ابومنصور موفق هروی

ابومنصور موفق هروی مشهور به موفق هروی، فرزند علی، پزشک و داروشناس ایرانی در سدهٔ ۴ و ۵ هجری قمری بوده‌است. او نویسندهٔ کهن‌ترین کتاب فارسی موجود در زمینه داروشناسی است.

موفق هروی احتمالاً اولین کسی است که در عهد منصور یکم سامانی و در هرات، در صدد تألیف کتابی در زمینه داروشناسی به زبان فارسی نو شده‌است. او برای کسب اطلاعات مسافرت‌های زیادی در ایران و هند کرد. اثر بسیار ارزشمند او کتاب الابنیه عن حقایق الادویه تنها کتابی است که از او به‌جا مانده‌است. در این اثر مشخصات ۵۸۵ دارو برحسب تأثیرشان طبقه‌بندی شده‌است.

کتاب داروشناسی

او در پیشگفتار کتابش بیان می‌کند که کتاب‌های حکیمان پیشین و عالمان و طبیبان محدث را جستجو کرده و ادویه و اغذیه مفرد و غیرش نیز و کردار هر دارویی و منفعت‌ها و مضراتشان را بررسی کرده‌است. چنان‌که از بقراط، جالینوس، دیوسکوریدس، ماسرجویه، ابن ربن طبری، حنین بن اسحاق، ثابت بن قره، محمد بن زکریای رازی، سنان بن ثابت و موسی بن سنان یاد کرده‌است. با این حال، چنین به‌نظر می‌رسد که او به پزشکان هندی علاقه‌مندتر بوده‌است. چنان‌که دربارهٔ یونانیان و رومیان می‌نویسد که: «[آنان] به غلط افتاده‌اند، حکیمان هند بر صواب‌اند.»

او در بیان چرایی تالیف کتابش نوشته‌است:

«بعضی از ایشان فصل‌هایی بیرون کرده بودند موجز، و بعضی نه، و نیز آن بعضی شرح تمام نکرده بودند. من خواستم که کتابی بنا کنم و هر چه شناسند اندرو یاد کنم از آن چیزها که استعمال کنند … به شرحی تمام … تا این روزگار مرا شغل‌های محدث از این دور همی‌داشت و اتفاق نیفتاد؛ چنان‌که من همی خواستم از قبل کسادی علم و کمی طالبان، تا آنگاه که حاصل آمدم اندر حضرت عالی مولانا الامیر المسدد المؤید المنصور ادام الله علوه، پس او را دیدم ملکی بزرگوار و دانا و حکمت‌شناس و حق‌دان و دانش‌جوی و داد ده و سخی‌دست و کریم طبع و سخن‌دان و زایرنواز و یزدان‌پرست و هنرورز، پس از جهت این فضل‌های شریف، مرا خرد تکلیف کرد که به نام این ملک عالم و عادل این کتاب تصنیف کنم...»

کهن‌ترین نسخه‌ای که از کتاب وی در دست است، در سال ۴۴۷ قمری و به دست اسدی طوسی، شاعر و واژه‌شناس نامدار کتابت شده‌است و امروزه در کتابخانهٔ ملی اتریش در وین نگهداری می‌شود.

دربارهٔ او

عده‌ای از خاورشناسان از مقدمهٔ کتاب وی چنین فهمیده‌اند که او در زمان منصور بن نوح سامانی (۳۵۰–۳۶۶ ه‍.ق) می‌زیسته؛ اما این ادعا مورد قبول بسیاری از پژوهشگران ایرانی نمی‌باشد. اسدی طوسی این کتاب را در ۴۴۷ قمری کتابت نموده‌است و در پایان برای سلامت مؤلف (یعنی موفق هروی) دعا کرده‌است، که این را نشانهٔ زنده بودن مولف در زمان کتابت کتاب دانسته‌اند. گرچه این احتمال هم داده شده که ممکن است اسدی تمام عبارت دعا را عیناً از روی نسخهٔ اصلی، که در حیات مؤلف نوشته شده، استنتاج کرده باشد.

منابع

• دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

پیوند به بیرون

• دائرةالمعارف بزرگ اسلامی