Xoán I de Aragón

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Xoán de Aragón.

Xoán I de Aragón

Biografía
Nacemento	27 de decembro de 1350 Perpiñán (Coroa de Aragón)
Morte	19 de maio de 1396 (45 anos) Foixà (Coroa de Aragón)
Causa da morte	caída de cabalo
Lugar de sepultura	Mosteiro de Poblet
Rei de Mallorca Coroa de Aragón
5 de xaneiro de 1387 – 19 de maio de 1396 ← Pedro IV de Aragón – Martiño I de Aragón →
Monarca da Coroa de Aragón
5 de xaneiro de 1387 – 19 de maio de 1396 ← Pedro IV de Aragón – Martiño I de Aragón →
Rei de Sardeña
5 de xaneiro de 1387 – 19 de maio de 1396
Duke of Girona (en)
Conde de Cervera
Datos persoais
Relixión	Cristianismo
Actividade
Ocupación	gobernante
Outro
Título	Conde de Cervera Rei de Mallorca Rei de Sardeña Rei de Córsega Rei de Valencia Duke of Girona (en) Rei de Aragón Conde de Barcelona
Familia	Casa de Barcelona e Casa de Aragón
Cónxuxe	Iolanda de Bar (1384 (Gregoriano)–) Martha of Armagnac (1373 (Gregoriano)–)
Fillos	Joana de Aragão  () Martha of Armagnac Iolanda de Aragão  () Iolanda de Bar
Pais	Pedro IV de Aragón   e Leonor de Trinacria
Irmáns	Martiño I de Aragón Leonor de Aragón e de Sicilia Isabel de Aragón Xoana de Aragón e Navarra Constanza de Aragón e Navarra
Cronoloxía
25 de abril de 1388 (Gregoriano), 28 de setembro de 1388 (Gregoriano)	coroación (Zaragoza)
Sinatura
Descrito pola fonte	Nordisk familjebok Dicionario Enciclopédico Brockhaus e Efron Encyclopædia Britannica

Xoán I de Aragón, chamado o Cazador e o Amador de toda xentileza, nado en Perpiñán o 27 de decembro de 1350 e finado en Torroella de Montgrí, Xirona, o 19 de maio de 1396, foi rei de Aragón, Valencia, Mallorca, Sardeña e Córsega, e conde de Barcelona, Rosellón e Cerdaña desde 1387 a 1396.

Foi o fillo e sucesor de Pedro IV de Aragón e da súa esposa Leonor de Trinacria.

Antes da súa entronización ostentou por primeira vez o título de duque de Xirona, instituído polo seu pai para identificar ao príncipe herdeiro da Coroa de Aragón, e que segue sendo utilizado pola monarquía española (como príncipe de Xirona.

Traxectoria

Orixe familiar

Xoán naceu na cidade de Perpiñán o 27 de decembro de 1350. Foi o primeiro fillo do rei Pedro III de Araggón, o Cerimonioso, e da súa esposa, e prima segunda, Leonor de Trinacria. O seu nacemento deu a solución ao problema sucesorio da Coroa de Aragón, que se presentara uns anos antes e que provocara a chamada Guerra da Unión.

Aspecto e actitudes

Fisicamente Xoán I era un home de mala saúde, delicado, que caeu enfermo varias veces ao longo da súa vida e sufriu dous graves ataques debido a algunhas enfermidades, o primeiro produciuse no inicio do seu reinado, en 1387; o segundo, que puxo fin á súa vida, en 1396.

Foi unha persoa moi culta. Cando había bos ingresos, a súa Corte sempre estaba chea de luxo e refinamento. Tiña unha grande afección polas belas artes, a música, a literatura e a astroloxía. Por esta razón, os historiadores chamárono "o Amador da xentileza". Tamén mostrou un grande interese pola actividade da caza, polo cal tamén foi chamado "o Cazador". Porén, desatendeu case totalmente o goberno dos seus reinos, feito que lle valeu o alcume de "o Descoidado" polos seus contemporáneos, porque antepoñía o goce e o divertimento ás tarefas de goberno. Tampouco foi un rei particularmente belicoso, senón que era pacífico e repousado, moi diferente ao carácter do seu pai. De feito, foi un monarca débil e moi influenciábel nas mans das camarillas cortesás e, despois, principalmente pola súa segunda esposa, Violante de Bar.

Primeiros anos

En 1351 seu pai creou para el o título de duque de Xirona, e o ano seguinte foi nomeado primoxénito do reino (sucesor ao trono). En 1363 foi nomeado lugartenente xeral do reino (vicerrei), e comandou as tropas que fixeron fronte á invasión de Cataluña, que intentou de Xaime IV de Mallorca.

Sendo aínda un mozo enemistouse co seu pai, o rei Pedro IV, polo seu novo matrimonio con Sibila de Fortià, pertencente á pequena nobreza empordanesa. Así mesmo, en 1385 Xoán negouse a loitar contra o seu cuñado, Xoán I de Empúries, que se rebelara un ano antes.

Reinado

Política interior

En 1387 encarcerou á raíña Sibila, viúva nese ano, pero polas presións do cardeal Pedro de Luna liberouna. Ese mesmo ano devolveu o Condado de Empúries ao seu cuñado Xoán I de Empúries, condado que lle sustraera o rei Cerimonioso.

Retrato imaxinario de Xoán I de Aragón, por Manuel Aguirre y Monsalbe (1885). Deputación de Zaragoza.

Xoán I tivo tamén certas diferenzas co seu sogro, Xoán III de Armañac, conde de Armañac. As tropas do conde, baixo as ordes do seu irmán Bernardo, invadiron o Empordán e a Costa Brava, e chegaron até Xirona (1389-1390).

As tropas de Armañac foron desaloxadas polo exército que dirixía o infante Martiño, irmán e futuro sucesor do rei, que aínda era un neno.

Xoán tamén tivo que sufocar unha rebelión do Xulgado de Arborea, un dos catro en que se dividía a illa de Sardeña naquela época.

O seu reinado estivo marcado pola desorde administrativa e financeira; aínda que o rei mesmo tiña unha importante formación intelectual e foi un decidido promotor das artes e as letras, cedeu a responsabilidade das tarefas de goberno a súa primeira esposa, Iolanda ou Violante de Bar, mentres que el se dedicaba ás súas afeccións favoritas, especialmente á caza. Promoveu, coa axuda da súa favorita Carroza de Vilaragut, a música e a literatura; neste ámbito instituíu os Xogos florais de Barcelona, a imitación dos de Tolosa, en 1393, nos que participaban poetas de toda a Coroa de Aragón.

As revoltas en Sardeña exixían continuos gastos, que Xoán de Aragón non satisfacía como debera, ao dedicar cuantiosos recursos ao mecenado nunha refinada Corte. A corrupción dos conselleiros e cortesáns, que desviaban partidas que estaban destinadas a sufocar os disturbios sardos, e incluso os que debían sufragar a preceptiva coroación do rei na Catedral de Zaragoza que, por ese motivo non chegou a celebrarse, dilapidaron a facenda rexia. O rei Cazador chegou ao extremo de ter que vender os castelos de renguengo situados no Rosellón como medio de mitigar a penuria administrativa. As Cortes de Aragón, ás que o rei tiña que solicitar financiamento, acabaron rexeitando pagar os emolumentos destinados a espectáculos e festas cortesás, alegando a inmoralidade que supoñía desbaldir nestes fastos cando a realidade social do pobo sufría escaseza e a economía atravesaba unha crise. Xoán I, ante a negativa das Cortes a sufragar a monarquía, comezou a pedir préstamos aos banqueiros de Florencia, o cal orixinou a decadencia da economía de Cataluña e o auxe económico e comercial de Aragón e Valencia.

En 1391 a pobreza prendeu a mecha da onda antisemita, que percorrera xa o Reino de Castela e comezaron, no verán dese ano, as persecucións aos xudeus de Cataluña (Xirona, Barcelona, Lleida, Perpiñán), Baleares (Palma de Mallorca) e Valencia, entre outras cidades, que provocaron a morte de moitos xudeus e a conversión forzada de moitos outros. Os responsábeis destes actos foron condenados á pena capital.

Política exterior

Dominado pola súa esposa Violante, Xoán fixo un cambio radical na política exterior con respecto á do seu pai, que sempre tivera unha mala opinión da súa nora, e que producira unha mala relación co seu fillo, outra vez, á final da súa vida; de feito, o enfrontamento dentro da familia real tivo repercusións á morte de Pedro IV de Aragón, momento no que se decide perseguir á súa cuarta esposa, Sibila de Fortià, e executar a dous dos seus conselleiros. En primeiro lugar, rómpese a posición de indiferenza que o Cerimonioso mantera respecto ao conflito do Cisma de Occidente, tomando partido polo papa de Aviñón Clemente VII.

Ademais deste movemento, o resto da política, en termos xerais, foi de carácter francófilo por influencia da súa esposa. El 1387 Xoán I fraguou unha alianza co Reino de Castela e o de Francia e, en 1388 asinou un tratado co Reino de Navarra. Así mesmo reconciliouse cos Anjou, comprometiendo o matrimonio da súa filla Violante con Lois II de Nápoles. E en 1390 asinou a paz coa República de Xénova.

No Reino de Sardeña a revolta da xuíza Leonor de Arborea e o seu marido, Brancaleone Doria, ameazaron a continuidade catalá na illa. En 1392 o príncipe Martiño debería dirixir unha expedición á illa sarda, pero foi abandonada debido a unha gran rebelión na illa de Sicilia, onde a xove María de Sicilia se instaurara como raíña.

Matrimonios e descendencia

Xoán I casou en primeiras nupcias con Marta de Armañac (1347-1378), filla do conde Xoán I de Armañac, coa que tivo os seguintes fillos:

• Xaime (1374).
• Xoana (1375-1407), que casou con Mateo, conde de Foix. Tras a morte do seu pai, reclamou o trono xunto ao seu marido, sendo derrotados. Morreu sen descendencia.
• Xoán (1376).
• Afonso (1377).

Tras enviuvar, casou con Violante de Bar (1365-1431), filla de Roberto I, duque de Bar. Tiveron os fillos seguintes:

• Xaime, duque de Xirona (1382-1388).
• Iolanda, ou Violante, (1384-1442), que casou con Lois II de Anjou, rei titular de Nápoles. O seu fillo, Lois III, pretendeu o trono de Reino de Aragón tras a morte de Martiño I o Humano, no compromiso de Caspe.
• Fernando, duque de Xirona (1389).
• Antonia (1391-1392).
• Xoán, duque de Xirona (1392-1396).
• Leonor (1393).
• Pedro (1394).
• Xoana (1396).

Xoán I tivo, por tanto, sete fillos varóns, aínda que todos morreron antes que el, polo que o sucedeu o seu irmán Martiño I de Aragón (Martiño o Humano, ou Martiño o Vello).

Morte

Xoán I, segundo moitas fontes, morreu o 19 de maio de 1396, en Torroella de Montgrí, Xirona, a consecuencia dunha caída do cabalo mentres se encontraba nunha cacería. (1396). Outras fontes din que, segundo unha lenda, o accidente foi nun bosque próximo a Foixà, no Baix Empordà, coñecido como bosque de Orriols porque pertencía daquela a un tal Bernat Alemany d'Orriols; e no camiño que vai do castelo á igrexa hai un monumento en forma de cruceiro que recorda o feito.

O cadáver do rei Xoán foi depositado na Catedral de Barcelona, e despois trasladado a Real Mosteiro de Santa María de Poblet.

Ao non ter descendencia masculina, foi sucedido polo seu irmán Martiño I de Aragón, que desde 1380 era xa rei de Sicilia. A sucesión foi contestada por Mateo I de Foix, conde de Foix, en virtude do seu matrimonio con Xoana de Aragón e de Armañac; Martiño defendeu o reino con éxito en dúas campañas de invasión do conde Mateo.

Legado

Xogos florais de Barcelona

Amante das letras, fundou, como quedou dito, os Xogos florais de Barcelona, tamén coñecidos como Jocs de la Gaia Ciència, a imitación dos que se celebraban en Tolosa, no Languedoc. Na época de Fèlix Torres i Amat de Palou (que foi bispo de Astorga entre 1833 e 1847) aínda se conservaban moitas trobas e poesías no Arquivo da Coroa de Aragón. Conservábase unha "Pragmàtica en favor de la Concepció inmaculada de la Verge, plena de doctrina i erudició" e unha "Carta (molt preciosa) al Soldà de Babilònia, en llengua catalana, perquè permeti la reparació de les esglésies de la Terra Santa", datada en Barcelona o 18 de abril de 1395.

Introdución do Humanismo na Coroa de Aragón

Xoán I, xunto con Johan Ferrández d'Heredia e Bernat Metge, foi un dos primeiros eruditos europeos en mostrar interese pola cultura clásica e a italiana. O seu mordomo traduciu a Séneca ao valenciano, e o rei Xoán era un gran coleccionista de libros e lector habitual de escritores clásicos como Tito Livio e Plutarco de Queronea. E mantivo unha importante correspondencia sobre libros con Juan Fernández de Heredia e Gian Galeazzo Visconti, duque de Milán.

Antepasados de Xoán I de Aragón

Mosteiro de Poblet. Sepulcros reais

Figuras xacentes de Xoán I e Violante de Bar en Poblet.

Pedro III de Aragón (o Grande)

Xaime II de Aragón (o Xusto)

Constanza II de Sicilia

Afonso IV de Aragón (o Benigno)

Carlos II de Anjou

Branca de Nápoles

María de Hungría

Pedro IV de Aragón (o Cerimonioso)

Bernat Guillem d'Entença

Gombau d'Entença

?

Teresa d'Entença

Sancho de Antillón

Constanza de Antillón

Leoonor de Urgel e Montcada

Xoán I de Aragón (o Cazador)

Pedro III de Aragón (=16)

Frederico II de Sicilia

Constanza II de Sicilia (=17)

Pedro II de Sicilia

Carlos II de Anjou

Leonor de Anjou

María de Hungría

Leonor de Trinacria

Meinard II de Gorízia-Tirol

Otón III de Carintia

Isabel de Baviera

Isabel de Caríntia

Henrique V de Legnica

Eufemia de Silesia-Legnica

Isabel de Kalisz

Predecesor: Títulos de nova creación (Xirona en 1351 e Cervera en 1353)

Duque de Xirona Conde de Cervera 1351 e 1387 e 1353 - 1387

Sucesor: Xaime de Aragón, como Delfín de Xirona (1387-1388) Fernando de Aragón, como Duque de Xirona (1389) Pedro de Aragón, como Duque de Xirona (1394)

Predecesor: Pedro IV

Rei de Aragón, de Mallorca, de Valencia, de Sardeña e de Córsega Conde de Barcelona, de Rosellón e de Cerdaña 1387 - 1396

Sucesor: Martíño I

Véxase tamén

Bibliografía

• Casula, Francesco Cesare (1977): Carte reali diplomatiche di Giovanni I il Cacciatore, re d'Aragona, riguardanti l'Italia. Padova: CEDAM.
• Cornudella, Rafael (2012): "Obres i artistes de França i dels Països Baixos a Catalunya al voltant de 1400". En: Museu Nacional d'Art de Catalunya. Catalunya 1400. El Gòtic Internacional. ISBN 978-84-8043-248-1.
• Ferrer i Mallol, Maria Teresa (1978): "Els darrers sobirans del Casal de Barcelona: Joan I i Martí l'Humà". En: Història de Catalunya. Barcelona: Editorial Salvat, páxs. 142-150.
• Ladero Quesada, Miguel Ángel (1996). "El ejercicio del poder real en la Corona de Aragón: Instituciones e instrumentos de gobierno (Siglos XIV y XV)", Congreso de Historia de la Corona de Aragón (15, 1993, Jaca), Vol. 1. ISBN 84-7753-611-2, páxs. 71-140.
• Ledesma, M. L. (1979): "El patrimonio real en Aragón a fines del siglo XIV: los dominios y rentas de Violante de Bar", en Aragón en la Edad Media, vol. II. Zaragoza.
• Leralta, Javier (2008): Apodos reales: historia y leyenda de los motes regios. Madrid: Sílex (Serie Historia). ISBN 978-84-7737-211-0.
• Salas Merino, Vicente (2007): Genealogía de los reyes de España. Madrid: Visión. ISBN 978-84-9821-767-4.
• Tasis i Marca, Rafael (1980): Pere el Cerimoniós i els seus fills. 2ª ed. Barcelona: Vicens-Vives. Serie: Historia de Catalunya/Història de Catalunya. Biografies catalanes. Vol. 7.
• Tasis i Marca, Rafael & Jesús Ernesto Martínez Ferrando (1959): Joan I: el rei caçador i músic. Barcelona: Editorial Aedos.

Outros artigos

• Pedro IV de Aragón
• Martiño I de Aragón

Ligazóns externas

• Juan I «el Cazador» Arquivado 01 de outubro de 2017 en Wayback Machine. en Gran Enciclopedia Aragonesa (en castelán).