Wuraichi

Süsii wane wuraichi

Wuraichika / uraichi (alijunaiki: araguaney o Tabebuia billbergii) Sünülia natuma na atüjaka ayaawata sünülia wunu'upanaka shia Tabebuia billbergii. Tü wuraichika shiyaawasesü naa kepiakalü Wenesueela, e'itaanüsü süpüla nayaaseinjatüin sulu'u karalo'uta nüjutmaajatuka soo'u kashikalü maayo'u no'u chi juya 1948. Asotshii süpa'apünaa süpushua'a mmakat, awüliraashi süpüla juyaka sünain paliruin ne'e ka'i sünain maloukatujaain süsii sutuma süwanaajain tü juya joutaleu.

Saja'puin wunu'upanaka tüü eesu maka ja'rai waara jee tü su'uliaka eesü lotuin sümaa pu'tuin jia, ojunuwaasu tü süpanaka joutaleu jee tü sütünaka wayaatüsü sümaa laktain. Wayaatüsü tü süsiika maka iiwou mayaasüka sa'in kanpaana sukua'ipa tü susiikalü sünain maloukatuin jia joolu'u tü süchonkalu mayaasüka sa'in süse'eru'u kaasha, awajaasü süka saa'in sümuiwa jakütapa shia sümaa shikajüin mürülü, sutuma shikaain kaüsüsu sutuma.

Akumajünakaa sünainjee

Wuraichi icha wajiira

Ichesü ma'in tü sunu'usheka süpüla asho'ttünaa jee jawatüsü shia, tü wuraichika yotushii wunaapümüin. Tü wuraichika wainma kasa akumujünaka süka nu'ulia, sükoroloshii sükumijia miichi jee akumijia shipit polu, achitia jee paarü. Otta müsia eeshi wayuu eekai naapaain süpüla akumajaa kulaala süpüla mürülü jee müsia süpüla süsa'ain luma miichipa'a jee müsia amuyuupa'a. Aapaanüshi wunu'ukai chira sutuma anain jee chechein.

Araguaney (Wuraichi)

Es un árbol nativo de las sabanas y zonas tropicales secas de América. Es el árbol nacional de Venezuela. Su floración, que deja una alfombra de flores amarillas, así como su fructificación, se producen durante la época seca (de febrero a abril), de manera que las semillas de las legumbres puedan aprovechar las primeras lluvias.

Para los wayúu el árbol trae grandes beneficios como la construcción de sus viviendas, madera para enramadas y cercos. También es usado para hacer hachas y corrales para los rebaños de chivos y vacas. También sirve como alimentos para los rebaños de chivos criado por los wayúu.