Débeda externa

A débeda externa é a suma das obrigacións que ten un país con respecto doutros, que se compón de débeda pública (a contraída polo estado) e débeda privada ou do sector privado, que é aquela que contraen os particulares no exterior.

A débeda externa con respecto a outros países dáse con frecuencia a través de organismos como o Fondo Monetario Internacional ou o Banco Mundial. Se o debedor ten problemas para pagala, pode supor un serio problema para o desenvolvemento económico dun país, e ata para a súa autonomía.

En principio o endebedamento non é malo, pois permite conservar os recursos propios e recibir recursos alleos para explotar, procesar ou producir novos bens e servizos. Con todo vólvese un problema cando devandita débeda non se utiliza realmente para o que foi solicitada ou ben as condicións de devolución endurécense. Sendo así unha das causas do subdesenvolvemento máis ca un camiño para resolvelo.

Orixe do problema da débeda

En 1973 o prezo do petróleo multiplícase por tres. Os países produtores gañan inxentes cantidades de diñeiro que son postos en bancos occidentais e iso provoca un exceso de liquidez nos mercados internacionais, que dan saída a estes capitais concedendo empréstitos con tipos de xuro extremadamente baixos. O 60% dos créditos van a países empobrecidos.

A finais de 1979 sucédense catro feitos prexudiciais para estes países.

1. Soben os tipos de xuro (multiplícanse por catro desde finais do ano 1970 ata principios do ano 80), o cal precipita a crise da débeda do ano 1982, popularízase (por inevitable) a adquisición de novos préstamos para facer fronte ao pago de débedas impagables, provocando a partir de aí a catástrofe económica desa década e a multiplicación da débeda.
2. Apréciase fortemente o dólar.
3. Cae o comercio mundial e desprézanse as exportacións do Sur que non sexan petróleo.
4. Inícianse ademais, os plans de axuste estrutural.

Chégase entón a unha situación, que metaforicamente explicaba o analista Ignacio Ramonet, na cal os países do Terceiro Mundo invisten máis diñeiro en devolver os xuros desa débeda que no seu propio desenvolvemento:

Vostede para comprar un piso, pide un crédito de 10 millóns cun interese ao 5%, pero aos tres meses o banco sóbelle o interese ao 8% e un non pode queixarse. Aos 6 meses, sóbello ao 20%, co que o préstamo que pediu podería pagalo pero con este xa non pode (...) Isto é o que pasou coa débeda externa. (...) Agora [os países pobres] están obrigados a exportar para conseguir divisas coas que pagar os intereses da súa débeda exterior. Desta forma, o país está envorcado ao comercio exterior e iso impídelle ocuparse do seu mercado interior.

Sabido é que na época na que se orixinou o problema da débeda moitos gobernos ditatoriais entraron neste círculo vicioso. Entre outras causas, a fuga de capitais privou a estes países dunha fonte de aforro interno imprescindible para o impulso do propio desenvolvemento.

A socialización de perdas, unha práctica habitual nos setenta pola que o Estado figuraba como aval das concesións exteriores de préstamo a axentes privados, tamén explica parte da orixe do problema. Os investimentos errados ou a insolvencia destes axentes fixo que determinadas débedas particulares pasasen automaticamente a converterse en débeda pública. Autores como Rodolfo Terragno tamén fan fincapé nunha visión algo miope das sociedades que se endebedaron, ao non darse conta que aquel modelo antes ou despois debería terminar.

A especialista Esther Vivas, autora de En pé contra a débeda externa (O Vello Topo, 2008)Arquivado 04 de xaneiro de 2009 en Wayback Machine. sitúa a importancia do movemento de resistencia ao endebedamento dos países do Sur no marco do movemento altermundialista: :

O movemento contra a débeda externa xogou, desde mediados dos anos 80, un papel fundamental no desafío ao modelo de globalización capitalista e foi capaz de situar no centro da axenda política a temática do endebedamento dos países do Sur e as consecuencias nas súas poboacións.

Endebedamento grave

Algúns motivos típicos para o grave endebedamento dun país son:

• Catástrofes naturais, epidemias e similares, que obrigan a pedir préstamos para paliar os seus efectos.
• Investimentos en novos cultivos, industrias etc. que poden fracasar por cambios nos mercados ou outras razóns.
• Mala administración dos fondos, os cales producen un déficit sostido que supón cada vez máis recursos externos para compensalo.
• O esquecemento, xa sexa interesado ou non, dos efectos que as débedas excesivas poden ter ou, no seu caso, a falta de requisitos esixidos antes de concedela. Así autores como Marc Reffinot apuntan que un fenómeno parecido xa sucedeu na década de 1930 tras o Crack do 29 e, a pesar de contar con esa experiencia, permitiuse volver endebedarse ás nacións.
• No Forum 2004 de Barcelona propúxose a chamada Débeda Indigna, como aquela que se contraeu e permitiuse contraer a pesar de saber que ocasionaría serios problemas á economía e ao desenvolvemento do país que a solicitaba. A chamada Débeda Indigna ten ademais como requisito que o organismo ou país prestamista resultáselle imposible non saber os efectos que devandito crédito ocasionaría ao receptor.

Consecuencias

Algunhas consecuencias do gran endebedamento dun país poden ser:

• Imposibilidade de obter novos créditos en caso de necesidade.
• Imposición de duras condicións por parte dos acredores, incluíndo políticas económicas restritivas, xeralmente moi duras coa poboación, que impiden competir en igualdade de condicións con outros países.
• Crecemento desbocado da inflación, que fai aínda máis difícil pagar a débeda.
• Con frecuencia, a débeda é tan grande que o país non é capaz de pagar nin os xuros, co que a débeda vai crecendo co tempo, no canto de diminuír. Así, o desenvolvemento económico do país pode ser imposibilitado pola débeda, entrando nunha espiral sen fin de empobrecemento.
• Mala xestión nas políticas internas do país que levan a crises económicas.

Condonación da débeda externa

A progresiva aparición de máis e máis países lastrados pola súa enorme débeda causou a finais do século XX unha progresiva conciencia en moitos sectores sociais da necesidade da condonación da débeda externa aos países do terceiro mundo incapaces de pagala. Esta idea atopou unha forte resistencia entre os sectores políticos máis conservadores dos países desenvolvidos, que non se resignan a perder o diñeiro prestado.

Aínda que non é frecuente, tense condonado a varios países a súa débeda (total ou parcialmente) por parte doutros, xeralmente por estar o país reconstruíndose tras unha guerra, unha catástrofe ou logo dun estudo sobre a súa economía.

Segundo a Rede Cidadá pola Abolición da Débeda Externa, en 1970 a débeda era de 68.000 millóns de dólares. Nunha década, a débeda creceu ata 577.000 millóns de dólares, aínda que aínda era asumible se se mantivesen os termos nos que foi contratada.

Nos anos oitenta, recordados como a década perdida para o desenvolvemento, a débeda converteuse en impagábel e alcanzou tales proporcións que se converteu nun dos principais obstáculos para o progreso. Nesa década, os países en desenvolvemento pagaron unha factura da orde de 1 billón 300.000 millóns de dólares (1 millón de millóns trescentos mil millóns de dólares) en concepto de pago do servizo da débeda.

Co problema da débeda externa tras a macro campaña de presión emprendida entre 1998 e 2000 pasou algo parecido ao sucedido co 0,7%. Os logros conseguidos, moi parciais e máis encamiñados a lavar a imaxe ante a opinión pública que a unha reforma de calado, provocaron unha mestura de escepticismo e resignación entre a cidadanía.

Con todo, novos enfoques como a análise da débeda ecolóxica do Norte co Sur fóronse incorporando como parte dunha argumentación máis ampla que conecta coa sostibilidade ambiental e a esixencia de cambios na globalización, con movementos sociais cada vez menos estancos e máis interconectados.

En todo caso, perviven diferentes organizacións que se constituíron en observatorios de vixilancia e examinan de cerca o estado da cuestión, que dista moito de haberse solucionado. No caso concreto español, a finais de xaneiro de 2003, Cáritas, Intermón Oxfam e o Observatorio da Débeda na Globalización presentaron en Porto Alegre un informe con propostas para avanzar denunciando "a parálise" do executivo español ante este asunto.

Segundo o especialista Jesús Barcos:

hoxe en día a débeda segue sendo unha das demostracións de que a existencia dun Terceiro Mundo non se entende sen as decisións do Primeiro.

Débeda odiosa

Existe tamén o concepto de Débeda odiosa, aplicado por primeira vez en 1898 para establecer como ilexítima a débeda que Filipinas tiña con España, unha vez que España fora derrotada e perdido a súa colonia fronte a Estados Unidos.

A doutrina de débeda odiosa significa que un pobo non é responsable da débeda en que incorran gobernantes impostos pola forza. Esta doutrina está presente na discusión da débeda externa dalgúns estados onde a débeda externa foi engrosada por ditaduras e gobernos non representativos, con fins de enriquecemento persoal ou corporativo ou para a represión social e política.

En 1927, Alexander Sack, un especialista internacional en débeda pública, definía nestes termos a débeda execrábel:

Se un poder despótico incorre nunha débeda non polas necesidades ou os intereses do Estado senón para outorgar maior forza ao seu réxime despótico, para reprimir a poboación que se lle enfronta etc., esta débeda é odiosa para a poboación de todo ese país.

O economista Jeff King, logo de aclarar que non é "a súa" definición senón un resumo de todo canto leu acerca da débeda execrable ou odiosa, defínea con precisión:

Débedas odiosas son aquelas contraídas contra os intereses da poboación dun país e co completo coñecemento do acredor

. Para fortalecer esta posición é necesario engadir que moitos investigadores consideran que a maioría das débedas odiosas ou execrables dos países do Terceiro Mundo foi ultimamente contraída por gobernos "democráticos".Diario O Correo, [1]^{[Ligazón morta]}

Véxase tamén

Outros artigos

• Subdesenvolvemento
• Club de París
• Antiglobalización

Ligazóns externas

• Campaña pola abolición da Débeda ExternaArquivado 19 de outubro de 2008 en Wayback Machine. (en castelán)
• Ránking da CIA dos países con débeda externa Arquivado 17 de marzo de 2019 en Wayback Machine. (en inglés)
• A débeda externa (en castelán)
• Informe sobre a débeda externa (en castelán)
• Estadísticas da débeda externa: Guía para compiladores e usuarios, na páxina do FMI.
• A debeda externa Mitos e argumentos en relación coa cancelación das debedas ds países pobres