Titia kentze

Edoskialdia binaka

Titia kentzea ugaztunen edoskitzearen amaiera da. Gertaera estresatzailea izan daiteke animalia gaztearentzat, eta, horregatik, zenbait gaitz agertu ohi dira aldi horretan. Gizakietan, titia kentzea elikagai osagarriak sartzen direnean hasten da (amagandiko edoskitzeari eutsiz), eta horiek amaren esnea erabat ordezkatu zutenean amaitzen da.

Prozesu horrek urtebete eta erdi iraun beharko luke (sei hilabetera hasi eta zazpi urtera amaituko litzateke). Espezie bakoitzak titia modu naturalean kentzeko adina du. Azken urteotan esne artifizialak agertu dira amaren esnea ordezkatzeko, baina amaren esnea aukera bat ez denean bakarrik erabili behar dira (heriotza edo bularreko gaixotasun larria), amaren esneak gaixotasunen aurkako babesa eskaintzen baitu antigorputz asko dituelako.

Titia kentzearekin lotuta daude zenbait une, non edoskitzea eteten den arrazoiren batengatik (edoskitze-grebak) edo aldi jakin batzuk, non haurrak bere garapenaren ondorioz edoskitzearekiko interes txikiagoa erakusten duen (adibidez, 9 hilabete inguru gizakiengan, titia kentze faltsua deiturikoa).

Edoskitzean, ernaltzeko probabilitatea txikitu egiten denez (prolaktinaren eraginez), titia kentzearekin batera hasiko litzateke berriro emea haurdun gera daitekeen aldia. Esnea ekoizten duten animalietan (behiak, ahuntzak, ardiak, bufaloak) edoskitze-aldia optimizatzen eta titia ahalik eta gehien kentzen saiatzen dira; horretarako, hormona-tratamenduak erabiltzen dira, edo titiburua xurgatzen jarraitzeko metodo tradizionala erabiltzen da. Hala ere, kasu jakin batzuetan hori da kalitatezko esneki bat lortzeko modu bakarra, eta lehortzearekin titia kentzea errazten da.

Gizakiek baldintza jakin batzuk bete behar dituzte edoskitzeak obulazioa atzeratzeko, hala nola haurrak 6 hilabete baino gutxiago izatea, amari hilerokoak itzuli ez titia emateak egunez eta gauez eskatzea.

Titia kentzea giza espeziean

Hau borondatez edo nahitaez gerta daiteke; edonola ere, dieta aldatu behar da, edo biberoia pixkanaka aldatu.

Kulturak duen pisuagatik, zaila da jakitea zein unetan gertatzen den titia kentzea gizakiengan. Kulturak, batzuetan, edoskitzea luzatzea dakar, eta, beste batzuetan, edoskitzeari uko egitea; esate baterako, gizarte batzuetan, emakumeei ordaindu izan zaie, haurrei bularra emateagatik, beren seme-alabei bularra ematen dietenean (inudeak), beste batzuek uko egiten ziotenean edo ezin zutenean, baina praktika hori azken urteetan utzi egin da, esne artifiziala sartu delako. Gaur egun, medikuntzak titia kentzea gomendatzen du; izan ere, amaren sabelaren elikadura da, eta beste zapore batzuk ezagutzen eta behar bezala elikatzen eta garatzen laguntzen dio haurrari.

Nahitaezko titia kentzea

Kultura askotan haurtxoei bularra emateko gomendioak edo aginduak agertu dira; kultura musulmanean, xariak 2 urte bete arte bularra ematea gomendatzen du.

Azken urteetan, bularra emateko aldia laburtu egin da mendebaldeko gizartean, egungo bizi-erritmoagatik eta adin jakin batetik aurrera amaren esneak elikatzen ez duelako, bularra ematen duen haur nagusia bizioagatik delako edo edoskitze luzeak haurraren garapen psikologikoari kalte egiten diolako. Azken urteotan edoskitze-aldi luze bat berreskuratzen saiatu dira, ama-esneari ezagutzen zaizkion propietate guztiengatik, eta fenomeno hori asko aztertzen ari dira.

Titia kentze naturala

Ikusi da haurra bularra uztera behartzen ez duten gizarteetan, azkenean, berak bakarrik titia kentzen diola bere buruari, 2 edo 3 urte igaro ondoren.

Texasko Unibertsitateko K. Dettwyler antropologoak gizakiak ez diren primateen titia kentzeko adinari buruzko informazioa jaso du, eta bizi-zikloaren aldagaiekin erlazionatu du, hala nola jaiotza-pisuarekin, helduaren pisuarekin, haurdunaldiarekin eta hagin iraunkorren sorrerarekin. Datu horiek giza espeziera estrapolatuz, badirudi titia kentzea 2 urte eta erdi eta 7 urte bitartean gerta daitekeela. Edoskitzea 7 urtera arte luzatzeko teoria horren oinarria da gaur egungo gizarteetan ez dagoela edoskitze luzearen gaitzespen kulturalik, amek batez beste 4 urtera arte ematen dietela bularra seme-alabei, eta 6 urtera arte gizakien immunitate-sistema ez dagoela heldua eta erabat operatiboa kalkulatzen dela.

Titia kentzeko metodoak

• Edoskialdi bat salto egin: Ordua iritsita, amak, amaren esnea eskaini beharrean, elikagai osagarri batzuk probatzera gonbidatzen du haurra. Horrela, pixkanaka txandakatu eta murriztu ahal izango da hartune-kopurua.
• Murriztu edoskialdiaren denbora: Haurtxoak 10 minutu behar baditu bular bakoitzarekin, adibidez, edoskialdiaren denbora 6 minutura murriztu dakioke. Bularra eman ondoren, fruta-zukua edo konpota eskaini beharko zaio.

Azken hori ez da gomendagarria, amaren esnea konposizioan aldatzen baita edoskialdi bakoitzean, eta iraupena mugatzeak haurrak esnerik elikagarriena jasotzea saihestuko luke. Nolanahi ere, gomendagarria litzateke bular bakarra ematea erabat hustu arte, eta elikagai osagarriak eskaintzea, bigarren bularra eskaini beharrean.

Kanpo estekak

• Datuak: Q333203