Século de ouro dos Países Baixos

O mapa do mundo de Frederik de Wit, publicado en 1662 no auxe da Idade de Ouro dos Países Baixos.

O Século de ouro dos Países Baixos, tamén denominado Século de ouro neerlandés, Idade de ouro neerlandesa ou Idade de ouro holandesa (en neerlandés: Gouden Eeuw), foi un período da historia dos Países Baixos de 1584 a 1702, no que a modesta República Unida dos Países Baixos (predecesor dos actuais Países Baixos) se converteu na primeira potencia capitalista de Occidente. Nesta época floreceron o comercio, a ciencia e a cultura holandesas, aclamados a nivel mundial.

Os Países Baixos perderon o seu poder hexemónico no século XVIII, superados polo Reino Unido, co Tratado de Utrecht, pero tamén por Francia.

Antecedentes

Mapa da República das Sete Provincias Unidas dos Países Baixos de Johannes Janssonius (1658)

A República Neerlandesa asinou a Unión de Utrecht en 1568 e iniciou unha rebelión contra Filipe II de España, resultando na Guerra de Flandres. Antes que a rexión pudese ser completamente reconquistada, unha guerra foi iniciada entre Inglaterra e España, forzando as tropas espanholas de Filipe II a deteren os seus avanzos. Ao mesmo tempo, as tropas de Filipe II conquistaran as importantes cidades de comercio Bruxas e Gante. Anveres, daquela o máis importante porto do mundo, tivo de ser conquistada; o 17 de agosto de 1585, caeu, resultando no fin da guerra para os (daquí en diante) Países Baixos do Sur. As Províncias Unidas (Países Baixos contemporáneos) continuaron a loita até a Paz de Westfalia en 1648.

A perda definitiva do sur dos Países Baixos (a maior parte da Bélxica contemporánea) fixo que os ricos comerciantes calvinistas fuxisen desas cidades cara ao norte. Moitos emigraron a Ámsterdam, que naquel momento era un pequeno porto, que se transformou rapidamente nun dos portos máis importantes do mundo no século XVII .

Esta inmigración masiva de Flandres e Brabante foi un importante estímulo para a Idade de Ouro dos Países Baixos. Ademais da inmigración masiva do sur dos Países Baixos, tamén houbo unha afluencia masiva de refuxiados que fuxían da persecución relixiosa, especialmente xudeus sefarditas de Portugal, Castela e Aragón e, máis tarde, hugonotes de Francia. A riqueza do país acumulada durante o Século de Ouro proporcionou unha gran tolerancia cara ás minorías étnicas, e o país acolleu a todos os europeos perseguidos e exiliados.

Varios outros factores tamén contribuíron ao florecemento do comercio, a industria, as artes e as ciencias durante este período. A invención do serradoiro permitiu a construción masiva de barcos para o comercio mundial e a defensa dos intereses económicos da república por medios militares.

Comercio

“	Nova York comezou como Nova Amsterdam. Basta ollar para o globo: da Nova Zelandia e Terra de Arnhem, na Australia, pasando polo Cabo Horn até Willemstad, no Caribe, os holandeses inmortalizáranse no mapa mundial.	”
	— Christoph Driessen, Kleine Geschichte Amsterdams

Durante gran parte do século XVII, os holandeses, navegantes e cartógrafos tradicionalmente hábiles, dominaron o comercio mundial. Esta posición, anteriormente ocupada por portugueses e españois, perderíase máis tarde ante Inglaterra tras unha longa competición que desembocou en varias guerras anglo-holandesas .

En 1602 fundouse a Compañía Holandesa das Indias Orientais (VOC ), a primeira multinacional da historia. Esta empresa recibiu o monopolio do comercio con Asia, mantendo durante dous séculos e converténdose na maior empresa comercial do mundo no século XVII. As especias importáronse en grandes cantidades e obtiveron grandes beneficios, debido aos esforzos e riscos que implicaba e a unha aparente demanda insaciable. En 1609 fundouse o Banco de Ámsterdam, un século antes do seu equivalente inglés.

A Compañía Holandesa das Indias Orientais mantivo o monopolio do comercio co Xapón a través dun posto comercial en Dejima de 1640 a 1854. Durante este período os holandeses foron a súa xanela ao mundo. As ciencias e produtos occidentais foron introducidos aos xaponeses e os contactos deron lugar no chamado Rangaku ou "Ensino neerlandés". Os holandeses foron determinantes para transmitir ao Xapón algúns coñecementos sobre a revolución industrial e científica que estaba a ter lugar en Occidente. Os xaponeses adquiriron e traduciron numerosos libros científicos dos holandeses, obtiveron curiosidades e manufacturas deles (como reloxos) e recibiron demostracións de diversas innovacións occidentais (como demostracións de fenómenos eléctricos e o voo dun globo aerostático nos primeiros anos do século XIX). Nos séculos XVII e XVIII, os holandeses eran a nación europea máis rica e cientificamente máis avanzada, o que os situaba nunha posición privilexiada para transferir o coñecemento occidental ao Xapón.

Os holandeses tamén dominaron o comercio entre os países europeos . A rexión dos Países Baixos estaba favorabelmente situada entre as rutas comerciais Leste-Oeste e Norte-Sur e uníase a gran parte do interior alemán a través do río Rin. Os comerciantes holandeses transportaban viño desde Francia e Portugal até a rexión do Báltico e regresaban con grans destinados aos países do mar Mediterráneo.

O florecente comercio holandés deu lugar a unha clase comercial numerosa e rica. A nova prosperidade trouxo máis atención e patrocinio ás artes plásticas, á literatura e á ciencia.

Ciencia

Retrato de Anton van Leeuwenhoek (c. 1680), de Jan Verkolje (I), no Museum Boerhaave, en Leida

Como resultado do seu clima de tolerancia intelectual, a República Holandesa atraeu a científicos e intelectuais de toda Europa. Especialmente a coñecida Universidade de Leiden (fundada en 1575 polo estatuario holandés Guillerme I de Orange, como un xesto de agradecemento pola forte resistencia de Leiden contra España durante a Guerra dos Oitenta Anos) converteuse no lugar de encontro destas persoas, como o filósofo René Descartes, por exemplo, que viviu en Leiden entre 1628 e 1649.

Os avogados holandeses eran coñecidos polo seu coñecemento do dereito internacional do mar e do dereito mercantil. Hugo Grotius (1583-1645) creou as bases do dereito internacional. Inventou o concepto de Mares libres ou Mare liberum, que foi fortemente disputado por Inglaterra, o principal rival dos Países Baixos no dominio do comercio mundial. Tamén formulou os dereitos en relación aos conflitos entre as nacións no seu libro De iure belli ac pacis (Sobre as leis da guerra e da paz).

Christiaan Huygens (1629-1695) foi un famoso matemático, físico e astrónomo. Inventou o reloxo de péndulo, que supuxo un gran paso adiante na medida exacta do tempo. Entre as súas contribucións á astronomía está a explicación dos aneis planetarios de Saturno. Tamén contribuíu no campo da óptica. O científico holandés máis famoso no campo da óptica é sen dúbida Anton van Leeuwenhoek, quen fixo grandes melloras no microscopio e foi o primeiro en estudar metodicamente a vida microscópica, sentando así as bases para o campo da microbioloxía.

O famoso enxeñeiro hidráulico holandés Jan Leeghwater (1575-1650) acadou importantes vitorias na eterna loita dos Países Baixos contra o mar. Leeghwater engadiu unha cantidade considerable de terra á república, convertendo varios grandes lagos en pólders ao drenar as terras mediante muíños de vento.

De novo, como consecuencia do clima de tolerancia, floreceu a edición de libros. Varios libros sobre relixión, filosofía e ciencia, considerados controvertidos noutros países, foron publicados nos Países Baixos e exportados ao estranxeiro. En consecuencia, os Países Baixos convertéronse cada vez máis no editor de libros de Europa no século XVII.

Cultura

A rexión dos Países Baixos experimentou un desenvolvemento cultural que superou ao dos países veciños. Con poucas excepcións (en particular o dramaturgo holandés Joost van den Vondel) o movemento barroco non tivo moita influencia. A súa exuberancia non coincidía coa austeridade da gran poboación calvinista. A creación de imaxes estivo fortemente condicionada pola iconoclastia reformista, que levou ao Beeldenstorm, e á súa vez retroalimentou a produción imaxinista católica do barroco.

A gran forza detrás dos novos desenvolvementos culturais neerlandeses estivo especialmente nas provincias occidentais: en primeiro lugar en Holanda, e en menor medida en Zelandia e Utrecht. Mentres que os aristócratas ricos adoitan converterse en mecenas das artes noutros países, na República Holandesa este lugar foi ocupado por comerciantes e outros mecenas.

Pintura

Véxase o artigo principal: Pintura do Século de ouro neerlandés

Rolda Nocturna (1642) de Rembrandt

A pintura dos Países Baixos do Século de Ouro seguiu moitas das tendencias que dominaron a arte barroca noutras partes de Europa, como o caravagismo, o naturalismo e un crecente interese por temas como a natureza morta, a paisaxe e a pintura de xénero. A pintura histórica —tradicionalmente o xénero máis elevado— e o retrato tamén foron populares. Aínda que coleccionar e pintar para o mercado libre tamén era común noutros lugares, historiadores da arte sinalan o crecente número de clases medias holandesas adiñeiradas e os estándares mercantís como os motores da popularidade de certos temas pictóricos. Esta tendencia, unida ás catacteríasticas do mecenado (ou por veces da falta del) da igrexa contrarreformista que dominaba as artes na Europa católica, deu lugar a un gran número de "escenas da vida cotiá" (xénero) e outras representacións non relixiosas. As paisaxes e a pintura marítima, por exemplo, reflicten a terra conquistada ao mar e as fontes do comercio e do poder naval que marcaron o Século de Ouro da República. Un aspecto moi representativo da pintura barroca holandesa é a representación de grandes grupos, especialmente gremios e milicias civís, como a Rolda nocturna de Rembrandt.

Os pintores máis famosos do Século de Ouro son algunhas das figuras máis dominantes da época: Rembrandt, o mestre do xénero Johannes Vermeer, o innovador paisaxista Jacob van Ruisdael e Frans Hals, que inxectou unha nova vida ao retrato. Algúns estilos e tendencias artísticas notables inclúen o manierismo de Haarlem, o caravagismo de Utrecht, a escola de Delft, os Fijnschilders de Leiden e o clasicismo holandés.

Arquitectura

O Palacio Real de Ámsterdam, construído no século XVII

A arquitectura holandesa alcanzou novas alturas na Idade de Ouro. Como resultado da crecente economía, as cidades expandíronse moito. Construíronse novos pazos municipais, pesas e almacéns. Os comerciantes que fixeron fortuna ordenaron a construción de novas casas (con fachadas ornamentadas para beneficiar a súa condición social) ao longo das moitas novas canles que se cavaron (con fins de defensa e transporte). No interior construíronse moitos castelos e vilas novos, a maioría dos cales non sobreviviron.

A principios do século XVII predominaban os antigos elementos góticos, xunto con motivos renacentistas. Despois dalgunhas décadas, o clasicismo francés cobrou protagonismo: acentuáronse os elementos verticais, utilizáronse menos adornos, preferiuse a pedra natural ao ladrillo. Esta tendencia á sobriedade intensificouse nas últimas décadas do século. A partir de 1670 aproximadamente, as opcións máis destacadas para a fachada da casa eran a súa entrada, con alicerces a cada lado e posiblemente un balcón arriba, pero sen máis decoración.

A principios de 1595 encargáronse igrexas reformadas, moitas das cales aínda son edificios destacados.

Os arquitectos holandeses máis famosos do século XVII foron Jacob van Campen, Pieter e Maurits Post, Pieter Vingbooms, Lieven de Key e Hendrick de Keyser.

Escultura

Mercurio por Artus Quellinus

Os logros holandeses na área da escultura no século XVII son menos destacados que en pintura e arquitectura. Creáronse menos exemplos que nos países veciños, sendo un dos motivos a súa ausencia nos interiores das igrexas protestantes; despois de todo, a obxección á veneración católica das estatuas foi un dos puntos polémicos da Reforma protestante. Outra era a relativamente pequena clase de nobres. Encargáronse esculturas para edificios gobernamentais, edificios privados (a miúdo decorando fachadas de casas) e exteriores de igrexas. Tamén había unha parroquia para sepulturas monumentais e bustos retratados.

Hendrick de Keyser, que estivo activo nos albores do Século de Ouro, é un dos poucos escultores holandeses destacados. Nas décadas de 1650 e 1660, o escultor flamengo Artus I Quellinus, xunto coa súa familia e seguidores como Rombout Verhulst, foron os responsables das decoracións clasicistas do Concello de Ámsterdam (hoxe Palacio Real de Ámsterdam).

Fin

Lois XIV e as tropas francesas prepáranse para invadir Holanda

O Século de Ouro rematou nas últimas décadas do século XVII, debido á crise da Guerra dos Trinta Anos. A República Holandesa viuse afectada pola recuperación dos países participantes no conflito. Esta deterioración foi paulatina, e máis que a deterioración holandesa é o desenvolvemento das outras potencias, especialmente de Francia e Inglaterra, ás que axudou moito, dada a inmigración de comerciantes e artesáns holandeses.

Véxase tamén

Bibliografía

• Driessen, Christoph; Kleine Geschichte Amsterdams, Regensburg: Friedrich Pustet GmbH & Co. KG (2010). ISBN 9065790764