ओरिसा

देवनागरी

Romi

ओरिसा वो ओडिशा जावन आसा भारतीय संघराज्यांतलें एक घटक राज्य. हें राज्य भारताचे उदेंतेक वसलां. ह्या राज्याचे ईशान्येक अस्तंत बंगाल, उत्तरेक बिहार, दक्षिणेक आंध्र प्रदेश, अस्तंतेक मध्य प्रदेश, उदेंतेक बंगालचो उपसागर आसा. अक्षांश आनी रेखांश: उत्तर १७° ४८’ ते २२° ३४’ उदेंत ८१° ४२’ ते ८७° २९’. राजधानी- भुवनेश्वर.

भूंयवर्णन

राज्याचें सैमीक नदरेन चार वाठार करूं येतात.

उत्तरेचें पठार हातूंत मयूरभंज, केओंझार आनी सुंदरगढ हे जिल्हे, धेनकानाल जिल्ह्याचो पाल्लहरा म्हाल हे वाठार आस्पावतात. हो ऊंच-सकयल वाठार आसून ताका उत्तरेकडल्यान दक्षिणेवटेन देंवती आसा. अक्षांश आनी रेखांश: उत्तरेकडल्यान दक्षिणेवटेन देंवती आसा.

न्हंयचो वाठार हातूंत बोलानगीर, संबळपूर आनी धेनकानाल हे जिल्हे आस्पावतात. ह्या वाठारांतली जमीन पिकाळ आसा. सपाट मळांनी अदीं-मदीं दोंगुल्ल्यो दिसतात. महानदी, ब्राह्यणी आनी वैतरणी ह्यो म्हत्वाच्यो न्हंयो ह्या वाठारांत आस्पावल्यात. उदका येरादारी चडशी ह्या वाठारांतल्यान जाता.

उदेंतेकडलो दोंगुल्ल्यांचो वाठार हातूंत कोरापुट, कालाहंडी, बौध खोंडमाल्स आनी गंजाम हे जिल्हे आस्पावतात. हो वाठार दोंगर आनी रानांनी भरला.

न्हंयच्या गाळाचो वाठार बलसोर, कटक आनी पुरी जिल्ह्यांचो कांय वाठार हातूंत आस्पावला. ही गाळाची जमीन पिकावळीक खूब ब-याक पडटा. अस्तंतेकडलो दोंगराळ वाठार आनी उदेंतेकडलो खारपट्टो हांचेमजगतीं न्हंयगाळाचो लांब पट्टो आसा.

न्हंयोराज्यांतली सगळ्यांत व्हड न्हंय महानदी आसून ती राज्यांतल्या ८५३ किमी व्हांवता तिचेर हिराकड हें धरण आसा. ब्राह्यणी आनी वैतरणी ह्यो हेर म्हत्वाच्यो न्हंयो आसून त्यो बंगालच्या उपसागराक मेळटात. राज्याच्या उत्तर वाठारांत सालंदी, बुराबलंग आनी सुवर्णरेखा तर दक्षिण वाठारांत ऋषिकूल्या, वंशधारा, नागावली, इंद्रावती, कोलाब आनी मचकुंद ह्यो ल्हान न्हंयो आसात.

दोंगरराज्यांत व्हडल्या दोंगुल्ल्यांच्यो रांगो आसात. मलयगिरी, मानकर्णाच , मेघसानी हे कांय म्हत्वाचे दोंगर आसात. तांची उंचाय १,१०० ते १,२०० मी. भितर आसा. हेर दोंगरांमदीं देवमाली (१६७० मी.) तुरिया कोंडा (१५९८ मी.) , महेन्द्रगिरी (१५०० मी.) हांचो आस्पाव जाता.

दर्याराज्याक ४८२ किमी. लांबायेची दर्यादेग मेळ्ळ्या.

हवामान

ओरिसा राज्य उश्ण कटीबंधांत येता. हांगाचें सादारण हवामान उश्ण आसता.गिमांत उदेंतेकडल्यो दोंगुल्ल्यो आनी उत्तरेकडलें पठार हांचे उंचायेवेले जागे सोडून सादारण तापमान ३८° से. आसता. शिंयां दिसांनी तापमान २२.८° से. १५° से मेरेन आसता. वर्साक सरासरी १४८ सेमी. पावस पडटा. अरबी दर्या आनी बंगालचो उपसागर ह्या दोनूय कडचें वारें राज्यांत एकठांय येता. दर्या देगेर जायते खेपो वादळां जावन लुकसाण जाता.

वनस्पत आनी मोनजात

राज्यांतलें रान, राज्याचे वट्ट जमनीच्या ४२.७२% आसा.अस्तंतेकडल्या वाठारांत रान चड आसा. शाल, सायल, शिसवी, पिआसाल, कुरूम, चांफो, गंभर,कोंडे राज्यांत व्हड प्रमाणांत जातात. तेंदूचीं पानां विडयो करपाक वापरतात. वखदी वनस्पत खूब प्रमाणांत जातात. तेंदूचीं पानां विडयो करपाक वापरतात. वखदी वनस्पत खूब प्रमाणांत जाता. सर्पगधा सारकी वनस्पत हांगा मेळटा.

राज्यांत वाग, हत्ती, चित्ते, रानरेडे दिश्टी पडटात. ब्राह्यणी न्हंयेंत मानगीं तर चिल्का तळ्यांत उदकांत रावपी बदकां आनी हेर सवणीं नदरेन येतात.

इतिहास

आध्य पुराणकाळासावन ह्या राज्याक कलींग आनी उत्कल ह्या दोन नांवानी वळखताले. सुध्यम्नपत उत्कल हाणें ह्या राज्याची थापणूक केल्ली म्हूण राज्याक उत्कल म्हूणूंक लागले. सुवर्णरेखा न्हंय सावन ऋशीकलमेरेन आनी मेकल राज्यासावन कापशेमेरेन ह्या राज्याच्यो शिमो आसल्यो. वयलें थळ आंध्राचे उत्तरेक, आर्यावर्ताचे उदेंतेक येता.

इ.स.प चवथ्या शतमानांत, कलिंग राज्यांतल्या जैन धर्मीय राजांक मगधाच्या नंदांनी हरयलो. उपरांत चंद्रगुप्त मौर्यान नंदाक हरयलो आनी कलिंग स्वतंत्र केलो. फुडें चंद्रगुप्ताचो नातू अशोक हाणें व्हड झूज करून कलिंग देश जिखलो. त्या झुजांत जाल्ल्या भिरांकूळ मनीसहानीक लागून तो अहिंसावादी जावन बौध्द धर्माचो उपासक जालो. अशोका उपरांत कलींग परत स्वतंत्र जालो. इ.स.प. दुस-या शतमानांत चेदी वंशाचो तिसरो खाखेल हो राजा जालो. ताणें कन्याकुमारी सावन गंगेमेरेन आनी अस्तंतेक महाराष्ट्रमेरेन जैत मेळयलें. भुवनेश्वरलागीं हाथीगुंफेंत ताचे राजवटीविशीं बरयल्लें वाचूंक मेळटा. ताची राजवट चड काळ उरली ना. हाचे उपरांत ओरिसाचो इतिहास स्पश्ट मेळना.

इसवी सनाच्या पयल्या दोन शतमानांत उत्कल प्रदेशाचे दर्यादेगेक बंदरां आशिल्लीं, तशेंच ह्या वाठारांकडेन विंगडविंगड मळांवेल्या बुदवंतांचो संपर्क आयलो, हें काय पुराव्यांवेल्यान स्पश्ट जाता. चवथ्या शतमानांत सम्राट समुद्रगुप्तान दक्षिण दिग्विजयाचे वाटेर आसतना उत्कलच्या पांच राजांक हरयल्ल्याचो उल्लेख मेळटा. सातव्या शतमानांत कलिंग देश हर्षवर्धनाच्या साम्राज्यांत आयलो. तेन्ना थंय महायान बौध्दमताच्या प्रचाराचो यत्न जालो. ताचे राजवटींत इ.स. ६३८ वर्सा ह्युएनत्संग हो चिनी भोंवडेकार कलिंगांत पावलो. सातव्या शतमानांत ओरिसांत सोमवंशीय महाभावगुप्त जनमेजयान (६८०-७१२) आपले राजवटींत नव्या राज्याची थापणूक केली.

ताणें राज्याची शीम कटक मेरेन व्हेली. ताच्या फाटल्यान महाशिवगुप्त आनी ययाती अशे दोन राजा गादयेर बसले. तातूंत ययाती राजान केसरी कुळाची राजवट सुरू केली. कलिंग, कंगोड,कोसल आनी उत्कल हीं राज्यां एकठांय करुन खाखेल साम्राज्य परंपरा परत हाडली. ती तो वैदिक धर्माचो पुरस्कार करतालो. ताणें कान्यकुब्जसावन १०,००० ब्राह्मणांक हाडून ओरिसांत तांची वसणूक केली, अशें म्हण्टात. पुरी हांगासल्लें जगन्न्थाचें देवूळ ताणेंच बांदले. ताचो पूत उध्योतकेसरी-दुसरो महाभावगुप्त, हो बरो राज्यकर्ते तशेंच धर्माभिमानी आसलो. ताचो राजवटींत भुवनेश्वर हांगा जायतीं देवळां बांदली. इकराव्या शतमानांत गंग वंशाचो राजा तिसरो वज्रहस्त हाणें त्रिकलिंगाधिपती ही पदवी घेवन कलिंगाचेर ३० वर्सां राज्य केलें. इकराव्या शतमानांत अनंतवर्मन चोडगंग हांणें पुरीच्या जगन्नाथ देवळाचो मंडप आनी कळस बांदलो अशें म्हण्टात. गंगा राजे वैश्णव मताचे आसले. तातूंतलो पयलो अनंगभीम, दुसरो राजराज, दुसरो अनंगभीम आमी कोणार्क हांगासल्लें नामनेचें सूर्यमंदिर बांदपी पयलो नरसिंहदेव हाणें खूब कीर्त जोडली.

१३५२ त बंगालच्या सुलतानांनी ओरिसाचेर घुरी घाली. तीन वर्सांनी दक्षिणेच्या बळीश्ट विजयनगरच्या सेनापतीन गंगाराज भानुदेवाक हरयलो. १३६१ वर्सा फिरोजशहा तुघलकान घरी घाली. तीन वर्सांनी दक्षिणेच्या बळीश्ट विजयनरच्या सेनापतीन गंगाराज भानुदेवाक हरयलो.१३६१ वर्सा फिरोजशहा तुघलकान घुरी घाली. जायत्या देवळांचो विध्वंस केलो. १४३१ त गंगवंशीयांफाटल्यान सूर्यवंशीय कपिलेंद्रदेवान सत्ता हातासली आनी गजपतीची राजवट सुरु जाली. ताणें सुर्वेक ओरिसांतलीं भितल्लीं झगडीं सोंपयलीं. बंगालच्या सुलतानाचेर जैत मेळयलें. बहामनी सैन्याक हरोवपाक येस जोडलें.

विजयनगर हाचो बरोच वाठार ताणें जिखलो. १५६८ त बंगालचो सुलतान सुलेमानखान हाचो सेनापती काला पहाड हाणें ओरिसाचो निमणो राजा मुकुंददेव हाचेर जैत मेळयलें. १५९२ वर्सा अकबराचो सेनापती मानासिंग हाणें हो वाठार जिखलो आनी मोगल साम्राज्याक जोडलो.औरंगजेबाच्या मरणाउपरांत बंगालचे नबाब ओरिसाचेर राज्य चलोवंक लागले. १७५१ त ब्रिटिशांनी हो वाठार जिखलो. १८२८ वर्सा कटक, बलसोर आनी पुरी हे जिल्हे एकठावन आनी तातूंत संस्थानां जोडून, ओरिसाक बिहार राजयाचो उपप्रांत केलो. १९०५ वर्सा संबळपूर जिल्हो ओरिसांत हाडलो. १९३६ वर्सा ओरिसा वेगळो प्रांत जालो.

ओरिसा हो प्रांत वेगळो जावचो, म्हूण देशभक्त मधुसुदन दास हाणें उत्कल युनियन कॉन्फरन्सची चळवळ सुरू केली. ही चळवळ १९०३ वर्सा सावन चलताली. महात्मा गांधीचे असहकार चळवळींत, ओरिया कॉंग्रेसीन व्हड प्रमाणांत वांटो घेतलो. १९३० वर्साचो मीठ सत्याग्रह जैतिवंत करपाक गोपबंधू वास मेहताब, रमादेवी, मालतीदेवी, सरलादेवी हांणी खूब वावर केला. १९३७ त विश्वनाथ दास हाच्या फुडारपणाखाल पयलें कॉंग्रेस सरकार राज्यांत सत्तेर आयलें. दुस-या म्हाझुजा उपरांत कॉंग्रेस पक्षान सत्ता सोडली. १९४२ त जाल्ले चळवळींत जायत्या देशभक्तांनी वांटो घेतिल्लो. तातूंत लक्ष्मण नायक हाका फाशी दिल्ली. भारताचे सुटके उपरांत ओरिसा, मध्य प्रदेश आनी बिहार राज्यांतलीं वट्ट २३ संस्थानां भारतीय संघराज्यांत विलीन जालीं. १९ ऑगस्त १९४९ दिसा ओरिसा भारताचें घटक राज्य जालें.

राजवेवस्था

राज्याचो कारभार पळोवचेपासत राज्याचे बालेश्वर, फुलबनी, बोलांगीर, कडक,धेनकानाल, गंजम, कालाहंडी, क्योंझर, कोरापुट, मयुरभंज, पुरी, संबळपूर, सुंदरगढ अशे १३ जिल्हे केल्यात. तातूंत २२ लाखांवयर लोकसंख्या आशिल्ले ६ जिल्हे आसात. राज्यांत ५७ उपविभाग, २७ नगरपालिका, १३ जिल्हा परिशदो, ३९४ पंचायत समिती आनी ३८३० ग्रामपंचायती आसात. ह्या राज्यांत विधानपरिशद ना. विधानसभेचेर १४७ वांगडी, लोकसभेचेर २० वांगडी, राज्यसभेचेर १० वांगडी ओरिसा राज्याचें प्रतिनिधित्व करतात. वरिश्ठ न्यायालयांत एक मुखेल न्यायमूर्ती आनी ४ पालवी न्यायमूर्ती आसात.

अर्थीक स्थिती

वट्ट १.५६ कोटी हेक्टर जमनींतली ४९.६ लाख हेक्टर जमीन रानाखाला आसा. सुमार ८ लाख हेक्टर जमीन पडंग, ७.२३ लाख हेक्टर जमीन चरोव आशिल्ली आसा.पिकावळीक फाव आशिल्ली ८७.४३ लाख हेक्टर जमनीतल्या १८.७९ लाख हेक्टर जमनीक उदक पावलां. शेताचेर ७६% लोक जियेतात.. राज्याचे येणावळीमदली ६६% येणावळ शेतासावन मेळटा. तांदूळ, बटाट, ऊंस, दाळ, जूट, तेलबियो,चिंच, हळद, मिरसांगो, सांसवां, तंबाखू हीं पिकां राज्यांत जातात. राज्यांतल्या फळफळावळीचें निव्वळ उत्पादन ४.१ दशलक्ष टन इतलें आसा.

खनीज संपत्ती

ओरिसांत खनीज खूब प्रमाणांत मेळटा. लोखण, दगडी कोळसो, बोक्साइट,चुनखडी, क्रोमाइट, कोळसो, ग्राफाडट, डोलोमाइट हीं खनिजां मेळटात. देशांतलें २०% मॅंगनीज उत्पादन ह्या राज्यांत जाता.

उदकांतली पिकाबळ

नुस्तें मारपाक फावो तो दर्या, न्हंयो, तळीं आसून लेगीत राज्यांत हो धंदो फळादीक जावंक ना. दर्यादेगेचो आवांठ १४,३०० चौ. किमी. आसा. तातूंत बांगडे, संरगो,हिलसा हें नुस्तें मेळटा. सन १९८१-८२ त राज्यांत ८२,००० टन नुस्त्याचें उत्पादन जालें. तेवरवीं सादारणपणान ४ कोटी रूपया येणावळ मेळटा.

उध्येगधंदे

राज्यांत यंत्रसामुग्री, लोखणी नळ, रसायनां, सारें, शिमीट, चिनी मातयेच्यो वस्तू, कागद, कापड, कंवची, साकर हांचे कारखाने राज्यांत आसात. हातमाग, कापड, विडयो,खेळणी, वेतकाम, कोंड्याकाम, तांब्या-पितूळच्यो वस्तू, रूप्याचें जाळीकाम हे ल्हान उद्देगय राज्यांत चलतात.

राउरकेला हांगा हिंदुस्थान स्टीलचो कारखानो आसा. तातूंत वर्साक १० लाख टन उत्पादन जाता. निकेलचो कारखानो चलता. तातूंत वर्साक १० हजार टन उत्पादन जाता. राज्यांतल्या ९००० उद्देगीक वसाहतींनी ६४,७९८ लोकांक काम दिवपाची क्षमता आसा. तातूंत ७,१७८,८६ लाख भांडवल घोळटा. कटक हें मुखेल उद्देगीक केंद्र आनी उद्येगाची बाजारपेठ जावन आसा. पुरी, बालासोर, संबलपूर, चौद्धर आनी पर्लाकिमिडी हांगा वेपार चलता.

बीज

हिराकूद धरण प्रकल्प, बालीमेला हायड्रो इलेक्ट्रिक प्रकल्प, मेखाकुंडा हायड्रो प्रकल्प,इंद्रावली हायड्रो इलेक्ट्रिकल प्रकल्प, हे मुखेल प्रकल्प आसात. डिसेंबर १९८६ मेरेन १२३४ मेवॉ. वीज डत्पादन जाल्लें.५१,६३९ खेड्यांमदल्या २४,९५२ खेड्यांक वीज पावल्या।

येरादारी आनी संचारण

रस्ते येरादारी३१ मार्च १९८३ मेरेन १,१९,४८६ किमी. लांबायेचे रस्ते आशिल्ले. तातूंतले १,६४९ किमी. लांबायेचे राश्ट्रीय रस्ते तर १३,००० किमी. रस्ते पक्के आशिल्ले. सरकारी राज्याची येरादार खातीं ४५० वयर बसी चलयतात. ओरिसा मार्ग येरादारी यंत्रणा केंद्र, राज्य आनी भौशीक ह्या तिगांच्यो मेळून २०० बसी चलतात.

उदका येरादारी

न्हंय आनी कालवे हातूंत उदका येरादारीचे ३४७ किमी. लांबायेचे रस्ते आसात. दर्यावेल्या बंदरांमदी पारक्षिप (कटक) हें सगळ्यांत व्हड बंदर आसा. हेर लांबायेचे रस्ते आसात. दर्यावेल्या बंदरांमदी पारक्षिप (कटक) हें सगळ्यांत व्हड बंदर आसा. हेर बंदरांमदी चंदबाली (बलसोर), गोपालपूर (गंजाम) हांचो आस्पाव जाता आसा.

रेल्वे राज्यांत २००० किमी. लांबायेचे रस्ते आसात.

हवाई ओरिसांतलो मुखेल विमानतळ भुवनेश्वराक आसा.थंयसावन दिल्ली, कलकत्ता, हैद्राबाद, हांगा विमान-येरादारी चलता. वायुदूत विमान सेवा भुवनेश्वर, जयपूर आनी राउरकेला हांगाय चलता।

लोक आनी समाजजीण

राज्याचो आवांठ १,५५,७०७ चौ. किमी. लोकसंख्या:२३,३७०,२७१(१९८१).

धर्म: राज्यांत वट्ट लोकसंख्येच्या ९६%हिंदू, सुमार २% किरिस्तांव तर १.५% मुसलमान आसात. हिंदूमदीं वैश्णव आनी शैव पंथीय मुखेल आसून ते पुरीच्या जगन्नाथदेवाक मानतात. जैन मताचेय लोक हांगा आसात.

जाती/ जमाती: अनुसूचित जाती-जमातीची लोकसंख्या राज्यांत ९७.८ लाख आसून राज्यांतले वट्ट लोकसंख्येंत हेर राज्यांपरस. हें प्रमाण सगळ्यांत चड आसा. राज्यांतले वट्ट लोकसंख्येंत हेर राज्यांपरस. हें प्रमाण सगळ्यांक चड आसा. राज्यांत आदिवासी २४% तर अनुसूचित जमाती १५.७% अशें प्रमाण पडटा. पाण, गंदा, डोम, धोबा, बावरी आनी कांद्रा भुइयॉं, ओराओं, भूमिजी,भौमिया आनी शबर ह्यो कांय आदिवासी जमाती आसात. ससनी ब्राह्मण, उत्कल ब्राह्मण हामकाम समाजांत व्हड मान आसा. ताच्या फाटल्यान क्षत्रिय आनी राजपूत वर्ग येता. सगळे जमीनदार स्वताक क्षत्रिय मानतात. रीतरिवाज: माड आनी आंब्याचे रूखावळीमजगतीं हांगाचीं खेडीं वसल्यांत. घरांच्यो वण्टी मातयेन रंगयिल्ल्यो आसतात. तांचेर चुन्यान चित्रां काडटात.देवूळ, वाग, हत्ती, भाताचे भरे अशी हीं चित्रां आसतात. दादले धोतर आनी खांध्यार चादर असो भेस करतात. बायलो धोंपरामेरेन साडी न्हेसतात. शारांत रावपी लाकांचेर आर्विल्ल्या भेसांचो प्रभाव पडिल्लो आसा. आदिवासी लोक शिकार करप, फळां पुंजावप, एकेच सुवातेर रावन वा कुमेरी पध्दतीची शेती करतात. हालीं ते खणींनी वा कारखान्यांनी वावर करतात.

सण आनी उत्सव: राज्यांतल्यो चडश्यो सगळ्यो परबो शेताकडेन संबंदीत आसात. पावसाउपरांत मळणी जातकच गाय-बैलांच्यो जायत्यो परबो जातात. हेर म्हत्वाच्या जात्रा-यात्रांमदीं पुरीची चंदन जात्रा,जून-जुलय म्हयन्यांत जावपी जगन्नाथाची रथयात्रा, नोव्हेंबर म्हयन्यांत जावपी कटकची बली यात्रा, फेब्रुवारी म्हयन्यांतली कोणार्कची जात्रा, हांचो आस्पाव जाता. हेर देशांतल्यान ह्या जात्रांक यात्रा, फेब्रुवारी म्हयन्यांतली कोणार्कची जात्रा, हांचो आस्पाव जाता. हेर देशांतल्यान ह्या जात्रांक लाखांनी लोक येता. कलाकुसर: ओरिसांतली शिल्पकला खूब ओडलायणी आसा. भुवनेश्वर,कोणार्क, जगन्नाथपुरी ह्या सुवातींनी ही कला दिश्टी पडटा. कोणार्क सूर्यमंदिर शिल्पकलेखातीर नामना जोडून आसा.

ओडिसी (*)हो राज्यांतलो म्हत्वाचो थळावो नृत्यप्रकार आसा. भरतनाट्यम,कथकळि, मणिपूरी, कथक ह्या नृत्यांकय तितलेंच म्हत्व आसा. मोव फातरासावन केल्लें मूर्तीकाम, लांकडी खेळणी, नक्षी आशिल्लें जाळिकाम ही हांगासल्ली खास कला आसा. हांगाचे दागिने आनी बंगालांतल्यान एक भाशीक चळवळ सुरू केल्ली. ते ओडिया ही भास म्हूण मानपाक तयार नासले. फकीर मोहन आनी सेनापती ह्या बरोवप्यांनी फुडाकार घेवन ओडिया ही स्वतंत्र भास आसा, हें मत स्पश्टपणान मांडलें. ह्या बरोवप्यांच्या पंगडान ‘लधमा’ , ‘छमाण ’, ‘प्रायशिचत’ अश्यो जायत्यो नवलकाणयो रचल्यो. पुष्पमाला, उपहार अशे काव्यग्रंथ बरयले. रामायण आनी महाभारत हांचो अणकार केलो. ह्याच काळांतले नामनेचे ‘भक्तकवीं’ मुधुसूदन राय हांच्या काव्याचेर विश्वकवी रवींद्रनाथ टागोर हाचो प्रभाव पडला. ओरिसाचो वड्स्वर्स्थ म्हूण गाजिल्लो गंगाधर मेदेर ह्या कवीन ‘शाकुंतल’ काव्याचेर आदारित ‘प्रणयवल्लरी’, सीता वनवासाचेर ‘तपस्वीनी’ हीं काव्यां रचलीं.

आर्विल्ल्या बरोवप्यांमदीं गोपबंधुदास हाणें ‘धर्मपद’, ‘वदिर-आत्मकथा’, ‘काराकविता’,‘अवकाशचिंता’ हे ग्रंथ रचले. ह्याच काळांत निळकंठदास हाणें टेनीसनच्या ‘प्रीन्सेस’ चेर आदारिल्लें ‘प्रणयिनी’ आनी ‘इनॉक आर्डेन’ हाचेर आदारिल्ले ‘दासनायक’ हे ग्रंथ रचले. मायाधर मानसिंह कालींदीचरण पाणिग्राही, वैकुंठनाथ पटनायक, हरिहर महापात्र, शरदचंद्र मुखर्जी आनी अन्नदाशंकर राय हांणी काव्याच्या मळार मोलादीक वावर केला.

साहित्य अकादेमीचे वर्सुकी पुरस्कार जोडपी साहित्यीक अशे आसात- १९५५:गोपीनाथ मोहंती, १९५८:कान्हूचरण मोहंती, १९६१:गोदावरीस मिश्रा (मरणाउपरांत), १९६३: सोची राऊतरॉय, १९६४:नीलकांत दास, १९६५: बैकूंठनाथ पटनायक, १९६६: गोदावरीस महापात्र (मरणाउपरांत), १९६७: सूर्यनारायण दास, १९६१: सुरेन्द्र मोहंती, १९७०: बिनोद चंद्र नायक,१९७१: मनोरंजन दास, १९७२: मनोज दास, १९७३: जे. पी. मोहंतीं, १९७४: सीताकांत मोहापात्रा,१९७५: राधामोहन गडनायक, १९७६: किशोरी चरण दास, १९७७: काली रचण पटनायक, १९८१:अखिलमोहन पटनायक, १९८२:गोपाळ चोत्राय, १९८३: हरेकृष्ण मेहताब, १९८४: भानुजी राव.

म्हत्वाचीं थळां

पुरी: हें थळ भुवनेश्वर सावन ६२ किमी. अंतराचेर आसा. हिंदूंच्या चार धामांमदलें एक धाम. हांगा जगन्नथाचें देवूळ आसा. आषाढ शुक्ल व्दितीयेक हांगा व्हड जात्रा भरता. सध्याचें देवूळ ११९८ त बांदिल्लें. नामनेची जगन्न्थाची रथयात्रा हांगा भरता.

कोणार्कहांगा तेराव्या शतमानांतलें सूर्यमंदिर आसा. २४ कोरांतिल्ली पाशाणाचीं चक्रां, सात व्हड कोरांतिल्ले घोडे आशिल्लो सूर्याखातीर केल्लो रथ, हांगा पळोवंक मेळटा. भुवनेश्वरसावन ६५ किमी. चेर ही सुवात आसा.

भुवनेश्वरलिंगराज देवूळ, मुक्तेश्वर देवूळ, अनंत वासुदेव देवूळ, राजराणी देवूळ तशेंच हेर देवळां हांगा पळोवपाक मेळटात. खंडगिरी,उदयगिरी आनी धौली हांगासल्ल्यो जैन आनी बौध्दांच्यो होंव-यो आनी अशोकाचें पाशाणबरप हांगा आसा.

हिराकूद धरण, चिल्कातळे, गोपाळपूर दर्यादेग, तप्तपानी- हून उदकाचे झरे, राउरकेलाचो तिख्या कारखानी, पूर्विल्ली राजधानी कटक.