատերազմին։ Չոսոնը նորից ու նորից պարտվեց։ Ճապոնական բանակը գրավել է Սեուլը։ Ամբողջ Կորեական թերակղզին վտանգի տակ էր, սակայն Կորեայի ամենահայտնի գեներալ Յի Սուն Սինը Հարավային Կորեայի ափին ջախջախել է ճապոնական նավատորմը նույնիսկ 13 նավը պայքարել է 133 նավի դեմ։ Այս անհավանական ճակատամարտը կոչվում է «Մեոնգյանգի ճակատամարտ»։ Դրանից հետո Մինգ դինաստիան օգնլ է Չոսոնին, իսկ Ճապոնիան պարտվել է ճակատամարտում։ Այսպիսով, Տոյոտօմիի Հիդեյոշիի արշավը Կորեայում ձախողվել է, և Տոկուգուա Շոգունատը ավելի ուշ է սկսվել։ Կորեան շատ է տուժել Իմջինի պատերազմում։ Շատ չանցած մանջուրացիները կրկին ներխուժել են Չոսոն։ Այն կոչվում է Ցինի ներխուժում Չոսոն։ Քինգը պատերազմում էր Մինգում, ուստի Մինգի դաշինքը Չոսոնի հետ սպառնալիքի տակ էր։ Եվ երկրորդ արշավանքը Չոսոնի համար էր՝ հնազանդվել Քինգին։ Դրանից հետո Ցինը հաղթել է Մինգին և վերցրել ամբողջ չինական տարածքները։ Չոսոնը նույնպես պետք է ենթարկվեր Ցինին, քանի որ Չոսոնը պարտվել է Քինգի դեմ երկրորդ պատերազմում։

Ցին արշավանքից հետո Չոսոն դինաստիայի արքայազններն իրենց մանկությունն ապրել են Չինաստանում։ Ինջո թագավորի որդին Պեկինում հանդիպել է Ադամ Շալի հետ։ Այսպիսով, նա ցանկանում էր թագավոր դառնալուն պես արևմտյան տեխնոլոգիաները ներկայացնել կորեացիներին։ Նա մահացել է նախքան գահը վերցնելը։ Դրանից հետո այլընտրանքային արքայազնը դարձել է Չոսոն դինաստիայի 17-րդ թագավորը՝ Հյոժոնգը՝ փորձելով վրեժ լուծել իր թագավորության և Ցինի ձեռքն ընկած Մինգ դինաստիայի համար։ Հետագայում այնպիսի արքաներ, ինչպիսիք են Յոնգջոն և Ջոնգջոն, փորձել են բարելավել իրենց ժողովրդի կյանքը և դադարեցնել կառավարիչների անհիմն մրցակցությունը։ 17-րդ դարից մինչև 18-րդ դարը Չոսենը ավելի քան 10 անգամ դիվանագետներ և արվեստագետներ է ուղարկել Ճապոնիա։ Այս խումբը կոչվում էր «Տոնգշայնսա»։ Նրանց ուղարկեցին Ճապոնիա՝ Ճապոնիային սովորեցնելու կորեական առաջադեմ մշակույթը։ Ճապոնացիները սիրում էին բանաստեղծություններ լսել կորեացի ազնվականներից։ Այդ ժամանակ Կորեան ավելի հզոր էր, քան Ճապոնիան։ Սակայն Չոսոնի և Ճապոնիայի միջև այդ հարաբերությունները փոխվել են 19-րդ դարից հետո։ Որովհետև Ճապոնիան ավելի հզոր դարձավ, քան Կորեան և Չինաստանը։ Այսպիսով, Չոսոնը դիվանագետներ ուղարկեց, որոնք կոչվում էին «Սոոշինսա»՝ սովորելու ճապոնական առաջադեմ տեխնոլոգիաները։ Ջոնջո թագավորի մահից հետո որոշ ազնվական ընտանիքներ վերահսկում էին ողջ թագավորությունը 19-րդ դարի սկզբին։ Այդ շրջանի վերջում արևմտյան մարդիկ ներխուժել են Չոսոն։ 1876 թվականին Չոսոնն ազատվեց Ցինից, որպեսզի նրանք ստիպված չլինեին ենթարկվել Քինգին։ Սակայն Ճապոնական կայսրությունը երջանիկ էր, քանի որ Չոսոնը դարձավ կատարյալ անկախ թագավորություն։ Այսպիսով, Ճապոնիան կարող էր ավելի շատ միջամտել թագավորությանը։

Ճապոնիա՝ Տոկուգավայի կամ Էդոյի ժամանակաշրջան (1603 -1867 թվականներ)

Մեծ ալիքը Կանագավայի մոտ, 1830 թվական Հոկուսայի կողմից, արվեստի ծաղկման օրինակ Էդոյի ժամանակաշրջանում

1600 թվականին Սեկիգահարայի ճակատամարտից հետո կենտրոնական իշխանությունն ընկել է Տոկուգավա Իեյասուին, ով ավարտել է այս գործընթացը և ստացել շոգուն տիտղոսը 1603 թվականին։

Հասարակությունը ճապոնական «Տոկուգավայի ժամանակաշրջանում» (տես Էդոյի հասարակություն ), ի տարբերություն նախկին շոգունատների, հիմնված էր խիստ դասակարգային հիերարխիայի վրա, որն ի սկզբանե հաստատվել էր Տոյոտոմի Հիդեյոշիի կողմից։ Դայմիոնները (ֆեոդալները) գտնվում էին վերին շերտում, որին հաջորդում էր սամուրայների կաստան, որտեղ գյուղացիները, արհեստավորները և առևտրականները զբաղեցնում էին ներքին շերտերը։ Երկիրը խստորեն փակ էր օտարերկրացիների համար՝ չնչին բացառություն էր գործում Սաքոկուի քաղաքականության շնորհիվ։

Երկրի որոշ մասերում, հատկապես ավելի փոքր շրջաններում, դաիմյոներն ու սամուրայները քիչ թե շատ նույնն էին, քանի որ դամիոն կարող էր մարզվել որպես սամուրայ, իսկ սամուրայները կարող էին հանդես գալ որպես տեղի տերեր։ Գյուղացիության վրա հարկերը սահմանվել են ֆիքսված չափերով, որոնք հաշվի չեն առել գնաճը կամ դրամական արժեքի այլ փոփոխությունները։ Սա հաճախ հանգեցնում էր բազմաթիվ առճակատումների ազնվական, բայց աղքատ սամուրայների և ապահովված գյուղացիների միջև։ Այդուհանդերձ, ոչ մեկը բավականաչափ ազդեցիկ չեղավ՝ լրջորեն վիճարկելու հաստատված կարգը մինչև օտար ուժերի ժամանումը։

Հնդկական ենթամայրցամաք

1618 թվականին Մուղալների դեսպան Խան Ալամը բանակցում է Իրանի Շահ Աբաս Մեծի հետ։

18-րդ դարի սկզբին Հնդկական թերակղզում Մուղալների կայսրությունը կառավարել է Հնդկաստանի մեծ մասը։ Կայսր Շահ Ջահանի և նրա որդու՝ Աուրանգզեբի իսլամական շարիաթի օրոք կայսրությունը հասել է իր ճարտարապետական և տնտեսական զարգացման գագաթնակետին և դարձել է աշխարհի ամենամեծ տնտեսությունը, որն արժեր համաշխարհային ՀՆԱ-ի ավելի քան 25%-ը։ 18-րդ դարի կեսերը նախաարդյունաբերական շրջան էր։

Հիմնական իրադարձություններից հետո, ինչպիսիք են Նադեր Շահի ներխուժումը Մուղալների կայսրություն, Պլասեյի ճակատամարտը, Բուկսարի ճակատամարտը և երկար Անգլո-Մայսորյան պատերազմները, Հարավային Ասիայի մեծ մասը գաղութացվել է և կառավարվել Բրիտանական կայսրության կողմից՝ այդպիսով ստեղծելով Բրիտանական Ռաջը։ «Դասական շրջանը» ավարտվեց Մուղալ կայսր Աուրանգզեբի մահով, թեև տոհմը շարունակեց ապրել ևս 150 տարի։ Այս ժամանակաշրջանում կայսրությունը նշանավորվեց տարբեր շրջանները կապող խիստ կենտրոնացված վարչակազմով։ Մուղալների բոլոր նշանակալից հուշարձանները, նրանց առավել տեսանելի ժառանգությունը թվագրվում են այս ժամանակաշրջանին, որը բնութագրվում է Հնդկական թերակղզում պարսկական մշակութային ազդեցության ընդլայնմամբ։ Մարաթայի կայսրությունը գտնվում էր ներկայիս Հնդկաստանի հարավ-արևմուտքում և մեծապես ընդլայնվել է Մարաթայի կայսրության վարչապետ Փեշվաների իշխանության ներքո։ 1761 թվականին Մարաթայի բանակը պարտվել է Պանիպատի երրորդ ճակատամարտում Աֆղանստանի թագավոր Ահմադ Շահ Դուրանիի դեմ։

Բրիտանական և հոլանդական գաղութացում

Եվրոպական տնտեսական և ռազմածովային ուժերը մեկնել են Ասիա՝ նախ առևտուր անելու, այնուհետև խոշոր գաղութները գրավելու համար։ Հոլանդացիները գլխավորեցին բրիտանացիների ուղին։ Պորտուգալիան առաջինն էր ժամանել, բայց չափազանց թույլ էր իր փոքր ունեցվածքը պահպանելու համար և հիմնականում դուրս մղվեց՝ պահպանելով միայն Գոան և Մակաոն։ Բրիտանացիները ստեղծեցին մասնավոր կազմակերպություն՝ «East India Company» (Հնդկաստանի առևտրային գաղութացումը), որը զբաղվում էր ինչպես առևտրով, այնպես էլ Հնդկաստանի մեծ մասի վրա կայսերական վերահսկողությամբ։

Հնդկաստանի առևտրային գաղութացումը սկսվել է 1757 թվականին, Պլասեյի ճակատամարտից հետո, երբ Բենգալի Նավաբը 1765 թվականին տվեց իր լիզարությունները Բրիտանական Արևելյան հնդկական ընկերությանը, երբ ընկերությանը տրվեց դիվանին կամ եկամուտ հավաքելու իրավունքը Բենգալիայում և Բիհարում կամ 1772 թվականին, երբ ընկերությունը հիմնադրեց մայրաքաղաք Կալկաթայում, նշանակեց իր առաջին գլխավոր կառավարիչը՝ Ուորեն Հասթինգսը և ուղղակիորեն ներգրավվել է կառավարման մեջ։

Ռոբերտ Քլայվը և Միր Ջաֆարը Պլասեյի ճակատամարտից հետո, 1757 թվական, Ֆրենսիս Հայման

Մարաթայի նահանգները, անգլո-մարաթայի պատերազմներից հետո, ի վերջո պարտվեցին բրիտանական Արևելյան Հնդկաստանի ընկերությանը 1818 թվականին Երրորդ Անգլո-Մարաթայի պատերազմով։ 1819 թվականին Սթեմֆորդ Ռաֆլզը Սինգապուրը հիմնեց որպես Մեծ Բրիտանիայի առանցքային առևտրային կետ՝ հոլանդացիների հետ իրենց մրցակցության մեջ։ Այնուամենայնիվ, նրանց մրցակցությունը թուլացավ 1824 թվականին, երբ անգլո-հոլանդական պայմանագիրը սահմանազատեց նրանց համապատասխան շահերը Հարավարևելյան Ասիայում։ 1850-ական թվականներից սկսած գաղութացման տեմպերը փոխվեցին զգալիորեն ավելի բարձր մակարդակի։

Հոլանդական Արևելյան Հնդկաստանի ընկերությունը (1800) և Բրիտանական Արևելյան Հնդկաստանի ընկերությունը (1858) լուծարվել են իրենց համապատասխան կառավարությունների կողմից, որոնք ստանձնել են գաղութների անմիջական կառավարումը։ Միայն Թաիլանդն է զերծ մնացել օտար տիրապետության տակ ընկնելու փորձից, թեև Թաիլանդն ինքը նույնպես մեծ ազդեցություն է ունեցել արևմտյան տերությունների ուժային քաղաքականությունից։ Գաղութային տիրապետությունը մեծ ազդեցություն ունեցավ Հարավարևելյան Ասիայի վրա։ Գաղութատիրական տերությունները մեծ օգուտներ էին քաղում տարածաշրջանի հսկայական ռեսուրսներից և մեծ շուկայից։

Ուշ ժամանակների պատմություն

Կենտրոնական Ասիա. Մեծ խաղ, Ռուսաստանն ընդդեմ Մեծ Բրիտանիայի

Քաղաքական մուլտֆիլմ, որտեղ պատկերված է Աֆղանստանի էմիր Շեր Ալին հակառակորդ «ընկերների»՝ ռուսական արջի և բրիտանական առյուծի հետ (1878 թ.)

Մեծ խաղը քաղաքական և դիվանագիտական առճակատում էր Մեծ Բրիտանիայի և Ռուսաստանի միջև Աֆղանստանի և Կենտրոնական և Հարավային Ասիայի հարևան տարածքների շուրջ։ Այն տևել է 1828-1907 թվականներին։ Պատերազմ չի եղել, բայց սպառնալիքները շատ են եղել։ Ռուսաստանը վախենում էր Մեծ Բրիտանիայի առևտրային և ռազմական ներխուժումից Կենտրոնական Ասիա, իսկ Բրիտանիան վախենում էր, որ Ռուսաստանը սպառնում էր իր ամենամեծ և ամենակարևոր ունեցվածքին՝ Հնդկաստանին։ Սա հանգեցրեց անվստահության մթնոլորտի և երկու կայսրությունների միջև պատերազմի մշտական սպառնալիքի։ Մեծ Բրիտանիան բոլոր հնարավոր ձևերով պաշտպանում էր Հնդկաստանը։ Պատմաբանները, ովքեր հասանելի են եղել արխիվներին, եկել են այն եզրակացության, որ Ռուսաստանը Հնդկաստանի հետ կապված պլաններ չի ունեցել, ինչպես ռուսները բազմիցս հայտարարել են։

Մեծ խաղը սկսվել է 1838 թվականին, երբ Բրիտանիան որոշել է վերահսկողություն հաստատել Աֆղանստանի էմիրության վրա և այն դարձնել պրոտեկտորատ և օգտագործել Օսմանյան կայսրությունը, Պարսկական կայսրությունը, Խիվայի խանությունը և Բուխարայի էմիրությունը որպես բուֆերային պետություններ երկու կայսրությունների միջև։ Ռուսաստանն առաջարկել է Աֆղանստանը որպես չեզոք գոտի, և վերջնական արդյունքը Աֆղանստանի վերացումն էր՝ մեջտեղում չեզոք գոտի դնելով հյուսիսում գտնվող ռուսական տարածքների և հարավում՝ բրիտանական տարածքների միջև։ Կարևոր դրվագները ներառում էին 1838 թվականի ձախողված Առաջին անգլո-աֆղանական պատերազմը, 1845 թվականի առաջին անգլո-սիկհական պատերազմը, 1848 թվականի երկրորդ անգլո-սիկհ պատերազմը, 1878 թվականի երկրորդ անգլո-աֆղանական պատերազմը և Կոկանդի միացումը Ռուսաստանին։ 1901 թվականին Ռադյարդ Քիփլինգի «Կիմ» վեպը տերմինը հանրաճանաչ է դարձրել և ներկայացրել մեծ ուժերի մրցակցության նոր ենթատեքստը։ Այն 1979 թվականին տարածվեց Խորհրդա-աֆղանական պատերազմի մեկնարկով։

Քինգ Չինաստան

Քինգ կայսրությունը 1832 թվական

1644 թվականին հյուսիսային Մանջուս ժողովուրդը նվաճել է Մին դինաստիան և ևս մեկ անգամ հիմնել օտար դինաստիա՝ Ցին դինաստիա։ Մանջուս Ցին կայսրերը, հատկապես կոնֆուցիացի գիտնական Կանչին, հիմնականում պահպանողական են մնացել՝ հաշվի առնելով բյուրոկրատիան և դրա մեջ գտնվող գիտնականներին, ինչպես նաև չինական հասարակության մեջ առկա կոնֆուցիական իդեալները։ Սակայն տնտեսության մեջ տեղի են ունեցել նոր փոփոխություններ և որոշ հարցերի լուծման նոր փորձեր։ Դրանք ներառում էին առևտրի ավելացում արևմտյան երկրների հետ, որոնք մեծ քանակությամբ արծաթ բերեցին Չինաստանի տնտեսություն թեյի, ճենապակու և մետաքսե տեքստիլի դիմաց։ Սա թույլ տվեց նոր վաճառական դասակարգի՝ կոմպրադորների զարգացմանը։ Բացի այդ, վերանորոգման աշխատանքներ են իրականացվել առկա թաղանթների, ջրանցքների, ճանապարհների, ոռոգման աշխատանքներում։

18-րդ դարի վերջին Քինգ Չինաստանի քաղաքականության, հասարակության և տնտեսության մեջ սկսել են ծագել ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին խնդիրներ։ Քննությունների համակարգը, որով գիտնականները ընտրվում էին բյուրոկրատիայի մեջ, դարձել էր կոռումպացված։ Կաշառքը և խաբեության այլ ձևերը թույլ տվեցին անփորձ և անփույթ գիտնականներին մուտք գործել բյուրոկրատիա, ինչը, ի վերջո, առաջացրեց գյուղացիության, զինվորականների և նախկինում նշված ենթակառուցվածքային նախագծերի մոլեգնող անտեսումը։ Աղքատությունն ու ավազակությունը աճում էին հատկապես գյուղական վայրերում, և աշխատանք փնտրող մարդկանց միգրացիաներ էին տեղի ունենում ամբողջ Չինաստանում:Պահպանողական կառավարությունը հրաժարվեց բարեփոխումներ անել, որոնք կարող էին լուծել այս խնդիրները։

Ափիոնային պատերազմ

Բրիտանական զորքերը նվաճում են Չինկիանգը

Չինաստանը նկատում է, որ իր կարգավիճակի կարևորությունը նվազել է արևմտյան երկրների հետ առևտրի մեջ։ Ի սկզբանե եվրոպացի առևտրականները գտնվում էին ոչ հարմար վիճակում, քանի որ չինացիները քիչ էին մտածում իրենց ապրանքների որակի մասին, մինչդեռ եվրոպական պահանջարկը չինական ապրանքների, ինչպիսիք են թեյը և ճենապակին, միայն աճում էր։ Առևտրային անհավասարակշռությունը իրենց օգտին շեղելու համար բրիտանացի վաճառականները սկսել են հնդկական ափիոն վաճառել չինացիներին։ Սա ոչ միայն նվազեցրել է չինական ձուլակտորների պաշարները, այն նաև հանգեցրել թմրամոլության լայն տարածմանը բյուրոկրատիայի և ընդհանրապես հասարակության շրջանում։ Ափիոնի օգտագործման արգելքը դրվել էր դեռևս 1729 թվականին Յոնչժենգ կայսրի կողմից, սակայն քիչ բան արվեց այն կիրառելու համար։ 19-րդ դարի սկզբին, նոր Դաոգուանգ կայսրի օրոք, կառավարությունը լուրջ ջանքեր սկսեց ափիոնը չինական հասարակությունից վերացնելու համար։

Այն բանից հետո, երբ Լինը 1839 թվականի ամռանը ոչնչացրեց ափիոնի ավելի քան 20,000 տուփ, եվրոպացիները փոխհատուցում պահանջեցին իրենց գործերին անհիմն միջամտելու համար։ Երբ այն չվճարվեց, բրիտանացիները նույն տարում պատերազմ հայտարարեցին՝ սկսելով այն, ինչը հայտնի դարձավ որպես Ափիոնի առաջին պատերազմ անունով։ Չինական նավերը պետք է կռվեին բրիտանական հրացանակիր նավերի հետ, և շուտով Յանգզի գետի շրջանը հայտնվեց բրիտանական ռմբակոծության և ներխուժման սպառնալիքի տակ։ Կայսրը այլ ելք չուներ, քան դատի տալ խաղաղության համար, ինչի արդյունքում Լինն աքսորվեց և կնքվեց Նանկինգի պայմանագիրը։

Ասիայի քաղաքական քարտեզը 1860 թ.

Մանջուրիա

Մանջուրիան / Հյուսիսարևելյան Չինաստանը հայտնվել էր Ռուսաստանի ազդեցության տակ՝ կառուցելով Չինական Արևելյան երկաթուղին Հարբինից մինչև Վլադիվոստոկ։ 1904 -1905 թվականներին ռուս-ճապոնական պատերազմի արդյունքում տարածաշրջանում Ճապոնիայի կայսրությունը փոխարինել են ռուսական ազդեցությանը, իսկ Ճապոնիան 1906 թվականին կառուցել է Հարավային Մանջուրյան երկաթուղին դեպի Պորտ Արթուր։ Չինաստանում պատերազմի ժամանակաշրջանում Չժան Զուոլինը հաստատվել է հյուսիսարևելյան Չինաստանում, բայց սպանվել է ճապոնացիների կողմից չափազանց անկախ լինելու համար։ Չինաստանի նախկին կայսր Պույին այնուհետև գահ բարձրացրին՝ ղեկավարելու ճապոնական կուո տիկնիկային պետությունը։ 1945 թվականի օգոստոսին Խորհրդային Միությունը ներխուժել է տարածաշրջան։ 1945-1948 թվականներին Հյուսիսարևելյան Չինաստանը Չինաստանի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Մաո Ցզեդունի Ժողովրդական ազատագրական բանակի բազան էր պայքարում։ Կրեմլի խրախուսմամբ տարածքն օգտագործվել է որպես քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ չինացի կոմունիստների բեմահարթակ, որոնք հաղթել են 1949 թվականին և մինչ օրս վերահսկում են։

Չոսոն

Գոջոնգ (1852 -1919), Չոսոն դինաստիայի 26-րդ թագավորը և Կորեական կայսրության առաջին կայսրը։

Դեոկսուգունգ, պալատ, որտեղ կայսր Գոջոնգը ստեղծեց Կորեական կայսրությունը:

19-րդ դարում Չոսոնի թագավորն մեծ հզորություն չուներ։ Որովհետև թագավորի կնոջ ազնվական ընտանիքը իշխանություն էր ստացել և իրենց ուղով կառավարել է երկիրը։ Չոսեն դինաստիայի 26-րդ թագավոր, Գոջոնգի հայրը՝ Հենգսեոն Դեվոնգունը ցանկանում էր, որ թագավորը կրկին հզորանա։ Որպես երիտասարդ թագավորի հայր՝ նա ոչնչացրել է ազնվական ընտանիքներն ու կոռումպացված կազմակերպությունները։ Այսպիսով, թագավորական ընտանիքը կրկին իշխանություն է ստացել։ Ուստի նա քննադատության է արժանացել մարդկանց կողմից, քանի որ նա հսկայական գումարներ է ծախսել, և դրա պատճառով գնաճ է տեղի ունեցել։ Այսպիսով, նրա որդին՝ իսկական թագավոր Գոջոնգը, վերջապես իշխանություն ստացավ։

Կորեական կայսրություն

Չին-ճապոնական առաջին պատերազմի արդյունքում կնքված Շիմոնոսեկիի պայմանագրի 1-ին հոդվածով Կորեան անկախացել է Չինաստանից։ Չոսոնի 26-րդ թագավոր Գոջոնգը փոխել է ազգի անունը Դեյհան Ջեգուկ (Կորեական կայսրություն)։ Եվ նա իրեն նույնպես առաջարկել է որպես կայսր։ Նոր կայսրությունը ընդունել է ավելի շատ արևմտյան տեխնոլոգիա և ուժեղացրել ռազմական հզորությունը։ Իսկ Կորեական կայսրությունը դառնալու էր չեզոք ազգ։ Ցավոք, ռուս-ճապոնական պատերազմում Ճապոնիան անտեսել է դա, և ի վերջո հաղթել Ռուսական կայսրությանը և սկսել է ներխուժել Կորեա։ Ճապոնիան առաջինը կորեական կայսրությունից անօրինական կերպով գողացել է դիվանագիտության իրավունքը։ Այսպիսով, կայսր Գոջոնգը դիվանագետներ ուղարկեց Հոլանդիայի մի քաղաք, որը հայտնի է որպես Հաագա, որպեսզի բոլորն իմանան, որ Ճապոնիան անօրինական կերպով գողացել է կայսրության իրավունքը։ Բայց դա ձախողվել է։ Որովհետև դիվանագետները չէին կարող մտնել կոնֆերանսի սենյակ։ Ճապոնիան Գոջոնգին դուրս է մղել այս պատճառաբանությամբ։ 3 տարի անց՝ 1910 թվականին, Կորեական կայսրությունը դարձավ Ճապոնիայի կայսրության մի մասը։ Առաջին անգամն էր Հան դինաստիայի ներխուժումից հետո՝ մ.թ.ա. 108 թվականին։

Ժամանակակից պատմություն

Ասիայի քարտեզ 20-րդ դարի սկիզբ

Եվրոպական տերությունները 20-րդ դարի սկզբին վերահսկել են Ասիայի այլ մասերը, ինչպիսիք են Բրիտանական Հնդկաստանը, Ֆրանսիական Հնդկաչինան, Իսպանական Արևելյան Հնդկաստանը և պորտուգալական Մակաոն և Գոան։ Ռուսաստանի և Բրիտանիայի միջև մեծ խաղը համարվել է Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանում իշխանության համար պայքարն։ Անդրսիբիրյան երկաթուղին, որն անցնում էր Ասիայով, կառուցվել է մինչև 1916 թվականը։ Ասիայի որոշ հատվածներ մնացել են եվրոպական վերահսկողությունից դուրս, բայց ոչ ազդեցությունից։ Քսաներորդ դարում կայսերական Ճապոնիան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում ընդլայնվում է դեպի Չինաստան և Հարավարևելյան Ասիա։ Պատերազմից հետո ասիական շատ երկրներ անկախանում են եվրոպական տերություններից։ Սառը պատերազմի ժամանակ Ասիայի հյուսիսային մասերը կոմունիստական հսկողության տակ էին Խորհրդային Միության և Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության հետ, մինչդեռ արևմտյան դաշնակիցները կնքել էին դաշնագրեր, ինչպիսիք են «CENTO»-ն և «SEATO»-ն։ Կոնֆլիկտներ, ինչպիսիք են Կորեական պատերազմը, Վիետնամի պատերազմը և խորհրդային ներխուժումը Աֆղանստան, տեղի են ունեցել կոմունիստների և հակակոմունիստների միջև։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո տասնամյակների ընթացքում վերակառուցման զանգվածային ծրագիրը Ճապոնիային տնտեսությունը դարձրել է աշխարհի երկրորդ խոշորագույն տնտեսությունը, մի երևույթ, որը հայտնի է որպես ճապոնական հետպատերազմյան տնտեսական հրաշք։ Արաբա-իսրայելական հակամարտությունը գերակայել է Մերձավոր Արևելքի նորագույն պատմության մեծ մասում։ 1991 թվականին Խորհրդային Միության փլուզումից հետո Կենտրոնական Ասիայում կային բազմաթիվ նոր անկախ պետություններ։

Չինաստան

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ Չինաստանը բախվել է քաղաքացիական պատերազմի Մաո Ցզեդունի կոմունիստական կուսակցության և Չիանգ Կայ-Շեկի ազգայնական կուսակցության միջև, ազգայնականները կարծես թե առաջատար էին։ Այնուամենայնիվ, երբ 1937 թվականին ճապոնացիները ներխուժել են, երկու կողմերը ստիպված են եղել ժամանակավոր զինադադար հայտարարել Չինաստանը պաշտպանելու համար։ Ազգայնականները բախվել են բազմաթիվ ռազմական ձախողումների, որոնց պատճառով նրանք կորցրել են տարածքներ, ինչպես նաև Չինաստանի բնակչության հարգանքը:Կոմունիստների կողմից պարտիզանական պատերազմը (Լին Բյաոյի գլխավորությամբ) արդյունավետ է եղել ճապոնացիների սովորական մեթոդների դեմ և 1945 թվականին Կոմունիստական կուսակցությանը դրել է առաջին հորիզոնականում։ Նրանք նաև ժողովրդականություն են ձեռք բերել այն բարեփոխումների շնորհիվ, որոնք արդեն իսկ կիրառել են վերահսկվող տարածքներում, ներառյալ հողերի վերաբաշխումը, կրթական բարեփոխումները և համատարած առողջապահությունը։ Հաջորդ չորս տարիների ընթացքում ազգայնականները պետք է նահանջեին Ֆուջյան նահանգի արևելքում գտնվող փոքրիկ կղզի, որը հայտնի է որպես Թայվան (նախկինում հայտնի է որպես Ֆորմոզա), որտեղ նրանք գտնվում են մինչ այսօր։ Մայրցամաքային Չինաստանում Կոմունիստական կուսակցությունը ստեղծել էՉինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունը, որի նախագահը Մաո Ցզեդունն էր։

Չինաստանում կոմունիստական իշխանությունը սահմանվել է կուսակցական կադրերով։ Այս դիրքի սպաները վերահսկում էին Ժողովրդական ազատագրական բանակը, որն ինքն էր վերահսկում բյուրոկրատիայի մեծ մասը։ Ժողովրդական Հանրապետության արտաքին քաղաքականությունը ներառում էր Մոնղոլիայում և Տիբեթում անջատման փորձերի ճնշումը և Կորեական և Վիետնամական պատերազմներում Հյուսիսային Կորեայի և Հյուսիսային Վիետնամի աջակցությունը համապատասխանաբար։ 1960 թվականին Չինաստանը և ԽՍՀՄ-ը դարձան հակառակորդներ՝ ամբողջ աշխարհում պայքարելով տեղական կոմունիստական շարժումների վերահսկողության համար։

Այսօր Չինաստանը կարևոր դեր է խաղում համաշխարհային տնտեսության և քաղաքականության մեջ։ Չինաստանն այսօր աշխարհի երկրորդ խոշոր տնտեսությունն ունի, որը նաև երկրորդն է որպես է ամենաարագ աճող տնտեսություն։

Հնդկական ենթամայրցամաք

18-րդ դարի կեսերից մինչև 19-րդ դարի կեսերը Հնդկաստանի խոշոր շրջանները աստիճանաբար միացվել են Արևելյան Հնդկաստանի ընկերությանը, որը կանոնադրական ընկերություն էր և գործել է որպես ինքնիշխան իշխանություն բրիտանական կառավարության անունից։ Հնդկաստանում ընկերության կառավարման հետ կապված դժգոհությունը հանգեցրել է 1857 թվականի հնդկական ապստամբությանը, որը ցնցել է հյուսիսային և կենտրոնական Հնդկաստանի մասերը և հանգեցրել է ընկերության լուծարմանը։ Հնդկաստանը բրիտանական Ռաջում կառավարվում էր անմիջապես բրիտանական թագավարության կողմից։ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո Մահաթմա Գանդիի գլխավորած Հնդկական ազգային կոնգրեսի կողմից անկախության համար համազգային պայքար է սկսվել և աչքի է ընկել ոչ բռնի ընթացքով։ Ավելի ուշ Մուսուլմանական լիգան հանդես պետք է գար առանձին մուսուլմանական մեծամասնությամբ ազգային պետության օգտին։

1947 թվականի օգոստոսին Բրիտանական Հնդկական կայսրությունը բաժանվել է Հնդկաստանի միության և Պակիստանի տիրապետության։ Մասնավորապես, Փենջաբի և Բենգալիայի բաժանումը հանգեցրել է անկարգությունների այս գավառներում հինդուների, մուսուլմանների և սիկհերի միջև և տարածվել է մոտակա այլ շրջաններում՝ թողնելով մոտ 500,000 զոհ։ Ոստիկանության և բանակի ստորաբաժանումները հիմնականում անարդյունավետ էին լինում։ Այս ժամանակաշրջանում տեղի է ունեցել ժամանակակից պատմության ամենամեծ զանգվածային միգրացիաներից մեկը՝ ընդհանուր 12 միլիոն հինդուներ, սիկխեր և մուսուլմաններ շարժվել են Հնդկաստանի և Պակիստանի նորաստեղծ պետություններով։ 1971 թվականին Բանգլադեշը, նախկինում Արևելյան Պակիստանը և Արևելյան Բենգալը, զինված հակամարտության միջոցով անջատվել է Պակիստանից, որը սկսվել է բենգալական ազգայնական և ինքնորոշման շարժման վերելքով։

Կորեա

Միջկորեական երրորդ գագաթնաժողովը, որն անց է կացվել 2018 թվականին, Հարավային Կորեայի նախագահ Մուն Չժե Ինի և Հյուսիսային Կորեայի գերագույն առաջնորդ Կիմ Չեն Ընի միջև։ Դա պատմական իրադարձություն էր, որը խորհրդանշում էր Ասիայի խաղաղությունը։

Կորեական պատերազմի ժամանակաշրջանում Կորեան բաժանվել է Հյուսիսային և Հարավային մասերի։ Սինգման Ռին դարձել է Հարավային Կորեայի առաջին նախագահը, իսկ Կիմ Իր Սենը՝ Հյուսիսային Կորեայի գերագույն առաջնորդը։ Պատերազմից հետո Հարավային Կորեայի նախագահ Սինգման Ռին փորձել է բռնապետ դառնալ։ Այսպիսով, տեղի է ունեցել Ապրիլյան հեղափոխությունը, ի վերջո Սինգման Ռին աքսորվել է երկրից։ 1963 թվականին ռազմական հեղաշրջման միջոցով Պակ Չունգ Հին իշխանություն է ստացել։ Նա Կորեայի Հանրապետության բանակը ուղարկել է Վիետնամի պատերազմ։ Եվ այս դարաշրջանում Հարավային Կորեայի տնտեսությունը գերազանցել է Հյուսիսային Կորեայի տնտեսությանը։

Չնայած Պակ Չունգ Հին զարգացրել է երկրի տնտեսությունը, նա բռնապետ է եղել, ուստի մարդիկ նրան չէին սիրում։ Ի վերջո, նրան սպանել է Կիմ Ջե Գյուն։ 1979 թվականին զինվորականների շնորհիվ հերթական պետական հեղաշրջման արդյունքում Չուն Դու-Հվանը ուժեղացել է։ Նա ճնշել է Գվանգջու քաղաքի դիմադրությունները։ Այդ իրադարձությունը կոչվում է «Gwangju Uprising»: Չնայած Գվանգջուի ապստամբությանը, Չուն Դու-Հվանը դարձել է նախագահ։ Բայց ժողովուրդը նորից դիմադրել է 1987 թվականին։ Այս շարժումը կոչվում է «Հունիսյան պայքար»։ Գվանգջուի ապստամբության և հունիսյան պայքարի արդյունքում 1987 թվականին Հարավային Կորեան վերջապես դարձել է ժողովրդավարական հանրապետություն։

Ռո Տե-վու (1988 -1993 թվականներ), Կիմ Յանգ Սամ (1993 -1998 թվականներ), Կիմ Դե -Ջունգ (1998 -2003 թվականներ), Ռո Մու -հյուն (2003 -2008 թվականներ), Լի Մյոն Բակ (2008 -2013 թվականներ), Պակ Կըն Հեն (2013 -2017 թվականներ), Մուն Չժե Ինը (2017 -) նախագահ են ընտրվել 1987 թվականից հետո։ 1960 թվականին Հյուսիսային Կորեան շատ ավելի հարուստ էր, քան Հարավային Կորեան։ 1970 թվականին Հարավային Կորեան սկսում է գերազանցել Հյուսիսային Կորեայի տնտեսությանը։ 2018 թվականին Հարավային Կորեան զբաղեցնում է 10-րդ տեղը համաշխարհային ՀՆԱ-ի ցուցանիշով։