Տասնհինգամյա նավապետը

Տասնհինգամյա նավապետը; ֆր.՝ Un capitaine de quinze ans
Հեղինակ	Ժյուլ Վեռն
Տեսակ	գրական ստեղծագործություն
Ժանր	Ծովային գրականություն
Թեմա	slave trade?
Բնօրինակ լեզու	ֆրանսերեն
Կերպար(ներ)	Q125179091?
Նկարագրում է	Նոր Զելանդիա
Շարք	Անսովոր ճանապարհորդություններ
Նախորդ	Սև Հնդկաստան
Հաջորդ	Բեգումի հինգ հարյուր միլիոնը
Նկարազարդող	Անրի Մեյե
Երկիր	Ֆրանսիա
Հրատարակիչ	Պիեր-Ժուլ Հետցել
Հրատարակման տարեթիվ	1878
	Dick Sand, A Captain at Fifteen Վիքիպահեստում

Տասնհինգամյա նավապետը (ֆր.՝ Un Capitaine de quinze ans), ֆրանսիացի գրող Ժյուլ Վեռնի արկածային վեպը, որը մտնում է «Անսովոր ճանապարհորդություններ» շարքի մեջ։ Վեպի առաջին հրատարակությունը տեղի է ունեցել Պիեռ Ժյուլ Էտցելի «Magasin d'Éducation et de Récréation» ամսագրում 1874 թվականի հունվարի 1-ից (№ 313) մինչև նույն թվականի դեկտեմբերի 15-ը (№ 336)։ Գրքային առաջին հրատարակությունը կայացել է 1878 թ. նոյեմբերի 18-ին՝ երկու հատորով։

Ժյուլ Վեռնի այս հանրահայտ վեպը պատմում է տասնհինգամյա մի պատանու՝ Դիկ Սենդի և նրա ուղեկիցների արկածների մասին։ Դավաճանության հետևանքով Աֆրիկա ընկնելով, նրանք ենթարկվում են բազմաթիվ ծանր փորձությունների, ականատես լինում ստրկավաճառության զարհուրելի տեսարանների, բայց չեն կորցնում հոգու արիությունը և մարդկային արժանապատվությունը։

Սյուժե

Վեպում նկարագրվում է կետորսական երկկայմ «Պիլիգրիմ» առագաստանավի ուղևորների արկածները, որի անձնակազմի բոլոր անդամները (հինգ նավաստի և նավապետը) զոհվել են կետի հետ գոտեմարտի արդյունքում։ Նավի վրա էին գտնվում միսիս Ուելդոնը, նրա փոքրիկ որդի Ջեկը, ազգական Բենեդիկտը (միսիս Ուելդոնի խորթ եղբայրը, միջատաբան), սևամորթ դայակ Նենը, կրտսեր նավաստի Դիկ Սենդը և խոհարար Նեգորոն։ Հրամանատարությունը իր վրա է վերցնում կրտսեր նավաստի Դիկ Սենդը։ Նավի ղեկավարմանը նրան օգնում են հինգ նեգրեր, որոնց փրկել էին նավաբեկության ենթարկվող նավից։ Այդ նեգրերն են՝ Բաթը, Օստինը, Ակտեոնը, Հերկուլեսը և ծեր Թոմը։ Խորտակվող նավից փրկում են նաև Դինգո անունով շնիկին։ Շունը անմիջապես սկսում է ագրեսիա դրսևորել նավի խոհարար Նեգորոյի նկատմամբ։ Շան վզակապին երևում էին «Ս. Վ.» տառերը։ Խոհարար Նեգորոն, հանդիսանալով ստրկավաճառների գործակալ, խաբեությամբ փոխում է նավի կուրսը՝ կողմնացույցի տակ դրված մետաղական ձողի օգնությամբ և Բոլիվիայի (Հարավային Ամերիկա) փոխարեն «Պիլիգրիմը» ուղևորվում է դեպի Անգոլայի (Աֆրիկա) ափերը։ Ափին մոտ նավը վնասվածքներ է ստանում և ճանապարհորդները ստիպված են լինում ափ իջնել։ Ափ իջնելուց անմիջապես հետո Նեգորոն անհետանում է։ Շուտով ճանապարհորդները հանդիպում են ամերիկացի Հարիսին, որը առաջարկում է նրանց հասցնել ագարակ, որտեց նրանց օգնություն կցուցաբերեն։ Ճանապարհորդները համաձայնվում են և ճանապարհ են ընկնում։ Սակայն, զգոն Դիկը, անմիջապես սկսում է տարօրինակություններ նկատել։ Ազգական Բենեդիկտը հրաշքով փրկվում է ճանճի խայթոցից, որը նման է ցեցեին, նրա ակնոցները հայտնեբերվում են ջարդված, գետի մոտ ճանապարհորդները վախեցնում են գետաձիերի նախրին և ընձուղտներին (որոնց ընդունում են որպես ջայլամներ), մթության մեջ լսվում է առյուծի մռնչյուն, անտառի արահետը տրորված է փղերի կողմից։ Այդ բոլոր երևույթները կարող էին տեղի ունենալ միայն Աֆրիկայում։ Միևնույն ժամանակ բացակայում են Հարավային Ամերիկային յուրահատուկ հինինային և կաուչուկային ծառերը։ Հարիսը այդ ամենը բացատրում է շփոթմունքով, անհայտ տեղանքով և այլն։ Վերջնական որոշիչ փաստ է դառնում Դիկի և Թոմի գտած կտրված ձեռքեր։ Դիկը վերջապես, սարսափով համոզվում է նրանում, որ իրենք ընկել են Անգոլա՝ «ստրկավաճառների և ստրուկների երկիր»։ Դիկը և Թոմը պատրաստվում են բռնել Հարիսին, սակայն նա առաջ է ընկնում և անհետանում։ Փոքրիկ ջոկատը մնում է անծանոթ և անհայտ տարածքում։

Իմանալով դառը ճշմարտությունը, տոկուն ճանապարհորդները փորձում են ելք գտնել ծուղակից, սակայն անարդյունք։ Լքված մրջնանոցում գիշերելուց հետո, նրանք ընկնում են իրենց շրջապատած ստրկավաճառների ձեռքը։ Միայն Հերկուլեսին է հաջողվում փախչել։ Գործակալները նրանց միացնում են անազատների քարավանին, որՆ ուղևորվում է երկրի խորքը։ Սևամորթները գնում են շղթայված և խիզախորեն դիմանում են թշվառությանը։ Միսիս Ուելդոնը, Ջեկը և Բենեդիկտը գտնվում են ավելի լավ պայմաններում, քանի որ ստրկավաճառները նրանց հետ կապված որոշակի նպատակներ ունեն։ Հոգնեցնող մի քանի օրվա ճանապարհից հետո քարավանը հասնում է Կազոնդա՝ ստրկավաճառների մեղվաբույնը։ Ոչ բոլորին է հաջողվում դիմանալ այդ տքնաջան ճանապարհին, բազմաթիվ անազատներ, այդ թվում նաև ծեր Նենը, մահանում են ճանապարհին։ Կազոնդայում Դիկը հանդիպում է Հարիսին և դանակով սպանում է նրան։ Խոհարար Նեգորոն, պարզվում է, խոշոր ստրկավաճառ Ալվեցի մերձավոր գործակիցն է։

Շուտով Կազոնդայում սկսվոմ է ստրուկների վաճառքը։ Ալվեցին հաջողվում է ամենահարմար գնով վաճառել նեգրերին՝ անտեսելով նրանց բողոքները և հավաստիացումները, որ նրանք ԱՄՆ-ի քաղաքացիներ են և ազատ մարդիկ։ Միսիս Ուելդոնը, Ջակը և Բենեդիկտը պահվում են պահապանվող տնում։ Ջեկը հիվանդ է՝ նրա մոտ սկսում է մալարիա։ Նեգորոն պարտադրում է միսիս Ուելդոնին նամակ գրել իր հարուստ ամուսնուն՝ փրկագնի խնդրանքով։ Նեգորոն նրան հայտնում է Դիկ Սենդի մահվան մասին և դա որոշիչ դեր է խաղում։

Ալվեցը ստիպված է բարեկամական կապեր պահպանել տեղացի «արքայիկ» Մուանի Լունգայի հետ, որը իր ժամանակը անց է կացնում խրախճանքների և հարբեցողության մեջ։ Անսպասելի, խմելով Ալվեցի առաջարկած խմիչքը, Մուանի Լունգան մահանում է և կառավարիչ է դառնում նրա ավագ կինը։ Ըստ տեղական սովորության, նրան պետք է թաղեն իր ստրուկների, կանանց և անհրաժեշտ պիտույթների հետ։ Քաղաքում փոս են քանդում և ջուր են նախապատրաստում, որը պետք է ջրասույզ անի նրան և կենդանի թաղի նրա կանանց և ստրուկներին։ Որպես հատուկ զոհ, փոսի ներսի սյունին են կապում Դիկ Սենդին։ Հարկավոր պահին ջուրը բաց են թողնում և այն ջրասույզ է անում փոսը։

Որոշ ժամանակ անց Նեգորոն հեռանում է Կազոնդայից և ուղևորվում դեպի օվկիանոսի ափ, որպեսզի նավ նստի և լողա Ամերիկա՝ պարոն Ուելդոնի մոտ, փրկագնի հետևից։ Միևնույն ժամանակ շարունակվում է երաշտը, որը սովամահությամբ է սպառնում։ Երկրի բոլոր ծայրերից գալիս են հատուկ կախարդներ՝ մգանգներ։ Կազոնդայում սպասում են շատ հզոր մգանգին, որը ինչ-որ ուշանում է։ Շուտով մգանգը գալիս է և կատարում ծիսական պարեր։ Նա համր է և այդ պատճառով օգտագործում է ժեստերի լեզուն։ Նա պարզում է, որ բոլոր դժբախտությունների պատճառը սպիտակամորթ կինն է և նրա որդին։ Ուղեկցվելով ամբոխով, նա մոտենում է Ալվեցի տանը, վերցնում է ուշակորույս միսիս Ուելդոնին և նրա որդուն։ Բենեդիտը փախչում է Կազոնդայից միջատների որսի ժամանակ և հետագայում նրան գտնում է Հերկուլեսը։ Ալվեցը բարկությունից մազերն է փետում, քանի որ Նեգորոն նրան է վստահել կնոջ և նրա որդու պահպանությունը՝ փրկագնի մասնաբաժնի փոխարեն։ Սակայն Ալվեցը չի կարող ընդտմանալ ամբոխի ցանկությանը, որը համակված է հավատքով։ Մգանգան հեռանում է քաղաքից և հասնում է գետին, որտեղ թաքցված է նրա լաստանավը։ Մգանգան ոչ այլ ոք է քան զգեստափոխված Հերկուլեսը, իսկ լաստանավին սպասում է ողջ և առողջ Դիկ Սենդը և Բենեդիկտը՝ Դինգոյի հետ։ Հերկուլեսը հետևոմ էր քարավանին, այնուհետև օգնում է Դիկին ազատվել պարաններից և դուրս գալ փոսից, հետո դարանակալում է իրական մգանգին և վերցնում է նրա հագուստը և դիմակը։

Շուտով լաստանավի ուղևորները հասնում են օվկիանոս և ափի երկայքով նավարկում են՝ քաղաքակիրթ վայրեր փնտրելով։ Նրանց հետ է հավատարիմ Դինգոն։ Հանկարծ ճանապարհորդները նկատում են հյուղակ, Դինգոն պոկվում է և վազում ներս։ Հյուղակում Դինգոն հարձակվում է Նեգորոյի վրա, որը այնտեղ էր թաքցրել իր փողերը՝ Դինգոյի տեր Սամուել Վեռնոնի (Ս.Վ.-ն Դինգոյի տիրոջ՝ Սամուել Վեռնոնի անվան սկզբնատառերն են) սպանությունից հետո։ Նեգորոն սպանում է Դինգոյին, սակայն ինքն էլ ստանում է մահացու վնասվածքներ և մահանում է։ Ճանապարհորդները գտնում են հյուղակում մահացող Սեմուել Վեռնոնի նամակը, որով նա բացահայտում է գող և մարդասպան Նեգորոյին։ Որոշ ժամանակ անց ճանապարհորդները հասնում են քաղաքակիրթ վայրեր, նավ են նստում և վերադառնում են Ամերիկա։ Պարոն Ուելդոնին հաջողվում է փրկագնել ստրկության մեջ գտնվող հավատարիմ ընկերներին՝ Բատին, Թոմին, Օստինին և Ակտեոնին։ Դիկ Սենդը, ստանալով համապատասխան կրթություն, դառնում է պարոն Ոուելդոնին պատականող նավի իսկական նավապետ։

Էկրանավորում

1945 թվական - «Տասնհինգամյա նավապետ», ֆիլմ, ԽՍՀՄ։
1974 թվական - «Տասնհինգամյա նավապետ» (Un capitán de quince años), ֆիլմ, Ֆրանսիա, Իսպանիա։
1986 թվական - ««Պիլիգրիմի» նավապետը», ֆիլմ, ԽՍՀՄ։