Mansiera

Mansiera
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Errusia
Hiztunak	2.750
Eskualdea	Khanti-Mansi
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza uraldar hizkuntzak Ugriar hizkuntzak Ob-Ugric (en)
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	SOV hizkuntza eta hizkuntza eranskaria
Denbora gramatikalak	oraina eta lehenaldia
Kasu gramatikalak	lokatiboa, ablatiboa, instrumentala, traslatiboa eta gutxi gorabeherakoa
Alfabetoa	alfabeto zirilikoa eta Mansi alphabet (en)
Hizkuntza kodeak
ISO 639-3	mns
Ethnologue	mns
IETF	mns

Mansiera (hizkuntzaren berezko izena мāньси лāтыӈ da eta izen zaharra, gaur egun erabiltzen ez dena, Bogulera (вогульский) da, Bogulka (Вогулка) ibaiaren izenetik eratorri zena) uraldar hizkuntzen Ugriar adarreko hizkuntza da, Khanti-Mansin mintzatua; Mansiarren jatorrizko hizkuntza. Bere hizkuntza hurbilenak hungariera eta khantiera dira.

Hiztunak batez ere Siberiaren ipar-mendebaldeko eskualdean, Ob ibaiaren ezkerreko kostaldean bizi dira talde txikietan. Mansiarren bizitokiak —elkar lotutakoak edo bakartuak— ibai txiki eta handien kostaldeetan daude. Hiztun taldeak elkarrengandik urrun bizi direnez, mansierak hainbat dialekto ezberdin ditu.

1989an mansiarren artean % 37,1 ziren mansiarrez zekitenak, hau da, 3.184 gizaki. 2010an mansiarren artean % 8k mansieraz zekiten.

Gaur egun hizkuntza eskoletan irakasten da. 1989. urtetik «Лӯимā сэ̄рипос» izeneko mansierazko egunkaria argitaratzen da. Lehenago mansierazko atalak «Ленин пант хуват» izeneko egunkarian (khantierazko egunkaria da) aurki zitezkeen.

Azterketen arabera, mansieraren hizkuntza hurbilena hungariera da fonetika (mansierak bokal luzeak ditu oraindik ere), lexiko eta gramatika antzekoak dituztelako.

Izena

Mansieraren berezko izenak «gizaki» esan nahi du eta *mańćɜ «gizon, gizaki» ugrofinlandiar hitzetik eratorri zen.

Манси (mansi) hitza sobietar garaian zabaldu zen bakarrik; lehenago mansiarrak izendatzeko вогул (vogul) hitza erabiltzen zen.

Dialektoak

Mansieraren dialektoak 4 talde nagusian banatzen dira:

• Iparraldekoa;
• Ekialdekoa;
• Mendebaldekoa †;
• Hegoaldekoa †.

Hiztun taldeak elkarrengandik urrun bizi direnez, dialektoen arteko bestelakotasunak esanguratsuak dira, fonetikan bereziki. Lexikoan ere bestelakotasunak aurki daitezke: iparraldeko dialektoan nenetseratik hartutako hitzak aurki daitezke, orein-zaintzarekin lotura dutenak. Ekialdeko dialektoan tatareratik hartutako hitzak aurki daitezke.

Dialekto batzuen hiztunek elkar batere ez dute ulertzen.

Idazketa

Hainbat ahaleginen ostean, XIX. mendearen erdian eta XX. mendearen hasieran egin ziren ahalegin horiek, 1931an latindar alfabetoan oinarritutako idazketa sortu zen, 1938an alfabeto zirilikoaren aldaera bihurtu zena. 1980an aldatu zen azken aldiz, hala nola, bokal luzeak adierazteko makron ikurra lortu zuen.

Gaur egungo idazketa:

А а	А̄ а̄	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Е̄ е̄	Ё ё	Ё̄ ё̄	Ж ж
З з	И и	Ӣ ӣ	Й й	К к	Л л	М м	Н н	Ӈ ӈ	О о	О̄ о̄
П п	Р р	С с	Т т	У у	Ӯ ӯ	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш
Щ щ	Ъ ъ	Ы ы	Ы̄ ы̄	Ь ь	Э э	Э̄ э̄	Ю ю	Ю̄ ю̄	Я я	Я̄ я̄

Hizkuntzaren egitura eta ezaugarriak

Fonetika

Mansierak 12 bokal eta 17 kontsonante ditu, baina ez da berdina dialekto guztietan. Bokalak laburrak eta luzeak izan daitezke.

Mansierak ez du kontsonante ahostunik (hungarieran agian eslaviar eta turkiar hizkuntzen eraginez agertu ziren).

Azentu nagusia beti lehenengo silaban dago.

Kontsonanteak

Mansieraren kontsonanteak

	Ezpainetakoak	Hobikariak	(Hobikari-) Palatalak	Postalbeolarak	Aho-gingilezkoak
					Sinpleak	Labializatuak
Sudurkariak	/m/ м	/n/ н	/nʲ/ нь		/ŋ/ ӈ	/ŋʷ/ ӈв
Herskariak	/p/ п	/t/ т	/tʲ/ ть		/k/ к	/kʷ/ кв
Afrikariak			/tsʲ/ ~ /sʲ/ сь
Igurzkariak		/s/ с		/ʃ/ ш	/x/ /ɣ/ х г	/xʷ/ *ɣʷ хв (в)
Erdi-bokalak			/j/ й			/w/ ў, в
Albokariak		/l/ л	/lʲ/ ль
Dardarkariak		/r/ р

Bokalak

Mansieraren bokalak

	Labializazio gabekoak	Labializatuak
Goikoak	/i/ и/ы	/u/, /uː/ у/ю
Ertainekoak	/eː/ э/е	/o/, /oː/ о/ё
Behekoak	/a/, /aː/ а/я

Morfologia

Morfologiari dagokionez, mansiera, beste ugrofinlandiar hizkuntza guztiak bezala, hizkuntza eranskaria da, hau da, euskararen antzekoa; atzizkiak nagusitzen dira, aurrizkiak aditzei gehitzen zaizkie bakarrik. Izenek numeroak (singularra, plurala eta duala), kasuak (8 kasu bakarrik ditu, hungarierak ez bezala; hungarierak 27 kasu ditu) eta jabetza (9 forma) dituzte; ez dute generorik, beste hizkuntza eranskari gehienak bezala. Aditzek konjugazioa dute.

Jabetza atzizkien bidez adierazten da, euskaran ez bezala: хап («ontzi (igeri egiteko)») — хапум («nire ontzia»); саграп («aizkora») — саграпын («zure / hire aizkora»).

Izenondoen ordez izenak izan daitezke: туи павыл («udako yurtak»; туи «uda»); нэ̄ маснут («emakumezko janzki»; нэ̄ «emakume»). Mansierazko izenondoak inoiz ez dira aldatzen; ez da horrela, adibidez, bepsaeran, beste ugrafinlandiar hizkuntzan: pen' külä «herrixka txikia» — pened küläd «herrixka txikiak».

Izenak

Numeroa

Izenak singularra, plurala eta duala ditu. Pluralaren adierazle nagusiak -г eta -иг dira eta pluralaren — -т (hitza bokal batekin amaitzen denean), -ыт eta -ит.

Zenbakiak

Mansierazko zenbakiak eta hungarierazko zenbakiak:

• 1 — аква (акв) / egy
• 2 — китыг (кит) / kettő (két)
• 3 — хурум / három
• 4 — нила / négy
• 5 — ат / öt
• 6 — хōт / hat
• 7 — сāт / hét
• 8 — нёлолов / nyolc
• 9 — онтолов / kilenc
• 10 — лов / tíz

Kanpo estekak

• Datuak: Q33759
• Multimedia: Mansi language / Q33759