Fissures Beton
Fissures Beton
Fissures Beton
Scheuren in beton
De meeste betonconstructies vertonen scheurtjes.
Scheurvorming is in vele gevallen normaal en vormt dus niet
onmiddellijk een reden tot ongerustheid.
40 BETON231
BETON TECH
In gewapende betonconstructies die al enkele uren tot enkele dagen na het Vinden die zettingen plaats wanneer
onderhevig zijn aan directe belas- storten van het beton. Er zijn verschil- het beton minder vloeibaar is, is dat
ting, verhinderde of opgelegde vervor- lende types te onderscheiden. wel het geval. Zettingsscheuren boven
mingen ondergaan, is scheurvorming wapeningsstaven komen het meest
normaal. Op het moment dat het beton SEDIMENTATIE voor (Afbeelding 1). Boven de wapening
scheurt zal de wapening in het beton In pas gestort beton zullen onder is de speciehoogte minder, waardoor de
de trekspanningen opnemen en de invloed van de zwaartekracht en het sedimentatie daar eerder stopt. Hier-
scheurwijdte beperken. De hoeveel- verdichten van het beton de zwaardere door ontstaan schuifspanningen in het
heid wapening die hiervoor nodig is bestanddelen in de waterige cement- beton, met scheurvorming als gevolg.
wordt berekend door de ontwerpend pasta zakken. Dit noemt men sedi- Ook op de plaats waar een doorsnede
ingenieur. De voorschriften van NBN mentatie. Het water wordt hierdoor van hoogte verandert kunnen zet-
EN 1992-1-1 + ANB kunnen als basis omhoog geduwd waardoor zich op het tingsscheuren optreden (Afbeelding 2).
dienen. Bij een juiste berekening zouden betonoppervlak een waterfilm vormt. Scheurvorming ten gevolge van sedi-
scheurwijdtes zich moeten beperken Deze waterafscheiding wordt ook wel mentatie zal doorgaans plaatsvinden
tot de waarden in voornoemde norm. ‘bleeding’ genoemd. Een beperkte binnen ongeveer 2 uur na het storten.
De toegelaten scheurwijdtes doen niets waterafscheiding heeft een gunstige
af aan het uiterlijk en de duurzaamheid invloed op het beton. De waterfilm De ontwerpend ingenieur heeft geen
van de betonconstructies. biedt immers bescherming tegen uit- middelen om zettingsscheuren te voor-
droging. Een ander gevolg van de sedi- komen. De betontechnoloog daaren-
Een andere kwestie zijn onverwachte mentatie zijn zettingen. Zolang het tegen, kan bij de samenstelling van de
scheuren. Die zijn onbeheerste en beton voldoende vervormbaar is zullen betonspecie een aantal maatregelen
onbedoeld en manifesteren zich vaak die zettingen niet tot scheuren leiden. nemen om de kans op sedimentatie
1 2
quelques jours après la coulée du béton. d’eau offre en effet une protection contre une fissuration. Des fissures de retrait
On en distingue différents types. le dessèchement. Les retraits sont une peuvent apparaître également à l’en-
autre conséquence de la sédimenta- droit où une section change de hauteur
LA SÉDIMENTATION tion. Aussi longtemps que le béton reste (Figure 2). Le plus souvent, la fissuration
Dans le béton fraîchement coulé, les suffisamment déformable, ces retraits par suite de sédimentation se produira
constituants plus lourds se déposent ne provoqueront pas de fissures. Mais si dans les 2 premières heures suivant la
dans la pâte de ciment aqueuse sous ces retraits ont lieu lorsque le béton est coulée.
l’influence de la gravité et du compac- moins fluide, ce sera le cas. Les fissures
tage du béton. C’est ce qu’on appelle de retrait au-dessus des barres d’arma- L’ingénieur en conception n’a aucun
la sédimentation. Elle provoque une ture sont les plus fréquentes (Figure 1). moyen de prévenir les fissures de
remontée d’eau, de sorte qu’il se forme Au-dessus de l’armature, la hauteur du retrait. Par contre, le technologue
une pellicule d’eau à la surface du béton. mélange est moindre, ce qui entraîne du béton peut prendre un certain
Cette séparation est également appelée l’arrêt plus rapide de la sédimentation. nombre de mesures lors de la compo-
« ressuage ». Un ressuage limité a une Il apparaît ainsi des tensions de cisail- sition du mélange de béton afin de
influence positive sur le béton. Le film lement dans le béton, qui provoquent réduire le risque de sédimentation :
BETON231 41
BETON TECH
te verminderen: geen hogere consis- Scheuren ten gevolge van sedimen- toeslagmateriaal en de wapening, met
tentie voorzien dan strikt noodzake- tatie kunnen veelal hersteld worden scheurvorming als gevolg. Die treedt
lijk, beperken van het watergehalte met door de betonspecie opnieuw te trillen meestal op in de periode van 1 tot 4 uur
behulp van een waterreducerende hulp- tot onder de wapening. Dat mag niet na het storten van het beton en vertoont
stof, waterbehoefte beperken door een te vroeg en niet te laat gebeuren. Een meestal een willekeurig scheurpatroon
continue korrelgradering, samenhang goed tijdstip is wanneer de trilnaald net (Afbeelding 3). De mate van krimp is
verbeteren door voldoende fijn mate- nog geen sporen achterlaat. Een andere afhankelijk van de verhardingssnelheid
riaal en/of luchtbelvormer, toevoegen mogelijkheid is het oppervlak tijdens en de uitdrogingssnelheid van het beton.
van polypropyleen- of staalvezels om het opstijven mechanisch of met de Een beton dat traag verhardt en snel uit-
de neiging tot sedimentatie te vermin- hand dicht te schuren. droogt zal een grotere krimp vertonen
deren. Dat laatste is niet aan te raden dan een snel verhardend beton dat lang-
bij architectonisch beton en zichtbeton. PLASTISCHE KRIMP zaam uitdroogt. De verhardingssnelheid
Lage omgevingstemperaturen verlen- Plastische krimp treedt op wanneer aan- wordt beïnvloed door de water-cement-
gen de bindingstijd en bijgevolg ook maakwater uit de oppervlaktelaag van factor, het soort cement, het gebruik van
de tijdsduur waarin sedimentatie kan pas gestort beton verdampt. De verdwij- hulpstoffen en de luchttemperatuur. De
optreden. Het opstijven van het beton ning van het water resulteert in een volu- uitdrogingssnelheid wordt bepaald door
versnellen door een lage water-cement- mevermindering. Vloeibare betonspecie de relatieve vochtigheid van de lucht, de
factor of een cement met een lagere kan nog vervormen zonder te scheuren. windsnelheid en het temperatuurver-
bindingstijd zijn daarom ook efficiënte Eenmaal de specie begint op te stijven, schil tussen lucht en beton. Dat laatste
maatregels. wordt de krimp verhinderd door het maakt dat plastische krimp niet alleen in
Willekeurig scheurpatroon
Motif d'une fissure aléatoire
ne pas prévoir une consistance plus
élevée que ce qui est strictement néces-
saire, limiter la teneur en eau à l’aide
d’un adjuvant réducteur d’eau, limiter
les besoins en eau par une granulomé- vibrant à nouveau le mélange de béton l’armature, ce qui entraîne une fissu-
trie continue, améliorer la cohésion par jusque sous l’armature. Cela ne peut ration. Elle apparaît le plus souvent
une proportion suffisante de fines et/ou pas se faire trop tôt ni trop tard. Un bon de 1 à 4 h après la coulée du béton et
d’entraîneur d’air, ajouter des fibres de moment est celui où l’aiguille vibrante présente généralement un motif de
polypropylène ou d’acier afin de réduire ne laisse tout juste pas encore de traces. fissures aléatoire (Figure 3). L’impor-
la tendance à la sédimentation. Cette Une autre possibilité consiste à poncer tance du retrait dépend de la vitesse
dernière mesure est déconseillée pour la surface pour l’obturer pendant la de prise et de la vitesse de séchage du
le béton architectonique ou le béton prise, mécaniquement ou à la main. béton. Un béton qui durcit lentement et
de parement. Les basses températures sèche rapidement présentera un retrait
ambiantes allongent la durée de prise et LE RETRAIT PLASTIQUE plus important qu’un béton à durcis-
par conséquent aussi la durée pendant Le retrait plastique se produit lorsque sement rapide qui sèche lentement. La
laquelle peut se produire une sédimen- l’eau de gâchage s’évapore de la vitesse de prise est influencée par le
tation. Accélérer le durcissement du couche superficielle d’un béton fraî- facteur eau/ciment, le type de ciment,
béton par un facteur eau/ciment bas ou chement coulé. La disparition de l’eau l’emploi d’adjuvants et la température
un ciment avec une faible durée de prise résulte en une réduction du volume. Le de l’air. La vitesse de séchage est déter-
constitue donc une mesure efficace. mélange de béton liquide peut encore minée par l’humidité relative de l’air,
se déformer sans se fissurer. Lorsque la vitesse du vent et la différence de
Les fissures par suite de sédimentation le mélange commence à prendre, le température entre l’air et le béton. Cette
peuvent généralement être réparées en retrait est empêché par les agrégats et dernière fait que le retrait plastique
42 BETON231
BETON TECH
de warme periodes optreedt, maar ook vooraleer het beton te storten, om de het afdekken met een plastic folie of
tijdens de winter. Wanneer een sterke absorptie te reduceren. Let dus op bij het vochtig gehouden doeken, het verstui-
wind uit één bepaalde richting de oor- opstorten van bijvoorbeeld holle vloere- ven van een curing compound, het ver-
zaak is van plastische krimp spreekt lementen en breedplaatvloeren. Deze nevelen van water en het uitstellen van
men ook wel eens van windscheuren. elementen zuigen, indien ze op voor- ontkisten. In dit laatste geval moet het
Het scheurpatroon vertoont dan min hand niet bevochtigd worden, het water niet-bekiste oppervlak ook steeds na-
of meer evenwijdige scheuren, lood- uit het stortbeton waardoor onzicht- behandeld worden. Het verstuiven
recht op de windrichting (Afbeelding 4). bare scheuren kunnen ontstaan aan van een curing compound op basis van
Opgelet met tocht in fabriekshallen. Dit de onderkant van de opstortlaag. Die hars of paraffine gebeurt op het ogenblik
kan namelijk ook resulteren in een ver- kunnen een negatieve impact hebben dat eventueel bleedingwater verdwenen
snelde uitdroging. op de aanhechting van de opstortlaag. is, omdat de beschermende film zich
niet kan vormen op een wateroppervlak.
Plastische krimpscheuren kunnen Een goede nabehandeling voorkomt In dat opzicht is een watergedragen
ook ontstaan wanneer het aanmaak- voortijdige uitdroging van het betonop- curing compound op basis van silicaat
water opgezogen wordt door een sterk pervlak en vormt daardoor een zeer ef- of acrylaat een beter alternatief. Bij toe-
absorberende ondergrond. Dat is onder fectieve bescherming tegen plastische passing van een plastic folie of vochtig
andere het geval bij onderliggend droog krimpscheuren. De tijd die verstrijkt gehouden doeken moeten voorzienin-
beton en droge, waterabsorberende tussen het storten van het beton en gen worden getroffen om het betonop-
bekistingen. Daarom moeten opper- de nabehandeling moet zo kort moge- pervlak niet te beschadigen en om het
vlakken voldoende bevochtigd worden lijk zijn. Vormen van nabehandeling zijn opwaaien door de wind te voorkomen.
Windscheuren
Fissures perpendiculaires
au sens du vent
BETON231 43
BETON TECH
De duur van de nabehandeling hangt alsnog scheuren ontstaan, zullen ze tal- in de cementsteen microscheurtjes
af van de verhardingssnelheid en de rijker zijn, maar ook fijner. Sowieso blijft waardoor het gehalte aan poriën in
uitdrogingssnelheid van het beton. een nabehandeling absoluut noodza- de cementsteen vergroot. Uitwendig
Richtlijnen over de duur van de na- kelijk bij gebruik van polypropyleenve- is er nauwelijks enige vormverande-
behandeling zijn terug te vinden in de zels. Tijdens het opstijven van het beton ring meetbaar. Deze krimp draagt dus
NBN EN 13369 + NBN B 21-600 en de kunnen de scheuren hersteld worden niet bij aan de scheurvorming aan het
NBN EN 13670 + NBN B 15-400. Na ont- door het mechanisch of manueel dicht- oppervlak van de betonconstructie.
kisting moet het beton in sommige schuren van het oppervlak. De dag na
gevallen nog enkele dagen nabehan- het optreden van de scheurvorming, Als er geen water van buiten wordt aan-
deld worden. Bijzonder aandacht moet op een ogenblik dat de scheuren nog getrokken, zal door de voortgaande
geschonken worden aan de nabehan- niet vervuild zijn, is het inborstelen van hydratatie het nog beschikbare water
deling van hogesterktebeton en zelf- droog cement of het dichtsmeren met in de poriën van de cementsteen lang-
verdichtend beton met hogere sterkte. cementpasta ook dikwijls een geschikte zaam worden verbruikt. Dit leidt tot het
Deze bevatten namelijk veel fijn mate- methode om de scheuren af te dichten. uitdrogen van het poriënsysteem. Er
riaal en weinig water, waardoor nauwe- ontwikkelt zich een steeds fijner pori-
lijks bleeding zal optreden en de toplaag VERHARDINGSKRIMP ensysteem en de hoeveelheid water
snel kan uitdrogen. Water en cement reageren met elkaar in de poriën neemt verder af. Hierdoor
en vormen cementsteen. Dit proces zal de cementsteen samentrekken. We
De ontwerpend ingenieur kan het ont- noemen we hydratatie. Het volume noemen dit verschijnsel autogene krimp.
staan van plastische krimpscheuren van de cementsteen is kleiner dan het Door de verharding van het beton zal
niet voorkomen. De betontechnoloog volume van het water en cement voor de krimp van de cementsteen worden
kan bijkomende voorzorgen nemen de reactie. Deze volumevermindering verhinderd. Dat resulteert in kleine
door polypropyleenvezels toe te voegen noemen we chemische krimp of hydra- scheurtjes in de betonmassa zelf. Bij
aan de betonsamenstelling. Indien tatiekrimp. Door deze krimp ontstaan mengselsmeteenlagewater-cementfactor
le vent. La durée du post-traitement supplémentaires en ajoutant des fibres inférieur à celui de l’eau et du ciment
dépend de la vitesse de prise et de la de polypropylène au béton. S’il appa- avant la réaction. Cette réduction de
vitesse de séchage du béton. Les direc- raît encore des fissures dans ce cas, volume est appelée retrait chimique ou
tives sur la durée du post-traitement elles seront plus nombreuses, mais retrait d’hydratation. Ce retrait provoque
sont fournies dans les NBN EN 13369 aussi plus petites. En cas d’utilisation de des microfissures dans la pierre de
+ NBN B 21-600 et les NBN EN 13670 fibres de polypropylène, un post-traite- ciment, de sorte que la teneur de pores
+ NBN B 15-400. Dans certains cas, le ment reste absolument indispensable. dans la pierre de ciment augmente.
béton doit encore subir un post-trai- Pendant le durcissement du béton, les À l’extérieur, on ne remarque pratique-
tement de quelques jours après le fissures peuvent être réparées en polis- ment aucune modification de forme.
décoffrage. Une attention spéciale doit sant la surface par voie mécanique ou Ce retrait ne contribue donc pas à la
être consacrée au post-traitement de à la main. Le jour suivant l’apparition fissuration sur la surface de la structure
béton hautes performances et de béton des fissures, à un moment où elles ne en béton.
autocompactant à haute résistance. sont pas encore encrassées, on peut
Ceux-ci contiennent en effet beaucoup les combler à la brosse avec du ciment Si l’eau n’est pas aspirée de l’extérieur,
de matériaux fins et peu d’eau, ce qui sec ou les combler avec de la pâte de l’hydratation croissante consommera
entraînera un faible ressuage, de sorte ciment, ce qui permet souvent d’étan- lentement l’eau encore disponible dans
que la couche supérieure peut sécher chéifier les fissures. les pores de la pierre de ciment. Cela
rapidement. conduit au dessèchement du réseau
LE RETRAIT DE DURCISSEMENT de pores. Il se développe un réseau de
L’ingénieur en conception ne peut L’eau et le ciment réagissent entre pores sans cesse plus fins, et la quan-
pas prévenir l’apparition de fissures eux et forment de la pierre de ciment. tité d’eau dans les pores continue à
de retrait plastique. Le technologiste Ce processus est appelé hydratation. diminuer. Cela entraîne une contraction
de béton peut prendre des mesures Le volume de la pierre de ciment est de la pierre de ciment. Ce phénomène
44 BETON231
BETON TECH
est appelé retrait autogène. Le durcis- surface avec de l’eau ou de la recouvrir à l’air ambiant. Plus l’humidité relative
sement du béton empêchera le retrait avec des toiles maintenues humides. de l’air est faible, plus le béton sèche
de la pierre de ciment. Il en résulte de vite et plus le retrait sera important. Le
petites fissures dans la masse même LE RETRAIT DE SÉCHAGE facteur eau/ciment, la teneur en ciment
du béton. Chez les mélanges avec un L’eau du mélange de béton sera utilisée et le type de ciment jouent également
faible facteur eau/ciment (≤ 0,40) et une en grande partie pour le processus un rôle, car ils déterminent la finesse du
teneur élevée en pâte de ciment (p. ex. d’hydratation. Le reste de l’eau peut réseau de pores. Un facteur eau/ciment
béton hautes performances et béton disparaître du béton par séchage. Bien élevé entraîne un séchage plus rapide
autocompactant à haute résistance), le que le retrait plastique constitue égale- et un retrait plus important. En outre, la
retrait autogène peut être considérable ment une forme de retrait de séchage, forme de la structure détermine égale-
en raison de la structure très fine des le terme est réservé au retrait du béton ment le séchage. Une forme longue et
pores de la pierre de ciment. Chez ce durci. Si l’humidité relative de l’air est fine sèchera plus rapidement qu’une
type de mélange, le recouvrement avec inférieure à celle du béton, le béton forme massive. Environ 25 % du retrait
un film plastique ou l’application d’un sèchera, avec comme conséquence un total ont lieu dans les 2 premières
agent de cure n’a plus aucune utilité retrait de la pierre de ciment. Le retrait semaines après la coulée du béton.
pour limiter le retrait autogène lorsque de séchage, parfois également appelé Pendant les 3 premiers mois, le retrait
le risque de retrait plastique a disparu. retrait hydraulique, est moins impor- atteindra environ 66 % du retrait total.
Cela peut même s’avérer dommageable tant que le retrait plastique et est aussi Le retrait de séchage n’est pas complè-
parce qu’il empêche la pénétration plus lent. Cela s’explique par le fait que tement réversible. Lorsque le béton
d’eau, tandis que cette dernière limi- la structure des pores devient plus fine redevient humide après avoir séché, le
terait le retrait autogène. La meilleure à mesure que le béton vieillit. Le retrait taux de gonflement ne sera pas iden-
façon pour limiter le retrait autogène de séchage est le plus important à la tique au retrait antérieur.
chez ces bétons consiste à arroser la surface parce que celui-ci est exposé
BETON231 45
BETON TECH
en het aanbrengen van krimpvoegen de hoeveelheid aanmaakwater te redu- wordt veroorzaakt dit drukspanningen.
om ongecontroleerde krimpscheuren ceren het risico op krimpscheuren Deze blijven echter beperkt omdat het
te voorkomen. Inzagen is de meest beperken. De benodigde hoeveelheid jonge beton bijna geen stijfheid bezit.
gebruikte methode om krimpvoegen aanmaakwater is immers kleiner bij Na verloop van een aantal dagen zal de
te realiseren in ter plaatse gestorte het het gebruik van toeslagmaterialen warmteontwikkeling afnemen en zal
vloeren (Afbeelding 5), maar het kan ook met een continue korrelverdeling en het beton afkoelen en willen krimpen.
door middel van voegprofielen (Afbeel- een grote maximale korreldiameter. De Als deze krimp verhinderd wordt kan dit
ding 6). Door het aanbrengen van vol- water-cementfactor kan laag gehouden aanleiding geven tot scheurvorming. Er
doende wapening wordt de afstand worden door het gebruik van waterredu- kan sprake zijn van inwendige en uit-
tussen de scheuren en de scheurwijdte cerende hulpstoffen. Een goede nabe- wendige verhinderde vervorming. Een
beperkt, op voorwaarde dat de wape- handeling heeft slechts weinig invloed klassiek voorbeeld van uitwendige ver-
ning goed verdeeld is over de door- op de uiteindelijke uitdrogingskrimp. hinderde vervorming is een betonwand
snede (beter meer dunne staven dan die gestort wordt op een reeds ver-
minder dikke staven). Om de scheurvor- THERMISCHE KRIMP IN JONG BETON harde vloer (Afbeelding 7). Omdat de
ming te verdelen over een groot aantal Bij de reactie tussen water en cement wand ter plaatse van de vloer niet vrij
microscheurtjes kunnen ook staalve- ontstaat warmte. Hierdoor zal de tem- kan bewegen bestaat het risico dat tij-
zels gebruikt worden. Polypropyleen- peratuur in het verhardende beton dens het afkoelen de treksterkte van het
vezels daarentegen dragen weinig of oplopen, waardoor jong beton wil uit- beton wordt overschreden. Inwendige
niets bij. De betontechnoloog kan door zetten. Als deze uitzetting verhinderd verhinderde vervorming komt vooral
5 6
L’ingénieur en conception peut prendre influence à cet égard. Le technologue se dilater. Si cette dilatation est empê-
des mesures en prévoyant une arma- du béton peut réduire la quantité d’eau chée, cela provoque des contraintes
ture suffisante à l’endroit correct et de gâchage pour limiter le risque de de pression. Elles restent cependant
des joints de retrait pour prévenir les fissures de retrait. La quantité néces- limitées parce que le béton jeune ne
fissures de retrait incontrôlées. La saire d’eau de gâchage est en effet possède pratiquement pas encore de
méthode la plus employée pour réaliser plus petite lors de l’emploi de maté- rigidité. Après plusieurs jours, le déve-
des joints de retrait dans les sols coulés riaux de charge avec une granulométrie loppement de chaleur diminuera et
sur place est le sciage (Figure 5), mais continue et un grand diamètre maximal le béton se refroidira et voudra se
on peut également prévoir des profilés de granulé. On peut maintenir le facteur contracter. Si ce retrait est empêché,
de joint (Figure 6). La pose d’une arma- eau/ciment bas par l’emploi d’adjuvants cela peut provoquer une fissuration. Il
ture suffisante réduit la distance entre réducteurs d’eau. Un bon post-traite- peut s’agir d’une déformation interne
les fissures et la largeur des fissures, ment n’a qu’une petite influence sur le ou externe empêchée. Un exemple clas-
à condition que l’armature soit bien retrait de séchage final. sique de déformation externe empêchée
répartie sur la section (mieux vaut plus est une paroi de béton qui est coulée
de barres fines que moins de grosses RETRAIT THERMIQUE DANS LE sur une dalle déjà durcie (Figure 7).
barres). Pour répartir la fissuration sur BÉTON JEUNE Comme la paroi ne peut pas bouger
un grand nombre de microfissures, on La réaction entre l’eau et le ciment librement au niveau de la dalle, le risque
peut également employer des fibres produit de la chaleur. La tempéra- existe que la résistance à la traction
d’acier. Par contre, l’usage de fibres de ture dans le béton qui durcit va donc du béton soit dépassée lors du refroi-
polypropylène n’a pratiquement aucune augmenter et le béton jeune veut donc dissement. La déformation empêchée
46 BETON231
BETON TECH
voor bij massieve constructies. De in het oppervlak die aanleiding kunnen over pas gestorte betonoppervlakken
temperatuurstijgingen door de hydra- geven tot scheurvorming. Hetzelfde kan noodzakelijk zijn in de kritische
tatiewarmte zijn in dat geval vaak aan- effect wordt veroorzaakt door de daling periodes. Het tijdstip waarop de bekis-
zienlijk. Zolang de bekisting blijft staan van de temperatuur in een verhardende ting wordt verwijderd is ook belangrijk.
zullen temperatuurverschillen in de betonconstructie in de eerste nacht na Identiek als bij de uitdrogingskrimp kan
doorsnede beperkt blijven. Wanneer de het storten. Kritische periodes hiervoor de ontwerpend ingenieur de scheurvor-
bekisting wordt verwijderd zal de bui- zijn vooral het voor- en najaar, waarin ming beperken door voldoende wape-
tenkant van het beton afkoelen en willen de verschillen tussen de dag- en nacht- ning te voorzien of door krimpvoegen
krimpen. Deze krimp wordt verhinderd temperatuur groot kunnen zijn. Ook op de juiste plaatsen voor te schrijven.
door het binnenste van de constructie. bij versnelde verharding in de prefab De betontechnoloog van zijn kant kan
Een maximaal temperatuurverschil van industrie moet men rekening houden ervoor zorgen dat de warmteontwik-
20°C tussen kern en de buitenkant van met mogelijke temperatuurgradiënten keling beperkt blijft. Factoren die een
de betonconstructie is wenselijk. Een in het beton. belangrijke rol hierbij spelen zijn de aan-
soortgelijk fenomeen kan zich voordoen vangstemperatuur van de betonspecie,
onder zomerse omstandigheden wan- Het beperken van temperatuurgradi- het cementgehalte en de cementsoort.
neer door uitdroging de buitenste laag enten en temperatuurdaling in jong
een lagere temperatuur bezit dan het beton kan gebeuren door het gebruik
beton daaronder. Deze temperatuur- van een isolerende bekisting. Het aan-
gradiënt veroorzaakt trekspanningen brengen van een isolerende afdekking
Verhinderde krimp
bij betonwand
Déformation externe
empêchée sur une paroi
en béton
interne a surtout lieu dans les struc- contraintes de traction dans la surface de poser un recouvrement isolant sur
tures massives. Dans ces dernières, les qui peuvent donner lieu à une fissura- les surfaces de béton fraîchement
augmentations de température par tion. Le même effet est provoqué par coulées pendant les périodes critiques.
la chaleur d’hydratation sont souvent la baisse de la température dans une Le moment où le coffrage est enlevé
considérables. Aussi longtemps que le structure de béton qui durcit pendant est lui aussi important. Tout comme
coffrage reste en place, les différences la première nuit après la coulée. Les pour le retrait de séchage, l’ingénieur
de température dans la section reste- périodes critiques de ce point de vue en conception peut limiter la fissuration
ront limitées. Lorsque le coffrage est sont le printemps et l’automne, où en prévoyant une armature suffisante
enlevé, l’extérieur du béton se refroidira les différences entre les températures ou des joints de retrait aux endroits
et voudra se contracter. Ce retrait est diurnes et nocturnes peuvent être appropriés. De son côté, le technologue
empêché par le noyau de la structure. considérables. Pour le durcissement du béton peut veiller à ce que le déve-
Une différence maximale de tempéra- accéléré dans l’industrie de la préfabri- loppement de chaleur reste limité. Les
ture de 20 °C entre le noyau et l’extérieur cation, il faut également tenir compte facteurs qui y tiennent un rôle impor-
de la structure en béton est souhaitable. du risque de gradients de température tant sont la température initiale du
Un phénomène similaire peut se mani- dans le béton. mélange de béton, la teneur en ciment
fester en conditions estivales, lorsque et le type de ciment.
le séchage de la couche extérieure fait On peut employer un coffrage isolant
baisser sa température en dessous pour limiter les gradients de tempéra-
de celle du béton sous-jacent. Ce ture et la baisse de température dans
gradient de température provoque des le béton jeune. Il peut être nécessaire
BETON231 47
BETON TECH
CRAQUELÉ De ontwerpend ingenieur kan weinig aanleiding geven tot ontmenging aan
De water-cementfactor van het betonop- doen om craquelé te voorkomen. De het oppervlak.
pervlak kan plaatselijk veel hoger zijn betontechnoloog kan het risico op cra-
door geringe ontmenging , bijvoorbeeld quelé verminderen door de consis- SCHEURVORMING DOOR CORROSIE
door sedimentatie. Maar ook een onzorg- tentie van het beton zo laag mogelijk Wanneer een betonconstructie goed
vuldige verdichting, bijvoorbeeld tegen te houden. Hierdoor reduceert hij het ontworpen en uitgevoerd is zal de
de binnenkant van een stalen bekis- risico op ontmenging. Om dezelfde betondekking de wapening voldoende
ting, kan resulteren in een plaatselijke reden kan hij de samenhang van het beschermen tegen carbonatatie (het
overmaat aan cementpap waardoor de mengsel verhogen door een optimale indringen van koolstofdioxide – CO2)
kwaliteit van het beton minder is in ver- korrelgradering en het toepassen van en de indringing van chlorides. In het
gelijking met de rest van de constructie. luchtbelvormer. Tijdens de uitvoering andere geval kan op termijn de wape-
De kwaliteit zal in dit geval zeker ach- moet men zorgen voor een goede en ning corroderen. Deze corrosievorming
terwege blijven bij onvoldoende nabe- correcte verdichting en nabehande- gaat gepaard met volumevermeerde-
handeling. Temperatuurverschillen en ling. Een houten bekisting is minder ring, waardoor scheurvorming zal ont-
uitdroging kunnen leiden tot een grillig gevoelig voor craquelé dan een dichte, staan, gevolgd door het afdrukken van
scheurpatroon (Afbeelding 8). Hoewel gladde stalen bekisting. Wanneer een de betondekking.
visueel minder aantrekkelijk zijn de stalen bekisting door trilnaalden plaat-
ondiepe scheurtjes van weinig betekenis. selijk in trilling wordt gebracht kan dat
Craquelé
48 BETON231
BETON TECH
Om scheurvorming door wapeningscor- de NBN EN 1992-1-1 + ANB. Tijdens de Om een goede glijlaag te bekomen
rosie te voorkomen moet de ontwer- uitvoering moet in de eerste plaats de moet het aardvochtig beton voldoende
pend ingenieur weten in welke omgeving minimum betondekking gerespecteerd cementpasta bevatten. Te veel pasta
of milieu de constructie dienst zal doen. worden. Verder moet een goede nabe- kan echter resulteren in een grote kleef
Op basis hiervan kiest hij de geschikte handeling van het beton zorgen voor een tussen het mengsel en de bekisting, wat
milieu- of omgevingsklasse. Hierdoor betondekking met een dichte structuur. het risico op trekscheuren vergroot. Een
legt hij de minimale betondekking op vuile glijbekisting zorgt voor een gro-
de wapening vast, alsook de maxi- TREKSCHEUREN tere wrijving tussen bekisting en beton-
male water-cementfactor, het minimale Deze scheuren kunnen ontstaan wan- specie en een te snelle opstijving van het
cementgehalte , de minimale betonkwa- neer betonconstructies of betonele- beton kan ervoor zorgen dat de beton-
liteit en het maximale chloridegehalte menten worden vervaardigd door specie zich aan de bekisting hecht.
van de betonsamenstelling. Tijdens de middel van een glijbekisting. Wanneer
productie zal de betontechnoloog waken de wrijving tussen de betonspecie en Trekscheuren hebben soms een aan-
over deze toelaatbare waarden. De de glijbekisting aanleiding geeft tot zienlijke opening. Herstellen van de
waarden met betrekking tot de betonsa- trekspanningen die groter zijn dan de scheuren is vaak niet mogelijk. Stoppen
menstelling worden vastgelegd in de treksterkte van het jonge plastische met storten en de oorzaak verhelpen is
NBN EN 206 en NBN B 15-001, terwijl beton, zal de betonspecie uit elkaar meestal de enige remedie, plus het ver-
de betondekking vast gelegd wordt in getrokken worden (Afbeelding 9). vangen van de slechte stroken.
Trekscheuren
Fissure de traction
appropriée. Il fixe ainsi la couverture LES FISSURES DE TRACTION entre le coffrage et le mélange de béton,
minimale de béton sur l’armature, ainsi Ces fissures peuvent apparaître lorsque et une prise trop rapide du béton peut
que le facteur maximal eau/ciment, la les structures ou éléments de béton entraîner l’adhésion du mélange de
teneur minimale en ciment, la qualité sont fabriqués à l’aide d’un coffrage béton au coffrage.
maximale du béton et la teneur maxi- glissant. Lorsque le frottement entre le
male en chlorure de la composition du mélange de béton et le coffrage glissant Les fissures de traction présentent
béton. Pendant la production, le techno- produit des contraintes de traction qui parfois une ouverture considérable.
logue du béton veillera sur ces valeurs dépassent la résistance à la traction du Il est souvent impossible de réparer
admissibles. Les valeurs concernant la jeune béton plastique, le mélange de les fissures. Le seul remède consiste
composition du béton sont fixées dans béton sera disloqué (Figure 9). souvent à arrêter la coulée et à remé-
les NBN EN 206 et NBN B 15-001, tandis dier aux causes, plus à remplacer les
que la couverture de béton est fixée par Pour obtenir une bonne couche de glis- tronçons défectueux.
NBN EN 1992-1-1 + ANB. Pendant l’exé- sement, le béton humide doit contenir
cution, il faut en premier lieu respecter suffisamment de pâte de ciment.
la couverture minimale de béton. En Une teneur trop élevée en pâte peut
outre, un bon post-traitement du béton cependant entraîner une adhésion
doit assurer un recouvrement de béton importante du mélange au coffrage, ce
avec une structure fermée. qui augmente le risque de fissures de
traction. Un coffrage glissant encrassé
provoque un frottement plus important
BETON231 49
BETON TECH
HERSTELLEN OF NIET? voorwaarde dat voldoende maatregelen elementen van architectonisch beton.
Zichtbare, onverwachte scheuren genomen werden om de andere soorten Voor dit soort constructies is een
roepen nogal eens de vraag op: “Is repa- van scheurvorming te voorkomen of te scheurwijdte van 0,2 mm aanvaardbaar.
ratie noodzakelijk?”. De beslissing om beperken. Indien door de scheurvor- Een herstelling zal meestal niet leiden
over te gaan tot herstelling is geba- ming niet meer aan de eisen van water- tot een beter resultaat.
seerd op het onderscheid tussen con- dichtheid kan voldaan worden, is de
structieve veiligheid, gebruiksfunctie gebruiksfunctie ontoereikend en zal Afhankelijk van de situatie moet een
en esthetische functie. Is de construc- een herstelling ook nodig zijn. Scheuren hersteladvies duidelijk onderscheid
tieve veiligheid nog gewaarborgd? die de constructieve veiligheid en de maken tussen maatregelen gericht op
Is de gebruiksfunctie onvoldoende gebruiksfunctie van de constructie niet constructief herstel en maatregelen
geworden? Voldoet de esthetische aantasten verminderen vaak de estheti- gericht op het afdichten van de scheur.
functie niet meer aan de eisen? Duur- sche waarde ervan. Zeker in een buiten- In beide gevallen kunnen scheuren her-
zaamheid is voor elk van deze drie cate- omgeving wordt de scheur vaak vervuild steld worden door ze op te vullen of te
gorieën van belang. door meegevoerde verontreinigingen of injecteren. Het opvullen gebeurt met
opgeloste kalk uit het beton. Bovendien krimpvrije herstelmortel. Voor repara-
Indien door de scheurvorming een deel kunnen vuil en algen zich hechten op ties door middel van injecteren komen
van de wapening ‘bloot’ komt te liggen de voortdurend vochtige plaats rond de cementgebonden producten en een
kan de constructieve veiligheid op ter- scheur. In deze gevallen is het daarom groot scala aan kunstharsen (op basis
mijn in gedrang komen en is een her- ook soms aangewezen om tot herstel- van polyurethaan, epoxy of een com-
stelling meestal aan de ordeDit risico ling over te gaan. Opgelet, het herstellen binatie van beide) in aanmerking. Zeer
bestaat - binnen de scheuren behandeld van scheuren kan vaak niet onzicht- fijne oppervlaktescheurtjes kunnen niet
in dit artikel - enkel bij scheuren veroor- baar worden uitgevoerd. Dit is belang- opgevuld of geïnjecteerd worden. Hier
zaakt door corrosie van de wapening, op rijk bij zichtbeton en geprefabriceerde is het afdichten van de scheuren door
RÉPARER OU PAS ? suffisantes aient été prises pour prévenir Pour ce type de structures, une largeur
Les fissures visibles imprévues suscitent ou limiter les autres formes de fissura- de fissure de 0,2 mm est acceptable. En
souvent des questions : « Une réparation tion. Si la fissuration ne permet plus de général, une réparation ne produira pas
est-elle indispensable ? » La décision de satisfaire aux exigences d’étanchéité, la un meilleur résultat.
procéder à la réparation se base sur la fonctionnalité est insuffisante et une
distinction entre sécurité constructive, réparation sera nécessaire. Les fissures Suivant la situation, un conseil de
fonctionnalité et fonction esthétique. qui n’affectent pas la sécurité construc- réparation doit clairement établir la
La sécurité constructive est-elle encore tive et la fonctionnalité de la structure distinction entre les mesures visant à la
garantie ? La fonctionnalité est-elle en réduisent souvent la valeur esthé- réparation constructive et les mesures
devenue insuffisante ? La fonction tique. Surtout au grand air, la fissure visant à combler la fissure. Dans les deux
esthétique ne satisfait-elle plus aux est souvent encrassée par des saletés cas, il est possible de réparer les fissures
exigences ? Pour chacune de ces trois entraînées ou du calcaire dissous prove- en les remplissant ou en les injectant. Le
catégories, la durabilité est importante. nant du béton. En outre, les saletés et remplissage se fait avec un mortier de
les algues peuvent se fixer sur la zone réparation sans retrait. Pour les répa-
Si la fissuration expose une partie de continuellement humide autour de la rations par infection, on peut envisager
l’armature, la sécurité constructive peut fissure. Dans ces cas, il est donc parfois des produits liés au ciment et une large
être mise en danger à terme, et une indiqué de procéder à une réparation. gamme de résines artificielles (à base
réparation s’impose généralement. Ce Attention, il est souvent impossible de de polyuréthanne, d’époxy ou d’une
risque existe (pour les fissures traitées réparer des fissures de manière invi- combinaison des deux). Les fissures
dans cet article) uniquement pour les sible. Ce point est important pour le superficielles très fines ne peuvent
fissures provoquées par la corrosion de béton de parement ou les éléments pas être remplies ou injectées. Dans ce
l’armature, à condition que des mesures préfabriqués en béton architectonique. cas, il est recommandé de combler les
50 BETON231
BETON TECH
middel van een beschermende coating zijn aan de keuze voor het materiaal LITERATUUR
aangewezen indien dit nodig is voor de beton. Het ontstaan van scheuren • Betoniek 6/17, 6/25, 7/8, 8/25, 9/19,
duurzaamheid. De meeste herstelpro- in een betonconstructie vormt in de 10/22, 11/29, 13/30, 15/14, 15/27,
ducten op de markt beantwoorden aan meeste gevallen geen gevaar voor Cement&BetonCentrum
de voorschriften van de normenreeks de constructieve veiligheid, scheur- • Technische Fiche – Duurzaam beton…
NBN EN 1504 - Producten en systemen vorming door over belasting buiten Bescherming op jonge leeftijd is
voor het beschermen en herstellen van beschouwing gelaten. Afhankelijk van essentieel, Febelcem, mei 1998
betonconstructies. Bij de keuze van her- aspecten met betrekking tot duur- • Krimp in jong verhardend beton, Dossier
Cement 16, Febelcem, maart 1998
stelmateriaal is het aangewezen om zaamheid en esthetiek dient wel altijd
• Scheurvorming beperken: noodzakelijke
advies in te winnen bij de producenten beoordeeld te worden of een herstel-
voorwaarden voor duurzaam beton,
van deze producten. ling aangewezen is of niet. (BHE) l Technologie november 2010, Febelcem
• TV 231 – Herstelling en bescherming van
We moeten ons niet laten afschrikken Bart Hendrikx is technisch raadgever bij beton, WTCB, september 2007
door alle hierboven genoemde FEBE. Voor bijkomende vragen kan u hem • De krimp van jong speciaal beton, WTCB-
vormen van scheurvorming. Kiezen steeds contacteren. bhe@febe.be Dossiers, Katern nr. 2, 2e trimester 2004
voor geprefabriceerde betonelemen-
ten geeft de aannemer meer zeker-
heid omdat de maatregelen voor
de beperking van de scheurenvor-
ming in een fabriek beter beheerst
worden. Het zijn namelijk allemaal
‘gewone’ chemische en fysische pro-
cessen die onlosmakelijk verbonden
fissures à l’aide d’un revêtement protec- Dans la plupart des cas, l’apparition de LITTÉRATURE
teur si cela s’avère nécessaire pour la fissures dans une structure en béton • Betoniek 6/17, 6/25, 7/8, 8/25, 9/19,
durabilité. La plupart des produits de ne constitue pas un danger pour la 10/22, 11/29, 13/30, 15/14, 15/27,
réparation sur le marché répondent aux sécurité constructive, à l’exception de Cement&BetonCentrum
prescriptions de la série de normes NBN la fissuration par surcharge. En fonc- • Fiche technique – Bétons durables… La
EN 1504 - Produits et systèmes pour la tion de considérations de durabilité protection au jeune âge est essentielle,
protection et la réparation de structures et d’esthétique, il faudra toujours Febelcem, mai 1998
en béton. Pour le choix du matériau évaluer si une réparation est indiquée • Le retrait dans le béton jeune en cours
de durcissement, Dossier Ciment 16,
de réparation, il est recommandé de ou pas. (BHE) l
Febelcem, mars 1998
demander conseil aux fabricants de ces
• Limiter la fissuration : conditions
produits. Bart Hendrikx est conseiller technique à indispensables à la durabilité des
la FEBE. Vous pouvez le contacter pour bétons, Technologie novembre 2010,
Il ne faut pas se laisser effrayer par tous renseignements complémentaires. Febelcem
toutes les formes de fissuration bhe@febe.be • NIT 231 – Réparation et protection des
citées plus haut. Il s’agit en effet de ouvrages en béton, CSTC, septembre
processus chimiques et physiques 2007
« normaux » qui sont indissociable- • Le retrait au jeune âge des bétons
ment liés au choix du matériau, le spéciaux, Les Dossiers du CSTC, Cahier
n° 2, 2e trimestre 2004
béton. Opter pour des éléments en
béton préfa est plus sécurisant pour
l'entrepreneur, car les mesures de
réduction de la formation de fissures
sont bien mieux controlées en usine.
BETON231 51