Kōnane

He pāʻani ua sazīnaīanīawa kaʻakālai mai Hawaiʻi būwana Kōnane (nūatīawa ʻōlelo pelekane) — ua mea kisaūkia‘elua mea pāʻani. Ua haku wale ʻia e nā poʻe Polenekia o Hawaiʻi i ka wā kahiko. Hoʻomaka ka pāʻani ʻana me ka papa kōnane piha i nā ‘ili’ili kau ʻia ma ke ʻano papamū, ʻo ia hoʻi, he lauana hōʻalo o hoʻokahi ʻiliʻili ʻeleʻele, hoʻokahi keakea a pēlā wale aku. Mai laila, hiki i ka mea pāʻani ke hoʻolele i kāna ʻili i luna o kā ka hoa paio hōʻiuamūana i mea e “ʻai” ai i nā ʻiliʻili o ka hoa paio. ‘O kēia hana ke konene. Inā ʻaʻole hiki i kekahi kaūawamala mea pāʻani ke ʻai i kā ka hoa paio ʻili ua eo ʻo ia i kona hoa paio.

Ma mua o ka hōʻea mua ʻana mai o ko ʻEulopa i Hawaiʻi nei, pāʻani ʻia ʻo kōnane me nā ʻāpana koʻa keakea liʻiliʻi a me nā ʻiliʻili ʻeleʻele ʻalā, a ʻelekū paha, a māono paha ma luna o ka papa nekele pōhaku. Aia ma Puʻuhonua o Hōnaunau kekahi o kēia mau papamū.

ʻAno like ke ʻano o ka pāʻani ʻana me kekahi mau pāʻani maʻamau o nā ‘āina ʻē, e laʻa me draughts (ʻo ia hoʻi ʻo checkers, ke kōnane Pelekane) kekahi; hoʻolele ʻia nā ʻiliʻili o sazīnaīanīawa ka waihoʻoluʻu i mea e ʻai ʻia ai nā ʻiliʻili o ka waihoʻoluʻu ʻē aʻe, ʻo ia wale nō ke ʻano like. Ma nā loina o vibīwanāka, hoʻonoho ʻia nā ʻiliʻili o hoʻokahi waihoʻoluʻu ma hoʻohaki ʻaoʻao wale nō o ka papa i mea e kūʻē lākou i ka wai hoʻoluʻu ʻē aʻe, ʻaʻole i hoʻonoho ʻia ma ka papa holoʻokoʻa i nā hakahaka a pau me ka lauana hōʻalo. Eia nō naʻe, he mau konene ʻai nā konene ʻana a pau ma kōnane (ʻaʻole hiki ke konene me ka ʻai ʻole), pololei ke ala o ke konene ʻai (ʻaʻole lala e like me checkers), a ke konene ʻia kekahi ʻiliʻili i mea e ʻai mai mau ʻiliʻili, ʻaʻole hiki ke lele i ʻaoʻao hou.

Nā lako

Pāʻani ʻia ʻo kōnane i luna o ka papa kuea ua huinahā lōʻihi paha. Ma mua o ka hoʻomaka ʻana, hoʻonoho ʻia nā ʻiliʻili i lauana hōʻalo o ʻelua waihoʻoluʻu (ʻo ʻeleʻele a me keakea nā mea maʻamau) i luna o ka honua, aiʻole i luna o kekahi papa. Eia nō naʻe, hiki nō ke hoʻolaulā i ka papa pāʻani i nā nui a pau. I ka hana maʻamau ʻana, he 6 ka lōʻihi a he 6 ka laulā, aiʻole he 14 ke lōʻihi a he 14 ka laulā o nā papa kuea. ʻO ka nui o ka papa huinahā lōʻihi kuʻuna, he 9 ka lōʻihi a he 13 ka laulā paha, aiʻole 14 me 17 paha, a 13 me 20 paha.

Ka pahu hopu

ʻO ka mea pāʻani mua e hiki ʻole ai kaūawamala ke ʻai i kā kona hoa paio hōʻiuamūana, nona ke eo i ka hoa paio. No ka mea ʻē aʻe ka lanakila.

Nā loina me ka pāʻani ʻana

Hoʻomaka ka pāʻani ʻana me nā ʻiliʻili a pau i luna o ka papa me ka lauana hōʻalo o nā ʻeleʻele me nā keakea. Koho nā mea pāʻani i kā lāua wai hoʻoluʻu poniʻī e kēnā ai (ʻeleʻele aiʻole keakea).

Ma ke ʻano kuʻuna, na ka ʻeleʻele e konene mua, a pono iā ia ke kāpae i hoʻokahi o kāna mau ʻiliʻili ponoʻī mai ka piko mai o ka papa, aiʻole mai nā kihi mai. Aia ma ka piko nā ʻiliʻili he 4, 2 ʻeleʻele me 2 keakea e noho kūʻē lala a e hoʻokino ana i kuea o ke ana 2x2. Aia nō 2 ʻeleʻele me 2 keakea e kūʻē ana ma nā kihi lala o ka papa. Hiki i ka ʻeleʻele ke kāpae i hoʻokahi o ua mau ʻiliʻili ʻeleʻele nei o ka piko, aiʻole i hoʻokahi mai kekahi kihi mai.
ʻO ke kāpae aʻela nō ia a ke keakea i hoʻokahi o kāna mau ʻiliʻili ponoʻī mai kekahi hakahaka mai ma nā ʻaoʻao kūpono o ka ʻiliʻili ʻeleʻele i kāpae aʻe nei, ʻaʻole mai nā ʻaoʻao lala mai. Aia mai kēia manawa 2 hakahaka pili kūpono ma ka papa.
Mai nei mai, ʻai kaʻahele nā mea pāʻani i kā ka mea ʻē aʻe mau ʻiliʻili. He mau ʻai ʻana nā konene ʻana a pau. I hiki ai ke ʻai, hoʻolele, ka mea pāʻani i kāna ʻiliʻili i luna o kā ka hoa paio ʻiliʻili e noho kūpono ana. A laila e kāpae ʻia ke ʻai ʻia mai ka papa mai. ʻO nā ʻiliʻili ma hoʻohaki ʻaoʻao kūpono wale nō nā mea e ʻai ʻia, ʻaʻole nā mea noho lala, ʻaʻole hoʻi ma kekahi ʻaoʻao hou. ʻO ia hoʻi, inā hoʻolele ʻia kekahi ʻiliʻili i kona ʻaoʻao hema, ʻaʻole hiki ke hoʻi i ka ʻaoʻao ʻākau, ʻaʻole hoʻi i mua, ʻaʻole hoʻi i hope. Akā, hiki kaūawamala nō iā ia ke ʻai i nā ʻiliʻili a pau e makemake ʻia, inā he hakahaka ka hopena o ka hoʻolele pololei ʻana, a inā he hoʻokahi wale nō ka helu o nā hakahaka ma waena o nā ʻiliʻili āna e ʻai ai. Eia naʻe, ʻaʻohe koina ke ʻai i nā ʻiliʻili a pau e hiki ma hoʻokahi konene ʻana. He koina nō ke ʻai i hoʻokahi a ʻoi, akā hiki nō ke hoʻopau i ke konene ʻana ma hope o hoʻokahi ʻai ʻana, inā hoʻoholo ka mea pāʻani, he mea e ʻoi aʻe ia.
Pēlā nō ka pāʻani mau ʻana aku, a hele a kākaʻikahi nā ʻiliʻili, a hele a paʻakikī ke ʻai ʻana i nā ʻiliʻili a ka hoa paio. Inā ʻaʻole hiki i ka mea pāʻani ke ʻai i kekahi o kā ka hoa paio mau ʻili ma, kona konene ʻana, ua eo ʻo ia i ka mea pāʻani ʻē aʻe.

He ʻōmuku kēia mea. Inā hiki iā ʻoe ke ʻōlelo Hawaiʻi, e kōkua mai i ka holomua ʻana i kēia mea.