Օրգանական թթուներ, կարբոնաթթուներ, օրգանական միացությունների դաս, որոնց մոլեկուլները պարունակում են կարբօքսիլային խումբ՝ –C ։ Կախված OH կարբօքսիլային խմբի հետ միացած ռադիկալի բնույթից՝ տարբերում են ալիֆատիկ կամ ճարպային (հագեցած և չհագեցած), ալիցիկլիկ, արոմատիկ և հետերոցիկլիկ օրգանական թթուներ։

Դասակարգում

խմբագրել
 

Ըստ մոլեկուլում կարբօքսիլային խմբերի թվի օրգանական թթուները լինում են՝

  • միաերկեռ
  • բազմահիմն։

Միահիմն հագեցած ճարպաթթուներ

խմբագրել

Միահիմն հագեցած ճարպաթթուների հոմուոգիական շարքի առաջին անդամներն են մրջնաթթուն, քացախաթթուն, պրոպիոնաթթուն (СН3–СН2–СООН), կարագաթթուն,

  • բարձրագույն անդամները՝
    • լմիաինաթթուն,
    • սաեարինաթթուն,
  • չհագեցած՝
  • ակրիլաթթուն,
  • օլեինաթթուն և այլն։

Երկհիմն հագեցած օրգանական թթուներ

խմբագրել

Երկհիմն հագեցած օրգանական թթուներ են՝

  • թրթնջկաթթուն,
  • մալոնաթթուն (НООС–СН2–СООН),
  • սաթաթթուն, ադիպինաթթուն (НООС– – (СН2)2–СООН) և այլն,

չհագեցած՝

  • մալեինաթթուն ու ֆումարաթթուն (НООС– –СН=СН–СООН),

արոմատիկ՝

  • բենզոյական թթուն,
  • ֆթալաթթուն և այլն։

Օրգանական թթուների մոլեկուլներում այլ ֆունկցիոնալ խմբեր մտցնելիս, օրինակ, –ОН,–NH2, >C=0 և այլն, ստացվում են համապատասխանաբար օքսիթթուներ, ամինաթթուներ, կետոթթուներ և այլն։

Հատկություններ

խմբագրել

Ֆիզիկական հատկություններ

խմբագրել

Օրգանական թթուները, սովորաբար, զգալիորեն թույլ են անօրգանական թթուներից, նրանց դիսոցման հաստատունը՝ K= 1,4•10−5– 1•10−4։ Երկհիմն թթուները համեմատաբար ուժեղ են միահիմններից, չհագեցածներն ու արոմատիկները՝ հագեցածներից։

Օրգանական թթուները հեղուկ (ցածրակարգ ճարպաթթուներ) կամ պինդ (բարձրակարգ ճարպաթթուներ և արոմատիկ թթուներ) նյութեր են։ Հագեցած թթուների շարքի առաջին անդամները ջրում լավ են լուծվում, միջին անդամները (С4–С6), ինչպես նաև արոմառիկ թթուները՝ սահմանափակ, բարձրագույն անդամները չեն լուծվում, լավ լուծվում են սպիրտում, եթերում, բենզոլում և այլն։

Քիմիական հատկություններ

խմբագրել

Օրգանական թթուները ունեն համեմատաբար բարձր եռման կետ, որը բացատրվում է ջրածնական կապերով պայմանավորված ասոցմամբ։ Մետաղների, հիմնային օքսիդների և հիմքերի հետ փոխազդելիս Օրգանական թթուները առաջացնում են աղեր, ֆոսֆորի հալոգենիդների, թիոնիլև սուլֆուրիլ քլորիդների հետ՝ հալոգեն անհիդրիդներ՝ RCOC1, ջուր խլող միջոցների հետ տաքացնելիս՝ անհիդրիդ՝ (RCO)2O, անօրգանական թթուների ներկայությամբ սպիրտների հետ փոխազդելիս՝ էսթերներ՝ RCOOR՝, ամոնիումային աղերի չոր թորմամբ ստացվում է ամիդ՝ RCONH2։

Կիրառություն

խմբագրել

Բազմաթիվ օրգանական թթուները պարունակվում են բնական մթերքներում (բուս, պտուղներ, եթերային և բուս, յուղեր, ճարպեր, մոմեր ևն), որոնցից էլ դրանք անջատվում են։ Օրգանական թթուների ստացման սինթետիկ եղանակներից են․ նիտրիլների և թթուների այլ ածանցյալների հիդրոլիզը, ածխաջրածինների, սպիրտների, ալդեհիդների, կետոնների օքսիդացումը և այլն։

Օրգանական թթուները մեծ դեր են խաղում կենսական պրոցեսներում, լայնորեն կիրառվում են արդյունաբերության ու բժշկության մեջ։

Գրականություն

խմբագրել
  • Dibner, J. J.; Buttin, P. (2002). «Use of Organic Acids as a Model to Study the Impact of Gut Microflora on Nutrition and Metabolism». The Journal of Applied Poultry Research. 11 (4): 453. doi:10.1093/japr/11.4.453.
  • Patanen, K. H.; Mroz, Z. (1999). «Organic acids for preservation». In Block, S. S. (ed.). Disinfection, sterilization & preservation (5th ed.). Philadelphia: Lea Febiger. ISBN 0-683-30740-1.
  • Brul, S; Coote, P (1999). «Preservative agents in foods. Mode of action and microbial resistance mechanisms». International journal of food microbiology. 50 (1–2): 1–17. PMID 10488839.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օրգանական թթուներ» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։