هاتف اصفهانی

هاتف اصفهانی
زادهٔ	نیمه نخست قرن دوازدهم اصفهان، ایران
درگذشت	۱۱۹۸ ه‍.ق قم، ایران
آرامگاه	حرم فاطمه معصومه، قم
دیگر نام‌ها	سید احمد حسینی
مکتب	بازگشت ادبی
آثار برجسته	ترجیع بند توحیدی
دوره	قرن دوازدهم هجری
فرزندان	سحاب اصفهانی

سید احمد حسینی (درگذشته ۱۱۹۸ هجری قمری) متخلص به هاتف اصفهانی از شعرای نامی ایران در عهد افشاریه و زندیه است.

اصل خاندان او از اهل اردوباد آذربایجان بوده که در زمان پادشاهان صفوی از آن دیار به اصفهان هجرت کرده و در این شهر متوطن گردیده‌اند. تولد هاتف در نیمهٔ اول قرن دوازدهم اتفاق افتاده و در زادگاهش اصفهان به تحصیل ریاضی و حکمت و طب پرداخته و گویا در این فنون از محضر میرزا محمد نصیر اصفهانی استفاده کرد و در شعر نیز مشتاق را راهنما و استاد خود اختیار نموده‌است.

هاتف شاعری را از جوانی آغاز کرد، در طول زندگی آرام خود از مدح شاهان و روی آوردن به دربار سلاطین خودداری کرد و بیشتر به مطالعه و حکمت و عرفان مشغول بود. وی در سال ۱۱۹۸ در قم درگذشت.

هاتف اصفهانی شاعری توانا و مسلط به زبان و ادب فارسی بود. وی از سبک شعرای متقدم ایران به ویژه حافظ و سعدی و فردوسی پیروی می‌کرد و طبع خود را در سرایش تمامی قالبهای شعری اعم از غزل، قصیده و رباعی، ترجیع‌بند و قطعه آزمود. شهرت عمده هاتف به سبب شاهکار بزرگ ادبی او (ترجیع‌بند عرفانی) است که هم از حیث حسن ترکیب الفاظ و هم از حیث توصیف معانی برجسته است. وی مرثیه‌های زیبایی نیز با استفاده از ماده تاریخ در مرگ بزرگان و دوستان خود سرود که این اشعار از ارزش بالایی برخوردارند.

هاتف تا پایان دوران میانسالی در زادگاهش اصفهان ماند، اما در سال ۱۱۸۸ ه.ق به دلیل شرایط تاریخی و حکومت وقت این شهر، به همراه دوستش آذر به قم و بعد از آن نزد صباحی به کاشان رفت و در اواخر عمر خود، سال‌ های ۱۱۹۷ و ۱۱۹۸ ه.ق دوباره به قم سفر کرد.

مهم‌ترین اثر باقی‌مانده از هاتف اصفهانی دیوان اشعار او و چند صد بیت شعر به‌زبان عربی است.

بخشی از بند اول ترجیع‌بند معروف هاتف:

ای فدای تو هم دل و هم جان		وی نثار رهت همین و همان
دل فدای تو چون تویی دلبر		جان نثار تو چون تویی جانان
دل رهاندن ز دست تو مشکل		جان فشاندن به پای تو آسان …
ساقی آتش‌پرست و آتش دست		ریخت در ساغر آتش سوزان
چون کشیدم نه عقل ماند و نه دین		سوخت هم کفر از آن و هم ایمان
مست افتادم و در آن مستی		به زبانی که شرح آن نتوان
این سخن می‌شنیدم از اعضا		همه حتّی الورید و الشّریان
که یکی هست و هیچ نیست جز او		وحده لا اله الّا هو

جستارهای وابسته

• سبک بازگشت ادبی

منابع

• براون، ادوارد: تاریخ ادبی ایران، ترجمه علی پاشا صالح، تهران، بانک ملی، ۱۳۳۳.
• براون، ادوارد: تاریخ ادبیات ایران (از آغاز عهد صفویه تا زمان حاضر)، ترجمه رشید یاسمی، تهران، چاپخانه روشنایی، ۱۳۱۶.
• رضازاده شفق، صادق: تاریخ ادبیات ایران، شیراز، دانشگاه پهلوی، ۱۳۵۴.
• دیوان هاتف اصفهانی، به تصحیح افشین عاطفی، کاشان: همگام با هستی، ۱۳۹۴.