پرش به محتوا

مداخله ایران در جنگ داخلی سوریه

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
همچنین ببینید: جنگ داخلی سوریه، روابط ایران و سوریه، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، و مدافعان حرم
مداخله ایران در جنگ داخلی سوریه
بخشی از مداخله خارجی در جنگ داخلی سوریه، جنگ داخلی سوریه و جنگ نیابتی ایران و عربستان

حضور و نفوذ نظامی ایران و حزب‌الله (رنگ آبی) در سوریه از دسامبر ۲۰۲۰
تاریخ۹ ژوئن ۲۰۱۳ تاکنون
(۱۱ سال، ۵ ماه، ۳ هفته و ۴ روز)
موقعیت
سوریه و لبنان
نتایج

در حال انجام

  • نیروهای دولتی بیش از ۷۰۵ شهرک و بیش از ۱۷۰۰۰ کیلومتر مربع از خاک را تصرف کردند
  • دستاوردهای عمده دولت در استان‌های لاذقیه، پالمیرا، رقه، دمشق و حلب
طرف‌های درگیر

ایران ایران

شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران:

در حمایت از: سوریه

مورد حمایت از طرف:
 روسیه (مداخله روسیه در جنگ داخلی سوریه)

اپوزیسیون سوریه ارتش آزاد سوریه
احرار الشام
جیش الاسلام
Other rebel groups
مورد حمایت از طرف:

پرونده:Flag of Hayat Tahrir al-Sham.svg هیئت تحریر شام

حزب ترکستان اسلامی در سوریه
انصار الاسلام

اجناد الشام (2013-17)		 داعش

نیروهای دموکراتیک سوریه

مورد حمایت از طرف:
CJTF-OIR (since 2014)

اقلیم کردستان Iraqi Kurdistan (limited involvement)
فرماندهان و رهبران
ایران سید علی خامنه‌ای
(Supreme Leader of Iran)
ایران Maj. Gen. قاسم سلیمانی †
(Quds Force chief commander)
ایران Gen. Dariush Darsti †
(IRGC commander)
ایران Maj. Abolghassem Zahiri (مجروح)
(102nd Imam Hossein Battalion commander)
ایران Ahmad Gholami †
(Iranian paramilitary commander)ایران جانمحمد علی پور †
(فرمانده ارشد زرهی در سوریه)		 Abu Khayr al-Masri †
(القاعده deputy leader)		 داعش ابوبکر بغدادی †

Zoran Birhat
(YPJ senior commander)
اداره خودمختار شمال و شرق سوریه Ciwan Ibrahim

(Asayish head)
قوا

ایران 2,000 soldiers according to the US (denied by Iran)

[[File:|22x20px|border |alt=|link=]] 14,000+ fighters (2017)
10,000+ fighters (2017)
[[File:|22x20px|border |alt=|link=]] c. 2,000 al-Nujaba fighters		 ۱۵٬۰۰۰_۳۰٬۰۰۰
تلفات و خسارات
ایران: ۵۵۸
لشکر فاطمیون:
۲٬۰۰۰+ کشته
۸٬۰۰۰+ زخمی
حزب‌الله لبنان ۱٬۸۰۰+ رزمنده کشته‌شده
شبه‌نظامیان شیعه عراق:
1,308+ militiamen killed[۱]		 Unknown Unknown Unknown

ایران و سوریه دو متحد استراتژیک هستند. در ادبیات سیاسی نظام ایران، سوریه عضو محور مقاومت ضدصهیونیسم و پل ارتباطی با حزب‌الله لبنان است.[۲]

روابط ایران و سوریه به دوران قبل از انقلاب بازمی‌گردد. ایران در دهه پنجاه و در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی در جریان سفر حافظ اسد به تهران در سال ۱۹۷۵ یک کمک بی‌سابقه ۳۰۰ میلیون دلاری به حکومت اسد ارائه کرد. همچنین سوریه در جریان جنگ ایران و عراق از حامیان اصلی سیاسی و نظامی ایران بود.[۳] با بالا گرفتن تظاهرات مردم سوریه علیه بشار اسد، از سال ۲۰۱۱ نیروی قدس سپاه به حمایت از بشار اسد پرداخته و ایران در جنگ داخلی سوریه به‌طور قابل توجهی از دولت سوریه پشتیبانی کرده است،[۴] از جمله پشتیبانی لجستیکی، فنی، مالی و همچنین آموزش نظامی برخی از نیروهای دولت سوریه. ایران بقای دولت سوریه را برای منافع منطقه‌ای خود بسیار مهم می‌داند.[۵][۶] تا مارس ۲۰۱۷ نیروهای اعزامی ایران در سوریه ۲۱۰۰ نفر کشته دادند.[۷]

پیش‌زمینه

[ویرایش]

ایران بقای دولت سوریه را برای منافع خود حیاتی می‌داند. این کشور تنها متحد پایدار ایران از زمان انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ تا الان بوده است، همچنین سوریه یکی از گذرگاه‌های مهم برای ارتباط ایران با حزب‌الله در لبنان است. رهبران ایران، سوریه را استان سی و پنج‌ام ایران معرفی کرده‌اند. اقلیت علوی به رهبری بشار اسد یکی از عوامل مهم جلوگیری از نفوذ عربستان و ایالات متحده در سوریه است.[۶]

شهر الزبدانی سوریه برای اسد و ایران از اهمیت حیاتی برخوردار است زیرا حداقل تا اواخر ژوئن سال ۲۰۱۱، این شهر قطب تدارکاتی سپاه پاسداران ایران برای تأمین حزب‌الله لبنان بود.[۸] پیش از جنگ داخلی سوریه، ایران بین ۲ تا ۳ هزار نیروی سپاهی در سوریه مستقر کرده‌بود تا ضمن آموزش نیروهای محلی، ارسال اسلحه و پول به لبنان را نیز مدیریت کنند.[۶]

حسین امیرعبداللهیان، معاون وزیر امور خارجه ایران در آوریل سال ۲۰۱۴ گفت: ما به دنبال این نیستیم که بشار اسد تا آخر عمر رئیس‌جمهور باقی بماند. اما مخالف ایدهٔ سرنگونی اسد و دولت سوریه با استفاده از تروریسم و نیروهای افراطی هستیم.[۹]

سرکوب اعتراضات مردم سوریه در ۲۰۱۱

[ویرایش]

گفته می‌شود ایران در اوایل اعتراضات مردم سوریه، بر اساس تجربیاتی که پس از اعتراضات انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ به‌دست آورده‌بود، به دولت سوریه پشتیبانی فنی ارائه می‌داد.[۱۰]

در آوریل ۲۰۱۱، رئیس‌جمهور ایالات متحده، باراک اوباما و سفیر ایالات متحده در سازمان ملل متحد، سوزان رایس، ایران را به کمک مخفیانه به اسد برای خنثی کردن اعتراضات متهم کردند.[۱۱] و گزارش‌هایی از معترضین سوری وجود دارد که ادعا می‌کردند برخی از اعضای نیروهای امنیتی به زبان فارسی حرف می‌زدند.[۱۲]

به گزارش دو سایت وابسته به سپاه‌پاسداران، نیروی قدس تحت فرماندهی قاسم سلیمانی در اوایل سال ۲۰۱۱ (پیش از ظهور داعش در سوریه) در سرکوب اعتراضات مردم سوریه نقش داشت.[۱۳][۱۴][۴]

قاسم سلیمانی به عنوان فرمانده سپاه قدس در امور برخی از کشورهای خاورمیانه، زیر عنوان‌هایی مانند دفاع از جان مسلمانان، مداخله می‌کرد؛ ولی از دیدگاه برخی از تحلیل‌گران، این ادعای وی نیز همانند برخی از ادعاهای دیگرش دروغ بوده و بلکه با دفاع از برخی از حاکمان منطقه، باعث کشتار صدها هزار مسلمان (و غیر مسلمان) شده است. دستگاه تبلیغاتی حکومت جمهوری اسلامی مانند دستگاه تبلیغاتی رژیم سوریه (بشار اسد) با تمرکز بر جنایات داعش تلاش می‌کند تا مخاطبان، جنایات بشار اسد و همپیمانانش (جمهوری اسلامی ایران و نیز روسیه) را فراموش کنند.[۱۵]

نقض حقوق بشر در سوریه

[ویرایش]

آمریکا نظام جمهوری اسلامی ایران را به نقض حقوق بشر در سوریه متهم کرده است.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲]

شکایت از جمهوری اسلامی ایران در دادگاه لاهه

[ویرایش]

روز ۱۶ فوریه ۲۰۲۲ مرکز اسناد حقوق بشر ایران شکایتی را علیه جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران به دادگاه جنایی بین‌المللی لاهه ارائه کرد. هایدی دایکستال، وکیل تیم حقوقی ارائهٔ این درخواست گفته است: «شواهد و مدارک حاکی از آن است که در نتیجهٔ تأثیر مستقیم دخالت جمهوری اسلامی ایران در درگیری‌های داخلی سوریه، غیرنظامیان سوریه‌ای قربانی جنایات علیه بشریت، از قبیل اخراج از کشور و آزار و شکنجه شده‌اند.[۲۳]

کمک مالی و نظامی جمهوری اسلامی به حکومت سوریه

[ویرایش]

از سال ۲۰۱۱ که جمهوری اسلامی به پشتیبانی از حکومت بشار اسد برخاسته، هزینه مالی زیادی صرف جنگ در این کشور کرده است.[۵][۶] از سال ۲۰۱۱ ایران علاوه بر کمک‌های نظامی و فرستادن محموله‌های حاوی نفت به قیمت ارزان‌تر از بازار، وامی به مبلغ ۳٫۶ میلیارد دلار در اختیار دولت سوریه قرار داد.[۲۴] پرویز فتاح، رئیس بنیاد مستضعفان، در برنامه‌ای از تلویزیونی اعتراف کرد که قاسم سلیمانی برای پرداخت حقوق لشکر فاطمیون به وی مراجعه کرده است،[۲۵] همچنین حشمت‌الله فلاحت‌پیشه عضو پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس گفته است که جمهوری اسلامی ایران ۲۰ تا۳۰ میلیارد دلار به سوریه کمک کرده است.[۲۶]

نظام جمهوری اسلامی ایران از حکومت سوریه پشتیبانی نظامی و غیرنظامی، انجام می‌دهد.[۲۷] پشتیبانی از دولت بشار اسد در سرکوب معترضان سوری، جزو نقض‌های حقوق بشر نظام جمهوری اسلامی ایران است.[۲۸] پژوهشگر بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها بر این باور است که حضور سپاه در سوریه اولین حضور این نهاد نظامی در بیرون از خاک ایران نیست؛ هر چند حمایت از اسد و جنایات جنگی که علیه مردم کشورش مرتکب می‌شود، شاید بارزترین سندی است که ثابت می‌کند سپاه پاسداران بزرگ‌ترین تشکل دولتی حامی تروریسم در جهان است.[۲۹]

بر پایه برخی از منابع، گروه‌های نیابتی نظام جمهوری اسلامی ایران، امنیت خاورمیانه را تهدید می‌کنند.[۳۰]

مواضع سیاسی

[ویرایش]

رهبر حکومت جمهوری اسلامی ایران

[ویرایش]

سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در موضع‌گیری‌ای رسمی گفت:

”هدف اصلی طراحی آمریکا در سوریه، ضربه زدن به خط مقاومت در منطقه است زیرا سوریه از مقاومت فلسطین و مقاومت اسلامی لبنان حمایت می‌کند. موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال سوریه، حمایت از هرگونه اصلاحات به نفع مردم این کشور و مخالفت با دخالت آمریکا و کشورهای دنباله رو آن، در مسائل داخلی سوریه است. “[۳۱]

علی خامنه‌ای در مورد درگیری‌های داخلی سوریه می‌گوید:

”جوهره بیداری اسلامی در کشورهای منطقه، حرکت ضدصهیونیستی و ضد آمریکایی است اما در حوادث سوریه، دست آمریکا و اسرائیل آشکار است و منطق و معیار ما ملت ایران این است که هرجا به نفع آمریکا و صهیونیسم شعار داده شود حرکت، انحرافی است. “[۳۲]

”متأسفانه در سوریه با حمایت برخی کشورهای منطقه، یک گروه تکفیری شکل گرفته که با همه گروه‌های مسلمان درگیر است اما حامیان این جریان باید بدانند این آتش، دامان آن‌ها را نیز خواهد گرفت. “[۳۳]

در سال ۲۰۱۱ و آغاز بحران، خامنه‌ای طی پیامی به بشار اسد حفاظت از مردم سوریه را خط قرمز جمهوری اسلامی نامید. رهبر جمهوری اسلامی خطاب به اسد تأکید کرد چنانچه نسبت به کشتار مردم سوریه بی‌تفاوت باشید، روی حمایت‌های جمهوری اسلامی حساب باز نکنید.[۳۴][۳۵][۳۶]

سران نظامی-امنیتی

[ویرایش]

مهدی طائب رئیس قرارگاه در بهمن ۱۳۹۱ اظهار داشت:

سوریه استان سی و پنجم و یک استان استراتژیک برای ماست. اگر دشمن به ما هجوم کند و بخواهد سوریه یا خوزستان را بگیرد اولویت با این است که ما سوریه را نگه داریم چون اگر سوریه را نگه داریم می‌توانیم خوزستان را هم پس بگیریم اما اگر سوریه را از دست بدهیم تهران را هم نمی‌توانیم نگه داریم.[۳۷]

خبرگزاری فارس گفته‌های سردار همدانی در اردیبهشت ماه ۹۳ را چند ساعت پس از انتشار حذف کرد.[۳۸] این فرمانده ارشد سپاه پاسداران گفته بود: «امروز ما به دلایل منافعی چون انقلاب اسلامی در سوریه می‌جنگیم و دفاع ما در حد دفاع مقدس است …۴۲ گروه و ۱۲۸ گردان متشکل از ۷۰ هزار جوان اسلامی، علوی، سنی و شیعه در قالب بسیج وطنی تشکیل شده و امنیت شهرها و استان‌های سوریه را در دست گرفتند… امروز ۱۳۰ هزار بسیجی آموزش دیده منتظر ورود به سوریه می‌باشند.»[۳۹]

در ۲۵ اردیبهشت ۹۳ محمد اسکندری فرمانده سپاه ملایر گفت: جنگ امروز در سوریه در واقع جنگ ما با آمریکاست که در خاک سوریه رخ داده است… فرماندهان سپاه در این کشور ۴۲ تیپ و ۱۳۸ گردان مجهز را آماده کرده‌اند و از نظر نظامی آمادگی کامل برای جنگ با دشمن را دارند…۱۴ استان سوریه معین استان‌های ایران قرار گرفته است و استان حما در سوریه معین استان همدان قرار داده شده است، که مردم استان همدان پس از جمع‌آوری کمک‌های نقدی و مواد غذایی به‌طور مستقیم این کمک‌ها را به این استان ارسال می‌کنند.[۴۰]

روزنامهٔ آمریکایی وال استریت از اعزام پناهجویان افغان به سوریه از طرف سپاه پاسداران جمهوری اسلامی برای شرکت در جنگ داخلی آن کشور خبر داده و آن را بخشی از استراتژی ایران برای کاهش تلفات نیروهای سپاه و حزب‌الله لبنان در جنگ داخلی سوریه دانسته است.[۴۱]

تکاوران ارتش جمهوری اسلامی ایران

[ویرایش]

امیر سرتیپ علی آراسته معاون هماهنگ‌کننده نیروی زمینی ارتش در اسفندماه ۱۳۹۴در گفتگو با خبرگزاری تسنیم از اعزام نیروهای داوطلب نیروی زمینی ارتش به سوریه خبر داد و در خصوص عملیات مستشاری نیروی زمینی ارتش به‌خصوص تیپ ۶۵ در سوریه گفت: «تیپ ۶۵ جزئی از نیروی زمینی ارتش است و ما هم از تیپ ۶۵ و هم یگان‌های دیگر به‌عنوان مستشار به سوریه نیرو اعزام می‌کنیم و این اعزام مختص تیپ ۶۵ تکاور نیست و الان در آنجا مستشاران تیپ ۶۵ نوهد حضور دارند». علاوه بر نیروهای تیپ ۶۵ از سایر یگان‌های ارتش نیز نیروهای جهت عملیات مستشاری به سوریه اعزام شده‌اند.[نیازمند منبع]

نمایندگان مجلس

[ویرایش]

محمود نبویان نماینده مجلس ایران، در بهمن‌ماه ۹۲ گفت: «۱۵۰ هزار سوری را به ایران آوردیم و به آن‌ها آموزش نظامی دادیم و ۱۵۰ هزار نفر را همان‌جا آموزش داده و ۵۰ هزار نیروی حزب‌الله را به آن‌جا فرستادیم.»[۴۲] همچنین جواد کریمی قدوسی، عضو کمیسیون امنیت ملی ایران در آبان‌ماه ۹۲ در مشهد گفت: «صدها گردان از ایران در سوریه وجود دارد، هر چند خبر پیروزی‌های ارتش سوریه را از زبان یک فرمانده سوری می‌شنوید، اما پشت پرده آن نیروهای ایرانی قرار دارند.»[۴۳]

افکار عمومی

[ویرایش]

مخالفان جنگ

[ویرایش]

رسانه‌های ایرانی مخالف جنگ، نظام ایران و دولت آن را به «بسیج آوارگان شیعه از کشورهای همسایه، جذب آنها در سپاه و تیپ‌ها و استفاده از آنها برای جنگ نیابتی به نمایندگی از نیروهای رژیم سوریه، در جنگی که بشار اسد علیه مردمش انجام می‌دهد»، متهم کردند؛ کشوری که «رژیم‌های ایران و سوریه از مکان‌های مقدس شیعیان برای بسیج و بسیج فرقه‌ای در صفوف این شبه نظامیان سوءاستفاده می‌کنند و آنها را فریب می‌دهند که این جنگ برای دفاع از مقدسات است.»[۴۴]
«نامهٔ شام» یک گروه مبارزاتی مستقل با تمرکز بر نقش رژیم ایران در سوریه که اعضای آن گروهی شهروند خبرنگار و فعال ایرانی، لبنانی و سوری هستند، برای اولین بار، در آوریل ۲۰۱۴ فعال شد.[۴۵][۴۶] جمعی از فعالان سیاسی ایرانی در سبتامبر ۲۰۱۵ کمپینی با نام «برای سوریه» راه‌اندازی کرده‌اند. هدف آنان «روشنگری پیرامون نقش‌آفرینی مجرمانهٔ حکومت ایران در بحران سوریه» عنوان شده است.[۴۷][۴۸] به صورت داخلی، جنبش سبز ایران به رهبری میرحسین موسوی به دلیل مخالفت با رژیم سوریه و مداخله ایران در جنگ داخلی سوریه شناخته می‌شوند. گفته می‌شود که دلیل حصر فراخوان تجمع برای همبستگی با بازداشت‌شدگان سوریه بود.[۴۹]در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۱، گروهی متشکل از ۴۰ پزشک ایرانی عضو آن جنبش از جمله مصطفی معین، در نامه ای سرگشاده رفتار رژیم سوریه در قبال اعتراضات را محکوم کردند، با این اشاره که بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، یک چشم‌پزشک است.[۵۰] جبهه ملی ایران و همبستگی جمهوری‌خواهان ایران نیز بیانیه‌هایی را در محکومیت رژیم سوریه صادر کردند، در اوت ۲۰۱۱ و 2015.[۵۱][۵۲] به گفتۀ فائزه هاشمی، پدرش اکبر هاشمی رفسنجانی مخالف حضور ایران در سوریه بوده است. [۵۳]از زمان آغاز جنگ، بسیاری از چهره‌های ایرانی با مداخله نظامی ایران در جنگ داخلی سوریه یا از رژیم سوریه بعثی ابراز مخالفت کرده‌اند، از آنان:

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای نیابتی‌اش؛ دخالت‌ها و تلفات

[ویرایش]

اعتراف سپاه به سرکوب اعتراضات سوریه

[ویرایش]
فیلم اعتراضات صدها هزار نفر از مردم حمات علیه بشار اسد در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۱ با شعار الشعب یرید اسقاط النظام که منجر به محاصره ۲۰۱۱ حمات شد

دو رسانه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با انتشار گزارشی دربارهٔ فعالیت‌های نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، پس از سال‌ها تأیید کردند که نیروی قدس به فرماندهی قاسم سلیمانی از زمان آغاز اعتراضات مردم سوریه در اوایل سال ۲۰۱۱، در سرکوب این اعتراضات، نقش داشته است و به پلیس این کشور، دربارهٔ چگونگی سرکوب اعتراضات و اقدامات اطلاعاتی و امنیتی بر ضد معترضان، آموزش داده و به آن‌ها جنگ افزار و تجهیزات سرکوب داده است.[۷۹] قاسم سلیمانی در پی اعتراضات سراسری مردم سوریه، بشار اسد را متقاعد کرد که تسلیم خواسته‌های مردم سوریه نشود.[۸۰]

فهرست فرماندهان بلندپایه سپاه در جنگ و کشتار سوریه

[ویرایش]

دست‌کم ۱۶ تن از فرماندهان بلندپایه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در جنگ داخلی گسترده سوریه و سرکوب و کشتار مردم این کشور، دخالت داشته‌اند.[۸۱][۸۲]

فهرست نام فرماندهان پیش‌گفته:

  1. سر لشکر قاسم سلیمانی ؛ فرمانده کل نیروهای سپاه قدس جمهوری اسلامی در خاورمیانه، از جمله در جنگ سوریه؛
  2. سرتیپ حسین همدانی ؛ اولین فرمانده نیروهای ایرانی در سوریه و مسئول تشکیل شبه‌نظامیان حامی بشار اسد؛
  3. سرتیپ محمدجعفر اسدی؛ دومین فرمانده نیروهای ایرانی در سوریه؛
  4. سرتیپ محمد حجازی؛ جانشین پیشین فرمانده کل سپاه پاسداران؛
  5. سرتیپ عبدالله عراقی؛ جانشین وقت فرمانده نیروی زمینی سپاه و نیز از فرماندهان ارشد نبرد نهایی حلب در سال ۲۰۱۶؛
  6. سرتیپ محمدرضا فلاح‌زاده: معاون هماهنگ‌کننده نیروهای سپاه قدس؛
  7. سرتیپ علی‌اکبر پورجمشیدیان؛ معاون عملیات نیروی زمینی سپاه؛
  8. سرتیپ رحیم نوعی‌اقدم؛ فرمانده قرارگاه عملیاتی زینب در سوریه؛
  9. سرتیپ محمدعلی الله‌دادی، فرمانده قرارگاه عملیاتی در مناطق جنوبی سوریه؛
  10. سرتیپ محمود چهارباغی؛ فرمانده پیشین توپخانه نیروی زمینی سپاه؛
  11. سرتیپ اسماعیل قاآنی؛ مسئول سازمان‌دهی تیپ فاطمیون و نیز فرمانده جدید نیروی سپاه قدس؛
  12. سرتیپ هامون محمدی؛ فرمانده سپاه استانی گیلان؛
  13. سرتیپ محمدعلی حق‌بین؛ فرمانده لشکر ۱۶ قدس مستقر در گیلان؛
  14. سرتیپ جواد عظیمی‌فر؛ معاون مهندسی رزمی نیروی زمینی سپاه؛
  15. سرتیپ عوض شهابی‌فر؛ فرمانده سابق سپاه استانی کهگیلویه و بویراحمد؛
  16. سرتیپ حمید ارجمندی‌فر؛ جانشین فرمانده قرارگاه حمزه.[۸۳]

فهرست فرماندهان دریافت‌کننده نشان نظامی به دلیل جنگ در سوریه و عراق

[ویرایش]

نام برخی از فرماندهان رده‌بالای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران که از دست رهبر و ولی فقیه حکومت جمهوری اسلامی ایران یعنی سید علی خامنه‌ای، به دلیل مداخله و جنگ در سوریه و عراق…، نشان نظامی گرفتند، عبارت است از:

  1. سرلشکر قاسم سلیمانی؛ فرمانده کل نیروهای سپاه قدس جمهوری اسلامی در خاورمیانه، از جمله در جنگ سوریه و عراق (نشان ذوالفقار)؛
  2. سرتیپ حسین همدانی؛ اولین فرمانده نیروهای ایرانی در سوریه و مسئول تشکیل شبه‌نظامیان حامی بشار اسد (نشان فتح یک)؛
  3. سرتیپ عبدالله عراقی؛ جانشین وقت فرمانده نیروی زمینی سپاه و نیز از فرماندهان ارشد نبرد نهایی حلب در سال ۲۰۱۶ (نشان فتح دو)؛
  4. سرتیپ جواد عظیمی‌فر؛ معاون مهندسی رزمی نیروی زمینی سپاه (نشان نصر یک)؛
  5. سرتیپ محمود چهارباغی؛ فرمانده پیشین توپخانه نیروی زمینی سپاه (نشان نصر یک)؛
  6. سرتیپ هامون محمدی؛ فرمانده سپاه استانی گیلان (نشان فتح سه)؛
  7. سرتیپ محمدعلی حق‌بین؛ فرمانده لشکر ۱۶ قدس مستقر در گیلان (نشان فتح سه)؛
  8. سرتیپ عوض شهابی‌فر؛ فرمانده سابق سپاه استانی کهگیلویه و بویراحمد (فتح دو)؛
  9. سرتیپ حمید ارجمندی‌فر؛ جانشین فرمانده قرارگاه حمزه (نشان فتح سه)؛
  10. سرتیپ حسن شاه‌صفی؛ فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش (نشان نصر)؛[۸۴]

آمار تلفات سپاه پاسداران در سوریه

[ویرایش]

از ابتدای جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ شماری از اعضای سپاه پاسداران که در سوریه می‌جنگیدند کشته و در شهرهای مختلف ایران تشییع شدند.

شمار تلفات سپاه پاسداران در جریان جنگ‌های منطقه طی هشت سال گذشته حدود ۶۵۰۰ نفر تخمین زده می‌شود.[۸۵]

خبرگزاری ایرنا در تیرماه ۱۳۹۴ از کشته شدن ۴۰۰ عضو سپاه پاسداران خبر داد، در حالی که تابناک از کشته شدن ۲۰۰ تبعه افغان لشکر فاطمیون در سوریه خبر داد.[۸۶]

روز شنبه ۱۰ اسفند ۱۳۹۸ بیست و یک نفر از نیروهای تیپ فاطمیون و زینبیون در جریان درگیری‌های ادلب سوریه کشته شدند.[۸۷]

اصغر باشپور یکی از دستیاران نزدیک قاسم سلیمانی در تاریخ ۶ اسفند ۱۳۹۸ در سوریه کشته شد. جزئیات کشته شدن وی هنوز به‌صورت قطعی اعلام نشده است. احتمال داده می‌شود که او یا در نبرد با حزب اسلامی ترکستان که مورد حمایت ترکیه است یا در اثر حمله موشکی اپوزیسیون به پایگاه سپاه پاسداران در نیرب واقع درجنوب حلب کشته شده باشد.[۸۸]

یک عضو ارشد سپاه پاسداران بنام فرهاد دبیریان روز جمعه ۱۶ اسفند ۱۳۹۸ در منطقه سیده زینب سوریه کشته شد. وی فرمانده سابق سپاه در پالمیرا، شهر باستانی در مرکز سوریه بود.[۸۹][۹۰]

روز ۹ اسفند ۱۳۹۸ آخوند علی زنجانی که برای حفظ رژیم سوریه به استان ادلب فرستاده شده بود کشته شد.[۸۵][۹۱]

نام‌های کشته‌شدگان سپاه پاسداران

[ویرایش]

برخی از فرماندهان و افسران رسمی سپاه که در سوریه کشته شده‌اند عبارتند از:

  1. سرلشکر حسین همدانی
  2. سردار حسن شاطری[۹۲]
  3. سرتیپ جانمحمد علی‌پور[۹۳]
  4. سردار محمدعلی مرادخانی[۹۴]
  5. سردار اسماعیل حیدری[۹۵]
  6. سردار عبدالله اسکندری[۹۶]
  7. سردار جبار دریساوی[۹۷]
  8. سردار محمد جمالی پاقلعه[۹۸]
  9. سردار سیدحمید طباطبایی‌مهر[۹۹]
  10. سردار امیررضا علیزاده[۱۰۰]
  11. سردار دادالله (ماشالله) شیبانی[۱۰۱]
  12. سردار عباس عبداللهی[۱۰۲][۱۰۳]
  13. سرگرد پاسدار علی کنعانی[۱۰۴]
  14. سرگرد پاسدار محرم ترک[۱۰۵]
  15. سرگرد پاسدار محمدحسین عطری[۱۰۶]
  16. ستوان یکم سید احسان حاجی حتم لو[۱۰۷]
  17. ستوان دوم موسی کاظمی[۱۰۸]
  18. ستوان سوم روح‌الله کافی زاده[۱۰۹]
  19. مصطفی شیخ‌الاسلامی[۱۱۰]

اعزام نیروهای افغان

[ویرایش]

سازمان دیدبان حقوق بشر در گزارشی حول محور دخالت ایران در جنگ سوریه اظهار نموده که سپاه پاسداران ایران هزاران پناهنده افغانی که مجوز اقامت قانونی در ایران را ندارند برای جنگ سوریه استخدام کرده است. این سازمان اظهار کرده با ۳۰ تن از افغان‌های ساکن ایران مصاحبه کرده است و برخی از آنان اظهار کردند که بستگانشان با فشار و تهدید حکومت برای شرکت اجباری در این جنگ مواجه بوده‌اند. رسانه‌های ایرانی از حضور سربازان افغانی برای جنگ در سوریه پرده برداشته اما توضیحی راجع به اجباری بودن این مقوله ارائه نکرده‌اند. این نهاد اظهار کرده طی مصاحبه با یک پسر ۱۷ ساله دریافته است که فرد یادشده پس از آنکه در کنار پسر عموی خود در تهران بازداشت شد، تحت فشار قرار گرفت تا علی‌رغم میل باطنی ضمن دیدن آموزش‌های نظامی به سوریه اعزام شود. تصاویر نشر یافته از حضور نیروهای افغان در سوریه باعث شد تا دولت افغانستان اعلام کند که مدارک معتبر که صحت این تصاویر را تأیید کند، در دست نیست. هر چند مقامات بلندپایه ایران و سوریه موضوع اجباری بودن شرکت در جنگ و اقامت دادن به افغان‌ها و اذیت آن‌ها را به شدت رد می‌کنند.[۱۱۱]

کشته‌شدن شیعیان افغان وابسته به سپاه

[ویرایش]

شبکه خبری سی‌ان‌ان نیز در آبان‌ماه گذشته بر اساس ویدئویی که از گروهی از شورشیان سوری به دست آورده بود و نیز فرستادن خبرنگاری به افغانستان، گزارشی از اعزام گروهی «پیکارجوی افغان به سوریه» منتشر کرد که «در ایران تعلیم دیده و از آن مستمری می‌گیرند».[۱۱۲] از افراد برجسته کشته شده افغان‌های اعزامی توسط سپاه می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

  • مهدی صابری، فرمانده گروهان علی اکبر، تیپ فاطمیون.[۱۱۳]

تحریم

[ویرایش]

اتحادیه اروپا روز چهارشنبه اوت ۲۰۱۱–۲ شهریور ۱۳۹۰ سپاه قدس، واحد برون مرزی سپاه پاسداران ایران را به اتهام ارائه کمک و پشتیبانی به حکومت بشار اسد برای سرکوب معترضان سوری مورد تحریم قرار داد. .[۱۱۴][۱۱۵] و نام قاسم سلیمانی و حسن چیذری در فهرست تحریم قرار گرفت.[۱۱۶]

تحریم دو عضو نیروی قدس

[ویرایش]

وزارت خزانه‌داری آمریکا روز سه‌شنبه اول آبان ۱۳۹۷ (۲۳ اکتبر ۲۰۱۸) دو عضو نیروی قدس سپاه پاسداران ایران را در لیست تحریم‌های تروریستی خود قرار داد. این دو نفر محمد ابراهیم اوحدی و اسماعیل رضوی نام دارند و گفته شده است که از طرف نیروی قدس سپاه پاسداران امکانات مالی و تکنولوژیک در اختیار نیروهای طالبان افغانستان قرار می‌دادند. محمد ابراهیم اوحدی، یک افسر نیروی قدس سپاه پاسداران است که در سال ۱۳۹۶ (۲۰۱۷) طی دیداری در شهر بیرجند با عبدالله صمد فاروقی، معاون حاکم در سایه ولایت هرات و چهره شاخص طالبان، به توافق رسیدند که نیروهای طالبان حملاتی را علیه حکومت افغانستان در ولایت هرات انجام دهند و پشتیبانی مالی و پول آن را نیروی قدس تأمین کند. در بیانیه وزرات خزانه‌داری آمریکا گفته شده است که آمریکا با همکاری شش کشور عربستان سعودی، بحرین، کویت، عمان، قطر و امارات متحده عربی این تحریم‌ها را علیه ۶ چهره کلیدی طالبان و دو نفر نیروی قدس وضع کرده است.[۱۱۷]

آمار کشتگان و جنایات جنگی

[ویرایش]
مرگ کودکان بر اثر حملات نیروهای بشار اسد
قربانیان حمله با سلاح‌های شیمیایی در غوطه
انتقال مصدومین به بیمارستان آلپو اکتبر ۲۰۱۲

در جنگ داخلی سوریه بیش از ۵۱۱٬۰۰۰ (پانصد و یازده هزار) نفر (فقط) کشته‌اند و نیز میلیون‌ها تن زخمی و زندانی و بیش از ۱۲ (دوازده) میلیون نفر هم، آواره شده‌اند.[۱۱۸][۱۱۹][۱۲۰][۱۲۱][۱۲۲]

جمهوری اسلامی ایران و روسیه از بزرگ‌ترین حامیان حکومت بشار اسد هستند؛ هر چند روسیه بعدها با ایران دربارهٔ ماندن نیروهای جمهوری اسلامی ایران در سوریه، به اختلاف رسید.[۱۲۳] ایالات متحده آمریکا برای توقف این جنگ از بشار اسد خواسته تا از ریاست جمهوری انصراف دهد ولی بشار اسد همچنان مقاومت می‌کند، او بیش از ۲۰ سال است که رئیس‌جمهور سوریه است. حمایت جمهوری اسلامی ایران از دولت سوریه را می‌توان بزرگ‌ترین جنایت در تاریخ جمهوری اسلامی ایران دانست.[۱۲۴]

قبل از شروع بحران سوریه، بسیاری از مردم سوری از میزان بالای بیکاری، فساد و نداشتن آزادی سیاسی تحت حکومت بشار اسد، که در سال ۲۰۰۰ میلادی پس از مرگ پدرش حافظ اسد جانشین او شده بود، ناراضی بودند. در ماه مارس ۲۰۱۱ تظاهرات دموکراسی‌خواهی در شهر درعا در جنوب سوریه برپا شد که ملهم از جنبش بهار عربی در جهان عرب بود. اوج اعتراضات پس از آن شروع شد، که نیروهای امنیتی دولتی، چند دانش‌آموز را به جرم شعارنویسی علیه بشار اسد مورد ضرب‌وشتم قرار دادند و آنها را بازداشت کردند.[۱۲۵][۱۲۶][۱۲۷][۱۲۸]

نظام جمهوری اسلامی ایران با هدف اینکه دولت بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه استقامت خود را حفظ کند، با ارتش سوریه همکاری می‌کند و مخالفان بشار اسد را به‌صورت پنهانی از طریق سپاه قدس که فرمانده آن قاسم سلیمانی است، سرکوب کرده و به قتل می‌رساند.[۱۲۹][۱۳۰]

برخی از کارشناسان و رسانه‌های مخالف معتقدند که جمهوری اسلامی ایران به دلیل پشتیبانی از دولت بشار اسد برای سرکوب اعتراضات ۲۰۱۱ سوریه سبب آغاز جنگ داخلی سوریه شده است،[۱۳۱][۱۳۲][۱۳۳][۱۳۴][۱۳۵][۱۳۶][۱۳۷][۱۳۸][۱۳۹][۱۴۰][۱۴۱][۱۴۲] که پی‌آمد آن مرگ بیش از ۴۰۰ هزار نفر، میلیون‌ها آواره، میلیاردها دلار خسارت اقتصادی و ایجاد گروه‌های تروریستی داعش و جبهه النصره شده است.[۱۴۳][۱۴۴]

سال ۲۰۱۱ همگام با ناآرامی‌ها و اعتراضات مردم سوریه در شهرهای درعا و حلب علیه بشار اسد، روزنامه آمریکایی وال استریت جورنال گزارش داده بود که تهران تجهیزاتی در اختیار دمشق می‌گذارد تا بتواند از اجتماع تظاهرکنندگان جلوگیری کند. افزون بر آن، ایران از تلاش‌های سوریه برای جلوگیری از ارتباط‌های تظاهرکنندگان از طریق اینترنت، تلفن‌های همراه و پیامک پشتیبانی می‌کند.[۱۴۵][۱۴۶][۱۴۷][۱۴۸]
تا اینکه در اتحادیه اروپا طی تصمیم مورخ ۲۳ فروردین ۱۳۹۰ (۱۳ آوریل ۲۰۱۱)، ۳۲ مقام ایرانی از جمله حسین همدانی را به دلیل نقض حقوق شهروندان ایرانی و همچنین به دلیل همکاری با بشار اسد[۱۴۹][۱۵۰][۱۵۱][۱۵۲] از ورود به کشورهای این اتحادیه محروم کرد. کلیه «دارایی‌های» حسین همدانی نیز در اروپا توقیف شد.[۱۵۳]
پس از مرگ او روزنامه گاردین در مقاله‌ای عنوان کرد که کشته شدن حسین همدانی، نقش فزاینده حکومت ایران در حمایت از دولت بشار اسد در سوریه را روشن می‌کند.[۱۴۹]

در مه ۲۰۱۱ برابر با اردیبهشت ۱۳۹۰ مقامات وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا، قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را متهم به همکاری با نیروهای امنیتی سوریه در جریان اعتراضات در این کشور و سرکوب مخالفان بشار اسد کردند. در پی این اتهام وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا، قاسم سلیمانی را تحریم کرد.[۱۵۴] در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۱ (۳ تیر ۱۳۹۰)، روزنامهٔ رسمی اتحادیه اروپا گزارش کرد که کشورهای عضو اتحادیه، سه تن از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، یعنی محمدعلی جعفری، قاسم سلیمانی، حسین طائب و نیز چند شهروند و مؤسسه اقتصادی سوریه را در واکنش به ادامه سرکوب خشونت‌آمیز معترضان سوری توسط حکومت سوریه و سپاه قدس جمهوری اسلامی ایران، تحریم کرده‌اند.[۱۵۵]

در مرداد ۱۳۹۱ برابر با اوت ۲۰۱۲ معارضان سوری سه پهباد ایرانی درحال تعمیر را در آزمایشگاهی در شهر حلب سوریه پیدا کردند.[۱۵۶][۱۵۷]

در اوت ۲۰۱۱ باراک اوباما خواستار کناره‌گیری بشار اسد شد و دستور مسدود دارائی‌های حکومت سوریه را صادر کرد.[۱۵۸][۱۵۹][۱۶۰]

حکومت بشار اسد محکوم به بمباران مدارس، ساختمان‌های مسکونی، آوارگاه‌ها و بیمارستان‌ها می‌باشد که به کشتار دسته‌جمعی غیرنظامیان منجر شده است.[۱۶۱][۱۶۲][۱۶۳][۱۶۴][۱۶۵][۱۶۶][۱۶۷][۱۶۸][۱۶۹][۱۷۰][۱۷۱]

به گزارش خبرگزاری آلمان، نیروهای دولتی اسد، بامداد سه‌شنبه ۱۲ ژوئن ۲۰۱۲ در استان دیرالزور مناطقی که ساکنان آنها به نشانه اعتراض به قتل کودکان دست به تظاهرات زده‌بودند را گلوله‌باران کردند که در نتیجه آن دست‌کم ۳۰ نفر از جمله تعدادی کودک جان باختند.[۱۲۷][۱۷۲] در همان ایام گزارش سازمان ملل که در مورد کودکان سوری، تنظیم شده، می‌نویسد پسران و دختران بین ۸ تا ۱۳ سال توسط نیروهای دولتی سوریه از خانه‌هایشان ربوده می‌شوند. در جریان حملات دولتی به روستاهای ناآرام، از این کودکان ربوده‌شده به عنوان سپر انسانی استفاده می‌شود و آنها را به شیشه‌های اتوبوس‌های حامل نظامیان می‌بندند تا از تیراندازی به این اتوبوس‌ها پیشگیری شود.[۱۷۲][۱۷۳] از دیدگاه سازمان ملل متحد در رأس جنایات علیه بشریت، جمهوری اسلامی ایران، روسیه، سوریه، ایالات متحده آمریکا و داعش مشهود است.[۱۲۸][۱۷۴][۱۷۵][۱۷۶][۱۷۷]

اعتراضات مردم حوله به کشتار حوله

کشتار حوله حمله‌ای در تاریخ ۲۵ مه ۲۰۱۲ در منطقه حوله، در شمال شهر حُمص در سوریه بود. در این حمله مرتبط با سرکوب شورش علیه دولت سوریه، حداقل ۱۰۸ نفر از مردم محلی به قتل رسیدند. از جمله کشته‌شدگان ۴۹ کودک و ۳۴ زن بودند که با شلیک گلوله از فاصله نزدیک یا ضربات چاقو کشته[۱۷۸] و بسیاری نیز با وضع فجیعی سر بریده شده بودند.[۱۷۹]

سازمان ملل بعداً اعلام کرد که بیشتر قربانیان در دو رخداد به سرعت اعدام شده‌اند و شبه‌نظامیان طرفدار بشار اسد و جمهوری اسلامی ایران به اسم شبیحه عامل این فاجعه هستند.[۱۸۰] ساکنین گفتند قبل از کشتار از سازمان ملل تقاضای کمک کرده بودند و نسبت به حمله قریب‌الوقوع دولت هشدار داده بودند ولی ناظران سازمان ملل پاسخی ندادند.[۱۸۱]

حملات شیمیایی غوطه یک سری از حملات شیمیایی بود که در تاریخ ۲۱ اوت ۲۰۱۳ از سوی دولت بشار اسد در منطقه غوطه در استان ریف دمشق در سوریه برای سرکوب مخالفان خود با پشتیبانی جمهوری اسلامی ایران و روسیه و حزب‌الله لبنان رخ داد.[۱۸۲][۱۸۳] منابع مخالفان حکومت سوریه آمار تلفات این حملات را بین ۳۲۲[۱۸۴] تا ۱٬۷۲۹ نفر اعلام کردند.[۱۸۵] دیدبان حقوق بشر سوریه در کمترین برآورد، میزان تلفات را ۳۲۲ کشته تخمین زد[۱۸۴] و اعلام کرد که ۴۶ جنگجوی شورشی نیز در جمع کشته‌شدگان این حملات بوده‌اند.[۱۸۶] این حملات در مناطق تحت کنترل مخالفان بشار اسد و ایران رخ داد، در نتیجه دولت سوریه و ایران را مقصر و عامل حملات می‌دانستند.[۱۸۷] دولت سوریه در ابتدا وقوع حملات شیمیایی را انکار کرد، اما بعد مخالفان را مسئول این حملات دانست.[۱۸۸]

عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان سعودی در گفتگوی تلویزیونی با شبکه العربیه در سپتامبر ۲۰۱۵ میلادی گفت: «ایران باید آخرین کشوری باشد که دربارهٔ ثبات در سوریه سخن می‌گوید، زیرا همه می‌دانند که عامل ویرانی و بدبختی مردم سوریه، ایران است.»[۱۸۹]

به هر حال، پشتیبانی از حکومت بشار اسد در سوریه و در پی آن، کمک به سرکوب و کشتار معترضان سوری در سطح گسترده و در طی چندین سال، یکی دیگر از نقض‌های حقوق بشر توسط جمهوری اسلامی است.[۱۹۰][۱۹۱]

جستارهای وابسته

[ویرایش]

پانویس

[ویرایش]
  1. ↑ 2 killed (2012),[۱] بایگانی‌شده در ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine 1,200 (2013–Feb. 2016),[۲] بایگانی‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine 12 killed (15 June 2016)[۳] بایگانی‌شده در ۱۶ ژوئن ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine 13 killed (Aug. 2016),[۴] 32 (19–20 Dec. 2016),[۵][پیوند مرده] 19 killed (March–Aug. 2017),[۶] بایگانی‌شده در ۱۸ آوریل ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine[۷] 30 killed (16–21 Nov. 2017),[۸] بایگانی‌شده در ۱ دسامبر ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine total of 1,308 reported killed
  2. ↑ سرلشکر صفوی:سوریه پل ارتباطی ایران با حزب‌الله لبنان است/تکفیریها صهیونیست هستند. [۹]
  3. ↑ «گفتگو با محمد علی مهتدی دربارهٔ مناسبات سیاسی ایران و سوریه». فصلنامه مهر نامه. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اکتبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۷ مه ۲۰۱۴.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ «سپاه پاسداران: نیروی قدس اعتراضات مردمی در سوریه را سرکوب کرد». العربیه. ۸ بهمن ۱۳۹۸.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Iranian Strategy in Syria بایگانی‌شده در ۱ فوریه ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine, Institute for the Study of War, Executive Summary + Full report, May 2013
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ Iran boosts support to Syria, telegraph, 21 February 2014
  7. ↑ Iran fires missiles at ISIL positions in eastern Syria
  8. ↑ Holliday, Joseph (March 2012). "Syria's Armed Opposition" (PDF). Middle East Security Report 3. Institute for the Study of War: 25. Archived from the original (PDF) on 12 May 2012. Retrieved 9 July 2012. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  9. ↑ Moghtader, Michelle (4 April 2014). "Iran does not seek indefinite power for Assad, senior diplomat says". The Daily Star (Lebanon). Archived from the original on 5 April 2014. Retrieved 6 April 2014.
  10. ↑ "How Iran Keeps Assad in Power in Syria". Inside Iran. 5 سپتامبر 2011. Archived from the original on 20 March 2012. Retrieved 6 February 2012.
  11. ↑ "Syria crisis: Obama condemns 'outrageous' use of force". BBC. 23 April 2011. Retrieved 11 September 2011.
  12. ↑ Navon, Emmanuel (27 March 2011). "'Iran, Hezbollah assisting in Syria protest suppression'". Jerusalem Post. Retrieved 13 November 2011.
  13. ↑ «اذعان سپاه پاسداران به نقش نیروی قدس در سرکوب اعتراضات مردم سوریه». دویچه وله فارسی. ۸ بهمن ۱۳۹۸.
  14. ↑ «افشای مشارکت پلیس ایران در سرکوب اعتراض‌های سوریه». رادیو فردا. ۹ بهمن ۱۳۹۸.
  15. ↑ ««شش دروغ قاسم سلیمانی در مورد مداخله نظامی جمهوری اسلامی در منطقه»». radiofarda.
  16. ↑ «گزارش سالانه حقوق بشر: رژیم ایران دامنه نقض حقوق بشر را به سوریه، لبنان، و یمن نیز گسترش داده است». صدای آمریکا.
  17. ↑ «وزارت خارجه آمریکا در گزارش حقوق بشر ۲۰۲۰: نقض حقوق بشر بخشی از سیاست جمهوری اسلامی است». iranintl. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ آوریل ۲۰۲۱.
  18. ↑ «آمریکا ایران را به نقض حقوق بشر در منطقه متهم کرد». bbc.
  19. ↑ «بخش ایران گزارش سالانه حقوق بشر آمریکا: جمهوری اسلامی علاوه بر داخل، در کشورهای سوریه، عراق و یمن نیز در نقض حقوق بشر سهیم است». voanews.
  20. ↑ «گزارش سالانه حقوق بشر آمریکا ایران، روسیه و چین را به نقض حقوق بشر متهم کرد». صدای فرانسه.
  21. ↑ «آمریکا جمهوری اسلامی ایران را به نقض حقوق بشر در سوریه، عراق و یمن متهم کرد». radiofarda.
  22. ↑ «آمریکا رژیم ایران را به نقض حقوق بشر در سوریه، عراق و یمن متهم کرد». alarabiya.
  23. ↑ «شکایت از جمهوری اسلامی ایران به دادگاه لاهه به دلیل جنایت در سوریه». دویچه‌وله فارسی. ۱۶ فوریه ۲۰۲۲.
  24. ↑ «درسهای انقلاب سوریه برای ایرانیان / کتاب «کشوری که می‌سوزد: سوری‌ها در انقلاب و جنگ»». radiozamaneh. ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۶.
  25. ↑ «جنجال بر سر پرداخت حقوق به نیروهای نیابتی ایران درسوریه». دویچه وله فارسی. ۵ آوریل ۲۰۲۰.
  26. ↑ «رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران: ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار به سوریه پول دادیم». بی‌بی‌سی فارسی. ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹.
  27. ↑ «"ایران به سوریه در سرکوب اعتراض‌ها کمک می‌کند"». BBC Persian. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  28. ↑ «اتحادیه اروپا سپاه قدس ایران را در ارتباط با سوریه تحریم کرد». بی‌بی‌سی.
  29. ↑ «بررسی نقش سپاه در سوریه و توان نظامی رقبای آمریکا در دو رسانه انگلیسی زبان». صدای آمریکا.
  30. ↑ «کنفرانس اندیشکده شورای آتلانتیک: گروه‌های نیابتی ایران امنیت خاورمیانه را تهدید می‌کنند». voanews.
  31. ↑ [۱۰]
  32. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۵ مه ۲۰۱۴.
  33. ↑ «خامنه‌ای هم «گروه‌های تکفیری» را مسئول دانست». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۳ مه ۲۰۱۴.
  34. ↑ «پیام رهبر انقلاب به بشار اسد: مردم سوریه خط قرمز ما هستند». خبرگزاری فارس.[پیوند مرده]
  35. ↑ «پیام رهبر انقلاب به بشار اسد: مردم سوریه خط قرمز ما هستند». تابناک.
  36. ↑ «تذکر رهبر انقلاب به بشار اسد». روزنامه آرمان ملی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  37. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۵ مه ۲۰۱۴.
  38. ↑ «لینک خبر حذف شده از فارس نیوز از سخنرانی سردار همدانی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۵ مه ۲۰۱۴.
  39. ↑ سردار همدانی:نظام سوریه از خطر سقوط خارج شده است
  40. ↑ تشکیل ستاد پشتیبانی از جبهه مقاومت سوریه در ملایر
  41. ↑ روزنامه وال استریت ژورنال از اعزام پناهجویان افغان به سوریه از طرف سپاه پاسداران خبر داد، رادیو فردا
  42. ↑ [۱۱]
  43. ↑ [۱۲]
  44. ↑ https://www.alquds.co.uk/معارضون-إیرانیون-طهران-تتذرع-بالمقد/[پیوند مرده]
  45. ↑ http://www.naameshaam.org/about-us/index.html
  46. ↑ http://www.naameshaam.org/about-us-fa/index-lang=fa.html
  47. ↑ https://www.dw.com/fa-ir/جمعی-از-فعالان-سیاسی-ایران-دست-از-حمایت-اسد-بردارد/a-18719917
  48. ↑ https://kayhan.london/fa/1394/06/28/بیانیه-دعوت-به-کمپین-برای-سوریه
  49. ↑ https://www.bbc.com/persian/iran-38442462
  50. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ آوریل ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱ مه ۲۰۲۱.
  51. ↑ http://www.jebhemelli.info/html/akhbar/11/21811suriyeh.htm
  52. ↑ http://www.jebhemelli.info/بیانیه-جبهه-ملی-ایران-اروپا-در-پوزش-خوا/
  53. ↑ https://www.dw.com/fa-ir/فائزه-هاشمی-پدرم-مخالف-حضور-ایران-در-سوریه-بود/a-56176689
  54. ↑ https://web.archive.org/web/20170627204557/http://www.aljazeera.net/news/international/2016/9/15/مهدي-خزعلي-السياسات-الإيرانية-بسوريا-خاطئة
  55. ↑ https://web.archive.org/web/20200423191734if_/https://www.youtube.com/watch?v=ZkZfiiisdAM
  56. ↑ https://arabi21.com/story/1327728/ابنة-رفسنجاني-تدخلنا-بسوريا-سبب-قتل-نصف-مليون-إنسا
  57. ↑ http://www.ensafnews.com/276684/متن-کامل-مصاحبه-با-فائزه-هاشمی-در-سالگ/
  58. ↑ https://www.zamanalwsl.net/news/article/56187/
  59. ↑ http://gorgij.net/?tag=مولانا-محمد-حسین-گرگیج-حکام-سرسپرده-مس
  60. ↑ https://aliafshari.com/1394/10/09/3708
  61. ↑ https://abdolhamid.net/arabic/2012/12/111/
  62. ↑ https://archive.aawsat.com/leader.asp?section=3&issueno=12102&article=659200#.X2VJ4xAzbcc
  63. ↑ https://melliun.org/iran/75061
  64. ↑ http://isdmovement.com/2017/1217/121117/121117.Mojtaba-Vahedi-Even-if-Soleimani-is-right.htm
  65. ↑ https://arabic.cnn.com/middle-east/2017/11/27/syria-geneva-peace-talks-oped
  66. ↑ https://mihan.net/1395/05/24/783/
  67. ↑ https://www.zeitoons.com/49557
  68. ↑ https://www.facebook.com/watch/?v=1635463423377027
  69. ↑ خویی، اسماعیل (۲۰۱۶). عرب زده‌ست «انیران» به چشم من، نه عرب. لندن: مدیا. ص. ۹۰. شابک ۹۷۸۸۱۷۸۰۸۳۶۸۲۹ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک).
  70. ↑ http://isdmovement.com/2018/0418/041818/041818-Mohammad-Tangestani-Uprising-of-exhausted-ones.htm
  71. ↑ https://www.radiozamaneh.com/261572/
  72. ↑ https://devfa.majalla.com/node/62571/سکوت-معنی‌دار-رهبران-شیعی-دربرابر-ناآرامی‌های-سوریه[پیوند مرده]
  73. ↑ https://www.bbc.com/persian/sport-47291676
  74. ↑ https://liberaldemocracy.info/2011/04/shahin-fatemi-2011-04-07/
  75. ↑ https://www.radiofarda.com/a/f12_iran_syrian_hostage_exchange/24821915.html
  76. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۳ مه ۲۰۲۱.
  77. ↑ https://www.radiofarda.com/a/iran-reformists-critique-open-letter-makhmalbaf-tajzadeh/28980854.html
  78. ↑ https://www.zeitoons.com/44325
  79. ↑ «سپاه پاسداران نقش نیروی قدس و قاسم سلیمانی در سرکوب اعتراضات مردم سوریه را تأیید کرد». iranintl.
  80. ↑ «جنایت‌های هولناک و مشترک خامنه‌ای و بشار اسد علیه مردم سوریه». independentpersian.
  81. ↑ ۱۶ فرمانده ارشد سپاه که دخالت نظامی در سوریه را فرماندهی کردند https://www.radiofarda.com/a/IRGC-commanders-who-involved-in-Syrian-war/30717921.html
  82. ↑ ۱۰ فرماندهی که به خاطر جنگ‌های سوریه و عراق نشان نظامی دریافت کردند https://www.radiofarda.com/a/commanders-who-received-military-honor-after-involving-in-Syrian-war/30719459.html
  83. ↑ ۱۶ فرمانده ارشد سپاه که دخالت نظامی در سوریه را فرماندهی کردند https://www.radiofarda.com/a/IRGC-commanders-who-involved-in-Syrian-war/30717921.html
  84. ↑ ده فرماندهی که به خاطر جنگ‌های سوریه و عراق نشان نظامی دریافت کردند https://www.radiofarda.com/a/commanders-who-received-military-honor-after-involving-in-Syrian-war/30719459.html
  85. ↑ ۸۵٫۰ ۸۵٫۱ «تداوم ترور زنجیره‌ای فرماندهان سپاه قدس سوریه و عراق». ایران گلوبال. ۲۲ اسفند ۱۳۹۸.
  86. ↑ محافظ سابق محمود احمدی‌نژاد در سوریه کشته شد
  87. ↑ ««۲۱ نفر» از نیروهای تیپ فاطمیون و زینبیون در ادلب سوریه کشته شدند». رادیو فردا. ۱۱ اسفند ۱۳۹۸.
  88. ↑ «Former Soleimani aide killed in battle in Syria». DEBEKA. ۷ مارس ۲۰۲۰.
  89. ↑ «Senior member of Iran's Revolutionary Guards killed in Syria». REUTERS. ۷ مارس ۲۰۲۰.
  90. ↑ «مرگ فرمانده ارشد سپاه در سوریه «در پی سوء قصد مسلحانه»». رادیو فردا. ۱۷ اسفند ۱۳۹۸.
  91. ↑ «یکی از آخوندهای رژیم ایران در سوریه به هلاکت رسید». ُکوردستان میدیا. ۱۰ اسفند ۱۳۹۸.[پیوند مرده]
  92. ↑ سردار شاطری در مسیر دمشق-بیروت به شهادت رسیده است[پیوند مرده]
  93. ↑ «پیکر سردار شهید علی‌پور در اهواز تشییع شد». تسنیم. ۳۱ مرداد ۱۳۹۶.
  94. ↑ هشت عضو کشته شده سپاه پاسداران در سوریه به خاک سپرده شدند
  95. ↑ «مراسم تشیع جنازه سردار شهید حاج اسماعیل حیدری». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ مه ۲۰۱۴.
  96. ↑ «سردار اسکندری در سوریه به کشته شد». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۷ مه ۲۰۱۴.
  97. ↑ «تصاویر/ مراسم استقبال از پیکر پاک مدافع حرم؛ سردار شهید دریساوی در اهواز». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ دسامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۸ اکتبر ۲۰۱۹.
  98. ↑ توصیف حاج قاسم از شهدای مدافع حرم
  99. ↑ یک روز برفی، میهمانِ «مدافعان حرم»[پیوند مرده]
  100. ↑ «پیکر شهید امیررضا علیزاده در رودسر تشییع شد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ مه ۲۰۱۴.
  101. ↑ «تشییع پیکر دو شهید مدافع حرم - شیراز». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۴.
  102. ↑ دو پاسدار دیگر ایرانی در سوریه کشته شدند
  103. ↑ یک فرمانده سپاه و همراهش در سوریه کشته شدند
  104. ↑ «تشییع پیکر سومین شهید مدافع حریم زینبیه در مرند». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ مه ۲۰۱۴.
  105. ↑ «سرگرد پاسدار «محرم ترک»، محل شهادت: دمشق». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۲۱.
  106. ↑ «پاسدار رشید اسلام شهید محمدحسین عطری مدافع حرم اهل بیت س». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ مه ۲۰۱۴.
  107. ↑ «مراسم استقبال و وداع با شهید گرگانی مدافع حرم زینب». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱ مارس ۲۰۱۵.
  108. ↑ «مراسم تشییع پیکر شهید موسی کاظمی عضو لشکر زرهی ۸ نجف اشرف سپاه پاسداران». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۲۰.
  109. ↑ «شهید پاسدار روح‌الله کافی زاده از شهدای ایرانی مدافع حرم زینب (س)». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۴ مه ۲۰۱۴.
  110. ↑ قهرمان جودوی ایران در درگیری‌های سوریه کشته شد
  111. ↑ «افغانستان اعزام افغان‌ها به سوریه توسط ایران را بررسی می‌کند».
  112. ↑ هفت نیروی «افغان»، کشته‌شده در سوریه، در مشهد دفن شدند
  113. ↑ کشته شدن یکی دیگر از فرماندهان سپاه ایران در سوریه
  114. ↑ «ایرانیان مقیم انگلستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۱.
  115. ↑ «اتحادیه اروپا سپاه قدس را در ارتباط با سرکوب معترضان سوری تحریم کرد». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۱۱.
  116. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ژنرال بدون سایه خامنه‌ای وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  117. ↑ آمریکا دو عضو نیروی قدس سپاه را به اتهام پشتیبانی از طالبان تحریم کرد
  118. ↑ https://ir.voanews.com/persiannews/syria-iran-0
  119. ↑ صدای آمریکا، دیدبان حقوق بشر سوریه: هفت سال جنگ، ۵۱۱ هزار کشته در سوریه https://ir.voanews.com/persiannewsworld/syria-war-3
  120. ↑ آمار وحشتناک.. بیش از نیم میلیون نفر طی 7 سال در سوریه کشته شدند https://farsi.alarabiya.net/fa/middle-east/2018/03/12/آمار-وحشتناک-بیش-از-نیم-میلیون-نفر-طی-7-سال-در-سوریه-کشته-شدند
  121. ↑ بیش از نیم میلیون کشته از آغاز بحران هفت ساله در سوریه https://www.yjc.ir/fa/news/6470074/بیش-از-نیم-میلیون-کشته-از-آغاز-بحران-هفت-ساله-در-سوریه
  122. ↑ https://radis.org/چشم-انداز-بروز-جنگ-بین-جمهوری-اسلامی-با/
  123. ↑ صدای آمریکا: اختلافات پنهان روسیه و ایران بر سر سوریه آشکار می‌شود https://ir.voanews.com/persiannewsworld/russia-iran-influence-syria
  124. ↑ «"ایران به سوریه در سرکوب اعتراض‌ها کمک می‌کند"». BBC Persian. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۵.
  125. ↑ «هفت سال جنگ در سوریه چرا؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۵ مارس ۲۰۱۸.
  126. ↑ [ir.voanews.com/a/syria-aleppo-timeline/3634879.html «گاهشمار حوادث حلب از آغاز جنگ داخلی سوریه تاکنون»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). VOA. دریافت‌شده در ۲۴ آذر ۱۳۹۵.
  127. ↑ ۱۲۷٫۰ ۱۲۷٫۱ ««آرشیو شرارت»: اسناد جدید از جنایت بشار اسد». رادیو زمانه. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۳۹۸.
  128. ↑ ۱۲۸٫۰ ۱۲۸٫۱ «معمای تداوم حضور ایران در سوریه». BBC Parisian. دریافت‌شده در ۳۰ مارس ۲۰۱۸.
  129. ↑ ۱۶ فرمانده ارشد سپاه که دخالت نظامی در سوریه را فرماندهی کردند https://www.radiofarda.com/a/IRGC-commanders-who-involved-in-Syrian-war/30717921.html
  130. ↑ ۱۰ فرماندهی که به خاطر جنگ‌های سوریه و عراق نشان نظامی دریافت کردند https://www.radiofarda.com/a/commanders-who-received-military-honor-after-involving-in-Syrian-war/30719459.html
  131. ↑ روشنایی، نسیم (۱۴ اسفند ۱۳۹۶). «موضع اخلاقی و انسانی مخالفت با دخالت ایران در سوریه». رادیو زمانه. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۱ آبان ۱۳۹۸.
  132. ↑ «کمیته مجلس آمریکا، ایران، اسد و روسیه را به «جنایت جنگی» متهم کرد». رادیوفردا. ۱۳ اسفند ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ نوامبر ۲۰۱۹.
  133. ↑ «سوریه چگونه 'دوست و برادر' ایران شد؟». همن سیدی (تحلیل‌گر سیاسی). بی‌بی‌سی فارسی. ۶ ژوئیه ۲۰۱۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  134. ↑ «Archive of evil' damns Syria's President Assad». thetimes. دریافت‌شده در ۲۱ نوامبر ۲۰۱۹.
  135. ↑ «ایران مهم‌ترین عامل منطقه‌ای بحران است». علی کشتگر (تحلیل‌گر سیاسی). رادیو زمانه. ۲ آبان ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۱ آبان ۱۳۹۸.
  136. ↑ «چرا ایران رژیم سوریه را رها نمی‌کند؟». میثم بهروش (پژوهش‌گر روابط بین‌الملل). بی‌بی‌سی فارسی. ۸ نوامبر ۲۰۱۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ دسامبر ۲۰۱۹.
  137. ↑ «کمک نظامی ایران به سوریه». اسپوتنیک. ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ نوامبر ۲۰۱۹.
  138. ↑ «درگیری نظامی میان نیروهای تحت حمایت ایران و روسیه در سوریه». دویچه‌وله فارسی. ۲۵ ژانویه ۲۰۱۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ نوامبر ۲۰۱۹.
  139. ↑ «جنگ در منطقه و مسئولیت ایران در بحران سوریه». ۲ آذر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۳۹۸.
  140. ↑ «Activists urge U.N. to cite Russia, Iran war crimes in Syria». reuters. JANUARY 12, 2017 / 3:56 PM / 3 YEARS AGO. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۹. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  141. ↑ tehran times: Iran denies supporting Syria in dealing with protestors
  142. ↑ Video, Syria: Pro President Bashar al Assad Goverment Forces Kill 30 Protesters In Homs | World News | Sky News
  143. ↑ «متیس: دخالت حکومت ایران در سوریه و عراق هیچ فایده‌ای به مردم ایران نمی‌رساند». رادیوفردا. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۳۹۷.
  144. ↑ ««آرشیو شرارت»: اسناد جدید از جنایت بشار اسد». رادیو زمانه. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۳۹۸.
  145. ↑ «جنگ در منطقه و مسئولیت ایران در بحران سوریه». Radio zamaneh. دریافت‌شده در ۸ ایران ۱۳۹۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  146. ↑ «درگیری نظامی میان نیروهای تحت حمایت ایران و روسیه در سوریه». دویچه وله. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۹.
  147. ↑ [ir-fa/com.dw.www://https/آمریکا-ایران-در-سرکوب-اعتراضات-به-سوریه-کمک-میکند/14990977-a «ایران در سرکوب اعتراضات به سوریه کمک می‌کند»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). دویچه وله. دریافت‌شده در ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  148. ↑ [www.radiofarda.com/a/f8-soleimani/27616660.html&ved=2ahUKEwji8a2Woe3mAhVHDuwKHRurCFMQFjAGegQIBhAB&usg=AOvVaw3MYYCzmK-WO1eqweBWu2Th «شش دروغ قاسم سلیمانی دربارهٔ مداخله نظامی جمهوری اسلامی ایران در منطقه»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). رادیوفردا. دریافت‌شده در ۲۶ اسفند ۱۳۹۴.
  149. ↑ ۱۴۹٫۰ ۱۴۹٫۱ "Senior Iranian commander killed in Syria" (به انگلیسی). گاردین. ۹ اکتبر ۲۰۱۵.
  150. ↑ «Beraim Kampf gegen IS: Iranischer General in Syrien getötet». دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۵.
  151. ↑ Lizzie Dearden. «Iranian commander Brigadier General Hossein Hamedani killed by Isis while advising Syrian regime». دریافت‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۱۵.
  152. ↑ Parisa Hafezi. «Senior Iranian Revolutionary Guards general killed in Syria -IRGC». دریافت‌شده در ۹ اکتبر ۲۰۱۵.
  153. ↑ «تحریم مقامات ایرانی توسط اتحادیه اروپا» (PDF). وبگاه عدالت برای ایران. ۶ شهریور ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۵ مرداد ۱۳۹۴.
  154. ↑ [www.radiofarda.com/content/f11_iran_syria_crackdown_sanctions_revolutionary_quard/24179096.html «تحریم فرمانده سپاه قدس به دلیل سرکوب معترضان سوری»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). Radio Farda. دریافت‌شده در ۲۰ مه ۲۰۱۱.
  155. ↑ [www.bbc.com/persian/iran/2011/06/110624_l03_syria_iran_pasdars «اتحادیه اروپا سه نظامی ایرانی را به اتهام کمک به سرکوب معترضان سوریه تحریم کرد»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). BBC Persian. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۱.
  156. ↑ «کشف سه هواپیمای ایرانی توسط مخالفان بشار اسد در حلب». DW. دریافت‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۲.
  157. ↑ «امید سوریه به موشک‌های ایرانی». sputniknews. دریافت‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۹.
  158. ↑ «نگاهی به حوادث مهم بحران سوریه از مارس ۲۰۱۱». Radio Farda. دریافت‌شده در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۵.
  159. ↑ «پرونده ایران در سوریه می‌تواند قطورتر از پرونده اتمی شود». Radio Zamaneh. دریافت‌شده در ۲۴ آبان ۱۳۹۴.
  160. ↑ «ایران در سوریه؛ اعتراف‌های جدید، پرسش‌های بی‌پاسخ». Radio Farda. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۳۹۸.
  161. ↑ ««۱۵ کودک و دو زن، قربانیان بمباران مدرسه‌ای در غوطه شرقی»». DW. دریافت‌شده در ۲۱ نوامبر ۲۰۱۹.
  162. ↑ «شمار قربانیان جنگ داخلی سوریه از ۱۲۰ هزار تن گذشت». www.dw.com. دریافت‌شده در ۴ ژانویه ۲۰۱۱.
  163. ↑ ««حملات هوایی به بازار ادلب در پی بالا گرفتن خشونت‌ها»». دیارنا. دریافت‌شده در ۲۲ مه ۲۰۱۹.
  164. ↑ «حملات رژیم اسد به ادلب ادامه دارد». www.trt.net.tr. دریافت‌شده در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۹.
  165. ↑ «ده‌ها آواره سوری در بمباران ادلب کشته شدند». DW. دریافت‌شده در ۱۷ اوت ۲۰۱۹.
  166. ↑ «کشته شدن ۲۸ نفر در ادلب بر اثر بمباران هوایی نیروهای هوایی ارتش سوریه». العربیه. دریافت‌شده در ۲۰ ژوئن ۲۰۱۹.
  167. ↑ «ادامه حملات روسیه و رژیم اسد به ادلب، ۴ کشته». خبرگزاری آناتولی ترکیه. دریافت‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۹.
  168. ↑ «بیمارستان‌ها اهداف جدید جنگی در سوریه». یورونیوز. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۶.
  169. ↑ «آمریکا «حملات دولت سوریه» به یک مدرسه و بیمارستان‌ها محکوم کرد». www.radiofarda.com. دریافت‌شده در ۱۳ فروردین ۱۳۹۵.
  170. ↑ «حملات هوایی و گلوله‌باران شهر حلب بیش از ۶۰ کشته برجای گذاشت». دریافت‌شده در اردیبهشت ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  171. ↑ «حمله هوایی روسیه و سوریه به کلینیک‌ها و مراکز بهداشتی ادلب». www.dw.com. دریافت‌شده در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۹.
  172. ↑ ۱۷۲٫۰ ۱۷۲٫۱ «سازمان ملل: نیروهای اسد از کودکان به‌عنوان سپر انسانی استفاده می‌کنند». Radio Farda. دریافت‌شده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۱.
  173. ↑ «سازمان ملل: نیروهای اسد از کودکان به‌عنوان سپر انسانی استفاده می‌کنند». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۱.
  174. ↑ «Iran supplying weapons to Syria crackdown: US officials - Yahoo!». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۱۲.
  175. ↑ مسؤولون أمریکیون یتهمون ایران بتزوید سوریا بأسلحة لقمع المحتجین
  176. ↑ «کمیته مجلس آمریکا، ایران، اسد و روسیه را به «جنایت جنگی» متهم کرد». radiofarda. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۳۹۴.
  177. ↑ «هفت هزار غیرنظامی سوری در حملات روسیه کشته شده‌اند». aa. دریافت‌شده در 29.09.2019. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  178. ↑ «سوریه در نقطه بی‌بازگشت»، بی‌بی‌سی فارسی
  179. ↑ واکنش‌های بین‌المللی در قبال سربریدن ۵۰ کودک سوری بایگانی‌شده در ۱۵ اکتبر ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine، العربیه فارسی
  180. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ToolAutoGenRef1 وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  181. ↑ BBC News - Syria crisis: Most Houla victims 'were executed'
  182. ↑ «Iran's Iran supplying weapons to Syria crackdown: US officials». دریافت‌شده در ۲۲-۰۳-۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  183. ↑ «Iran's IRGC attacks anti-Assad protesters in Syria». دریافت‌شده در ۲۲-۰۳-۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  184. ↑ ۱۸۴٫۰ ۱۸۴٫۱ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام NGO وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  185. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام opposition وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  186. ↑ "Final death toll for Wednesday 21/8/2013: Approximately 300 people were documented as killed yesterday". Facebook.com. 22 August 2012. Retrieved 2013-08-24.
  187. ↑ "Syrian activists: Videos show chemical weapons used". Edition.cnn.com. Retrieved 26 August 2013.
  188. ↑ McDonnell, Patrick J. (21 August 2013). "Syrian rebels allege new gas attack by government". Los Angeles Times. Retrieved 24 August 2013.
  189. ↑ «وزیر خارجه عربستان: ایران مسبب ویرانی سوریه و شریک حوثی‌ها است». دویچه‌وله فارسی. ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۵. پارامتر |first1= بدون |last1= در Authors list وارد شده‌است (کمک)
  190. ↑ اتحادیه اروپا سه نظامی ایرانی را به اتهام کمک به سرکوب مردم سوریه تحریم کرد، بی‌بی‌سی فارسی، ۳۰ تیر ۱۳۹۰ http://www.bbc.com/persian/iran/2011/06/110624_l03_syria_iran_pasdars
  191. ↑ «بیانیه اتحادیه اروپا، ۲۳ فروردین 1390» (PDF). عدالت برای ایران. ۶ شهریور ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۱ مرداد ۱۳۹۴.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مداخله ایران در جنگ داخلی سوریه موجود است.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=مداخله_ایران_در_جنگ_داخلی_سوریه&oldid=40713586»