Saltar ao contido

Guna Yala

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Modelo:Xeografía políticaGuna Yala
Imaxe
Localización
Editar o valor en Wikidata Mapa
 9°17′46″N 78°20′39″O / 9.2961111111111, -78.344166666667
EstadoPanamá Editar o valor en Wikidata
Poboación
Poboación33.109 (2010) Editar o valor en Wikidata (14,04 hab./km²)
Lingua usadaSan Blas Kuna (en) Traducir Editar o valor en Wikidata
Xeografía
Superficie2.358,2 km² Editar o valor en Wikidata
Comparte fronteira con
ISO 3166-2PA-KY Editar o valor en Wikidata

Guna Yala[1] é unha comarca indíxena en Panamá, habitada pola etnia guna. Antigamente a comarca chamábase San Blas até 1998[2] e Kuna Yala até 2010. Os locais coñécena con varios nomes como: "Dulenega", "Yarsuid", "Duleyala". Posúe unha área de 2.393,10 km² e unha poboación de 32.446 habitantes (censo 2000). Esta comarca non posúe distritos, a diferenza das demais provincias panameñas. A súa capital é Gaigirgordub. Limita ao norte co mar Caribe, ao sur coa provincia de Darién e a comarca Emberá-Wounaan, ao leste con Colombia e ao oeste coa provincia de Colón.

Toponimia

[editar | editar a fonte]

A área foi formalmente coñecida como San Blas, xunto co nome autóctono de Kuna Yala, pero cambiouse en outubro de 2011 cando o Goberno de Panamá recoñeceu a afirmación do pobo guna que na súa lingua non existía o fonema para a letra "K", e que o nome oficial debería ser "Guna Yala".

Historia

[editar | editar a fonte]

Mediante lei do 4 de xuño de 1870, de Colombia, foi creada a Comarca Tulenega,[3] que incluía ademais do actual territorio da Comarca Guna Yala, o de varias comunidades da comarca de Wargandí, como Mortí, Asnadi e Sogubdi, así como tamén o de comunidades da comarca de Madugandí, como Tiuarsicuá, e as comunidades guna de Colombia, como Tanela e Arquía. A extensión territorial da Comarca Tulenega abarcaba desde a provincia de Colón chegando até o golfo de Urabá, Colombia. A xefatura de goberno da comarca era exercida por un comisario xeral, nomeado polo goberno central. A lei recoñecía ademais aos gunas a propiedade da terra na Comarca.

Tras a separación de Panamá en 1903, foi completamente descoñecida a Lei de 1870, e ademais, o territorio da anterior comarca, quedou dividido de feito, en dúas partes: a parte maioritaria quedou na nova nación panameña, mentres que unha pequena zona quedou en Colombia.

A suspensión da comarca, as concesións bananeiras, as incursións de persoas alleas ao pobo guna en busca de ouro, caucho, tartarugas mariñas e os abusos da policía colonial causaron grande descontento entre os nativos e provocaron, o 21 de febreiro de 1925, a Revolución guna, dirixida polo Cacique Olokintipipilele (Simral Colman) da Comunidade de Ailigandi, onde se xestou toda a revolución guna de 1925, tamén apoiado polo Saila Nele Kantule da localidade de Ustupu, quen foi o seu Secretario e Voceiro así mesmo o Saila Olonibiquinya de Carti. Os gunas armados, atacaron os policías nas illas de Tupile e Ukupseni, Tigre, Río Sidra, Nargana, Corazón de Jesús, Rio Azúcar e Carti xa que estes eran acusados de suprimir os costumes gunas e realizar abusos en varias comunidades. Nesta revolución guna proclamouse a efémera República de Tule, separándose do goberno central panameño durante uns días.

O tratado de paz posterior, estableceu o compromiso do goberno de Panamá de protexer os usos e costumes gunas. Os gunas á súa vez, aceptaban o desenvolvemento do sistema escolar oficial nas illas. A brigada policial sería expulsada do territorio indíxena e todos os prisioneiros liberados. As negociacións que puxeron fin ao conflito armado, constituíron un primeiro paso para establecer o status de autonomía dos guna e recuperar a cultura que se estaba perdendo.

Con base ao artigo 5° da Constitución de 1904, que permite que a lei cree divisións políticas con réximes especiais ou por razóns de conveniencia administrativa ou de servizo público, a lexislación sobre territorios indíxenas en Panamá comezou a ser definida co establecemento da Comarca de San Blas por medio da lei Nº 2 do 16 de setembro de 1938,[3] incluíndo áreas das provincias de Panamá e Colón, e logo, coa definición dos seus límites e administración mediante a Lei Nº 16 do 19 de febreiro de 1953.[3] O seu nome mudaría finalmente a Guna Yala mediante lei Nº 99 de 23 de decembro de 1998.[3]

Actualmente, de acordo co fallo da Corte Suprema de Xustiza, do 23 de marzo de 2001, as Comarcas teñen unha organización político-administrativa distinta e independente á dos Distritos e Correxementos. As Comarcas réxense de acordo ás institucións especiais propias; e segundo resolución da Sala Terceira da Corte Suprema de Xustiza, do 6 de decembro de 2000, unha das institucións é o consentimento dos pobos indíxenas nos proxectos que pretendan desenvolverse nos seus territorios.

Comunidades de Kuna Yala

[editar | editar a fonte]
Unha das illas de Guna Yala
Illa Perro, Comarca Guna Yala.

Guna Yala non ten distritos, pero si catro correxementos:

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ O Congreso Xeral Guna decidiu suprimir as letras P, T, K do seu alfabeto, sendo esta última substituída pola letra G. Boletín Informativo do Congreso Nacional Guna, Decembro de 2010, consultado o 15 de novembro de 2011. Arquivo: [1]
  2. ↑ Lei 99 do 23 de decembro de 1998. Gaceta Oficial de Panamá.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Valiente López, Aresio (2008). La jurisdicción indígena en la legislación panameña (PDF). Biblioteca Jurídica Virtual del Instituto de Investigaciones Jurídicas de la UNAM. p. 211 (9 do pdf). Consultado o 15 de outubro de 2016. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Guna_Yala&oldid=6761967»