زبان قاباردی
زبان قاباردی از زبان‌های قفقازی پرگویشور است که در کشورهای روسیه ترکیه اردن سوریه و عراق و نیز در برخی دیگر از کشورهای جهان که مهاجران این زبان کوچیده‌اند نزدیک به یک میلیون و ششصد و سی هزار گویشور دارد. این زبان به عنوان «لهجهٔ شرقی زبانِ چرکسی» نیز شناخته می شود، و نزدیکی زیادی با زبان آدیغی (چرکسی غربی) دارد. در کشور ترکیه شبکه تلویزیونی تی.آر.تی در طول هفته یکساعت و نیم برنامه به زبان قاباردی پخش می‌کند. زبان یادشده گویش‌های متعددی را نیز در بر می‌گیرد. در روسیه در جمهوری خودمختار کاراچای-چرکسیا این زبان رایج است.
| قاباردی | |
|---|---|
| адыгэбзэ (къэбэрдейбзэ) Adıǵebze (Keberdéybze) آد‍ہگەییبزە (قەبەردەییبزە) | |
| زبان بومی در | روسیه، ترکیه، اردن، عراق،[۱] سوریه، آلمان، آمریکا |
| منطقه | کاباردینو-بالکاریا، کاراچای-چرکسیا و شمال شرقی ترکیه |
شمار گویشوران | ۱٬۶۳۲٬۵۰۰[۲] (بدون تاریخ) |
زبان‌های قفقازی
| |
| سیریلیک لاتین عربی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۲–۶۳۹ | kbd |
| ایزو ۳–۶۳۹ | kbd |
امروزه، رایجترین الفبای مورد استفاده برای نگارش آدیغی، الفبای سیریلیک می باشد. در ترکیه، در جامعهٔ قاباردی ساکن آن کشور (نوادگان آوارگان نسل‌کشی چرکس به عثمانی) در کنار الفبای سیریلیک، الفبای لاتین نیز، با الهام گرفتن از الفبای لاتین مدرن ترکی استانبولی، برای زبان قاباردی در نظر گرفته شده است.
به طور تاریخی، مردم قاباردی برای نوشتار زبان خود، از الفبای عربی استفاده می کردند. الفبای عربی قاباری در طول چندین دهه، با تلاشهای فرهنگیان و زبان‌شناسان قاباری، استانداردسازی شده بود. اما با تحمیل تغییر الفبا در شوروی در سال ۱۹۲۴، و همینطور تغییر الفبا در ترکیه در سال ۱۹۲۸ میلادی، به مرور زمان نقش، کاربرد، و دانش الفبای عربی قاباردی کمرنگ شد.
شیوه نگارش
ویرایشپیش از قرن ۱۹ میلادی، زبان‌های چرکسی، هنوز فرهنگ و سنت کتبی و نوشتاری برای خود نداشتند، و به همین دلیل الفبا و نوشتار خاصی برای زبانهایی چون قاباردی تدوین نشده بود. در آن زمان، در میان مردم چرکس، زبان ترکی عثمانی، زبان ادبی و فرهنگی بود. اما از سال ۱۸۲۰ به این‌سو، فرهنگیان و زبان‌شناسان قاباردی در تلاش برای تدوین الفبایی برای نوشتن زبان قاباردی بودند، و طبیعتا به مدت صد سال، پایهٔ اصلی الفبای زبان قاباردی، الفبای عربی و سنت نوشتاری عثمانی بود.[۳]
البته که تاثیر نسل‌کشی چرکس به دست دولت روسیه و به سبب آن، آوارگی جمعیت قابل توجه‌ای از مردم چرکس به امپراطوری عثمانی، در این روند و تکامل مؤثر بوده است.
از جمله مسائل خاص زبان قاباری، تعداد به نسبت زیاد واج‌های صامت می باشد، بین ۵۰ تا ۶۰ عدد. برای همین، نه تنها تک تکِ حروفِ عربی (مثل «ص»،«ط»، «ذ») که در زبانهایی چون فارسی و ترکی صدای خاص خود را از دست داده‌اند، برای نوشتن واج‌های صامتِ خاصِ زبان قاباردی استفاده می شوند، بلکه بر حسب نیاز، چندین حرف جدید دیگر نیز در نظر گرفته شده بودند.
از سال ۱۹۲۴ به این سو، به دلیل سیاست دولت تازه تاسیس شوروی، الفبای عربی کنار گذاشته شده و تلاش‌ها برای تدوین الفبای نوین لاتین آغاز شد. در الفبای لاتین نیز، برای نشان دادن واج‌های خاص زبان قاباردی، حروف و دونگاره‌های جدید متعددی در نظر گرفته شد.
الفبای قاباردی، به مدت یک سال، شامل حروف زیر بود:
- а b w d g ꜧ
е ӡ z ž ⱬ i j k ⱪ q qh l 
lh m n o p ph r s š ş t th v f fh x х̌ ɦ c ç ch y h u è ù â ỳ.[۳]
بین سالهای ۱۹۲۵ تا ۱۹۳۰ میلادی، الفبای قاباردی اصلاح شده و تعداد حروف نوین کمتر و تعداد دونگاره‌ها بیشتر شدند:
- A a, B b, V v, D d, E e, G g, Gu gu, Z z, Ž ž, Z̧ z̧, Ӡ ӡ, Ꜧ ꜧ, Ꜧu ꜧu, I i, J j, K k, Ku ku, Ⱪ ⱪ, Ⱪu ⱪu, Q q, Qu qu, Qh qh, Qhu qhu, L l,
, Lh lh, M m, N n, O o, P p, Ph ph, R r, S s, Š š, Ş ş, T t, Th th, U u, F f, Fh fh, X x, Xu xu, X̌ x̌, X̌u x̌u, ɦ, C c, Ç ç, Ch ch, Y y, H h, ', Ù ù, Je je, Jo jo, Ju ju, Ja ja.[۳]
در بین سالهای ۱۹۳۰ تا ۱۹۳۶، الفبای قاباردی دوباره اصلاح شد و با «ینگه‌الفبا»، الفبای لاتین واحد برای زبان‌های غیرروسی (بالاخص زبان‌های ترکی) تطابق یافت.
در سال ۱۹۳۶، بر اساس سیاست بازنگری شدهٔ شوروی، الفبای لاتین نیز کنار گذاشته شد و الفبای سیریلیک جایگزین آن شد. در الفبای سیریلیک نیز برای نشان دادن واج‌های خاص زبان قاباردی، حروف و دونگاره‌های جدید متعددی در نظر گرفته شد. بسیاری از حروف در اولین الفبای سیریلیک، دونگاره‌هایی بودند شامل علامت آپاستروف. این الفبا شامل حروف زیر بود:
- А а, ’А ’а, Б б, В в, Г г, Гъ гъ, Д д, Е е, Ж ж, Жь жь, З з, И и, Й й, К к, К’ к’, Л л, Ль ль, Л’ л’, М м, Н н, О о, П п, П’ п’, Р р, С с, Т т, Т’ т’, У у, ’У ’у, Ф ф, Ф’ ф’, Х х, Хь хь, Хъ хъ, Ц ц, Ц’ ц’, Ч ч, Ш ш, Щ щ, Щ’ щ’, Ъ ъ, Ы ы, Ь ь, Э э, Ю ю, Я я.[۳]
در سال ۱۹۳۸، به دلیل دشواری در خواندن، نوشتن، و یادگیری الفابیی با این همه علامت آپاستروف، الفبای سیریلیک قاباردی دوباره اصلاح شده و شکل نهایی و امروزی خویش را یافت.
در میان آوارگان قاباردی و نوادگان آنها، وضعیت متفاوت بود. در آنجا، الفبای عربی چرکسی دوام بیشتری داشت و سیاست‌های شوروی تاثیر فوری در تغییر وضعیت نداشتند. اما با توجه به همه‌شمول بودن فرهنگی-ادبی زبان‌های ترکی و عربی در مملکت‌هایی که چرکس‌ها در آنها سکونت گزیده بودند، زبان قاباردی اهمیت خود به عنوان یک زبان نوشتاری را از دست داد و در نتیجه نیاز به الفبا برای مردم چرکس-تبار کمتر شد.
اما در سالهای اخیر، پس از سقوط شوروی و گسترش مراودات فرهنگی و رفت و آمد بین چرکسیه و جوامع چرکسی در ترکیه، اردن، سوریه، و غیره، زبان قاباردی به عنوان یک زبان نوشتاری، دوباره مورد توجه قرار گرفته است. از این سو، اکثریت جامعهٔ چرکسی خارج از چرکسیه، الفبای سیریلیک مورد استفاده در روسیه را بر گزیده است.
در ترکیه، از اوایل سال ۲۰۰۰ میلادی به این سو، بعضی از قاباریان، با همکاری با دولت حاکم در ترکیه، مخصوصا گروهی مستقر در شهر قونیه به اسم انجمن زبان آدیغه (به ترکی استانبولی: Adige Dil Derneği و یا ADDER) تلاش در تدوین نوینِ الفبای لاتین، بر اساس الفبای لاتین مدرن ترکی استانبولی کرده‌اند. در این الفبای لاتین نیز برای نشان دادن واج‌های خاص زبان قاباردی، حروف جدید متعددی در نظر گرفته شده، اما از استفاده از دونگاره‌ها اجتناب شده است. این موضوع البته، منجر به اختلافات و بحثهای متعدد در جامعه قاباردی ترکیه شده است. بعضی از یک سو، الفبای لاتین را، مخصوصا در ترکیه که همگان از این الفبا برای نوشتار زبان ترکی استفاده می کنند، برای تسهیل آموزش و گسترش زبان قارابدی ضروری می دانند. از سوی دیگر، بعضی، الفبای سیریلیک را برای تحکیم و تقویت بخشیدن به ارتباطات و مراودات فرهنگی و همینطور وارد کردن کتب و محصولات فرهنگی-ادبی از از جامعهٔ چرکس در وطنِ چرکسیه در روسیه ضروری می دانند.[۴][۵][۶]
الفبای سیریلیک
ویرایشالفبای سیریلیک قاباردی دارای ۵۹ حرف است، که این شامل دونگاره‌ها و سه‌نگاره‌ها و حتی یک دانه چهارنگاره نیز می شود.
| حرف سیریلیک (معادل عربی) (معادل لاتین ADDER) [آوانگاری] |
А а (ا) (A a / Á á) [aː] |
Э э (ئە / ە) (E e) [a] |
Б б (ب) (B b) [b] |
В в (ۋ) (V v) [v] |
Г г (گ) (Ǵ ǵ) [ɣ] |
Гу гу (گو) (G g) [ɡʷ] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| حرف سیریلیک (معادل عربی) (معادل لاتین ADDER) [آوانگاری] |
Гъ гъ (غ) (Ğ ğ) [ʁ] |
Гъу гъу (غو) (Ğu ğu) [ʁʷ] |
Д д (د) (D d) [d] |
Дж дж (ج) (C c) [d͡ʒ][ɡʲ] |
Дз дз (ذ) (Ź ź) [d͡z] |
Е е (ئە / ەی) (É é) [ja/aj] |
| حرف سیریلیک (معادل عربی) (معادل لاتین ADDER) [آوانگاری] |
Ё ё (یۆ) (Yp yo) [jo] |
Ж ж (ژ) (J j) [ʒ] |
Жь жь (ظ) (Ĵ ĵ) [ʑ] |
З з (ز) (Z z) [z] |
И и (ئی / ی) (İ i) [jə/əj] |
Й й (ی) (Y y) [j] |
| حرف سیریلیک (معادل عربی) (معادل لاتین ADDER) [آوانگاری] |
К к (ک) (Ḱ ḱ) [k] |
Ку ку (کو) (Ku ku) [kʷ] |
Кӏ кӏ (ࢰ) (Ć ć / Q q) [t͡ʃʼ][kʲʼ] |
Кӏу кӏу (ࢰو) (Qu qu) [kʷʼ] |
Къ къ (ق) (K k) [q] |
Къу къу (قو) (Ku ku) [qʷ] |
| حرف سیریلیک (معادل عربی) (معادل لاتین ADDER) [آوانگاری] |
Кхъ кхъ (ٯّ) (Ǩ ǩ) [q͡χ] |
Кхъу кхъу (ٯّو) (Ǩu ǩu) [q͡χʷ] |
Л л (ل) (L l) [ɮ][l] |
Лъ лъ (ݪ) (Ĺ ĺ) [ɬ] |
Лӏ лӏ (ࢦ) (Ĺ' ĺ') [ɬʼ] |
М м (م) (M m) [m] |
| حرف سیریلیک (معادل عربی) (معادل لاتین ADDER) [آوانگاری] |
Н н (ن) (N n) [n] |
О о (ئۆ / ۆ) (O o / Ö ö) [ɜw][wa] |
П п (پ) (P p) [p] |
ПӀ пӀ (ٮ) (Ṕ ṕ) [pʼ] |
Р р (ر) (R r) [r] |
С с (س) (S s) [s] |
| حرف سیریلیک (معادل عربی) (معادل لاتین ADDER) [آوانگاری] |
Т т (ت) (T t) [t] |
ТӀ тӀ (ط) (Ṫ ṫ) [tʼ] |
У у (ئو / و) (W w / U u) [w][ɘw][wɘ] |
Ф ф (ف) (F f) [f] |
Фӏ фӏ (ڡ) (Ḟ ḟ) [fʼ] |
Х х (ݗ) (X x) [x] |
| حرف سیریلیک (معادل عربی) (معادل لاتین ADDER) [آوانگاری] |
Ху ху (ݗو) (Xu xu) [xʷ] |
Хь хь (ح) (H h) [ħ] |
Хъ хъ (خ) (Ḣ ḣ) [χ] |
Хъу хъу (خو) (Ḣu ḣu) [χʷ] |
Ц ц (ث) (Ś ś) [t͡s] |
ЦӀ цӀ (ڗ) (Š š) [t͡sʼ] |
| حرف سیریلیک (معادل عربی) (معادل لاتین ADDER) [آوانگاری] |
Ч ч (چ) (Ç ç) [t͡ʃ] |
Ш ш (ش) (Ṩ ṩ) [ʃ] |
Щ щ (ص) (Ş ş) [ɕ] |
Щӏ щӏ (ض) (Ṣ̂ ṣ̂) [ɕʼ] |
Ъ ъ ( - ) ( - ) [ˠ] |
Ы ы (ئہ / ہ) (I ı) [ə] |
| حرف سیریلیک (معادل عربی) (معادل لاتین ADDER) [آوانگاری] |
Ь ь ( - ) ( - ) [ʲ] |
Ю ю (یو) (Yu yu) [ju] |
Я я (یا) (Ya ya) [jaː] |
Ӏ ӏ (ئ) (') [ʔ] |
Ӏу ӏу (ؤ) ('u) [ʔʷ] |
الفبای لاتین ADDER
ویرایشجدول زیر، الفبای ۴۹-حَرفه لاتین قاباردی، تدوین شده توسط انجمن زبان آدیغه‌ای در قونیه (ADDER) را نشان می دهد. این جدول، شامل سه دونگاره نیز می شود، که معمولا جزءای از حروف الفبا به حساب نمی آیند، اما معادل سیریلیک آنها جزءای از الفبای سیریلیک شمارده می شود.[۵][۶][۷]
| A a [aː] А а |
Á á [aː] А а |
B b [b] Б б |
C c [d͡ʒ][ɡʲ] Дж дж |
Ć ć [t͡ʃʼ] Кӏ кӏ |
Ç ç [t͡ʃ] Ч ч |
D d [d] Д д |
E e [a] Э э |
| É é [ja/aj] Е е |
F f [f] Ф ф |
Ḟ ḟ [fʼ] Фӏ фӏ |
F f [f] Ф ф |
G g [ɡʷ] Г(у) г(у) |
Ǵ ǵ [ɣ] Г г |
Ğ ğ [ʁ] Гъ гъ |
H h [ħ] Хь хь |
| Ḣ ḣ [χ] Хъ хъ |
I ı [ə] Ы ы |
İ i [jə/əj] И и |
J j [ʒ] Ж ж |
Ĵ ĵ [ʑ] Жь жь |
K k [q] Къ къ |
Ḱ ḱ [k] К к |
Ǩ ǩ [q͡χ] Кхъ кхъ |
| L l [ɮ][l] Л л |
Ĺ ĺ [ɬ] Лъ лъ |
Ĺ' ĺ' [ɬʼ] Лӏ лӏ |
M m [m] М м |
N n [n] Н н |
O o [ɜw] [wa] О о / Ӏо |
Ö ö [ʔʷa] Ӏуе ӏуе |
P p [p] П п |
| Ṕ ṕ [pʼ] Пӏ пӏ |
Q q [kʷʼ] Кӏ(у) кӏ(у) |
R r [r] Р р |
S s [s] С с |
Ś ś [t͡s] Ц ц |
Š š [t͡sʼ] Цӏ цӏ |
Ş ş [ɕ] Щ щ |
Ş' ş' [ɕʼ] Щӏ щӏ |
| Ṩ ṩ [ħ] Ш ш |
T t [t] Т т |
Ṫ ṫ [tʼ] Тӏ тӏ |
U u [əw] У у / Ӏу |
Ü ü [ʔʷə] Ӏуи ӏуи |
W w [w] У у |
V v [v] В в |
X x [x] Х х |
| Y y [j] Й й |
Z z [z] З з |
Ź ź [d͡z] Дз дз |
' [ʔ] Ӏ Ӏ |
الفبای عربی
ویرایششخصی که در اوایل قرن بیستم میلادی، به عنوان کسی می شناسند که الفبای عربی قاباردی را تدوین و استاندارد سازی کرده، فرهنگیِ چرکسی می باشد به اسم «نوری تساگوف» (به روسی: Нури Айтекович Цагов)(به قاباردی: Цӏагъэ Айтэч и къуэ Нурий، ڗاغە آیتەچ ئی قوە نوریی). الفبای مدون‌شده به دست وی، در سال ۱۹۰۸ میلادی عنوان الفبای رسمی قاباردی را توسط دولت حاکم تزاری بر چرکسیه، داشت. این الفبا تا سال ۱۹۲۴ الفبای رسمی مردم قاباردی بود.
الفبای عربی قاباردی دارای ۴۵ حرف می باشد. از جملهٔ این حروف، شش حرف می باشد که برای نشان دادن واج‌های مصوت استفاده می شوند. در تدوین الفبای قاباردی، به مانند آنچه که در رسم الخط زبانهایی چون کردی، اویغوری، قزاق، و غیره، تصمیم بر آن شد که تک-تک واج‌های مصوت باید حرف مختص خود را داشته و نوشته شوند. سایر حروف این الفبا، حروفی جدید است که با معرفی نقطه و یا خط بر روی حروف موجود عربی، تشکیل شده‌اند.[۳]
| اشکال | آوانگاری | معادل سیریلیک | معادل لاتین ADDER |
یونی‌کد | نکته‌ها | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| آغازی | میانی | پایانی | تنها | |||||
| آ | ـا | ـا | ا | [aː] | А а | A a Á á |
U+0622 U+0627 |
|
| ئـ | ـئـ | ـئ | ئ | [ʔ] | Ӏ ӏ | ' | U+0626 |
|
| - | - | ـؤ | ؤ | [ʔʷ] | Ӏу ӏу | 'u | U+0624 | |
| ئە | - | ـە | ە | [a] | Э э Е е1 |
E e | U+06D5 |
|
| ئہـ | ـہـ | ـہ | ہ | [ə] | Ы ы | É é | U+06C1 and U+200D1 |
|
| بـ | ـبـ | ـب | ب | [b] | Б б | B b | U+0628 | |
| تـ | ـتـ | ـت | ت | [t] | Т т | T t | U+062A | |
| ثـ | ـثـ | ـث | ث | [t͡s] | Ц ц | Ś ś | U+062B | |
| پـ | ـپـ | ـپ | پ | [p] | П п | P p | U+067E | |
| ٮـ | ـٮـ | ـٮ | ٮ | [p’] | ПӀ пӀ | Ṕ ṕ | U+066E |
|
| جـ | ـجـ | ـج | ج | [d͡ʒ] | Дж дж | C c | U+062C | |
| حـ | ـحـ | ـح | ح | [ħ] | Хь хь | H h | U+062D | |
| خـ | ـخـ | ـخ | خ | [χ] | Хъ хъ | Ḣ ḣ | U+062E | |
| ݗـ | ـݗـ | ـݗ | ݗ | [x] | Х х | X x | U+0757 | |
| چـ | ـچـ | ـچ | چ | [t͡ʃ] | Ч ч | Ç ç | U+0686 | |
| - | - | ـد | د | [d] | Д д | D d | U+062F | |
| - | - | ـذ | ذ | [d͡z] | Дз дз | Ź ź | U+0630 | |
| - | - | ـر | ر | [r] | Р р | R r | U+0631 | |
| - | - | ـز | ز | [z] | З з | Z z | U+0632 | |
| - | - | ـژ | ژ | [ʒ] | Ж ж | J j | U+0698 | |
| - | - | ـڗ | ڗ | [t͡sʼ] | ЦӀ цӀ | Š š | U+0697 | |
| سـ | ـسـ | ـس | س | [s] | С с | S s | U+0633 | |
| شـ | ـشـ | ـش | ش | [ʃ] | Ш ш | Ṩ ṩ | U+0634 | |
| صـ | ـصـ | ـص | ص | [ɕ] | Щ щ | Ş ş | U+0635 | |
| ضـ | ـضـ | ـض | ض | [ɕʼ] | Щӏ щӏ | Ş' ş' | U+0636 | |
| طـ | ـطـ | ـط | ط | [tʼ] | ТӀ тӀ | Ṫ ṫ | U+0637 | |
| ظـ | ـظـ | ـظ | ظ | [ʑ] | Жь жь | Ĵ ĵ | U+0638 | |
| عـ | ـعـ | ـع | ع | [ʔ] | Гь' гь' | ' | U+0639 | |
| غـ | ـغـ | ـغ | غ | [ʁ] | Гъ гъ | Ğ ğ | U+063A | |
| فـ | ـفـ | ـف | ف | [f] | Ф ф | F f | U+0641 | |
| ڡـ | ـڡـ | ـڡ | ڡ | [fʼ] | Фӏ фӏ | Ḟ ḟ | U+06A1 | |
| قـ | ـقـ | ـق | ق | [q] | Къ къ | K k | U+0642 | |
| ٯّـ | ـٯّـ | ـٯّ | ٯّ | [q͡χ] | Кхъ кхъ | Ǩ ǩ | U+066F U+0651 |
|
| کـ | ـکـ | ـک | ک | [k] | К к | Ḱ ḱ | U+0643 | |
| گـ | ـگـ | ـگ | گ | [ɣ]/[g] ([gʷ]) | Г г | G g Ǵ ǵ |
U+06AF | |
| ࢰـ | ـࢰـ | ـࢰ | ࢰ | [t͡ʃʼ]/[kʼ] ([kʷʼ]) | КӀ кӀ | Ć ć Q q |
U+08B0 | |
| لـ | ـلـ | ـل | ل | [l]/[ɮ] | Л л | L l | U+0644 | |
| ݪـ | ـݪـ | ـݪ | ݪ | [ɬ] | Лъ лъ | Ĺ ĺ | U+076A | |
| ࢦـ | ـࢦـ | ـࢦ | ࢦ | [ɬʼ] | ЛӀ лӀ | Ĺ' ĺ' | U+08A6 | |
| مـ | ـمـ | ـم | م | [m] | М м | M m | U+0645 | |
| نـ | ـنـ | ـن | ن | [n] | Н н | N n | U+0646 | |
| ئو / و | - | ـو | و | [u] / [w] | У у | U u Ü ü W w |
U+0648 | |
| ئۆ | - | ـۆ | ۆ | [ɜw] [wa] | О о | O o Ö ö |
U+06C6 | |
| - | - | ۋ | ـۋ | [v] | В в | V v | U+06CB |
|
| ئیـ / یـ | ـیـ | ـی | ی | [i] / [j] | И и Й й |
İ i / Y y | U+06CC | |
نمونه متن
ویرایشدر جدول زیر، ترجمهٔ رسمی مادهٔ اول اعلامیه جهانی حقوق بشر به دو زبان آدیغی (چرکسی غربی) و قاباردی (چرکسی شرقی)، و همینطور متن آن به فارسی برای مقایسه آورده شده است.
| فارسی[۸] | اعلامیه جهانی حقوق بشر ماده اول تمام افراد بشر آزاد بدنیا میایند و از لحاظ حیثیت و حقوق با هم برابرند. همه دارای عقل و وجدان میباشند و باید نسبت بیکدیگر با روح برادری رفتار کنند. | |
|---|---|---|
| قاباردی[۹] | Цӏыху Хуэфащэхэм Теухуа Дунейпсо Джэпсалъэ 1-нэ пычыгъуэ ЦӀыху псори щхьэхуиту, я щӀыхьымрэ я хуэфащэхэмрэкӀэ зэхуэдэу къалъхур. Акъылрэ зэхэщӀыкӀ гъуазэрэ яӀэщи, зыр зым зэкъуэш зэхащІэ яку дэлъу зэхущытын хуейхэщ. |
ڗ‍ہݗو ݗوەفاصەݗەم تەیݗوا دونەییپسۆ جەپساݪە ۱-نە پہچہغوە ڗ‍ہݗو پسۆری صحەݗویتو، یا ضہحہمرە یا ݗوەفاصەݗەمرەࢰە زەݗوەدەو قاݪݗور. آقہلرە زەݗەضہࢰ غوازەرە یائەصی، ز‍ہر ز‍ہم زەقوەش زەڃاضە یاکو دەݪو زەݗوصہتہن ݗوەیݗەص. |
| آدیغی [۱۰] | Цӏыф Фэшъуашэхэм Афэгъэхьыгъэ Дунэепстэу Джэпсалъ 1-нэрэ пычыгъу ЦӀыф пстэури шъхьэфитэу, ялъытэныгъэрэ яфэшъуашэхэмрэкӀэ зэфэдэу къалъфы. Акъылрэ зэхэшӀыкӀ гъуазэрэ яӀэшъы, зыр зым зэкъош зэхашІэ азфагу дэлъэу зэфыщытынхэ фае. |
ڗ‍ہف فەصواس̈ەݗەم آفەغەحہغە دونەیەپستەو جەپساݪ ۱-نەرە پہچہغو ڗ‍ہف پستەوری صحەفیتەو، یاݪہتەنہغەرە یافەصواس̈ەݗەمرەڃەڗیف پستەوری صحەفیتەو، یاݪہتەنہغەرە یافەصواس̈ەݗەمرەڃە زەفەدەو قاݪفہ. آقہلرە زەݗەضہڃ غوازەرە یائەصہ، ز‍ہر ز‍ہم زەقۆس̈ زەڃاضە آزفاگو دەݪەو زەفہشہتہنڃە فایە. |
منابع
ویرایش- ↑ «Ethnic groups of Iraq». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۱ مه ۲۰۱۱.
- ↑ Ethnologue: Kabardian
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ H. Sh. Urys (2000). Adygebzem and tkhide (Адыгэбзэм и тхыдэ). Nalshyk: Elburs. ISBN 5-7680-1439-X.
- ↑ "Turkey's Circassians in uproar over alphabet" (به انگلیسی). Al-monitor. 22 April 2015. Archived from the original on 2015-11-17. Retrieved 2015-11-16.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ "ADIǴE ALFABE" (PDF). Archived (PDF) from the original on 2015-11-17. Retrieved 2015-11-16.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ 6.Sınıf Adıgabze Çerkesçe Ders Kitabı pdf indir (Doğu Diyalekti). Link: [۱]. Download link: https://www.mebders.com/indir/8373
- ↑ Benk, A. C. (2020, October 1). Adder alfabesi. Jineps Gazetesi. https://jinepsgazetesi.com/2020/10/adder-alfabesi/
- ↑ "OHCHR |". www.ohchr.org.
{{cite web}}:|access-date=requires|url=(help); Check date values in:|access-date=(help); Missing or empty|url=(help); Text "urlhttps://www.ohchr.org/en/human-rights/universal-declaration/translations/farsipersian" ignored (help) - ↑ "OHCHR |". www.ohchr.org. Retrieved Nov 15, 2020.
- ↑ "OHCHR |". www.ohchr.org. Retrieved Nov 15, 2020.
الگو:کد زبان‌های معرفی‌شده در ایزو ۶۳۹–۳ که حرف اول عنوان بین‌المللی آنها حرف K است